ANT 114 GENETK Prof Dr Timur GLTEKN email

ANT 114 GENETİK Prof. Dr. Timur GÜLTEKİN email: tgultekin@ankara. edu. tr

Beklentiler • Derslere düzenli olarak devam etmek ve verilen notları düzenli okumak • İşlenen konulardan geri kalmamak • Her ders sonunda ne öğrendiğinizi sorgulayın • Derse düzenli devam ve çalışmanız size geri dönecektir • Derste genel ahlak konularına dikkat edelim

• Bilim dogmatik değildir. Bir şeyin doğru olduğunu kabul etmek için; sorgular, dener ve değerlendirir.

NİÇİN GENETİK ÖĞRENİYORUZ?

GIDALAR & AÇLIK Daha verimli ve zirai hastalıklara dayanıklı ürünler

HAYATI ANLAMAK İÇİN GEREKLİ OLAN ARAÇ

İLAÇLAR

TOPLUM İÇİN • BAZI DAVRANIŞLARIN KÖKENİNDE GENLER ETKİLİ Mİ? • TOPLUMLAR ARASINDA GENETİK BAKIMINDAN ÇEŞİTLİLİK VE AKRABALIK İLİŞKİLERİ

GENETİK ve ANTROPOLOJİ • İNSANIN YAKIN AKRABALARI KİMLER? • İNSAN IRKLARININ GENETİK BİR ALTYAPISI VAR MIDIR? • BİZİ İNSAN YAPAN VE DİĞER CANLILARDAN AYIRAN ÖZELLİKLERİMİZ NELERDİR? • İNSANIN EVRİMİ • İNSANIN İLK NEREDE ORTAYA ÇIKTIĞI • İNSANIN DÜNYAYA YAYILIŞI

GENETİK ANTROPOLOJİ ---Cinsiyet ---Mitochondrial Eve ---Adem? ---Kültür ---Homo sapiens - - - Neanderthal Kaynak: Shriver, M. D. & Kittles, R. A. (2004). Genetic ancestry and the search for personalized genetic histories. Nature Genetics, 5, 611 -618. Stix, G. (2008). Traces of a distant past. Scientific American, July, pp 57 -63.

Genetik Bilgiyi Antropolojide Nerede Kullanabiliriz? • • Biyolojik Yapı Türleşme Hastalıklar Populasyon tarihleri ve Göçler • Adaptasyonlar

Antropoloji ve Genetik • İnsan Genetik çeşitliliğinin Yapısı • İnsanın Türleşmesi • Değişik grupların populasyon tarihi ve birbirleri ile olan ilişkileri • İnsanların Adaptasyonları • Kültürler, diller ve genler arasındaki ilişki

Türler arasında DNA dizi karşılaştırmaları. % 98 insan DNA dizisi şempanze ile aynıdır. İnsandaki genlerin çoğu fare, balık, Drosophila, maya, bitki ve bakterilerde de bulunur.

İnsanlar birbirine çok benzerdir. % 99. 9 genom benzerliği vardır. . Afrika’da ortaya çıkan ve göçlerle dağılan insanda çok minimal değişimler olmuştur. Bizler ayni zamanda çok farklıyız. Ortalama 3 milyon kadar (1000 nukleotidde bir farklılık vardır).

Zor Bir soru daha. . . • Genetik bilgiyi nasıl kullanırız ve çalışırız? • İpucu soruları: – Bir bireyde genetik hastalık olduğu kesinse, bu hastalığa yol açan genetik bozukluğu nasıl bulabiliriz?

• Moleküler tıp • Tanı yöntemlerinin geliştirilmesi. • Hastalıklara genetik yatkınlığın belirlenmesi. • Genetik yapıya özgün ilâçların geliştirilmesi. • Gen tedavisi yöntemlerinin geliştirilmesi. • Çevre ve enerji • Yeni enerji kaynaklarının geliştirilmesi. • Çevre kirleticilerin saptanması ve kontrolü. • Biyolojik ve kimyasal ajanlara karşı koruma – yöntemlerinin geliştirilmesi. • Zehirli atıkların güvenli olarak etkisizleştirilmesi. • Risk değerlendirmesi • Radyasyon ve toksik ajanların kanserojen ve – diğer zararlı etkilerinin mekanizmalarıyla birlikte aydınlatılması.

• Biyoarkeoloji, antropoloji, evrim ve tarih • Evrimin moleküler düzeyde gösterilmesi. • Değişik toplumların göç yollarının ve – akrabalıklarının araştırılması. • Y kromozom mutasyonlarının incelenmesiyle – erkek dağılımının ve göçlerinin araştırılması. • DNA tanımlama • Adli tıpta suçluların belirlenmesi. • Kan bağlarının saptanması. • Çevre kirletici bakteri ve benzeri organizmaların – saptanması. • Organ nakillerinde doku uyumunun kesin olarak – saptanması. • Soy ağaçlarının geliştirilmesi.

• Tarım, hayvancılık ve biyoişlem • Kuraklığa, zararlılara, hastalıklara dirençli – bitkilerin geliştirilmesi. • Daha sağlıklı ve kaliteli çiftlik hayvanlarının – geliştirilmesi. • • • Besin değeri yüksek ürünlerin geliştirilmesi. Biyopestisitlerin üretilmesi. Yenilebilir aşılar (meyve ve sebzelerin içinde) – üretilmesi. • Çevre temizlemede kullanılacak ağır metal – toplayıcı bitkiler geliştirilmesi. • Bakteri genetiği • Patojen bakterilerin kolay ve hızlı saptanması

GENETİK NEDİR? • Genetik (Yunancadan genno γεννώ= doğum vermek), canlının bütün özelliklerinin eski kuşaktan yenisine nasıl geçtiğini inceleyen bilim dalıdır. • İlk olarak Gregor Mendel'in yaptığı çalışmalarla bilim dünyasında tanındığı için, Mendel genetiğin babası olarak da adlandırılır.

İnsan genetiği bir bilim dalıdır. Klasik genetik Sitogenetik ve Mendel Genetiği (Tek genli kalıtım), Multifaktöryel kalıtım Moleküler Genetik DNA, RNA ve proteinler Gen anlatımı, mutasyon, klonlama, genomiks Populasyon/Evolüyon Genetiği Allel frekansları, insanın evolüsyonu GENOMİKS (Genlerin yapı ve işlevlerinin araştırılması)

Özellikler tek gen tarafından tayin edilebilirler. Mendel kalıtımı Özellikler çok sayıda gen tarafından kontrol edilebilirler. Poligenik kalıtım Özellikler hem genler hem de çevre tarafından tayin edilebilirler. Multifaktöryal kalıtım