Andrea Buzov Graz Institut za slavistiku KarlFranzensUniversitt Graz

Andrea Buzov (Graz) Institut za slavistiku Karl-Franzens-Universität Graz andrea. buzov@edu. uni-graz. at Epiteti u „Prokletoj avliji” 7. Andrićev simpozij u Graz, 25. 9. 2014.

Sadržaj • uvod • teorijski dio o epitetima • analiza pojedinačnih primjera u samom djelu • izvori i literatura 2

Uvod Predmet istraživanja: • epiteti u djelu PROKLETA AVLIJA • na bazi čega najčešće nastaju Pretpostavka: najvećim djelom se odnose na živa bića, tj. čovjeka 3

Teorijski dio Što je epitet? • • • grč. epitheton – nametnut, dodat pojačava ekspresivnost izraza ističe svojstva imenice, rjeđe glagola ukrasni pridjev stalni epitet 4

Analiza pojedinačnih primjera • dvije vrste epiteta: atributi i pridjevi bez stilske vrijednosti Tu pristižu i svi oni koji su upućeni po kazni, kao prognanici, iz zapadnih pokrajina, i ovde se rešava njihova sudbina: ili se, pomoću carinskih veza i zaštitnika, oslobađaju i vraćaju kući ili bivaju upućeni u mesto svoga zatočenja u Maloj Aziji ili Africi. To su takozvani „prolaznici“, obično stariji, u svom kraju ugledniji ljudi, predstavnici pojednih vera ili grupa, zapleteni u trvenja i sukobe tamo negde u svojoj zemlji i optuženi od vlasti ili oklevetani od svojih protivnika kao politički krivci ili buntovnici. Oni donose pune sanduke i bisage odela i stvari, i s mukom se brane od carigradksih šatrovaca sa kojima moraju da dele ćeliju. Zabrinuti i povučeni, drže se po strani koliko god mogu. 5

epiteti koji nose ekspresiju ü najčešće personifikacijski epiteti Krupni čovek, krupna glasa, sa gnevnim pokretom ruke i sa grimasom gnušanja na licu, odbija. ♦ Haim je bio već zaboravio na svoj oprez i govorio živo, uz nemirnu mimiku lica i pokrete ruku. ü epiteti zasnovani na fiziologiji čovjeka Bujan i još neiskusan, mladić je brzo upao u sumnjive poslove i drske podvige svoga društva i došao u sukob sa zakonom. I ne jedanput. 6

ü osjetilu okusa Fra Petar je stezao zube od nekog gorkog gneva na svoju sudbinu, na sve oko sebe, pa čak i na ovog nevinog Haima i njegovu večitu potrebu da sve saznaje, prenosi i raspreda do u tančine. ♦ Vazduh je bio mlak i sladunjav. ü atributi vezani za zdravlje A kad se desi da se nebo naoblači i stane da duva mlak i nezdrav južni vetar, koji donosi zadah morske truleži, gradske nečistoće i smrada iz nevidljivih pristaništa, onda život u ćelijama i na dvorištu postaje zaista nepodnošljiv. ♦ A kad zdravi severni vetrovi zaista nadvladaju jugo i kad se malo razvedri, sunce ograne i vazduh pročisti, hapšenici se u gomilama raspu veselo po dvorištu, sunčaju se i šale i smeju, kao prezdraveli bolesnici ili spašeni brodolomnici, a sve što je bilo za ona dva-tri luda dana predaje se lako zaboravu. 7

ü toplinu i hladnoću Stajao je jednako u mestu i brisao ostudeneo znoj sa čela. ♦ Ovo ću mu vratiti!- viče ljutito onizak, jak čovek zapaljenih očiju, i odmera desnom rukom od šake do lakta. ü oznaku boja - rumena Na kraju te staze tanka pruga prtine širi se u nepravilan krug, a sneg oko nje ima rumenu boju raskvašene ilovače, i sve to izgleda kao sveža rana u opštoj belini koja se proteže do unedogled i gubi neprimetno u sivoj pustinji neba još punog snega. 8

- šarena I tu se produžuje bučan i šarolik život. -modra Isticali su se veliki, bolesnički i poput uboja tamni koluti iz kojih su, sjajne od vlage i vatre, gledale modre oči. -zelena On je bled, zelenkast i crn u licu, kao da boluje od žutice. bijela A kad je svanulo, to noćno talasanje snova i privida prestalo je, i na belom danu ostala je prosta istina: suseda zaista nije bilo. 9

- crna Tužno je izgledalo njegovo crno lice. ♦ On je bled, zelenkast i crn u licu, kao da boluje od žutice. - mrka Ljudi su mračni, a govor stvaran, suv i tvrd. - siva Samo ispred zgrade u kojoj su čuvari i kancelarije uprave ima malo kaldrme; sve ostalo je siva i tvrda ugažena zemlja iz koje trava ne stiže ni da nikne, toliko je ljudi od jutra do mraka gazi. 10

ü materijal (masnoća, kamen, zlato) To je neka grupica kockara ili šaljivčina, ili je to jedan jedini čovek koji tiho peva ili recituje masne i smešne pesmice [. . . ] U prvi mah skamenjen od iznenađenja [. . . ] Radio sam svuda i svuda su me cenili i voleli zbog mojih zlatnih ruku. 11

ü kategorija „realnosti” – odnos prema stvarnosti nešto je: - nevidljivo Nevidljivi ljudi se svađaju zbog mesta i loga; dozivaju u pomoć pokradeni. - ukleto Čim se raziđe jedan krug, on lunja po dvorištu kao ukleta duša, prilazi drugom krugu. 12

- džinovsko U takvim časovima cela ta Prokleta avlija ječi i trešti kao ogromna dečja čegrtaljka u džinovskoj ruci, a ljudi u njoj poigravaju, grče se, sudaraju među sobom i biju o zidove kao zrna u toj čegrtaljci. - đavolsko Karađoz je tada izneo trgovcu, koji ga je slušao sklopljenih očiju i ubrzana daha, ceo svoj đavolski plan. 13

- kleto Grde ga, ali kao što se grdi voljeni život i kleta sudbina. - strašno To je moglo biti dugo ispitivanje sa poznavanjem svih pojedinosti, sa teškim pretnjama koje su često bile samo pretnje, ali od kojih se svaka mogla tog istog časa pretvoriti u strašnu stvarnost. 14

ü zoonimi (bik, pas) Sa svih svojih sto oka težine, on je, kad bi zatrebalo, bio živ i brz kao lasica, a njegovo teško i mlohavo telo razvijalo je u takvim trenucima bikovsku snagu. ♦ Sav taj prestonički svet poroka i nereda smatrao je Karađoza svojim; on je bio njihov „krmak“, „stenica i krvopija“, „pas i pasji sin“, ali njihov. 15

ü svojstvo oštrine (oštar, krut) Iskrsavaju oštri, bezrazložni sukobi, nastaju i za samu Prokletu avliju neobični ispad. Raniji upravnik, tvrd i iskusan starac, imao je krut, klasični način upravljanja. 16

ü vezani za zvuk • bešumne, tupe i prigušene šumove (tupo ćutanje, tupo jekne) • glasne, bučne glasove (bučan život, glasni krugovi) 17

ü zasnovani na procesu ili radnji (dremljiva senka, pobednički život, strelovit izraz, ukočen pogled, strastven šapat, kratki pogled) 18

ü epiteti vezani za vrstu djelatnosti, zanimanja, društveni položaj (atletski čovjek) ü u osnovi epiteta se nalaze i nazivi etnosa (kreševski, solomonski) 19

• • • pojedinačni primjeri, tiču se: komunikacije grubosti bezdušnosti ružnoće vrijednosti 20

Izvori i literatura Andrić 1954/2013– 2014: Ivo Andrić. Prokleta avlija, In: http: //wwwgewi. uni-graz. at/gralis-alt/6. Educarium/Educarium-Forum/20132014/Prokleta_avlija/Ivo_Andric_Prokleta_avlija. pdf. Stanje 03. 07. 2014. Tošović 2013: Branko Tošović. Epiteti u Travničkoj hronici, In: Gralis -Korpus Gralis-Korpus: http: //www-gewi. uni-graz. at/gralis/korpusarium/gralis korpus. html. Stanje 03. 07. 2014. Bagić 2012: Krešimir Bagić. Rječnik stilskih figura. Zagreb: Školska knjiga Antoš 1972: Antica Antoš. Osnove lingvističe stilistike. Zagreb: Školska knjiga 21

Hvala na pozornosti! 22