ANATOM Yrd Do Dr Ercan Tutak 1 ZET

ANATOMİ Yrd. Doç. Dr. Ercan Tutak 1

ÖZET Tıp ve tıbba yardımcı meslekler için anatomi bilim dalı temel bir daldır. Genel olarak vücut yapısını, bu yapının oluşumu ve yapıyı oluşturan organların durumları ile, birbirlerine karşı ilişkilerini inceler. Amaçlarına göre; kendi içinde değişik sınıflara ayrılabilir. Fakat hepsinde ortak olan nokta, uluslararası Latince terminolojidir. Böylece, tıp ve tıbba yardımcı mesleklerde, ortak bir anlaşma ve birlik sağlanmış olur. Bu nedenle, ilgili terim ve tariflerin öğrenilmesi, anatomi öğretiminde temel esastır. 2

GİRİŞ ve TERMİNOLOJİ Anatominin genel tanımı Anatominin genel bölümleri Vücuttaki anatomik düzlemler ve yönler 3

ANATOMİ Ana: -içinden, Tome: - kesmek İnsan vücudunun normal şekil ve yapısı ile vücudu oluşturan organlar ve bu organlar arasındaki ilişkileri inceleyen bilim dalıdır. Morfoloji'nin bir alt grubudur (Yapı ve gelişim) Fonksiyon Fizyoloji Sadece insanları mı inceler? 4

ANATOMİNİN GENEL BÖLÜMLERİ ■ Mikroskopik Anatomi, ■ Makroskopik anatomi, ■ Gelişim anatomisi, ■ Neuro-anatomi. 5

Makroskopik Anatomi ■ Topoğrafik anatomi, İnsan vücudunun bölüm ve bölgelere ayrılması sonucu ortaya çıkan anatomik yapıların hangi sisteme ait olursa olsun kat bir düzen içinde incelenmesidir. ■ Sistematik anatomi. İnsan vücudunda organların bir araya gelerek oluşturduğu sistemleri inceler. 6

SİSTEMATİK ANATOMİ • • ■ İskelet sistemi, Hareket sistemi ■ Kas sistemi, ■ Sindirim sistemi, ■ Solunum sistemi, ■ Kalp ve dolaşım sistemi, ■ Üro-genital sistem, ■ Endokrin sistem, ■ Sinir sistemi ve duyu organları. 7

Vücudumuzda temel fonksiyonları gerçekleştiren sistemler Temel Fonksiyon İlgili Sistemler Dış ortamda hareket İskelet, musküler, sinir sistemi, duyu organları İç taşıma Kardiyovasküler ve Lenfatik sistem Hammadde alımı (Besinler ve oksijen) Sindirim ve Solunum sistemleri Artık maddelerin uzaklaştırılması İdrar, solunum ve sindirim sistemleri Dış ortam şartlarına karşı koruma Deri ve mukoza İletişim Dış Dünya ile Sinir, duyu, solunum(konuşma) İskelet, musküler sistemler Sinir ve Endokrin sistemler İç Dünya ile Üreme Erkek ve Kadın üreme sistemleri ile endokrin sistem 8

VÜCUDUN BÖLÜMLERİ, ANATOMİK DÜZLEMLER, EKSENLER VE YÖNLER 9

Anatomik durumda olan bir vücutta, ayaklar birbirine paraleldir. Bu şekilde dik olarak duran bir kişinin, el avuçları öne bakar ve kollar hafif bir şekilde yanlara doğru sarkıtılmış durumdadır. 10

11

İNSAN VÜCUDUNUN BÖLÜMLERİ BAŞ (Caput) BOYUN (Collum veya Cervix) GÖVDE (Truncus) Göğüs (Toraks) Karın (Abdomen) Leğen (Pelvis) Sırt (Dorsum) TARAFLAR, EKSTREMİTELER (membra veya extremitas) Üst taraf (membrum superior) Alt taraf (membrum inferior) 12

13

14

İnsan Vücudunun Boşlukları (Cavites Corporis Humani) Dorsal Boşluk Cavitas Cranii Canalis Vertebralis Ventral Boşluk Cavitas Thoracis Cavitas abdomino-pelvina (cavitas peritonealis) Cavitas abdominis Cavitas pelvis 15

Ventral Boşuk içinde yer alan organlar Göğüs Boşluğu Karın Boşluğu Leğen Boşluğu Akciğerler Mide İdrar kesesi Kalp Barsaklar İç genital organlar Timus Karaciğer İnce barsak kıvrımları Yemek Borusu Safra kesesi Rektum Soluk Borusu Dalak Büyük Damarlar Pankreas Ductus Thoracicus Böbrekler N. Vagus Böbrek üstü Bezi N. Phrenicus Abdominal Aorta 16

Vücut Zarları Müköz Membranlar: ağız, burun sindirim kanalı Seröz Membranlar: periton, plevra, perikard Sinoviyal membranlar 17

VÜCUT EKSENLERİ 18

Vücudun tümü düşünüldüğünde, vücut içinden geçen ve birbirlerine dik olarak uzanan, üç değişik yönde esas eksen vardır. Vücudun ve ekstremitelerin durumları veya hareketlerinin tarifleri de bu eksenlere göre yapılır. 19

Bu ana eksenler şunlardır: ■ Saggital eksen, ■ Vertical eksen, ■ Transvers eksen. 20

Sagittal Eksen Anatomik durumda bulunan bir vücut düşünüldüğünde, önden arkaya doğru uzanan eksendir. Vertical Eksen (=Coronal=Frontal) Yukarıdan aşağıya doğru uzanan düşey yöndeki eksendir. Transvers Eksen (=Horizontal) Yere paralel olmak üzere, vücudun sağ veya solundan diğer tarafa doğru uzanan yatay eksendir. 21

22

23

Median düzlem düşünüldüğünde, bu düzlemden daha yanda bulunan (dıştaki) vücut bölümüne "lateral"denir. Median çizgiye doğru yer alan kısım ise "medial" olarak adlandırılır. Burada medial ve median tariflerine çok dikkatli olarak bakmak gerekir. Görüldüğü gibi bu iki tarif birbirinin aynı değildir. 24

Medial Lateral 25

26

Vücut bütünü içinde, baş (cranium) tarafına doğru yapılan tariflerde "cranial" veya "superior“terimi kullanılır. Buna karşılık, aşağıya doğru veya hayvanlarda kuyruk istikametinde yapılan tariflerde "caudal" veya "inferior" kelimeleri kullanılır. 27

Cranial Caudal 28

Öne doğru (karın yönünde) "ventral" veya "anterior" terimleri kullanılır. Arkaya (sırt, dorsum) doğru ise "dorsal" veya "posterior" terimleri kullanılarak tarifler yapılır. 29

30

Baş bölümünde (cranium) yön belirten özel kelimeler, biraz farklılık gösterir. Burun (gaga) yönünde "rostral" terimi de kullanılır ki, bu terim ön tarafı belirtir. Arka tarafı belirtmek için ise "occipital" terimi de kullanılır. 31

Hareketlerin Anatomik Adları Adlandırmada yine vücudun anatomik durumu esas olarak alınır. Buna göre; Pronation hareketinde, baş parmak içeriye doğru döndürüldüğünde elin sırtı da öne doğru döner. Bu sırada radius da ulnanın üzerinde uzun eksene göre bir dönüş yapar. 32

Bu bir örnekle açıklanırsa, Masa üzerinde duran paranın alınması için elin pronation hareketini yapması gerekir. Bunun tam tersi olan harekete ise supination adı verilir. Bu harekete, çeşmeden avuçları ile su içmek isteyen bir kişi örneği verilebilir. Avuçları ile su içmek isteyen kişinin supination hareketi yapması gerekir. 33

Yukarıda belirtilen ana eksenlere göre, temel hareketler ortaya çıkar. Bu hareketler şunlardır. ■ Sagittal eksene göre abduction-adduction ■ Vertical eksene göre iç ve dış rotasyon ■ Transvers eksene göre flexion-extention (bükme ve açma) 34

Hareketli organların, belirli bir merkez veya düzlem (eksen) düşünüldüğünde, bu merkezden uzaklaştırılmasına abduction, bu merkeze yaklaştırılmasına adduction adı verilir. Ana eksenlere göre yapılabilen hareketlerin tümünü ortaya koyan ve bir bakıma dairesel bir hareket şeklinde ortaya çıkan harekete ise circumdiction adı verilir. 35

Flexion, bükülme (kapanma) için; extention ise açılma (gerilme) için kullanılan kelimelerdir Tek eksenli eklemlerin esas hareketleridir. Opposition iki şeyin birbiri üzerine getirilmesi hareketinin adıdır. Bu hareketin tersine ise reposition denir 36

Abduction-Adduction 37

Pronation-Supination 38

Flexion-Extention 39

Circumduction 40

41

42

Vücut üzerinde tarifler yapılırken gövdeye yakın olmak üzere proximal (basal), Gövdeden uzakta olmak üzere ise distal (apical) terimleri kullanılır. Bu adlandırmalar özellikle bir extremitenin durumu ifade edilirken yapılır. 43

Beyinde tarifler yapılırken, alın tarafını belirtmek üzere çoğu kez frontal veya rostral terimi kullanılır. Apical ve basal kelimeleri aynı zamanda Histoloji'de de kullanılır. 44

Vücuttaki anatomik düzlem ve yönleri açıklayınız. Anatomik durum nedir? Hareketlerin anatomik adlarını ve vücut eksenlerini açıklayınız. 45

İskelet Sistemi Bu sistem içerisinde kemikler, eklemler ve kirişler (bandlar) yer alır. Bu elemanların bütünü, aynı fonksiyonları ortaya koymak üzere, önemli bir destek oluşturma görevini yüklenmişlerdir. 46

Kas Sistemi Bu bölüme sadece kaslar dahil edilir. Bu bütün içinde, kasların örtüleri, kirişleri ve içi sıvı dolu olan "bursa" adı verilen boşluklar da incelenir. Çoğu kez kas ve kemikler "Hareket Sistemi" adı altında birlikte ele alınırlar. Buna göre, hareket sisteminin aktif elemanlarını kaslar, pasif elemanlarını ise kemikler ve eklemler oluşturur. Bu sistem vücut yapısı içinde, temel olarak ana rol üstlenmiştir. 47

Sindirim Sistemi Canlı organizmada, hayatiyetin sürdürülebilmesi için gerekli gıdaların alınması, sindirime uygun hale getirilmesi ve bu gıdaların hazmedilmesi, sindirim sistemini oluşturan organlar tarafndan sağlanır. Özet olarak ağız boşluğu, yutak, yemek borusu, mide ve barsaklar, barsak salgı bezleri, karaciğer ve pankreas bu sistemi meydana getiren önemli organlar olarak belirtilir. 48

Solunum Sistemi Bu sistemin asıl görevi, canlı organizma için gerekli olan oksijenin alınması ve dışarıya çıkan CO 2'nin atılmasıdır. Bu sistemde merkez organ olarak akciğerler kabul edilir. Burun boşluğu (bazen ağız boşluğu), yutak, hava borusu (trachea) ve hava borusunun dalları bu sistemi oluşturur. Hava yolu içerisinde sesin oluşması ile görevli ses telleri ve bunların yer aldığı bölüm (larynx) de bulunur. Bu bölüm kapatılarak hava yolları engellenebilir. 49

Kalp ve Dolaşım Sistemi-1 Canlı organizmada en küçük birimlere kadar kanın gönderilmesi, oksijen alışverişinin yapılması ve metabolizma artıklarınında vücut dışına çıkartılması gerekir. Bu iş için görevli sisteme "Dolaşım Sistemi" denir. Dolaşım sisteminin merkez organı kalptir. Bu organın çalışması ile kan, büyük ve küçük dolaşıma sevkedilir. 50

Kalp ve Dolaşım Sistemi-2 Dolaşım sistemi içerisinde iki sıvının sirkülasyonu söz konusudur. Kan ve linfa sıvıları, bu sistem içinde kendilerine ait yollar içerisinde dolaşırlar. Linfa damarları, kan damarlarının yanında komşu bir yapı oluştururlar. Kandan emildikten sonra dokulara aktarılan ve fonksiyonunu tamamlayan linfa sıvısı çok ince yapıdaki linfa yolları ile belli merkezlere taşınır ve tekrar kana verilir. Fakat bu yol boyunca linfa damarları, linfa düğümleri adı verilen ara istasyonlardan geçerler ve bu şekilde bir süzülme sağlanmış olur. 51

Üro-genital Sistem-1 Bu sistemi oluşturan organlar, ayrı kaynaklardan gelişirler. Fakat fonksiyonel ve ortak bölümleri vardır. Sistem içinde idrar yolları ve genital organlar yer alır. Metabolizma ile ortaya çıkan ve canlı organizma için zararlı olan artıklar, idrar yolları ile dışarıya atılırlar. Böbrekler, idrar yolları (ureter ve urethra) ve idrar kesesi buraya dahil olan organlardır. 52

Üro-genital Sistem-2 Genital organlar ise üreme görevini yaparlar. Ovarium, yumurtayı ileten yollar, uterus, vagina ve dış genital organlar, kadın genital organını oluşturur. Testisler, vesicula seminalis, iletim yolları, birkaç salgı bezi ve dış genital organlar ise erkek genital sistemini meydana getirirler. 53

Endokrin Sistem Vücuttaki iç salgı bezleri bu sistemde yer alır. Bu bezlerde üretilen salgı dışarıya verilmez, doğrudan kan veya linfa yollarına iletilir. Bazı endokrin bezler, komşu organların çok yakınında ve içlerinde yer alırlar. Ancak bunların parankiminden izole edilmiş bir durum gösterirler. 54

Sinir Sistemi ve Duyu Organları Sinir sistemi, çeşitli yollarla gelen uyarıları alıp düzenleyen, azaltan veya çoğaltan, daha sonra bu uyarıları belirli merkezlere ileten elemanların bir araya gelmesi ile oluşur. Merkezde beyin ve omurilik (medulla spinalis) vardır. Perifer olarak da Perifer Sinir sistemi'nden meydana gelen bölümlerden oluşur. Bu sistem, vücudun bütün organları arasında koordinasyon görevi yüklenmiştir ve bu nedenle çok önemli bir yapı gösterir. 55

Duyu Organları Duyu organları içerisine ise deri, tırnaklar, kıl (ve saçlar), göz, kulak, koku ve tat alma organları girmektedir. Burada duyu organı olarak verilen deri, aynı zamanda ısı düzenlemesi ve koruma görevini de yapar. 56

Değerlendirme soruları 1. Organların birbirlerine göre durum ve ilişkilerini hangi anatomi dalı araştırır? A) Neuro-anatomi B) Gelişim anatomisi C) Mikroskopik anatomi D) Sistematik anatomi E) Topoğrafik anatomi 2. Aşağıdakilerden hangisi bir uzuvu merkezden uzaklaştırma hareketinin adıdır? A) Flexion B) Pronation C) Supination D) Abduction E) Extention 57

3. Baş (kafa) kısmında tarifler yapılırken bazen alın tarafını belirtmek için hangi terim kullanılır? A) Basal B) Dorsal C) Rostal D) Proximal E) Caudal 4. Vertical eksene göre aşağıdaki hareketlerden hangisi yapılabilir? A) Extention B) Adduction C) İç rotasyon D) Abduction E) Flexion 58

Bütün meslek dallarında olduğu gibi, anatomi bilim dalında ve hekimlikte de özel tarif ve terimler vardır. Bu tarif ve terimler, çabuk ve doğru açıklama ve aynı zamanda doğru anlaşılmayı sağlar. Bu nedenle anatomi derslerinde, bu tıp disiplinine ait özel tarif ve terimlerin öğrenilmesi gerekir. 59

Genel Anatomik Terimler Anterior : Ön Posterior: Arka Superior: Üst İnferior: Alt Dexter (Dextra): Sağ Sinister (Sinistra): sol Ventralis: ön önde Dorsalis: Arka, arkada Medialis: İç yan Lateralis: Dış yan Medianus: Tam ortada bulunan İntermedius: İki şeyin ortasında Arteria: Atar damar Vena: Toplar damar Musculus: Kas Nervus: Sinir Canalis: Kanal 60

Corpus: Gövde Foramen: Delik Fossa: Çukur Fovea: Sığ çukur Processus: Çıkıntı Sulcus: Oluk Magnus: büyük, Major: daha büyük, Maximus: en büyük Parvus: küçük, Minor: daha küçük, Minimus: en küçük Longus: uzun, Longior: daha uzun, Longissimus: en uzun 61

Apicalis: tepe Basilaris : taban Centralis: merkez Periferalis: uzak İnternus: iç Externus: dış Proximal: merkeze yakın Distal: merkezden uzak Vertical: dikey Horizontal: yatay Superficialis: yüzeyel Profundalis: derin 62

SAYILAR 1 - Primus, -a –um 2 - Secundus 3 - Tertius 4 - Quartus 5 - Quintus 6 - Sextus 7 -Septimus 8 -Octavus 9 -Nonus 10 -Decimus 11 -Undecimus 12 -Duodecimus 13 -Tertius decimus 63

Hareketlerle ilgili Genel Anatomik Terimler Flexion: Bükme, bükülme Extention: Germe, gerilme Abduction: Vücut orta hattından uzaklaştırma Adduction: Vücut orta hattına yaklaştırma Circumduction: Yukarıdaki dört hareketin kombine yapılmasına denir Rotation: Dönme, döndürme Bazı Özel Rotasyon Hareketleri External (Dış) Rotation: Dışa döndürme İnternal (İç) Rotation: İçe döndürme Supinasyon: Ön kolun dışa döndürülmesi, Pronasyon: Ön kolun içe döndürülmesi İnversion: Ayak tabanının içe döndürülmesi Eversion: Ayak tabanının dışa döndürülmesi Elevation: Yukarı doğru kaldırma Depression: Aşağı doğru bastırma 64

65

Terminoloji Abductio (-onis) : Vücut orta çizgisinden / düzleminden uzaklaşma Adductio (-onis) : Vücut orta çizgisine / düzlemine yaklaşma Anterior : Ön, ön tarafta bulunan Apex : Tepe / uç Basalis : Tabana ait Bursa : Torba / kese Cauda : Kuyruk 66

Circumduction : Çepeçevre / dairesel hareket Cranialis : Kafa (baş) ile ilgili Dexter : Sağ (yan) Distal (= distalis) : Merkezden veya gövdeden uzakta. Dorsal (= dorsalis) : Sırta ait / sırt taraf Dorsum : Sırt Extensio (-onis) : Açma / germe Externus : Dış / dışta bulunan 67

Flexio (= onis) : Bükülme. Fleksion Frontalis : Alına ait / alınla ilgili Internus : İç / içte olan Lateral (= lateralis) : Dış / dış taraf Medial : İçyan Median (= madianus) : Ortada olan / ortada Oppositio (- onis) : Muhalefet / karşıt Burada el başparmağının diğer parmaklara yaklaşması 68

Palma : Avuç, elayası Perifer (periphericus) : Dış taraf, merkezden uzakta (dışta) Planta : Ayak tabanı (çukuru) Posterior : Arkada bulunan Profundus : Derin Pronatio (- onis) : Döndürme, içe dönme (al ve ayak sırtının içe döndürülme hareketi) Proximalis (= proksimal): Gövdeye yakın 69

Reposition : Eski (ilk) duruma dönüş Sagitta (- ae) : Ok Sinister (-tra) : Sol, sol yan (daki) Superficialis : Yüzyesel, sathi olan Superior : Üst, üstte olan Supination : Elayasının, ön tarafa getirilmesi. Transversalis : Enine olan, transvers olan Truncus : Kök, sap, gövde Ventralis : Karına doğru, ön tarafta Vesicula : Küçük kesecik, torbacık 70

Bu durumda iken, ön kolu oluşturan iki kemik birbirine paralel bir durum almıştır (dışta=radius, içte=ulna). Buna göre ön kolda bir tarif yapılırken, radial tarafa yapılan tarif lateral, ulnar tarafa yapılan tarif ise medial olarak belirtilir. Elin avuç kısmı palmar, sırt kısmı ise dorsal olarak adlandırılır. Ayak sırtının tarifinde de "dorsal" terimi kullanılır. Fakat ayak tabanı için adlandırma "plantar" terimi ile yapılır. 71