Analiza upotrebe digitalnih tehnologija u turistikoj ponudi Crne

Analiza upotrebe digitalnih tehnologija u turističkoj ponudi Crne Gore na primjeru hotela u Baru Ivana Tomašević University Adriatic, Faculty for Business Economics and Law Bar, Montenegro Sandra Đurović University Adriatic, Faculty for Business Economics and Law Bar, Montenegro Nikola Abramović University Adriatic, Faculty for Business Economics and Law Bar, Montenegro

PREDMET TEORIJA METODOLOGIJA DISKUSIJA ZAKLJUČCI U radu je prikazana analiza trenutnog stanja upotrebe digitalnih tehnologija od strane kategorisanih pružalaca usluga hotelskog smeštaja u opštini Bar. Analizirani su: • kvalitet internet prisutnosti (4 parametra) • nivo umrežavanja sa lokalnim turističkim preduzec ima, (4 parametra) • korišc enje logističkih inovacija u turizmu (3 provajdera) i • intenzitet korišc enja društvenih mreža. (3 parametra) Cilj je bio da se identifikuje nivo aktuelnog digitalnog prepoznavanja i stepen korišc enja informacionih tehnologija kako bi se ukazalo na neiskorišc eni potencijal za razvoj preduzetništva u hotelskoj industriji. 2

PREDMET Izazov za turističke destinacije je: Razvoj SMART (pametnog) turizma i upotreba digitalnih tehnologija u turizmu Navedeno podrazumijeva umrežavanje turističkih sadržaja širom zemlje u pravcu ostvarivanja „pametnog iskustva“ turiste kroz angažovanje lokalne zajednice u kreiranju vrijednosti i stvaranja „pametnog poslovnog ekosistema“. Izazov za hotele je: Hoteli na turističkim destinacijama moraju iskoristiti nove tehnologije i uključiti različite poslovne, socio-kulturne, psihološke i obrazovne komponente u svoju ponudu. 3

PREDMET TEORIJA „SMART turizam je novi koncept koji opisuje tehnološki, ekonomski i društveni razvoj podstaknut tehnologijama koje se oslanjaju na senzore, administriranjem velikim količinama podataka, velikim bazama podataka, otvorene podatke, nove načine povezivanja i razmene informacija kao i sposobnost da se izvode zaključci iz podataka i razviju nova znanja“ Gretzel, Sigala, Ksiang, Koo (2015). Pitanje: Da li se radi o tehnološkom napretku u sektoru turizma? Oblast turizma se u velikoj mjeri oslanja na informacijske i komunikacijske tehnologije (ICT) koje se koriste za transformaciju ogromne količine podataka u kreiranje vrijednoti za ciljno tržište (turiste). Zapravo se radi o interkonekciji, sinhronizaciji i upotrebi različitih postojećih tehnologija za stvaranje nove vrijednosti. - Hojer i Vangel (2015). 4

PREDMET TEORIJA Riječ SMART u turizmu dobija novu formu i koristi se za definisanje turizma u kojem se koriste složeni analitički digitalni alati za vizualizaciju, dijeljenje podataka, donošenje odluka o podacima, stvaranje vrijednosti i sl. 3 nivoa pametnog turizma Gretzel, Sigala, Ksiang, Koo (2015) : • SMART destinacije • SMART iskustvo • SMART biznis uključuje i različite biznise koji posluju u oblasti turizma poput hotela, turističkih agencija, nacionalnih turističkih organizacija, restorana, motela, provajdera turističkih usluga i sl. SMART biznis konceptom obuhvaćeni su i biznisi koji uglavnom ne posluju u oblasti turizma kao osnovne djelatnosti 5

PREDMET TEORIJA Izvori konkurentske prednosti u Novoj ekonomiji (Sundac i Svast 2009) su: stvaranje brenda, vlasništvo nad patentom, zaštitni znak, standardi i dizajn, odnosi sa zainteresovanim stranama (klijentima, kupcima, dobavljačima, partnerima, zaposlenima itd). U novom dobu koje zovemo informatičko doba, korišc enje digitalnih alata u hotelskom biznisu povec ava intelektualni kapital hotela i konkurentsku prednost. Stvaranjem konkurentne prednosti u posjedovanju digitalnih resursa hotel povec ava svoju tržišnu vrijednost na nivo gdje ona postaje mnogo vec a od knjigovodstvene vrijednosti hotela. 6

PREDMET TEORIJA METODOLOGIJA 15. 05. 2019 Analiza prikazuje stanje u hotelskom sektoru u Crnoj Gori na primjeru hotela u Baru. Istraženo je koliko kategorisani hoteli koriste nove tehnologije i uključuju različite poslovne, socio-kulturne, psihološke i obrazovne komponente u svoju ponudu. Istraživanje je sprovedeno na 53 kategorisanih hotela u Baru. Uzorkom nismo obuhvatili nekategorisane hotele čiji je broj znatno veći ali nisu adekvatni za analizu. Analizirani su hoteli sa aspekta pružanja podrške turistima koristeći ICT: (1) Internet prisustvo i kvalitet prisustva (2) anticipiranje potreba klijenta i pružanje preporuke kroz korištenje logističkih inovacija (3) unapređenje iskustva na lokaciji kroz umrežavanje sa ostalim stejkholderima (4) uključenost u društvene mreže ili sajtove koji dijele iskustva (Booking, Trip Adviser i sl) kako bi turisti mogli da podijele svoje iskustvo 7

PREDMET TEORIJA METODOLOGIJA Tabela 1. Deskriptivna statistika Vrsta hotela u skladu sa Broj hotela kategorizacijom Ministarsrtva 5 zvjezdica 0 4 zvjezdice 13 3 zvjezdice 16 2 zvjezdice 17 1 zvjezdica 7 UKUPNO 53 Broj ležaja 0 1311 1258 1974 2096 6639 Ukupan broj kategorisanih hotela u Crnoj Gori je 423 od čega je najveći broj registrovanih hotela u Budvi 113 a potom u Baru. Procenat hotela obrađenih uzorkom je 12, 53% 8

Tabela 2. Digitalni alati u hotelima PREDMET TEORIJA METODOLOGIJA DISKUSIJA Naziv istraživane pojave Broj hotela za koje je odgovor DA odgovor NE Hoteli imaju internet sajt 53 0 Hoteli imaju sajt na engleskom 50 3 Hoteli imaju sajt na 2 ili više stranih 39 14 jezika Hoteli na sajtu prezentuju dodatne 0 53 sadržaje Hoteli imaju ponudu na Trip Advisoru 36 17 Hoteli imaju ponudu na Bookingu 50 3 Hoteli imaju svoju stranu na 50 3 socijalnim mrežama Na sajtu je moguće podijeliti iskustva 0 53 turista i dodati ocjenu i komentar Hoteli imaju samo osnovno digitalno prisustvo u formi osnovnog sajta koji nije adekvatan za pretraživanje. (3 ili 4 strana veoma se teško nalazi po nazivu ili ključnim riječima) 9

PREDMET TEORIJA METODOLOGIJA DISKUSIJA ZAKLJUČCI • Hoteli u Crnoj Gori nisu svjesni potreba korisnika tj. 3 novoa potreba koje treba zadovoljiti • Korištenje putne e-commerce platforme je na zadovoljavajućem nivou (Booking, raste potreba i za Trip. Advisor. . . Ostali provajderi su slabo zastupljeni) • (2) unapređenje iskustva na lokaciji kroz umrežavanje sa ostalim stejkholderima i promociju dodatnih atrakcija - nije uočena ni na jednom sajtu. Trend u ovoj oblasti je da se veliki hotelski lanci umrežavaju sa lokalnom zajednicom, povezuju se sa stejkholderima koji nisu samo direktni akteri u turističkoj industriji već sarađuju i sa telekomunikacionim kompanijama, lokalnom administracijom, edukativnim institucijama, provajderima transporta, kulturnim centrima, klasterima i NVO sektorom kako bi unaprijedili iskustvo turiste na destinaciji i kako bi odgovorili na sva 3 nivoa potreba. Preporuka za lokalnu administraciju na turističkoj destinaciji - odnose se na potrebu za dodatnim ulaganjem u infrastrukturu i softver kako bi se razvijali SMART gradovi i za ovu oblast posebno znacajne SMART destinacije. 10