ALZHEMER TP DEMANSTA NON KOGNTF BULGULAR Bu konu
ALZHEİMER TİPİ DEMANSTA NON KOGNİTİF BULGULAR
• Bu konu başlığı altında ilk olarak bir huzurevinde yatmakta olan Alzheimer tanılı hastalardan olgu örnekleri sunulacak ve özellikle sıkıntı veren non-kognitif bulgularının değerlendirmesi ve tedavileri üzerinde durulacaktır.
Olgular • S. B. 72 yaş, kadın, sağ elli, ev hanımı • 1 yıldır aşikar unutkanlık, soru tekrarları, para kaybetme • Evden dışarı çıkmama, hobileri terketme • Gün içinde uyuma, çok fazla yemek yeme • Tanı: AH evre CDR: 1 GDS: 4 (erken evre) CDR: Klinik Demans Evreleme Ölçeği 1 puan erken evre, 2 puan orta evreyi, 3 puan ise ileri evreyi
• Anksiyete: unutkanlığının kendisine bildirilmesi, alışverişe çıkması istendiği ve yemeklerinin lezzetinin bozulduğunun söylenmesinde belirginleşiyor. Unutkan olduğunu redetme +. • Geriatrik Depresyon Ölçeği GDÖ: 14 durumunu ümitsiz görme, çaresiz hissetme, sık ağlama hissi---bu bulgularla eşlik eden M. Depresyon düşünüldü. (GDÖ’nün 14 ve uyumludur. ) üstü olması büyük oranda M. Depresyonla • Tedavi: – Aileye hastalığın tanıtılması, beklentilerin oluşturulması, sık yer değişikliklerinden kaçınma – Sıkıntı yaratan durumların minimuma
• S. C. 67 yaş, kadın, sağ elli • 4 yıl önce başlayan unutkanlık ve kaybolmalar • Tanı: AH CDR: 2 GDS: 5 (orta evre) • Eve gelen bakıcının paralarını çaldığına inanma (hezeyan), bakıcılara fiziki agresyon gösterme, babasının halen yaşadığına inanma ve babasının sahip olduğu tiyatroda onu ziyaret etme ısrarı (hezeyan ve ona sekonder anksiyete)
• Hezeyanlar ve agresyon nedeniyle bakım evine yatırıldı. • Bakım evini kendi evi sanması ve diğer sakinleri kovma ve onlara fiziki agresyon, devamlı aynı koltuğa oturma ısrarı, irritabilite, grandioz düşünceler, aşırı konuşmaları vardı. • Tedavi: Aricept 1 x 2’ye ek olarak – Tetikleyici faktörlerin azaltılması – Koltuğun ona ayrılması, odasının kapısına isim yazılması, agresif olduğu dönemlerde yürüyüşe çıkarılıp babasının tiyatrosu sandığı yere götürülmesi, paralel telefon görüşmesi ile babasının sesinin taklit edilmesi, zevkle yaptığı patlıcanlı pilav hazırlatılması
• J. K. 74 yaş, erkek sağ elli • 3 yıl önce başlayan unutkanlık, iş performansını sürdürememe • Tanı: AH CDR 1 GDS: 4 (erken evre) • Bakımevinde en sıkıntı yaran durum uykusuzluk ve gece kalkıp devamlı amaçsızca yürüme, çekmeceleri açma, diğer sakinleri uyandırma • Tedavi: İYE tedavisi, Detrusitol 2 x 1 • Akşam saat 18. 00’den sonra sıvı kısıtlaması, Detrusitol 2 x 1. Gece idrara çıkmanın ortadan kalkmasıyla diğer davranışlarda düzene girdi.
• F. V. 78 yaş, kadın sağ elli • 7 yıl önce başlayan unutkanlık, durgunluk • Tanı AH CDR 3 GDS: 6 (ileri evre) • Devamlı olarak koltuktan birşeyler toplar gibi hareketler (halüsinasyonçilek topladığını söylüyor) • Uykusuz kaldığı gecelerin ardından ortaya çıkan agresyon ve irritabilite • Tedavi: Desyrel 150 mg ile uyku kısmen düzene girdi. Zararsız görünen halüsinasyonlara yönelik tedavi verilmedi.
• M. K. 68 yaş, kadın sağ elli • 7 yıl önce başlayan unutkanlık • Tanı: AH CDR: 2 GDS: 5 (orta evre) • Amaçsız yürüme, devamlı resimleri çıkarma ve yerine koyma, yemek yemeyi redetme, yemek için ısrar edilirse agresif tepkiler, bakıcıyı takip etme ve apati • Tedavi: ödüllendirme (yemek yerse o akşam TV’ye çıkacak oğlunu izleme) ve tesbih
• • D. K. 64 yaş, erkek, sağ elli 4 yıl önce başlayan unutkanlık Tanı: AH CDR: 1 GDS: 4 (erken evre) Ön planda ağır motivasyon kaybı ve ağır apati. Yemek yeme dışında spontanitenin tamamen kaybı. • Motivasyon sağlanarak değerlendirdiğinde kognitif kaybın göründüğü kadar ağır olmadığı ve moodun depresif olmadığı görüldü. • Tedavi: Prozac 1 x 3 ile yanıt alınamayınca Ritalin 2 x 1 ile belirgin düzelme izlendi
• G. S. 76 yaş, erkek sağ elli • 6 yıl önce başlayan unutkanlık • Tanı: AH CDR: 2 GDS: 5 (orta evre) • Bakım evinde sosyal çekiniklik, wanderingi olan hastalara fiziki agresyon, apati, eşinin hayatta olmadığına inanma • Tedavi planlanırken bakım evindeki diğer bir sakine romantik hislerinin başlaması üzerine bütün sıkıntı verici durumlar ortadan kalktı. Sadece Aricept 1 x 2 ile izleniyor.
Non-kognitif bulgular • AH seyrinde Kognitif bulgular>Non. Kognitif bulgular • Bakıcılar için en fazla sıkıntı yaratan bulgulardır. • Hastayı sosyal çekinikliğe itmektedir • Ailelere utanç duydurtmaktadır. • Hastane ve bakımevleri yatışlarından büyük oranda sorumludur.
Duygudurum bozuklukları • Depresif sendrom, Manik sendrom • Diğer duydudurum bozuklukları veya • Semptom kompleksleri – Umutsuzluk, uyku bozukluğu, psikomotor ret. Hezeyansız disforik semptom kompleksi: EKT, trisiklik, SSRI’a daha cevaplıyken; – Tek başına depresif mood ilaçlara daha az yanıtlıdır ve bu durumda EKT uygulanmamalıdır – İrritabl duygudurum, uyku bozukluğu, kendine aşırı güven semptom kompleksi Valproat, Risperidon’a cevaplıyken; – Zorlama ve engellemeye sekonder irritasyon ve
Duygudurum bozuklukları Anksiyete %75 Düşüncede yavaşlama 56 Gerilim 54 İrritabilite 51 Apati 49 Hüzün 47 Enerji kaybı 38 Sosyal çekilme 23 Somatik şikayetler 21 İntihar söylemi 20 Suçluluk 19 Majör depresyon 15 56 AH’li hastada izlenen bulgular
Majör depresyon • AH seyrinde %15 -20 oranında izlenir. • Ailede M. Dep olması risk faktörüdür. • Demansın olduğundan daha ağır bir evrede gibi görünmesine neden olabilir. • AH başlangıcından 10 yıl öncesine kadar uzanan dönemde M. Dep olması AH için risktir!
• Otopsi: Depresyonlularda locus caeruleus’da adrenerjik, dorsal raphe’de serotinerjik, s. nigra’daki dopmaninerjik nöronlarda depresyonsuz AH’lilere oranladaha fazla azalma • Reaktif disfori: dış çevre şartları ve hezeyanlar veya kronik ağrıya sekonder olarak gelişen disforik şikayetler izlenebilir. • Özellikle erken dönemlerde kaybedilen yeteneklerin farkındalığına sekonder dalgalanan hüzün ve ağlama
• Anksiyete, irritabilite: genelde daha geç dönemde izlenir ve kognitif yıkımla koreledir. • Primer olabilir veya M. Depresyon, mani halüsinasyon veya hezeyanlara sekonder olabilir. • Ajitasyon: DSM IV’teki mani tanımına uyabilir. Örneğin; fazla girişgenlik, gürültücü, agresif, bazen hiperseksüel, grandioz ve uykularda azalma.
Ajitasyon ve anksiyete • Çeşitli kısıtlamalar (örn; araba kullanmalarının engellenmesi, dışarı çıkarılmamaları) ajitasyona neden olabilir. • Eşyaları bulamama, tanıdık bakıcıların değişmesi, muayene performansları anksiyete veya ajitasyon yaratabilir. • Genelde atipik nöroleptikler veya valproata cevap verir. Ama esas hedef bu tür reaksiyonların ortaya çıkmasını önlemedir. • Becerilebilen aktiviteler planlanmalı ve aksaklık yaratanlar elimine edilmelidir.
• Fobi: ayrıntılı çalışma yok ama özellikle banyo fobisi sıktır. • Apati: PDD, DLB veya Huntington’dakinden daha az izlense de sıktır.
Hezeyanlar • İkinci en sık izlenen non-kognitif semptomdur • Erken ve orta evrelerde belirir, ağır evrede kaybolur. • %40 hastada hastalık seyri boyunca izlenir. • En sık misidentifikasyon ve hırsızlık hezeyanı izlenir. • Hezeyanlar psikotik hastalara göre kolay kategorize edilemeyen ve daha basit kurgulu hezeyanlardır (örn; misidentifikasyon, yaşlarını küçültme, evde başkalarının yaşadıklarına inanma veya kendi evini redetme) • Sadakatsizlik hezeyanı, somatik hezeyanlar da görülebilir. • Veya halüsinasyonlar ve depresyona sekonder olabilir. • (örn; halüsine edilen kişinin evi soyduğu,
En sık izlenen hezeyanlar Hezeyan tipi Bakıcısını yanlış tanıma Hırsızlık %53 Şüphecilik %28 Diğer %26 Mekanın yanlış tanınması %25 %39
• Hasta yakınları utandığından bu semptomları kolaylıkla söylemez. • Hezeyanlar tekrarlayıcıdır. • Hezeyanlara makul açıklamalar yapılsa da sıklıkla hastalar bu açıklamaları kaydetmezler. • Tedavide varsa sekonder nedenler (örneğin; M. D, ilaç kullanımı- örneğin antikolinerjikler…) ortadan kaldırılmalı, sıkıntı yaratmadıkça izlenmeli, gerekirse antipsikotik tedavi verilmelidir.
Halüsinasyonlar • %25 oranında AH seyrinde izlenir. • En sık görsel ve işitsel halüsinasyonlar izlense de taktil, olfaktör de olabilir. • Hızlı kognitif yıkım ve hızlı kötüleşme risktir. • Sekonder olarak davranış bozukluklarına neden olabilir. • Katarakt ve sağırlık gibi periferik duysal organ hasarları varsa daha sık izlenirler.
Davranış bozuklukları Aşırı aktivite 64 Tekrarlayıcı davranışlar 43 Uyku bozukluğu 39 Takip etme 32 Gece yataktan kalkma 27 Amaçsız gezme 24 Sosyal uygunsuzluk 21 Hasta yakınları için sıkıntı vericidir. İleri evrede daha sıktır.
Agresyon • %57 • Daha çok orta evrede • Bakım evine yatışlara neden olabilir • Daha çok diğer kişi ve nesnelere yöneliktir ve genellikle kişinin kendisine zarar vermesi nadirdir. • Spontan çıkmaları nadirdir ve sıklıkla tetiklenirler.
Tekrarlayıcı davranışlar • Amaçsız yürüme, ellerini çırpma, çamaşırları katlayıp koyma, çekmeceleri devamlı düzeltme. • Müdahale anksiyete ve agresyona sebep olabilir. • En önemli önleme yöntemi hastaların dikkatini dağıtmaktır.
Tedavi • Hasta ve aileleri ile empatik olunmalıdır. • Aile ittifak oluşturmalıdır. • Hastalık seyrini ve nelerin beklediğini aileye anlatma • Kognitif bulguların semptomları tarife engel olabileceğii aileye anlatılmalıdır. (örneğin afazik hasta birçok sıkıntısını ifade etmede zorlanabilir ve anksiyete duyabilir. ) • Semptomlar ayrı olarak aileye öğretilmeli ve gözlenmesi söylenmelidir. Çevresel tetikleyicilerin belirlenmesi istenmelidir. • Hastanın emniyeti sağlanmalıdır. (örneğin tek başına seyahat, araba kullanma, hastaya künye takılması, kilitleme)
Tedavi • Çevrenin ve bakıcıların stabilizasyonu sağlanmalı, sık değişikliklerden kacınılmalıdır • Hastanın zevkle yapacağı rutin uğraşlar saptamalıdır. • Etkili ödüller belirlenmelidir. • Uyku için sıvı kısıtlamasına gidilebilir, ve hasta gün içinde uyanık tutulmalıdır. • Banyo korkusu olunca yatakta yıkama denenebilir. • Aile motive edilmeli ve cesaretlendirilmelidir. • Gerekirse bakıcılar da tedavi edilmelidir.
- Slides: 28