ALTINCI BLM GMRK TARFELER Giri n n Tarife

ALTINCI BÖLÜM GÜMRÜK TARİFELERİ

Giriş n n Tarife, çeşitli mallara uygulanacak vergi oranlarını gösteren listeleri ifade eder. Gümrük vergileri genelde ithalattan alınır. 2

I- TARİFELERİN GELENEKSEL AMAÇLARI: GELİR SAĞLAMA VE KORUMA n n Gelir sağlamaya yönelik tarifeler genellikle halkın yaygın biçimde tükettiği mallar üzerine konulur. Koruma amaçlı vergiler ise bir malın ithalinden o malın yüksek yurtiçi fiyatı ile ondan düşük dünya fiyatı arasındaki fark tutarında veya daha yüksek ölçüde konulur. İthalatı tamamen önler. 3

II- GÜMRÜK TARİFELERİ HANGİ ESASA GÖRE KONULURLAR? n n n Spesifik Vergiler: Birim ve ağırlık gibi malların fiziki birimleri üzerinden alınan vergilerdir. Ad Valorem Vergiler: Malın değerinin belirli bir yüzde oranı şeklindedir. Karma gümrük vergileri: genellikle hammaddesi gümrük vergisine tabi olan mallara uygulanır. Bu durumda verginin spesifik kısmı hammadde üzerine konulan gümrük vergisine eşittir. Ek olarak alınan ad valorem vergi ise, iç ekonomide o sanayi dalına sağlanmak istenen koruma oranını yansıtır. Spesifik vergiler, 1. Vergide adalet ilkesi ile bağdaşmaz 2. Enflasyona karşı ad valorem vergiler kadar koruma sağlamazlar. 4

II- GÜMRÜK TARİFELERİ HANGİ ESASA GÖRE KONULURLAR? n Ad valorem vergiler uygulanırken bir malın değerinin belirlenebilmesi için iki yöntem vardır. n n F. O. B. (Free On Board – Güvertede Teslim): Malın İhracatçının limanında gemiye yüklendiği fiyattır. C. I. F. (Cost, Insaurance and Freight – Maliyet, Sigorta ve Navlun) : Fiyat, malın ithalatçı ülkenin limanına vardığı andaki fiyatı olup maliyetle birlikte taşıma ve sigorta giderleri toplamından oluşur. 5

Tüketici Fazlası (artığı) • Tüketici Fazlası (Artığı) tüketicinin ödemeye hazır olduğu bedel ile ödediği bedel arasındaki farktır. • Grafiksel olarak talep eğrisi ile piyasa fiyat düzeyi arasında kalan bölgedir.

Tüketici Fazlası Kumaş Fiyatı P 1 Pc E D Qc Kumaş Miktarı

Üretici Fazlası (Artığı) • Üretici fazlası, üreticin maliyetlerini dikkate alarak belirlediği ödenmeye hazır olduğu fiyat düzeyi ile piyasa fiyat düzeyi arasındaki farktır. • Grafiksel olarak Arz eğrisi ile piyasa fiyatı arasında kalan bölgedir.

Üretici Fazlası (Artığı) Kumaş Fiyatı S Pc E P 2 Qc Kumaş Miktarı

Üretici Fazlası Kumaş Fiyatı S Pc E P 2 Qc Kumaş Miktarı

Ticaret Öncesi Yurt İçi Denge Kumaş Fiyatı P 1 TF E Pc P 2 S ÜF D Qc Kumaş Miktarı

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ A- Kısmi Denge Yaklaşımı Fiyat A F Gümrük vergisi konulmadan önce SERBEST TİCARET T Serbest dünya fiyatı P 1, Yurtiçi tüketim OR, Yurtiçi üretim OK İthalat KR P 3 M P 2 P 1 H O K N S U R T A K S U R Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri Miktar 13

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı Fiyat Mal Başına P 1 P 2 kadar spesifik (veya eşdeğeri ad valorem bir vergi) konulsun. A F T Yurtiçi fiyatı OP 2, (artar) Yurtiçi tüketim OU, (azalır) Yurtiçi üretim OS, (artar) İthalat SU (azalır) P 3 M P 2 d P 1 H O N c a K b S U R T A K S U R Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri Miktar 14

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı Fiyat A F T P 3 M P 2 d P 1 H O N c a K b S U R T A K S U R Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri Gümrük vergileri toplam 5 etkiye sahiptir: üretim, tüketim, dış ticaret (ithalat), gelir dağılımı ve hazineye gelir sağlama. a) Üretim Etkisi üretim kaybı a üçgeninin alanı b) Tüketim Etkisi tüketim kaybı b üçgeninin alanı c) Dış Ticaret Etkisi a+b alanın toplamı d) Gelir Etkisi c alanına e) Bölüşüm Etkisi d alanına Miktar 15

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı Fiyat a) Üretim Etkisi A F T Gümrük vergileri ithal malını iş fiyatının yükselmesine neden olur. Dış piyasa rekabetinden korunan yurtiçi üretim artar. Bu durum kaynakların israf edilmesine neden olur. Tam çalışma varsayımı altında ithalata rakip malları üretmek için gerekli kaynaklar ihracat kesiminden çekilir. P 3 M P 2 d P 1 H O N c a K b S U R T A Vergiler olmasaydı KS kadar mal daha ucuza elde edilmiş olurdu. Üretimin yurtiçinde yapılmasından uğranılan kayıp “a” üçgeninin alanına eşittir. K S U R Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri Miktar 16

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı Fiyat b) Tüketim Etkisi A F T Gümrük tarifeleri iç fiyatları yükselterek bir yandan yerli üretimi özendirirken, diğer yandan tüketimin kısılmasına yol açtığından “b” üçgeninin alanı tüketim kaybını gösterir. P 3 M P 2 d P 1 H O N c a K b S U R T A K S U R Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri Miktar 17

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı Fiyat c) Dış Ticaret Etkisi A F T Üretimdeki artış ve tüketimdeki azalış nedeni ile ithalattaki daralma yani dış ticaret etkisi KS+UR kadardır. P 3 M P 2 d P 1 H O N c a K b S U R T A K S U R Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri Miktar 18

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı Fiyat d) Gelir Etkisi : A F T Gümrük tarifeleri ithalat hacmini sıfıra indirecek kadar yüksek olmadığı sürece hazineye gelir sağlar. P 3 M P 2 d P 1 H O c a K “c” dikdörtgeninin alanı gelir etkisini gösterir. N b S U R T A K S U R Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri Miktar 19

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ A- Dar Anlamda Etkiler Kısmi Denge Yaklaşımı Fiyat e) Bölüşüm Etkisi : A F T Gümrük tarifeleri, ulusal gelirin tüketicilerden üreticilere yeniden bölüşümüne neden olur. P 3 M P 2 d P 1 H O c a K Bölüşüm etkisi “d” alanı ile gösterilir. N b S U R T A K S U R Grafik 1: Gümrük Vergilerinin Kısmi Denge Etkileri Miktar 20

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ B- Tarifelerin Rant Etkisi Tüketici Rantı Fiyat F T T A P 2 P 1 O M N U U Grafik 2: Tarifelerin Rant Etkileri Tüketicilerin bir malın birimi için vermeye razı olacakları en yüksek fiyatlarla gerçekte ödedikleri fiyat arsındaki farktır. P 2 R R T P 1 H Miktar O L N A K K S Miktar Tarifeler yokken ülkedeki fiyatın P 1 dünya fiyatına eşit olduğu durumda tüketici rantı P 1 FR alanına eşittir. P 1 P 2 tutarında bir tarife konulduğunda fiyatlar P 2 ye çıkar ve tüketici rantı P 2 FN olur. 21

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ B- Tarifelerin Rant Etkisi Üretici Rantı Fiyat F T T A P 2 P 1 O M N U U Grafik 2: Tarifelerin Rant Etkileri P 2 R R T P 1 H Miktar O L N A K K Üreticilerin belirli bir üretimde bulunabilmek için uzun dönemde kendilerine yapılması gereken ödemenin üzerindeki miktarı ifade eder. S Miktar Serbest ticarette üretilen OK miktar mal P 1 fiyatından satılır ve OP 1 LK kadar hasılat elde edilir. OHLK üretim maliyetidir. HP 1 L alanı ise üretici rantıdır. P 1 P 2 tutarında bir tarife konulduğunda fiyatlar P 2 ye çıkar ve üretici rantı HP 2 M olur. 22

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ B- Tarifelerin Rant Etkisi Fiyat F Korumacılığın üretim maliyetini Fiyat F T T A P 2 P 1 O M N U U Grafik 2: Tarifelerin Rant Etkileri P 2 R R T P 1 H Miktar O L N A artırmasının nedeni, gümrük tarifeleri dolayısıyla yurtiçi kaynakların daha etkin oldukları ihracat endüstrilerinden etkinliğin göreceli olarak düşük olduğu ithal edilebilir mal endüstrilerine aktarılmasıdır. Tarifeler ayrıca gelirin yurtiçi K K S Miktar tüketicilerden yurtiçi üreticilere ve ülkenin göreceli biçimde yoğun olarak sahip bulunduğu faktörden, kıt olarak sahip olduğu kesime doğru yeniden dağılmasını sağlar. 23

III- GÜMRÜK VERGİSİNİN EKONOMİK ETKİLERİ C- Makro Ekonomik Etkiler (Genel Denge Yaklaşımı) • A) Ulusal gelir ve istihdam artışı: Tarifeler toplam talebi yabancı mallardan yerli mallara kaydırarak, korunan endüstride hasılayı ve dolayısıyla milli geliri artırır. Gelir artışı boş duran kaynaklara çalışma alanı yaratır. Bu da istihdam düzeyinin yükselerek işsizliğin azalmasına yol açabilir. • B) Dış ticaret bilançosu açıklarını giderme: Dış ödemeler bilançosu açığı, gümrük tarifelerinin ithalatı kısıtladığı ölçüde (ülkenin döviz rezervlerinden tasarruf sağlar) kapanır. • C) Dış ticaret hadlerini iyileştirme: Gümrük tarifeleri ticaret hadlerini koyan büyük ülke lehine değiştirmektedir. • D) Gelir dağılımını belli sosyal sınıflar lehine değiştirmek: Dış ticaret politikası ile güdülen diğer bir amaç ise yoksul kesimlere gelir aktarımında bulunmak için zengin kesimin tükettiği lüks mallara tarifeler konmasıdır. 24

VI. ETKEN DIŞ KORUMA n n Genellikle ithal edilen nihai malların yurtiçindeki benzerlerinin (ithalata rakip mallar) üretiminde kullanılan girdiler, yani ara malları ve hammaddeler de gümrük tarifesine tabidirler. Söz gelişi, içerdeki otomobil endüstrisini korumak için ithal otomobiller üzerine tarife konulmuşken, aynı zamanda yerli otomobil üretiminde kullanılan, motor, şanzıman ve diferansiyel gibi parçaların ithalinden de belirli oranlarda vergi alınır. 25

VI. ETKEN DIŞ KORUMA n n n Dolayısıyla yerli otomobil endüstrisine sağlanan gerçek korumanın ölçüsü olarak yalnızca nihai mallar üzerindeki tarife oranını ele almak doğru değildir. Bunun için hem nihai mal hem de onun üretiminde kullanılan girdilerin tarife oranlarını göz önünde bulundurmak gerekir. Bu iki tür tarife uygulamasına dayanarak hesaplanan gerçek koruma oranlarına “etken koruma oranı” denir. Oysa yalnız nihai mal üzerindeki oranlara “nominal tarife oranı” denmektedir. 26

VI. ETKEN DIŞ KORUMA n n Negatif etken koruma: Nihai mal üzerindeki tarife oranı sabitken, girdilerin tarife oranları ne ölçüde yükseltilirse, malın yurtiçi katma değeri o ölçüde düşer. Yani söz konusu malın üretimi korunmayıp gerçekte cezalandırılmış olur. Bu durum negatif dış koruma olarak adlandırılır. Tarifelerin kademeleşmesi: Gelişmiş ülkeler genellikle en düşük tarifeleri hammaddeler üzerine koyar, hatta bu malları gümrüksüz olarak ithal ederler. Yarı işlenmiş mallara uygulanan tarife oranları daha yüksek, tam işlenmiş mallar üzerindeki tarifeler ise göreceli olarak en yüksek düzeydedir. Bu uygulamaya tarife kademeleşmesi adı verilir. 27

Etken Dış Koruma • Etken dış koruma ve tarifeler arasındaki ilişki ithal girdilere konulan tarifeler ile üretimde kullanılan girdi oranıyla alakalıdır. EDK = (Tf – a. Tc) / (1 -a) Tf= İthal üründeki tarife oranı a = İthal girdi oranı Tc = İthal girdiye uygulanan tarife oranı

Örnek – Etken Dış Korum – DVD oynatıcı serbest ticaret fiyatı $200 – İthal girdi fiyatı $100 – DVD oynatıcıya %20 tarife – İthal girdiye %10 tarife Tf = %20 Tc = %10 a = $100/$200 = 0, 5

Örnek