ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA FAKULTETI

ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA FAKULTETI UMUMIY FIZIKA VA MAGNET HODISALARI KAFEDRASI “ELEKTR VA MAGNETIZM” KURSINING “METALLARNING MAGNIT XOSSALARI” MAVZUSINI O’QITISHDA INNOVATSION PEDTEXNOLOGIYALAR USULIDAN FOYDALANISH” MALAKAVIY BITIRUV ISHINING TAG’DIMOTI Bajaruvchi: Sadullayev F. Ilmiy rahbar: dots. Salaxitdinova M. K.

MAVZUNI DOLZARBLIGI • Bugungi kun talim tizimida amal qilayotgan ananaviy talimni mazmunan va uslubiy yangilash va talim jarayonini tashkil etishni tubdan o’zgartirish davr taqozasidir. Bunda, fizika talim tizimiga inovatsiyon talim texnalogiyalarini yug’unlashgan xolda qo’llash orqali, talim samaradorligini yuqori pog’onaga ko’tarishni amalga oshirish mumkin. • Shuningdek, mamlakatimizda qabul qilingan “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning uchinchi bosqich – to‘plangan tajribani tahlil etish va umumlashtirish asosida, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va yanada rivojlantirish davri ketmoqda.

MALAKAVIY BITIRUV ISHINING ASOSIY MAQSADI • Mavzuni dolzarbligidan kelib chiqgan holda , , Elektr va magnetizm” kursining , , Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi“ mavzusini o’qitishda innovatsion ta’lim texnologiyalaridan foydalanish uslubiyatini ishlab chiqish ushbu malakaviy bitiruv ishining asosiy maqsadi hisoblanadi. Bu maqsadga erishish uchun , , Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi“ mavzusini o’tish jarayoniga yangi ta’lim texnologiyalarini qo’llashga oid quyidagi ilmiy uslubiy vazifalarini malakaviy bitiruv ishida bajarilishi zarurligini asosiy vazifalar qilib qo’yildi. • 1. Bugungi kunda ilmiy –uslubiy adabiyotlarda ma’lum bo’lgan, innovatsion ta’limiy texnologiyalarga oid nazariy ma’lumotlarni o’rganish va bayon qilish. • 2. , , Elektr va magnetizm“ o’quv fani bo’yicha yangi ta’lim texnologiyasining konseptual asoslarini ishlab chiqish. • 3. , , Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi“ mavzusi bo’yicha ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarni o’tishda innovatsion ta’lim texnologiyalaridan foydalanish uslubiyatini ishlab chiqish. • 4. Mavzu bo’yicha talabalar bilimini sinash uchun uch darajali testlar tuzish.

• Tadqiqotlarning ilmiy uslubiy yangiligi. Ushbu malakaviy bitiruv ishida , , Elektr va magnetizm‘’ kursining , , Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi “ mavzusini innovatsion ta’lim texnologyalaridan foydalanib o’qitish uslubiyati ushbu ma’lakaviy bitiruv ishida birinchi marta ishlab chiqarilgan • Tadqiqot ob’ekti va predmeti. , , Elektr va magnetizm” fani o’tiladigan, Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti fizika bo’limining 2 - kurs talabalari malakaviy bitiruv ishning tadqiqot ob’ktidir. , , Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi“ mavzusini o’qitishda innovatsion ta’lim texnologiyalarini qo’llash uslubyatini ishlab chiqish bitiruv ishining tatqiqot predmetini tashkil qiladi. • Ilmiy –uslubiy va amaliy axamiyati. Ushbu ma’lakaviy bitiruv ishida bajarilgan ilmiy –uslubiy ishlar , , Elektr va magnetizm” kursining boshqa mavzularni ham innovatsion ta’lim texnologiyalaridan foydalanib o’qitish uslibiyatini ishlab chiqish uchun uslubiy yunalish beruvchi namunaviy asos sifatida xizmat qilishi mumkin. Bitiruv ishida yaratilgan ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarning yangi ta’lim texnologiyalari ishlanmalaridan unversitetda dars berayotgan o’qtuvchilar dars utish jarayonlarida foydalanishlari mumkin.

“Elektr va magnetizm” fanidan mavzularning mashg’ulotlar turlari va soatlar bo’yicha taqsimoti. № Mavzular nomi Jami Ma’- Ama- Labora- soat ruza liy toriya Mustaqil ish 1 Elektrostatika 78 18 14 14 32 2 O’zgarmas elektr toki 125 4 12 44 65 3 Doimiy tokning magnit maydoni. Moddaning 58 14 10 12 22 magnit xususiyatlari. 4 Elektromagnit induksiya hodisasi 12 4 4 - 4 5 Elektromagnit tebranishlar va to’lqinlar. 35 10 6 6 13 Jami 308 50 46 76 136

Ma’ruza mashg‘ulotlarining ta’lim texnologiyasi modeli Mavzu: № 18 nomi: “Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi” Vaqt 80 min. O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi: Ma’ruza rejasi: Talabalar soni: 53 -ta Ma’ruza, axborotli, tajribaviy namoyishli. Quyidagi savollarni ochib berish: 1. Amper gipotezasining zamonaviy talqini. Atomning magnet momenti. Magnetiklarning sinflanishi; 2. Diamagnetizm va uning tabiyati. O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: - Pedagogik vazifalar: 1. Elektron toki tomonidan hosil qulinadigan orbital magnet momenti, elektronning orbital mexanit momenti. Ular orasidagi giromagnit nisbat va uni aniqlash bilan bog’liq bo’lgan Eynshteyin-de Xaas va Barnett tajribalar haqida tushuncha berish. Atomning magnet momenti haqida tushuncha beish; - Moddalarning magnitlaishi bo’yicha farqlanishi, ya’ni magnetiklarning sinflanishi; - Diamagnetizm va uning tabiyatini tushuntirib berish. O‘quv faoliyatining natijalari: 1. Elektron toki tomonidan hosil qulinadigan orbital magnet momenti, elektronning orbital mexanit momenti ularning formularini keltirib chiqaradilar. Ushbu kattaliklar orasidagi giromagnit nisbat va uni aniqlash bilan bog’liq bo’lgan Eynshteyin-de Xaas va Barnett tajribalarni o’rganib chiqib, ular haqida tushunchaga ega bo’ladilar.

2. Elektronning xususiy momenti spin magnet momenti, spin mexanit momenti va Bor magnetoni haqida tushuncha berish. 2. Elektronning xususiy momenti spin magnet momenti, spin mexanit momenti va Bor magnetoni haqida tushunchaga ega bo’ladilar. 3. Moddalarning diamagnit xossalari, 3. Moddalarning diamagnit xossalari, Larmor pretsessiyasi va Larmor chastotasi haqida tushuncha berish. haqida tushunchaga ega bo’ladilar. Ta’lim usullari: Ma’ruza, ko‘rgazmali namoyish, aqliy xujum. Ta’lim shakli: Ta’lim vositalari: Frontal, jamoaviy Ma’ruza matni Eynshteyin-de Xaas va Barnett tajribalar uchun zarur bo’lgan asbob uskunalar, kompyuter, videoproektor va h. z. Ta’lim berish sharoiti: Ma’ruza o‘tiladigan auditoriya, tajriba namoyishi uchun stol. Monitoring va baholash: Savol-javob, uy vazifasi.

MAVZU: № 19; NOMI: “MAGNITLANISH TURLARU VA MAGNETIKLARNING SINFLANISHI” Vaqt 80 min. O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi: Ma’ruza rejasi: O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Talabalar soni: 53 -ta Ma’ruza, axborotli va tajribaviy namoyishli. Quyidagi savollar ochib beradi: 1. Paramagnetizm va uning tabiyati. Kyuri qonuni; 2. Ferromagnetizmning tabiyati. Ferromagnit gisterezis hodisasi. Kyuri - Veiss qonuni. Magnet materiallar. - Paramagneizm tabiatini tushuntirib berish; - Kyuri qonuni mohiyatini ochib berish; - Paramagetizmning klassik Lanjeven nazariyasini tushuntirib berish; - Ferromagnetizm tabiyatini haqida ma’lumot berish; - Ferromagnetiklarning gisterezis hodisasini tushuntirib berish; -Kyuri-Veiss qonunini mohiyatini ochib berish; - Magnit materiallar haqida tushuncha berish.

Pedagogik vazifalar: - Paramagneizm tabiatini tashqi magnet maydoni va temperatura tasirida atomlarning magnet momentini yo’nalishini tushuntirib berish; - Kyuri tajribasi asosida moddalarning magnet qabul qiluvchanligi uchun qonun mohiyatini ochib berish; - Paramagetizmning klassik Lanjeven nazariyasini tushuntirib berish; - Ferromagnetizm tabiyatini gisterezis hodisasini, ya’ni magnitlanish egri chizig’ni tushuntirish asosida yoritib berish; ferromagnetiklarni domen struktura orqali tushuntirish; - Kyuri-Veiss qonunini mohiyatini ochib berish; - Magnit materiallar (magnet qattik va magnet yumshoq materiallar) haqida tushuncha berish. Ta’lim usullari: Ta’lim shakli: Ta’lim vositalari: Ta’lim berish sharoiti: Monitoring va baholash: O‘quv faoliyatidan kutilayotgan natijalari: 1. Paramagneizm tabiatini tashqi magnit maydoni va temperatura tasirida atomlarning magnit momentini yo’nalishini tushuntirib oladilar; 2. Kyuri tajribasi asosida moddalarning magnet qabul qiluvchanligi uchun qonun mohiyatini va Kyuri doimiysi haqida tushunchaga ega bo’lishadi; 3. Paramagetizmning klassik Lanjeven nazariyasini tushuntirib olishadi; 4. Ferromagnetizm tabiyatini gisterezis hodisasini, ya’ni magnitlanish egri chizig’i asosida tushunib olishadi; ferromagnetiklarni domen strukturasi, qoldiq magnitlanish va koertsetiv kuch haqida ma’lumotga ega bo’lishadi; 5. Kyuri-Veiss qonunini mohiyatini va paramagnet Kyuri temperatura haqida tushunchaga ega bo’lishadi; 6. Magnit materiallar (magnet qattik va magnet yumshoq materiallar) haqida tushunchaga ega bo’lib, ularning avzalliklari va qayerda ishlatishi haqida ma’lumotga ega bo’lishadi. Ma’ruza Frontal, jamoaviy Ma’ruza matni tajribalar uchun zarur bo’lgan asbob uskunalar, kompyuter, videoproektor va h. z. Ma’ruza o‘tiladigan darsxona. Tezkor savol – javob.

MA’RUZA MASHG‘ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI. MAVZU: № 18, NOMI: “MAGNITLANISH TURLARU VA MAGNETIKLARNING SINFLANISHI” Ish bosqichlari Faoliyat mazmuni Ta’lim beruvchi I-bosqich. O‘quv mashg‘ulotiga kirish (10 daq. ) 1. 1. Mavzuning nomini (“Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi”), maqsadini (texnalogik modelda yozilgan) va ma’ruza jarayonidan kutiladigan natijalarni (texnologik modelda yozilgan) e’lon qiladi. 1. 2. Ma’ruza rejasini (texnologik xaritada yozilgan) e’lon qiladi. 1. 3. Tezkor so‘rov orqali, talabalarning ushbu ma’ruzani o‘zlashtirishlari uchun zarur bo‘lgan bilimlarini faollashtiradi: 1. Moddadagi magnit maydoni haqida Amper gipotezasini tarifini aytib bering? 2. Magnetiklarning magnitlanishini birlik hajmdagi magnet maydoni momenti qanday kattalik orqali aniqlanadi? 3. Magnetiklarning magnitlanish vektori, magnet kuchlanganlik va magnit qabul qiluvchanlik orasidagi bog’lanish qanday ifoda orqali aniqlanadi? 4. Magnit kuchlanganlik tsirkulyatsiyasi haqidagi Gauss teoremasining tariflab bering? Ta’lim oluvchilar Tinglaydilar, Yozib oladilar. Tinglaydilar, savolga javob beradilar.

1. II -bosqich. Asosiy qism (55 min. ) Faollashtirilgan bilimlar asosida ma’ruza rejasidagi savollarga (texnalogik modelda yozilgan) axborotli tarzda javob beradi: Kupincha birlik hajmdagi qabul qiluvchanlik o‘rniga moddaning bir kilomoliga nisbiy kilomolyar qabul qiluvchanlik km yoki birlik massaga nicbati solishtirma qabul qiluvchanlik ishlatilishi, hamda magnit qabul qiluvchanlikning ishorasiga va kattaligiga qarab barcha magnetiklar uch turga (diamagnetiklar, paramagnetiklar va ferromagnetiklar)ga bo’linishini haqida ma’lumot beradi. 2. Nils Bor va Rezerford tajribalari asosida barcha molekulalarning atomlari musbat zaryadlangan yadro va uning atrofida aylanib yuryvchi elektronlardan tashkil topganligi, elektron toki tomonidan hosil qilinadigan, ya’ni elektron orbita bo’ylab harakatlanishi sababli hosil bo’lgan magnet va mexanik momentlari haqida tushuncha beradi. Magnetikning magnitlanishi uning aylantirishga va aksincha, magnetikning aylanishi uning magnitlanishiga sabab buluvcha giromagnit yoki magnitomexanik hodisalar ekanligini aytib Eynshteyn va de-Xaas, va Barnett tajribalarini tushuntiradi (Ilova-1, 1 -tajriba). 3. O’z navbatda elektron xusuiy spin magnit va mexanik momentlari mavjudligi va Shtern va Gerlax tajribalari haqida bayon qiladi (Ilova-1, 2 -tajriba). 4. Orbita bo’ylab aylanayotgan elektron tashqi kuch ta’sirida pretsesiya hodisasini hosil qilishi mumkinligi va u Larmor pretsessiya yoki Larmor chastotasi deb atalshi haqida aytib o’tadi. 2. 2. Talabalarga ma’ruza jarayoni tugagani aytadi. Ma’ruza bo‘yicha kim nimani tushunmagan bo‘lsa, savollar bilan murojaat qilishlari mumkinligini aytadi. Talabalarning savollarini tinglab ularga javob beradi. Tinglaydilar, yozib oladilar. Tajribaviy namoyishlarni kuzatadilar. Plakatdan chizib oladilar. Kuzatadilar, yozadilar. Eshitadilar, chizadilar, yozadilar. Savollar beradilar, tinglaydilar. III -bosqich. Yakuniy (15 min. ) 3. 1. Talabalarning ma’ruza materialini o‘zlashtirganlik darajasini tekshirish uchun ularga quyidagi savollar bilan murojaat qiladi: 1. Solishtirma qabul qiluvchanlik deb nimani tushunasiz? 2. Moddalarni qabul qiluvchanligining ishorasi va kattaligiga qarab hechta guruxga ajratish mimkin? 3. Magnetiklarning to’la magnit momenti qanday aniqlanadi? 4. Elektronlarning orbital mexanik va magnit momenti va ularning aniqlashiga asoslangan Eynshteyn va de-Xaas, va Barnett tajribalarini tushuntirib bering. 1. 5. Elektronlarning spin mexanik va magnit momenti va ularning aniqlashiga asoslangan Shtern va Gerlax tajribalarini tushuntirib bering. 6. Moddalarning diamagnit xossalari va Larmor pretsessiyasi haqida tushuncha bering. 3. 2. Javoblarni to‘ldiradi va qisqacha xulosalar qiladi. 3. 3. Javoblarni baholaydi. Eshitadilar, savollarga javob beradilar. Eshitadilar.

MAVZU: № 19, NOMI: “MAGNITLANISH TURLARU VA MAGNETIKLARNING SINFLANISHI” Ish bosqichlari Faoliyat mazmuni Ta’lim beruvchi I-bosqich. O‘quv mashg‘ulotiga kirish (10 daq. ) 1. 1. Mavzuning nomini (“Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi”), maqsadini (texnalogik modelda yozilgan) va ma’ruza jarayonidan kutiladigan natijalarni (texnologik modelda yozilgan) e’lon qiladi. 1. 2. Ma’ruza rejasini (texnologik xaritada yozilgan) e’lon qiladi. 1. 3. Tezkor so‘rov orqali, talabalarning ushbu ma’ruzani o‘zlashtirishlari uchun zarur bo‘lgan bilimlarini faollashtiradi: 1. Moddadagi magnit maydoni haqida Amper gipotezasini tarifini aytib bering? 2. Magnetiklarning magnitlanishini birlik hajmdagi magnet maydoni momenti qanday kattalik orqali aniqlanadi? 3. Magnetiklarning magnitlanish vektori, magnet kuchlanganlik va magnit qabul qiluvchanlik ora-sidagi bog’lanish qanday ifoda orqali aniqlanadi? 4. Magnit kuchlanganlik tsirkulyatsiyasi haqidagi Gauss teoremasining tariflab bering? Ta’lim oluvchilar Tinglaydila r, Yozib oladilar. Tinglaydila r, savolga javob beradilar.

II -bosqich. Asosiy qism (55 min. ) 1. Faollashtirilgan bilimlar asosida ma’ruza rejasidagi savollarga (texnalogik modelda yozilgan) axborotli tarzda javob beradi: 1905 yilda Lanjeven tomonidan paramagnetizmning klassik nazariyasi yaratilganligi va bu nazariya kuchli bo’lmagan maydon va juda past temperaturalar uchun ishlatilishi haqida gapiradi. Bu sharoitda paramagnetikning magnitlanishi J va maydon kuchlanganligi H orasidagi proportsionallikdan chetlanish kuzatilishini tushuntiradi va hamma magnet momentlar maydon bo’yicha joylashgandan keyin H ning ortishi va J ning o’sishiga olib kelmasligini, ya’ni magnet to’yinish holati kuzatilishini aytadi. 2. Paramagnetizmning kvant nazariyasi atom magnet momentilarining maydonga nisbatan orientatsiyasining diskretligini hisobga olishi aytadi. 3. Ferromagnetizmning tabiyatini haqida ma’lumot beradi va ferromagnetiklarning magnitlanish egri chizigi haqida taxtab o’tadi. Bunda diagrammasida magnitlanish egri chizig’i tushuntiriladi. Temirning magnitlanishiga doir rus olimi A. G. Stoletov tajribalari moxiyatini talabalarga ongiga singdirish. 4. Qoldiq induktsiya Br, qoldiq magnitlanish Jr va koertsitiv kuch haqida ma’lumot berish. Ferromagnetikka o’zgaruvchan magnit maydon ta’sir qilganda induktsiya gisterezis sirtmog’i egri chizig’i bo’yicha o’zgarishini tushuntirib berish. 5. Ferromagnetizm nazariyasini Ya. I. Frenkel va Geyzenberg tomonidan yaratilganligi haqida gapiradi va feromagnetiklarning magnet hususiyatlari elektronlarning hususiy (spin) momentlari tomonidan belgilanadidegan xulosaga kelinadi. Ma’lum sharoitda kristallarda shunday kuchlar hosil bo’ladiki, u elektronlarning magnet momentlarini o’zaro parallel joylashtiradi. Natijada (o’z-o’zidan) spontan magnitlanish sohasi hosil bo’ladi, ular domenlar deb atalishini aytadi. Ushbu spontan magnitlanish sohasini temperaturaga bo’liqligini, Kyuri nuqtasi va Kyuri. Veyss qonunini tushuntirib beradi. 2. 2. Talabalarga ma’ruza jarayoni tugagani aytadi. Ma’ruza bo‘yicha kim nimani tushunmagan bo‘lsa, savollar bilan murojaat qilishlari mumkinligini aytadi. Talabalarning savollarini tinglab ularga javob beradi. Tinglaydilar, yozib oladilar. Tajribaviy namoyishlarni kuzatadilar. Plakatdan chizib oladilar. Kuzatadilar, yozadilar. Eshitadilar, chizadilar, yozadilar. Savollar beradilar, tinglaydilar.

III -bosqich. 3. 1. Talabalarning ma’ruza materialini o‘zlashtirganlik Yakuniy (15 min. ) darajasini tekshirish uchun ularga quyidagi savollar bilan murojaat qiladi: 1. Magnetiklar deb qanday moddalarga aytiladi? 2. Amper gipotezasi (ilmiy farazi) ning mazmunini bayon etib bering. 3. Moddaning magnit singdiruvchanligi va magnit qabul qiluvchanligi nimalarni ifodalaydilar? 4. Qanday moddalarga diamagnetiklar deyiladi? Ularning asosiy xossalari nimalardan iborat? 5. Qanday moddalarga paramagnetiklar deyiladi? Ularning asosiy xossalari nimalardan iborat? 6. Ferromagnetiklar deb qanday moddalarga aytiladi? Ferromagnetiklarning asosiy xossalari nimalardan iborat? 7. Gisterezis hodisasi nimadan iborat? 8. Kyuri temperaturasi deb qanday temperaturaga aytiladi? 9. Domenlar deb nimalar ataladi? 3. 2. Javoblarni to‘ldiradi va qisqacha xulosalar qiladi. 3. 3. Javoblarni baholaydi. Eshitadilar, savollarga javob beradilar. Eshitadilar.

AMALIY MASHG‘ULOTINING TA’LIM TEXNOLOGIYASI MODELI VA XARITASI Vaqt 80 min. Talabalar soni: 53 -ta O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi: Ma’ruza, axborotli, tajribaviy namoyishli. Ma’ruza rejasi: O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: Pedagogik vazifalar: 1. Bir jinsli magnit maydonda joylashgan yassi g’altakning induktsiyasini aniqlagan holda maksimal aylantiruvchi momentini masalar orqali aniqlash. Quyidagi savollarni ochib berish: 1. Magnit maydoni kuchlanganligini va induksiyasi orasidagi bog’lanish. 2. Muhitning magnit sindiruvchanligi. 3. Moddalarning magnit xususiyatlari. - Magnit maydoni kuchlanganligini va induksiyasi orasidagi bog’lanishni masalasar orqali tushuntirib berish; - Muhitning magnit sindiruvchanligiga doir masalalar echish; - Moddalarning magnit xususiyatlariga doir masalalar echish. O‘quv faoliyatining natijalari: 1. Bir jinsli magnit maydonda joylashgan yassi g’altakning induktsiyasini aniqlagan holda maksimal aylantiruvchi momentini masalar orqali aniqlaydilar.

2. Masalada konturning ko’dalang kesim va undan o’tib ketayotgan magnet oqimi qiymatlari berilgan holda kontur ichidagi magnit maydon induktsiyasini aniqlash. 2. Konturning ko’dalang kesim va undan o’tib ketayotgan magnet oqimi qiymatlari berilgan holda kontur ichidagi magnit maydon induktsiyasini aniqlash. 3. Elektronning induktsiyasi ma’lum 3. Bir jinsli magnit maydonda bo’lgan bir jinsli magnit maydonda harakatlanayotgan elektronning induktsiyasi harakatlansa, uning aylanish davri T orqali uning aylanish davri T ni topadilar. ni toping. Ta’lim usullari: Ta’lim shakli: Ta’lim vositalari: Ta’lim berish sharoiti: Monitoring va baholash: Ko‘rgazmali namoyish, aqliy xujum. Frontal, jamoaviy Amaliy mashg’ulot uchun zarur bo’lgan asbob uskunalar, kompyuter, videoproektor va h. z. Amaliy mashg’ulot o‘tiladigan auditoriya, tajriba namoyishi uchun stol. Savol-javob, yozma ishlar, uy vazifasi.

AMALIY MASHG‘ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI. MAVZU: № 16, NOMI: “MAGNITLANISH TURLARU VA MAGNETIKLARNING SINFLANISHI” Ish bosqichlari Faoliyat mazmuni Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchilar I-bosqich. 1. 1. Mavzuning nomini (“Magnitlanish turlaru va magnetiklarning Tinglaydil O‘quv mashg‘ulotiga sinflanishii”), maqsadini (texnalogik modelda yozilgan) va amaliy ar, kirish (10 daq. ) mashg’ulot jarayonidan kutiladigan natijalarni (texnologik modelda yozilgan) e’lon qiladi. 1. 2. Amaliy mashg’ulot rejasini (texnologik xaritada yozilgan) e’lon qiladi. 1. 3. Tezkor so‘rov orqali, talabalarning ushbu ma’ruzani Yozib o‘zlashtirishlari uchun zarur bo‘lgan bilimlarini faollashtiradi: oladilar. 1. Moddadagi magnit maydoni haqida Amper gipotezasini tarifini Tinglaydil aytib bering? ar, 2. Magnetiklarning magnitlanishini birlik hajmdagi magnet maydoni savolga momenti qanday kattalik orqali aniqlanadi? javob 3. Magnetiklarning magnitlanish vektori, magnet kuchlanganlik va beradilar. magnit qabul qiluvchanlik orasidagi bog’lanish qanday ifoda orqali aniqlanadi? 4. Magnit kuchlanganlik tsirkulyatsiyasi haqidagi Gauss teoremasining tariflab bering? 5. Moddalarning magnit xususiyatlari bo’icha sinflanishi.

II bosqich. Asosiy qism (55 min. ) 1. Faollashtirilgan bilimlar asosida ma’ruza rejasidagi Tinglaydilar, savollarga (texnalogik modelda yozilgan) axborotli tarzda yozib javob beradi va masalalar shartlari bilan birma-bir oladilar. tanishtiradi: K Tajribaviy 2. Elektron orbita bo’ylab harakatlanishi sababli hosil namoyishlar bo’lgan magnit va mexanik momentlarini aniqlashga doir ni masalalarni hal qilishga qo’maklashadi. Magnetikning kuzatadilar. magnitlanishi uning aylantirishga va aksincha, Plakatdan magnetikning aylanishi uning magnitlanishiga sabab chizib buluvcha giromagnit yoki magnitomexanik hodisalar oladilar. bag’shlangan masalalarni hol etishda qo’maklashadi. Kuzatadilar, 3. O’z navbatda elektron xusuiy spin magnit va mexanik yozadilar. momentlari mavjudligi va Shtern va Gerlax tajribalariga Eshitadilar, bag’ishlangan masalalarni echishni tavsiya etadi. chizadilar, 4. Orbita bo’ylab aylanayotgan elektron tashqi kuch ta’sirida yozadilar. pretsesiya hodisasiga bag’ishlangan masalalarga e’tibor Savollar qaratishga tavsiya etadi. beradilar, 2. 2. Talabalarga amaliy mashg’ulot jarayoni tugagani aytadi. tinglaydilar. Amaliy mashg’ulot bo‘yicha kim nimani tushunmagan bo‘lsa, savollar bilan murojaat qilishlari mumkinligini aytadi. Talabalarning savollarini tinglab ularga javob beradi.

III -bosqich. Yakuniy (15 min. ) 3. 1. Talabalarning amaliy mashg’ulot masalalarni o‘zlashtirganlik darajasini tekshirish uchun ularga quyidagi savollar bilan murojaat qiladi: 1. Solishtirma qabul qiluvchanlik deb nimani tushunasiz? 2. Moddalarni qabul qiluvchanligining ishorasi va kattaligiga qarab hechta guruxga ajratish mimkin? 3. Magnetiklarning to’la magnit momenti qanday aniqlanadi? 4. Elektronlarning orbital mexanik va magnit momenti va ularning aniqlashiga asoslangan Eynshteyn va de-Xaas, va Barnett tajribalarini tushuntirib bering. 5. Elektronlarning spin mexanik va magnit momenti va ularning aniqlashiga asoslangan Shtern va Gerlax tajribalarini tushuntirib bering. 6. Moddalarning diamagnit xossalari va Larmor pretsessiyasi haqida tushuncha bering. 3. 2. Javoblarni to‘ldiradi va qisqacha xulosalar qiladi. 3. 3. Javoblarni baholaydi. Eshitadilar, savollarga javob beradilar. Eshitadilar.

MAVZU BO’YICHA TUZILGAN UCH DARAJALI TEST I. DARAJALI TESTLAR I. O’qitishga (eslashga) oid bilim • Tanish eslaydigan va faqat aytib berish bilan bog’liq bo’lgan bilim, formula yoki qoidani tekshirish. Fizik formulasini yoki fizik qonun ifodasini amalda qollash va hisoblash malakasini tekshirish. I. Amalga qo’llashga oid bilim. I. Mantiqiy (ijodiy) fikirlashga oid bilim Mustaqil mantiqiy fikirlash, ijodkorlik orqali topshiriqni qobilyatini tekshirish. I. O’qitishga (eslashga) oid bilim Tanish eslaydigan va faqat aytib berish bilan bog’liq bo’lgan bilim, formula yoki qoidani tekshirish. Quydagi moddalarning qaysi biri ferromagnit hisoblanadi A) Fe B) C C) Al D H 2 O Quydagi magnitiklarning qaysi biri magnet maydonini susaytiradi A) Ferromagnet B) Diomagnrtiklar C) Paramagnetiklar Magnetiklar necha turga bo’linadi A) 6 B) 4 C)3 Tok oqayotgan induktiv g’altakkka kiritiladigan ferromagnit o’zak qanday vazifani bajaradi? A) Elektr maydonini susaytiradi B) Magnit maydonini susaytiradi C) Elektr maydonini kuchaytiradi D) Magnit maydonini kuchaytiradi

I. Amalga qo’llashga oid bilim. I. Mantiqiy (ijodiy) fikirlashga oid bilim Fizik formulasini yoki fizik qonun ifodasini amalda qollash va hisoblash malakasini tekshirish. To’rtta bir xil g’altak doimiy tok zanjiriga ketma-ket ulangan. Birinchi g’altak o’zaksiz, ikkinchi g’altakning o’zagi temirdan, uchunchisiniki alyumeniydan, to’rtinchisiniki misdan yasalgan bo’lsa, qaysi bir g’altakning magnet oqimi eng katta? (alyumeniy paramagnet, misdiomagnit) A)4 B)2 C)3 D)1 E)hamma g’altaklarda bir xil Mustaqil mantiqiy kyuri haroratida qanday jarayon sodir bo’ladi? fikirlash, ijodkorlik orqali topshiriqni A) Gaz(bug’) va suyuqlik zichliklari orasidagi qobilyatini farqni yo’qotadi. tekshirish. B) Moddaning qattiq, suyuq va bug’ holatlari muvozanatda bo’ladi. C) Moddaning ferromagnit xossalari yo’qoladi. D) Gazning ionlashish jarayoni boshlanadi.

Enshtayn va de Xaas tajribasi

Magnit maydon induksiyasi ning tashqi magnit maydon kuchlanganligi ga bog‘liqligi.

Venn diagrammasi

Xulosalar. • Malakaviy bitiruv ishida bajarilgan ishlarni umumlashtirib quyidagi xulosalarga kelish mumkin: • Bugungi kunda uslubiy adabiyotlarda bayon qilingan yoki chop qilingan ya’ni ta’lim texnologiyalariga oid ilmiy-uslubiy ishlar o’rganilib, qisqacha bayon qilinadi. • “Elektr va magnetizm” kursining “Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi” mavzusiga oid ikkita (№ 18 va № 19) ma’ruzani o’tish uchun innovasion ta’lim texnologiyalari, ya’ni ma’ruzalarning ta’lim texnologiyasi modellari va xaritalari ishlab chiqildi. • , , Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi“ mavzusi bo’yicha ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarni o’tishda innovatsion ta’lim texnologiyalaridan foydalanish uslubiyatini ishlab chiqish. • “Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi” mavzusi bo’yicha o’tiladigan mashg’ulotlarga doir organayzerlar tuzilib ularni mashg’ulotlarga qo’llash uslubiyati ishlab chiqildi.

Foydalanilgan adabiyotlar • Perishkin A. B. “O’rta maktablarda fizikani o’qitish uslubiyati”, T. 1990 • Перегудов Ф. И. , Тараенко Ф. П. “Введение в системный анализ” M. 1989 • Резников Л. И. , Пёришкин A. В, Знаменский П. A. “Ocновы методики преподавания физики”, M. 1965 • Rustamov X. Sh, “Fizikani o’qitish uslubiyati”. Sam. DU 2010 • Яворский Б. M, “Ocновные вопросы современного школьного курса физики” M. 1980 • Ta’lim texnologiyalari. Ilmiy – uslubiy jurnal. № 2. 2011. Toshkent. • Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poyedevori. – T. : ”Sharq”, 1997. • Flash texnologiyasi & Action Script. Mo’minov B. B. Kamolova N. I. Buxoro 2010. 38 - 42 b • Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’im standartlari va o’quv dasturi (Fizika, matematika, informatika va hisoblash texnikasi asoslari, chizmachilik, mehnat) – T. : “Sharq”, 1999 y. • Fizika. R. B. Bekjonov –T. : 1995 y.

ETIBORINGIZ UCHUN KATTA RAXMAT