ALIMA HUKUKU 1 DERSN ER MODL 1 HUKUKU

ÇALIŞMA HUKUKU 1

DERSİN İÇERİĞİ MODÜL: 1 - İŞ HUKUKU • A-İşin Tanımı ve Özellikleri • B-Ücret İle İlgili Kavramlar MODÜL: 2 - TÜRK TİCARET KANUNU • A-Ticari İşletmenin Özellikleri • B-Ticaret Şirketleri • C-Kıymetli Evraklar • D-İş Mektupları, Dilekçeler ve Resmi Yazılar MODÜL: 3 - MESLEKİ EĞİTİM KANUNU • A-Mesleki Eğitim Kanunu’nda Geçen Kavramlar • B-Çıraklığa Ait Hükümler • C-Kalfalığa Ait Hükümler • D-Ustalığa Ait Hükümler (Gitmek istediğiniz başlığın üzerine tıklayın)

Dersin İçeriği MODÜL: 1 İŞ HUKUKU • A-İŞİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ • B-ÜCRET İLE İLGİLİ KAVRAMLAR (Gitmek istediğiniz konu başlığının üzerine tıklayın) 3

Dersin İçeriği A-İŞİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ • İş: Bir fayda sağlamak amacıyla, bedenen veya zihinsel güç harcayarak yapılan çalışmalara “iş” denir. • İşçi: Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye “işçi” denir. (4857 Sayılı İş Kanunu) 4 Modül Başı

• İşyeri; işveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime “işyeri” denir. (4857 Sayılı İş Kanunu) • İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan diğer eklentiler ve sosyal tesisler de işyerinden sayılır. * 5 Dersin İçeriği Modül Başı

• İşveren: İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara “işveren” denir. • İşveren vekili: İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere “işveren vekili” denir. • İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur. * 6 Dersin İçeriği Modül Başı

Hizmet akdi ve şekli • İş sözleşmesi; bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın da (işveren) ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. • İş sözleşmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir. • Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması zorunludur. 7 Dersin İçeriği Modül Başı

Dersin İçeriği • Yazılı sözleşme yapılmayan hallerde, işveren işçiye en geç iki ay içinde çalışma koşullarını, çalışma süresini, ücreti ve ödeme zamanını, sözleşmenin süresini, fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösteren yazılı bir belge vermekle yükümlüdür. • Süresi bir ayı geçmeyen belirli süreli iş sözleşmelerinde bu hüküm uygulanmaz. • İş sözleşmesi iki aylık süre dolmadan sona ermiş ise, bu bilgilerin en geç sona erme tarihinde işçiye yazılı olarak verilmesi zorunludur. Modül Başı 8

• Nitelikleri bakımından en çok otuz iş günü süren işlere “süreksiz iş” denir. • Nitelikleri bakımından otuz iş gününü geçen işlere “sürekli iş” denir. • İş akdinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme “belirsiz süreli” sayılır. • Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması gibi durumlarda işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir. • Belirli süreli iş sözleşmesi, önemli bir neden olmadıkça, birden fazla üste yapılamaz. Dersin İçeriği Modül Başı 9

• İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda yapılan sözleşmeye “kısmî süreli iş sözleşmesi” denir. • Kısmî süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, haklı bir neden olmadıkça, tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tâbi tutulamaz. • Kısmî süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir. 10 Dersin İçeriği Modül Başı

• Yazılı sözleşme ile işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde çağrılmasına, “çağrı üzerine çalışma” iş sözleşmesi denir. • İşçinin ne kadar süreyle çalışacağını taraflar belirlemedikleri takdirde, haftalık çalışma süresi yirmi saat kararlaştırılmış sayılır. Çağrı üzerine çalıştırılmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın ücrete hak kazanır. • Birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen bu işçilerden birinin, takım kılavuzu sıfatıyla işverenle yaptığı sözleşmeye “takım sözleşmesi” denir. Dersin İçeriği Modül Başı 11

• Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. • Deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir. • Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır. Dersin İçeriği Modül Başı 12

İş Akdinin Feshedilmesi Dersin İçeriği Modül Başı • Belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir. • İş sözleşmeleri; ü İşi altı aydan az sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra, ü İşi altı aydan bir buçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra, ü İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra, 13

Dersin İçeriği üİşi üç yıldan fazla sürmüş işçi için, bildirim yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra, Feshedilmiş sayılır. • Bu süreler asgari olup sözleşmeler ile artırılabilir. • Bildirim şartına uymayan taraf, bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır. (İhbar tazminatı) • İşveren bildirim süresine ait ücreti peşin vermek suretiyle iş sözleşmesini feshedebilir. Modül Başı 14

Feshin geçerli bir sebebe dayandırılması • Otuz veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin iş sözleşmesini fesheden işveren, geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır. 15 Dersin İçeriği Modül Başı

• Özellikle aşağıdaki hususlar iş akdinin feshi için geçerli bir sebep oluşturmaz: ü Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dışında veya işverenin rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak. ü İşyeri sendika temsilciliği yapmak. ü Sözleşmeden doğan haklarını takip için işveren aleyhine idari veya adli makamlara başvurmak veya bu hususta başlatılmış sürece katılmak. ü Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenler. 16 Dersin İçeriği Modül Başı

• İşveren fesih bildirimini yazılı olarak yapmak ve fesih sebebini açık ve kesin bir şekilde belirtmek zorundadır. • Hakkındaki iddialara karşı savunmasını almadan bir işçinin iş sözleşmesi, o işçinin davranışı veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. • İş sözleşmesi feshedilen işçi, fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde iş mahkemesinde dava açabilir. • İşveren, feshin geçerli bir sebebe dayandığını ispatla yükümlüdür. 17 Dersin İçeriği Modül Başı

Dersin İçeriği • İşçi, feshin başka bir sebebe dayandığını iddia ettiği takdirde, bu iddiasını ispatla yükümlüdür. • İşverence gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verildiğinde, işveren, işçiyi bir ay içinde işe başlatmak zorundadır. • İşçiyi başvurusu üzerine işveren bir ay içinde işe başlatmaz ise, işçiye en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlü olur. Modül Başı 18

• İşçi kesinleşen mahkeme kararının tebliğinden itibaren on iş günü içinde işe başlamak için işverene başvuruda bulunmak zorundadır. • Bu süre içinde başvuruda bulunmaz ise, işverence yapılmış olan fesih geçerli bir fesih sayılır. 19 Dersin İçeriği Modül Başı

İşçinin Fesih Hakkı Dersin İçeriği • İşçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir. ü Sağlık sebepleri, ü Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller, ü İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkması. 20 Modül Başı

Dersin İçeriği Derhal Fesih Hakkını Kullanma Süresi Modül Başı • İşçi veya işveren için tanınmış olan sözleşmeyi fesih yetkisi, iki taraftan birinin, fesih hakkını uygunsuz şekilde kullandığını diğer tarafın öğrendiği günden başlayarak altı iş günü içinde kullanılmalıdır. • Bu fesih yetkisi, her durumda, fiilin meydana gelişinden itibaren bir yıl sonra kullanılamaz. 21

Dersin İçeriği Yeni İş Arama İzni • Bildirim süreleri içinde kalmak şartı ile işveren, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. • İş arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. • İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücret işçiye ödenir. 22 Modül Başı

Toplu İşçi Çıkarma Dersin İçeriği • İşveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu olarak, toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile, işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumuna bildirir. 23 Modül Başı

Kıdem Tazminatı Dersin İçeriği • Kanunda belirtilen asgari bir çalışma süresini dolduran bir işçinin iş sözleşmesi, kanunda belirtilen nedenlerden biriyle son bulması halinde, işverence işçiye veya mirasçılarına ödenen bir tazminat şeklidir. • Kıdem tazminatına hak kazanmak için: ü İşçinin en az bir yıl çalışmış olması gerekir. ü İş sözleşmesinin kanunda belirtilen nedenlerle fesh edilmiş olması gerekir. ü İşçi, işveren tarafından işten çıkarılmalıdır. 24 Modül Başı

Kıdem tazminatının tutarının belirlenmesi: • İşçinin işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesinin devamı süresince, her geçen tam yıl için, otuz günlük ücret tutarında kıdem tazminatı ödenir. • Kıdem tazminatı, işçinin son aldığı brüt ücreti üzerinden hesaplanır. 25 Dersin İçeriği Modül Başı

İşverenin Sorumlulukları Dersin İçeriği • İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri sağlamak zorundadır. • İşveren, alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri, mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli eğitimleri vermek zorundadır. • İşveren, işyerinde meydana gelen iş kazasını ve meslek hastalığını en geç iki iş günü içinde yazı ile SGK bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadır. 26 Modül Başı

Çalışma Belgesi Dersin İçeriği • İşten ayrılan işçiye, işveren tarafından verilen, işin çeşidini ve süresini gösteren belgeye “Çalışma Belgesi” denir. • İş veren, bu belgeyi vaktinde vermek zorundadır. Vaktinde verilmeyen veya yanlış bilgi içeren belgeden dolayı zarar gören işçi veya yeni işveren eski işverenden tazminat isteyebilir. 27 Modül Başı

Grev Hakkı ve Lokavt Grev nedir? Dersin İçeriği Modül Başı • İşçilerin, topluca işyerinde faaliyeti durdurmak veya önemli ölçüde aksatmak amacıyla aralarında anlaşarak veya bir kuruluşun aynı amaçla topluca çalışmamaları için verdiği karara uyarak iş bırakmalarına “grev” denir. 28

Dersin İçeriği • Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde, işçilerin sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını korumak veya düzeltmek amacıyla bu Kanun hükümlerine uygun olarak yapılan greve “kanuni grev” denir. 29 Modül Başı

Dersin İçeriği • Kanuni grev için aranan şartlar oluşmadan yapılan greve “kanun dışı grev” denir. • Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, milli egemenliğe, Cumhuriyete, milli güvenliğe aykırı amaçla grev yapılamaz. 30 Modül Başı

Lokavt nedir? Dersin İçeriği • İşyerinde faaliyetin tamamen durmasına sebep olacak şekilde, işveren veya işveren vekili tarafından kendi isteği ile veya bir işveren kuruluşunun verdiği karara uyarak işçilerin topluca işten uzaklaştırılmasına “lokavt” denir. 31 Modül Başı

• Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması ve sendika tarafından grev kararı alınması halinde, bu Kanuna uygun olarak yapılan lokavta “kanuni lokavt” denir. • Kanuni lokavt için aranan şartlar oluşmadan yapılan lokavta “kanun dışı lokavt” denir. • Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, milli egemenliğe, Cumhuriyete, milli güvenliğe aykırı amaçla lokavt yapılamaz. 32 Dersin İçeriği Modül Başı

Özürlü ve eski hükümlü çalıştırma şartları Dersin İçeriği Modül Başı • İşverenler, elli veya daha fazla işçinin çalıştığı işyerlerinde, özel sektör için, % 3 özürlü, kamu sektörü için ise % 4 özürlü ve % 2 eski hükümlü işçiyi, mesleki, bedeni ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. 33

Çalışma Yasakları Dersin İçeriği Modül Başı • On beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. • Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve ilk öğretimi tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. 34

• Temel eğitimi tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten fazla olamaz. • Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir. 35 Dersin İçeriği Modül Başı

Dersin İçeriği • Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde on sekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır. • Sanayiye ait işlerde on sekiz yaşından küçük çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır. Modül Başı 36

Dersin İçeriği • Kadın işçilerin, doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı hafta izin hakları vardır. • Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi, isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. • Kadın işçinin, doğum öncesi doktor onayı ile fazladan çalıştığı süreler doğum sonrası izin süresine eklenir. Modül Başı 37

Dersin İçeriği • Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir. • Hekim raporu ile hamile kadın, işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu durumda işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz. • İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık sürenin tamamlanmasından sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz. Modül Başı 38

Dersin İçeriği • Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. • Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. • Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır. Modül Başı 39

Dersin İçeriği B-ÜCRET İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Asgari Ücret Modül Başı • İşçilere, normal bir çalışma günü karşılığı olarak ödenen ve gıda, konut, giyim, ulaşım gibi zorunlu ihtiyaçları, günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücrete “Asgari Ücret” denir. • Asgari Ücret; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca, Asgari Ücret Tespit Komisyonu aracılığı ile en geç iki yılda bir belirlenir. 40

Tatil Ücretleri Dersin İçeriği • Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir. • Aşağıdaki durumlarda, işçi çalışmış sayılır: ü Çalışmadığı halde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlar ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya sözleşmeden doğan tatil günleri. ü Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle, hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri. 41 Modül Başı

Dersin İçeriği ü Evlenmelerde üç güne kadar, ana veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin süreleri. Modül Başı 42

• Zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan işyerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi halinde haftanın çalışılmayan günleri ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılır. • Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak ödenir. • Tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücret ödenir. 43 Dersin İçeriği Modül Başı

İzin Hakkı Dersin İçeriği Modül Başı • İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. • Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez. • Bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara bu Kanunun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz. 44

Dersin İçeriği İzin Süreleri Modül Başı • İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, Kanunda şu şekilde belirlenmiştir: Verilecek yıllık izin, hizmet süresi; ü Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara on dört günden, ü Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden, ü On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden, Az olamaz. • Ancak on sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. 45

İş Süreleri Dersin İçeriği • Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi karar alınmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. • Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. • Zorunlu nedenlerle işin durması durumunda, işveren iki ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilir. Bu çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz. Modül Başı 46

Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği • Ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerindeki çalışma süresinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya tamamen durdurulması halinde, (en az dört hafta) işçilere işsizlik sigortasından kısa çalışma ödeneği ödenir. • Kısa çalışma süresi, zorlayıcı sebebin devamı süresini ve her halde üç ayı aşamaz. 47 Dersin İçeriği Modül Başı

• İşçinin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için, çalışma süreleri ve işsizlik sigortası primi ödeme gün sayısı bakımından işsizlik ödeneğine hak kazanma şartlarını yerine getirmesi gerekir. • Günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarı, işsizlik ödeneğinin miktarı kadardır. 48 Dersin İçeriği Modül Başı

Dersin İçeriği Çalışma Saatleri Modül Başı • Günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatleri işçilere duyurulur. • İşin niteliğine göre işin başlama ve bitiş saatleri farklı şekilde düzenlenebilir. 49

Dinlenme Saatleri Dersin İçeriği Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında, o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere; ü Dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika, ü Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat, ü Yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat, Ara dinlenmesi verilir. 50 Modül Başı

• Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir. • Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir. • Dinlenmeler, bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir. • Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz. 51 Dersin İçeriği Modül Başı

Dersin İçeriği MODÜL: 2 TÜRK TİCARET KANUNU • • A-TİCARİ İŞLETMENİN ÖZELLİKLERİ B-TİCARET ŞİRKETLERİ C-KIYMETLİ EVRAKLAR D-İŞ MEKTUPLARI, DİLEKÇELER VE RESMİ YAZILAR (Gitmek istediğiniz konu başlığının üzerine tıklayın) 52

Dersin İçeriği A-TİCARİ İŞLETMENİN ÖZELLİKLERİ Modül Başı Ticaret Sicili • Ticaret mahkemelerinin bulunduğu yerlerde ticari işlemlerin kayıt ve tescil edildiği ve herkesin yararlanabildiği resmi kütüklere “Ticaret Sicili” denir. • Gerçek veya tüzel kişilik olarak ticaret yapmak isteyenler işletmelerini Ticaret Siciline kayıt ettirmek zorundadır. 53

Dersin İçeriği • Kayıt bilgileri Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlanarak ilan edilmiş olanlar işletmelerini kurmuş ve ilgililere bildirmiş sayılırlar. Modül Başı 54

Ticaret Unvanı ve İşletme Adı Dersin İçeriği • Türk Ticaret Kanununa göre; her tacir, işletmesine ait işlemleri bir ticaret unvanı ile yapmaya, işletmesine ait senet, ticari mektup ve diğer evrakı bu unvan altında imzalamaya mecburdur. • Ticaret unvanı ile bir tacirin diğer tacirlerle karıştırılması engellenmiş olur. • Ticari işletmenin açıldığı günden itibaren 15 gün içinde seçtiği işletme adını bulunduğu yerin Ticaret Siciline tescil ve ilan ettirmek zorundadır. 55 Modül Başı

Dersin İçeriği • • Ticari Defterlerin Özellikleri Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu’na göre tutulması zorunlu olan defterlerdir. (Kimlerin hangi defterleri tutacağı kanunlarda belirtilmiştir) Defterlere kayıt yapılmadan önce, her bir sayfası notere onaylattırılır. Defterin bitiş onayı da yaptırılır. Kayıtlar, kanunlara ve muhasebe tekniğine göre yapılır. Modül Başı 56

• Defterler, mürekkepli kalem ya da yazı makinesi kullanılarak, Türkçe tutulmalıdır. • Defterlerde, silinti, kazıntı çizinti yapılamaz. • Sayfa ilave edilip sayfa çıkarılamaz. • Yapılan yanlışlıklar, muhasebe kurallarına uygun olarak düzeltilir. • Defterler, kullanıldıkları yılı takip eden yıldan itibaren, VUK’a göre 5 yıl, TTK ve sigorta mevzuatına göre en az 10 yıl saklanmalıdır. • Usulüne uygun tutulmuş ticari defterler, mahkemelerde sahibi lehine delil oluştur. 57 Dersin İçeriği Modül Başı

Dersin İçeriği Cari Hesaplar • Sürekli iş yapan bir kişi ya da kuruluşun alacaklanıp borçlanan hesabıdır. (Örnek: Kredi kartı hesapları, toptancıların perakendecilere açtığı hesaplar gibi. ) Modül Başı 58

Dersin İçeriği B-TİCARET ŞİRKETLERİ Modül Başı Adi Şirketler • Adi şirket, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre değil, Borçlar Kanunu’na göre kurulup işletilen ortaklık türüdür. (Örnek: İki kişinin bir tekne alıp balıkçılık yapması gibi) • En basit şirket modeli olup, sahibinden ayrı bir varlığı olmayan şirketlerdir. • Adi şirket sözleşmesi herhangi bir şekle bağlı değildir. Hatta yazılı olması dahi gerekmez. 59

Kolektif Şirketler Dersin İçeriği Modül Başı • Ortakların, şirketin borçlarından ötürü tüm mal varlıkları ile sorumlu oldukları bir şirket türüdür. • Yalnızca gerçek kişiler hissedar olabilir. • Şirket ortakları, şirketin borçlarından dolayı, bütün mal varlıkları ile sınırsız sorumludurlar. • Vergilendirme yönünden avantajı olmaması nedeniyle günümüzde pek tercih edilmeyen bir şirket türüdür. 60

Sermaye Şirketleri • Sermaye şirketlerinde, ortakların yetki ve sorumlulukları, şirkete getirmeyi taahhüt ettikleri sermaye miktarıyla sınırlıdır. • Sermaye şirketlerinin en önemli özelliklerinden biri de, sermayeye ortak olmak ile şirketin yönetimiyle ilgilenmenin birbirinden ayrılmış olmasıdır. 61 Dersin İçeriği Modül Başı

Dersin İçeriği Modül Başı Sermaye Şirketleri Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketler Limitet Şirketler Anonim Şirketler 62

Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketler • Kuruluş ve yönetiminde karşılan zorluklardan dolayı günümüzde tercih edilmeyen bir şirket türüdür. Dersin İçeriği Modül Başı 63

Dersin İçeriği Limited Şirketler Modül Başı • En az iki, en fazla elli ortakla kurulabilir. • Tüzel kişilerde ortak olabilir. • Ortakların oy hakları ve sorumlulukları, sermayeleri kadardır. • Ortaklar, şirket borçlarından dolayı kişisel mal varlıkları ile sorumlu değildirler. • Kuruluşunun ve yönetiminin kolay olması ve vergi avantajları nedeni ile günümüzde en çok tercih edilen şirket türüdür. 64

Dersin İçeriği Anonim Şirketler En az beş kişi ile kurulur. Sınırsız sayıda ortak olabilir. Kuruluşu ve yönetimi, ayrıntılı hükümlere tabidir. Büyük sermaye gerektiren işlerin yapılması için uygun olan şirket türüdür. Şirket ortaklarının sorumlulukları sermayeleri ile sınırlıdır. Modül Başı • • 65

C-KIYMETLİ EVRAKLAR Dersin İçeriği Modül Başı Bono (Emre muharrer senet) • Belli bir miktar paranın belli bir tarihte kayıtsız şartsız ödeneceğini taahhüt eden senettir. • Senedi borçlu düzenler, imzalar alacaklıya verir. • Sadece para alacakları (Türk Lirası veya döviz) için düzenlenilir. • Senedin ödenmesi, herhangi bir şarta bağlanamaz. 66

Dersin İçeriği • Bonolar, özel bir senet türüdür. • Alacaklı için diğer senetlerden farklı olarak avantajlı yönleri vardır. • Bir senedin bono olabilmesi için, şu şartları taşıması gerekir: üSenet metninde “bono” veya “emre yazılı (muharrer) senet” sözünün geçmesi. üDüzenleyenin (keşideci-borçlu) imzası. üKayıtsız şartsız belli bir parayı ödeme vaadi. üAlacaklının (Lehtar) adı soyadı. Modül Başı 67

Dersin İçeriği Bonoların devredilmesi (Ciro) Modül Başı • Bonolar, arka yüzü senedi elinde bulunduran alacaklı tarafından imzalanıp bir başka kişiye devredilebilir. • Bonolar, gününde ödenmez ise, iki iş günü içinde noter aracılığı ile protesto ettirilir. (Senette ciro yok ise, protesto şart değildir) • Vadesinde ödenmeyen senetler, üç yıl içinde icra takibine konulmalıdır. Bu süre geçirilirse, icra takibi için senedin sağladığı özel avantajlar kullanılamaz. • Alacaklar, on yıllık genel zaman aşımı süresine tabidir. 68

Dersin İçeriği Poliçeler • Poliçe, 3 kişi arasında düzenlenen bir senettir. • Düzenleyen (Keşideci-borçlu) muhataba hitaben, bu senet ile kendisine gelen kişiye (Lehtar) senette yazan bedeli ödemesini emreder. • Poliçeler, ülkemiz ticaret hayatında yok denecek kadar azdır. Modül Başı 69

Dersin İçeriği Çekler • Bankada bulunan belli miktar paranın, çek hamiline ödenmesini emreden, bankaya hitaben düzenlenmiş bir ticari senettir. • Çek verenin (keşideci-çek borçlusu) bankada çek ile işleyen bir ticari hesabı olması gerekir. • Çek belli bir kişinin adı yazılarak veya yazılmadan (hamiline) düzenlenebilir. • Çekin geçerli olabilmesi için, mutlaka düzenleme tarihi ve düzenleme yerinin (yerleşim birimi) yazılmış olması gerekir. 70 Modül Başı

Dersin İçeriği • Çekte vade olmaz. Elinde çek bulunduran kişi istediği zaman bankaya gidip bedelini talep edebilir. • Ancak uygulamada, çeklere ileri tarih yazılarak bir kredi aracı olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle, yazılmış olan ileri tarih beklenmektedir. • Çekler, düzenlendiği yerde ödenecekse, on gün, düzenlendiğinden farklı bir yerde ödenecekse, otuz gün içinde bankaya sunulmalıdır. Modül Başı 71

Dersin İçeriği • Çekler, bonolar gibi ciro yoluyla devredilebilir. • Gününde bankaya sunulan çekin, karşılığı çıkmaz ise, bu durum çek arkasına yazdırılmalıdır. Aksi takdirde, yasal haklar ileri sürülemez. (İcra takibi açılamaz, savcılığa şikayette bulunulamaz. ) • Yasal hakların altı ay içinde kullanılması gerekir. Modül Başı 72

Dersin İçeriği Emtia Senetleri • Taşınır bir mal üzerindeki ayni* hakları gösteren senettir. • Liman ve gümrüklerde tercih edilen bir senet türüdür. Modül Başı 73

Dersin İçeriği Taşıma İşleri ve Taşıma Senetleri • Taşıma işlerinde, taşınacak malları temsil etmek üzere, gönderenin talebi halinde, taşıyıcı iki nüsha olarak taşıma senedi vermeye mecburdur. • Ancak, taşıma senedi düzenlenmemiş olsa bile tarafların anlaşması ve malın taşıyıcıya teslimi halinde sözleşme taraflar arasında yapılmış olur. • Kara ve deniz taşımacılığında taşınan malları göstermek üzere taşıma senedi düzenlemek zorunludur. 74 Modül Başı

Dersin İçeriği • Ücret karşılığında kendi adına veya başkası adına eşya taşımayı meslek edinmiş kimseye “taşıma işleri komisyoncusu” denir. Modül Başı 75

D-İŞ MEKTUPLARI, DİLEKÇELER VE RESMİ YAZILAR Dersin İçeriği Modül Başı İş Mektupları • İş mektubu, yazan kişiyi temsil ettiği ve karşı tarafı etkilemek amacı taşıdığı için bazı özellikleri üzerinde taşımalıdır. • Bu özellikler; amaca göre, mümkün olabildiği kadar kısa, ana fikri belirgin, alıcının bilgi seviyesine uygun, planlı, nazik, saygılı ve yazışma kurallarına uygun hazırlanmış olmalıdır. 76

Dersin İçeriği Dilekçeler • Bir isteğin, dileğin yetkili kişi ya da kuruma bildirilmesi için yazılan yazıdır. • Kısa, öz ve resmi yazım kurallarına uygun olarak yazılmalıdır. Modül Başı 77

Dersin İçeriği Modül Başı 78

Dersin İçeriği Resmi Yazılar • Resmi kurumlardan diğer resmi kurum veya kişilere hitaben yazılardır. • Resmi yazım kurallarına uygun olmalıdır. (Yazıyı yazan kurumun adı, yazının yazıldığı kurumun adı, tarih, sayı, ilgi, konu, vb. ) Modül Başı 79

Dersin İçeriği MODÜL: 3 MESLEKİ EĞİTİM KANUNU • A-MESLEKİ EĞİTİM KANUNU’NDA GEÇEN KAVRAMLAR • B-ÇIRAKLIĞA AİT HÜKÜMLER • C-KALFALIĞA AİT HÜKÜMLER • D-USTALIĞA AİT HÜKÜMLER (Gitmek istediğiniz konu başlığının üzerine tıklayın) 80

Dersin İçeriği A-MESLEKİ EĞİTİM KANUNU’NDA GEÇEN KAVRAMLAR Modül Başı İşletmelerde Mesleki Eğitim Meslekî ve teknik eğitim okul ve kurum öğrencilerinin beceri eğitimlerini işletmelerde, teorik eğitimlerini ise meslekî ve teknik eğitim okul ve kurumlarında veya işletme ve kurumlarca tesis edilen eğitim birimlerinde yaptıkları eğitim uygulamalarına “İşletmelerde Meslekî Eğitim” denir. 81

Dersin İçeriği Teorik eğitim Modül Başı • İşletmelerde beceri eğitimi gören öğrencilerin teorik eğitimi, meslekî ve teknik eğitim okul ve kurumlarında veya işletmelerin eğitim birimlerinde yapılır. • Çalışma saatleri içinde yapılacak teorik eğitim haftada on iki saatten az olamaz. • Bu eğitim yoğunlaştırılmak suretiyle de yapılabilir. • Teorik eğitim günlerinde öğrenciler ücretli izinli sayılır. 82

Ücret ve Sosyal Güvenlik • Aday çırak, çırak ve işletmelerde meslek eğitimi gören öğrencilere ödenecek ücret ve ücretlerdeki artışlar; aday çırak veya çırağın velisi veya reşit ise kendisi; öğrenciler için okul müdürlüğü ile işyeri sahibi arasında, sözleşme ile tespit edilir. • Ödenecek ücret; işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenci veya çırağın yaşına uygun asgari ücretin % 30’undan az olamaz. Dersin İçeriği Modül Başı 83

Dersin İçeriği • Aday çırak, çırak ve öğrencinin eğitimi sırasında işyerinin kusuru halinde meydana gelecek iş kazaları ve meslek hastalıklarından işveren sorumludur. • Aday çırak, çırak ve öğrencilere ödenecek ücretler her türlü vergiden muaftır. • Aday çırak, çırak ve işletmelerde meslek eğitimi gören öğrencilere, iş kazaları ve meslek hastalıkları sigortaları primleri yatırılır. • İşletmelerde mesleki eğitim görenlere, her yıl tatil aylarında bir ay ücretli izin verilir. Modül Başı 84

Meslek Alanı ve Meslek Dalı Dersin İçeriği Modül Başı • Meslek Alanı; ortak özelliklere sahip birden fazla meslek dalını içeren; bilgi, beceri, tutum, davranış ve istihdam imkanı sağlayan alanı ifade eder. • Meslek Dalı; bir meslek alanı içinde yer alan ve belirli konularda uzmanlaşmaya yönelik bilgi, beceri, tutum, davranış gerektiren ve istihdam imkanı sağlayan iş kollarından her birini ifade eder. 85

Denklik İşlemleri Dersin İçeriği • Milli Eğitim Bakanlığı veya bakanlığa bağlı diğer kurum ve kuruluşlar tarafından verilmiş, veya dış ülkelerden alınmış diploma, kurs bitirme belgesi, yetki belgesi, sertifika gibi belgelerin değerlendirilerek karşılığında belge düzenlenmesi işlemine “denklik işlemi” denir. 86 Modül Başı

• Denklik işleminin yapılabilmesi için, geçmişe dönük hizmetlerin belgelendirilmesi gerekir. • Geçmişe dönük hizmetleri belgelendirirken şu hususlar göz önünde bulundurulur: ü 6/Ocak/1998 tarihinden önce kapsama alınan mesleklerde, bu tarihten sonraki çalışmalar SSK ve Bağ-Kur tarafından belgelendirilir. ü 6/Ocak/1998 tarihinden sonra kapsama alınan mesleklerde ise ilgili mesleğin kapsama alınma tarihinden sonraki çalışmalar SSK ve Bağ-Kur tarafından belgelendirilir. 87 Dersin İçeriği Modül Başı

Dersin İçeriği B-ÇIRAKLIĞA AİT HÜKÜMLER Modül Başı Çırak ve Aday Çırak • Aday Çırak; çıraklığa başlama yaşını doldurmamış ve çıraklık döneminden önce kendisine işyeri ortamı tanıtılan, sanat ve mesleğin ön bilgileri verilen kişidir. 88

Dersin İçeriği • Çırak; çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları, iş içerisinde geliştirilen kişidir. Modül Başı 89

Aday Çırak ve Çıraklığın Şartları Dersin İçeriği Çırak olabilmek için aşağıdaki şartlar aranır: • 14 yaşını doldurmuş, 19 yaşından gün almamış olmak. (Ancak, 19 yaşından gün almış olanlar, daha önce çıraklık eğitiminden geçmemiş iseler, yaşlarına ve eğitim seviyelerine uygun olarak düzenlenecek meslekî eğitim programlarına göre çıraklık eğitimine alınabilirler. ) • En az ilköğretim okulu mezunu olmak. • Bünyesi ve sağlık durumu gireceği mesleğin gerektirdiği işleri yapmaya uygun olmak. 90 Modül Başı

Dersin İçeriği Çıraklığa Başlama ve Süreleri Modül Başı • Çıraklığa bir deneme dönemi ile başlanır. • Deneme dönemi, mesleğin özelliğine göre bir aydan az, üç aydan fazla olamaz. • Bu süre Bakanlıkça tespit edilir. • Deneme döneminden sonra taraflar “ 10” gün içinde ilgili meslekî eğitim merkezi müdürlüğüne başvurmadığı takdirde çıraklık sözleşmesi kesinleşir ve bu dönem çıraklık süresinden sayılır. 91

Dersin İçeriği • Meslekler itibariyle çıraklık süresi, en az iki, en çok dört yıldır. • Bu süre kesintisiz olarak devam eder. • Yıllık izin dışındaki iki aydan fazla devamsızlıklar çıraklık süresine eklenir. • Lise ve daha üst düzeyde genel eğitimden sonra çıraklık eğitimine başlayanlar için eğitim süresi, mesleklerindeki çıraklık eğitimi süresinin yarısı kadardır. 92 Modül Başı

Dersin İçeriği C-KALFALIĞA AİT HÜKÜMLER Modül Başı • Kalfa; bir mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını kazanmış ve bu meslekle ilgili iş ve işlemleri ustanın gözetimi altında kabul edilebilir standartlarda yapabilen kişidir. • Kalfa adayının mesleği ile ilgili bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarına sahip olup olmadığı kalfalık sınavı ile tespit edilir. • Çıraklar, kabul edilebilir mazeretleri dışında çıraklık eğitimi süresi sonunda açılacak ilk kalfalık sınavına girmek zorundadırlar. 93

Dersin İçeriği • Çıraklık sözleşmesi, ilk kalfalık sınavını izleyen ikinci kalfalık sınavının tamamlanması ile sona erer. • Sözleşmenin sona ermesini takip eden aybaşından itibaren, çıraklar için ödenen her türlü sigorta priminin ödenmesine son verilir. Modül Başı 94

D-USTALIĞA AİT HÜKÜMLER Dersin İçeriği Modül Başı • Usta; bir mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını kazanmış ve bunları mal ve hizmet üretiminde, kabul edilebilecek standartlarda uygulayabilen kişidir. • Ayrıca usta; üretimi planlayabilen, üretim sırasında çıkabilecek problemleri çözebilen; düşüncelerini yazılı, sözlü ve resim ile açıklayabilen; üretimle ilgili pratik hesaplamaları yapabilen kişidir. 95

Ustalık Eğitimi • Kalfalık yeterliğini kazanmış olanların meslekî yönden gelişmeleri ve bağımsız işyeri açabilmeleri için gerekli yeterlikleri kazandırmak gayesiyle ustalık eğitimi kursları düzenlenir. • Kurslar, ilgili Mesleki Eğitim Merkezi tarafından, çalışma saatleri dışında olmak kaydıyla açılır. • Kurslarda aşağıdaki dersler okutulur: Dersin İçeriği 96 Modül Başı

Ustalık Eğitimi Kurs Dersleri ve Süreleri Dersin Adı İşletme Bilgisi Dersin Süresi 16 Saat Sigorta ve Vergi Mevzuatı 16 Saat Ekonomi 24 Saat İş ve İnsan İlişkileri 24 Saat İnsan Sağlığı ve İş Güvenliği 32 Saat Çalışma Hukuku 32 Saat Muhasebe 32 Saat İleri Meslek Bilgisi 64 Saat 97 Dersin İçeriği Modül Başı

Ustalık Sınavı Dersin İçeriği • Kalfaların, ustalık sınavlarına girebilmesi için mesleklerin özelliğine göre belirlenecek süre kadar (iki yıl) çalışmış ve ustalık eğitimi kurslarını başarı ile tamamlamış olmaları gerekir. • Kalfalık yeterliğini kazanmış olup mesleklerinde en az beş yıl çalışmış olanlar, ustalık sınavlarına doğrudan katılabilirler. • En az üç yıl süreli meslekî teknik eğitim okullarından mezun olanlar, doğrudan ustalık sınavlarına girebilirler. Modül Başı 98

• Meslekî ve teknik orta öğretim kurumu veya meslekî ve teknik eğitim merkezi mezunlarından, alanlarında iki yıllık bir eğitim kurumundan belge alanlara, doğrudan ustalık belgesi verilir. • Ustalık belgesi sahibi olanlar, bu haklarını on sekiz yaşını tamamlayana kadar kullanamazlar. • Teknik lise mezunları veya meslekî ve teknik eğitim okul ve kurumlarının dört yıllık eğitim programlarından mezun olanlara, ustalık belgesinin yetki ve sorumluluklarını taşıyan, mesleklerinde bağımsız “İşyeri Açma Belgesi” verilir. Dersin İçeriği Modül Başı 99

Dersin İçeriği • Usta Öğretici; ustalık yeterliğini kazanmış; aday çırak, kalfa ile meslekî ve teknik eğitim okullarından gelen öğrencilerin iş yerindeki eğitiminden sorumlu, meslekî eğitim tekniklerini bilen ve uygulayan kişidir. Modül Başı 100

• • • Dersin İçeriği KAYNAKLAR: Necdet BAŞARAN (Muhasebe Öğretmeni). 3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanunu. 4857 Sayılı İş Kanunu. Mesleki Eğitim Yönetmeliği. İnternet ortamı. Çeşitli kitap ve dergiler. Modül Başı 101