ALDAKETA KIMIKOAK MATERIAN Interior de los tomos Ejercicios

ALDAKETA KIMIKOAK MATERIAN

• • Interior de los átomos Ejercicios de número másico Ejercicio de símobos de elementos videos sobre elementos tabla periódica ( en inglés ) • videos sobre tabla periódica • Representación de moléculas

• 1. HELBURUA: aldaketak fisikoak eta kimikoak desberdintzea.

1. TRANSFORMAZIO FISIKOAK ETA TRANSFORMAZIO KIMIKOAK • Aldaketa fisikoak: substantzien izaera aldatzen ez diren prozesuak dira eta horregatik substantzia konposizio kimikoa aldatzen ez denean. • Adibideak: – Egoera aldaketak: Ura izoztean izotz bihurtzen da, baina prozesu horretan konposizio kimikoa ez da aldatzen ur izaten jarraitzen du, baina solido egoeran. – Nahasteak: Uretan gatza botatzen badugu, gatza erraz disolbatzen dela eta disoluzio zapore gazia ere daukala konturatzen gara. (lurrunketa bat egiten berreskuratu ahal dugu ura eta gatza). procesos físicos y químicos

1. TRANSFORMAZIO FISIKOAK ETA TRANSFORMAZIO KIMIKOAK • Aldaketa kimikoak: jatorrizko substantziaren izaera substantzien izaera aldatzen diren prozesuak dira eta horregatik substantzia konposizio kimikoa aldatzen denean. • Adibideak: – Oxidazioa: Burdina aire zabalean oxidatzen da aireko oxigenoarekin konbinatzean eta izaera kimikoa aldatzen dion transformazioa izaten du. Sortzen den okre koloreko subtantzia berria burdin oxidoa da. – Errekuntza: erretzen den pospoloan aldaketa substantziaren izaera kimikoan gertatzen da( pospoloa ke eta errauts bihurtzen da) enlace 1 enlace 2 enlace 3 enlace 4

• 2. HELBURUA: Erreakzio kimikoak nabarmentzen dituzten aztarnak ezagutzea.

2. NOLA DAKIGU NOIZ GERTATU DEN ERREAKZIO KIMIKOA? • Erreakzio kimiko gertatu dela erakusten duten seinale ohikoenak hauexek dira: – Kolore aldaketa: jatorrizkoak ez diren substantzia bat edo gehiago sortu direla adierazten du. Ver reacción – reacción química – -Sedimentu edo hauspekinen agerpena: sortutako substantzia bat edo gehiago disolbaezinak direla adierazten du. Ver reacción – reacción química – Gasa askatzea: Erreakzioaren ondorioz, substantzia berri bat sortzen da; giro tenperaturan gas egoeran sortzen den substantzia. Ver reacción – reacción química – Beroa xurgatzea edo askatzea: Nahastearen berezko tenperatura aldaketek erreakzio bata gertatzen ari dela adierazten dute. Ver reacción – reacción química – Aldaketak beste propietate batzuetan: Azidotasuna, usaina, argiaren aurrean propietate optikoak agertzea, propietate magnetikoak edo elektrikoak ea abar.

• 3. HELBURUA: Erreakzio bat edo ekuazio kimiko bat nola irudikatzen den ezagutu eta zer esan nahi duen jakitea

3. NOLA IRUDIKATZEN DIRA ERREAKZIO KIMIKOAK? • Erreakzio kimiko bat gertatzeko, lehenengo erreaktibo batzuk behar den bezala nahastu behar dira eta horren ondorioz erreaktibo horiek desagertu egiten dira eta substantzia berriak sortzen dira, produktuak hain zuzen. es. – ERREAKTIBOAK: jatorrizko substantziak dira, eta nahastu ondoren kimkoki errreakzionatzen dute. – PRODUKTUAK: erreaktiboen arteko erreakzio kimikoen ondorioz sortzen diren substantzia berriak dira. • Erreakzio kimikoa matematika ekuazioen antzera adierazten dira: ezkerrean nahasten diren erreaktiboak idazten dira, batuketa ikurrez bereizita(+) bat baino gehiago osatzen badira eta , eta eskuinean lortzen diren produktuak batuketa ikurrez bereizita (+). Erreaktiboen eta produkuten artean erreakzioaren noranzkoa adierazten duen gezi batez ipintzen da. • ERREAKTIBOAK → PRODUKTUAK • Geziaren gainean , letra txikiz, erreakzio gertatzeko behar diren baldintzak adierazten da. • Más información • Cómo escribir y ajustar reacciones

• 4. helburua: Erreakzioetan objektuen masa bera ez aldatzea teoria atomikoaren ondorioa dela ulertzea

4. MASA EZ DA ALDATZEN ERREAKZIO KIMIKOETAN • Masa iraupenaren legea: Erreakzio kimikoetan masa ez da aldatzen. Horrek esan nahi du lortutako produktuen masa erreakzionatu duten erreaktiboen guztizko masaren berdina da. • Ley de la conservación de la masa • Proportzio definituen legea: Erreaktiboek proportzio zehatzen arabera erreakzionatzen dute, eta proportzio horiek beti berberak dira, eta berdin dio erreakzioa. • Adibidea: hidrogenoa eta oxigenoa erreakzionatzen badute ura eratzeko, hidrogeno gramo batetik 8 g oxigeno erreakzionatzen dute eta beti hori izango da proportzioa. • HIDROGENOA OXIGENOA URA: 1 g 8 g 9 g 2 g 16 g 18 g 3 g 24 g 27 g 4 g 32 g 36 g hurrenez hurren. Baten batek kantitate handiagoa baldin badauka zati bat erreakzionatu barik geratuko da. 4 g hidrogeno eta 24 g oxigeno ipiniko bagenitu, 3 g hidrogeno erreakzionatuko luke eta hidrogeno gramo bat soberan geratuko litzateke.

4. 1. EREDU ERREALAK: ATOMOAK • 1808 an, John Dalton, zientzalari britainiarrak azapen bat eman zuen errealzio kimikoetan masa kontserbazioaren legea eta proportzio konstanteenn legea zergatik betetzen diren azaltzeko, ideia hauetan baliatu zen: • Materia atomoz osatuta dago. • Espezie baten atomo guztiak berdinak dira eta desberdinak gainerako espezieen atomoetatik. • Erreakzio kimikoetan hasieran dauden atomoak bete modu batera berrantolatzen dira, eta beste substantzia batzuk eratzen dituzte. Hala ere, atomo kopurua bera da beti ( ez dira sortzen, ezta suntzitzen ere) beraz masa ez da aldatzen erreakzioan. • Teoría atómica de Dalton • Ikuspuntu atomkotik, erreakzio kimikoetan substantzi erreaktiboen atomoak best modu batera berrantolatzen dira, eta produktu izeneko beste substantzia batzuk sortzen dira. Atomo kopurua eta mota aldatzen ez direnez masa ez da aldatzen erreakzioan. .

• 5. helburua: Teoria atomikoa aintzat hartuta aldaezineko proportzio legea azaltzea

• ERREAKZIO KIMIKOAK DOITZEA • Erreakzio kimikoak doitzeko, kontutan hartu behar da erreakzioetan ez direla atomoak galtzen ez eta irabazten ere. Errealtobpetan eta produktuetan mota bakoitzeko atomo kopuru beralk azaldu behar du. Hori da masaren iraupenaren baldintza. Hala ere, substantzien formulak ezin dira guk nahi bezala aldatu atomo kopurua berdintzeko. • Adibidea: Burdina oxidatzen denean konposatu berri bat sortzen da, oxido ferrosoa : • Fe + O 2 → Fe. O • 2 Fe + O 2 → 2 Fe. O • ajustar reacciones Hau da, bi burdina atomo behar dira oxigeno molekula batekin erreakzionatzeko eta bi Fe. O – zko agregakin osatzeko. Horrela bai, horrela betetzne da masaren iraupenaren legea!Eskerrean eta eskuinean mota bakoitzetik atomo kopuru bera dago, eta formulak ez dira aldatu. ajustar reacciones

2 Fe + O 2 → 2 Fe. O KOEFIZIENTEAK AZPIINDIZEA

• 6. helburua: masa atomikoa eta molekularra kalkulatzen jakitea.

5. MASEN BALANTZEAK ERREAKZIO KIMIKOETAN v Masa atomikoa • Substantzia desberdinen atomoek er askotako tamainak eta masak dituzte. Zientzalariek alkeraketak egin dituzte gaur egun ezagutzen diren atomoek dituzten masen eta tamainen artean. • Masa atomikoen eskalak karbono atomoaren masarekin ( 12 ko balioa du ) konparatutako masa ematen die atomoei. Atomo masa unitateari masa atomikoaen unitate esaten zaio, eta u ikurraz adierzten da. • Taula periodikoetan masa umaz ematen da: • Tabla periódica

5. MASEN BALANTZEAK ERREAKZIO KIMIKOETAN v Masa molekularrak • Molekula bat mota bereko edo desberdineko atomosorta da. Mota bakoitzeko atomo kopurua substantziaren formulan zehazten da. Esate baterako, Fe 2 O 3 formula esan nahi du konposatu horretan hiru oxigeno atomoko bi burdina atomo daudela. • Masa molekularra lortzeko substantziaren formulan parte hartzen duten atomo guztien masa atomikoak batu behar dira. • Hau izango da Fe 2 O 3 – ren masa molekularra, taulako datuak erabiliz 56· 2 + 16· 3 = 160 uma. • Calculadora de masas moleculares

• 7. helburua: masa atomikoa eta molekularra kalkulatzen jakitea.

KALKUKUAK ERREAKZIO KIMIKOEKIN • Doitutako erreakzio batek adierazten du substantziek zenbateko proportziotan parte hartzen dten. Substantzien masa atomikoak edo molekularrak kontuan hartuz, jakin dezakegu substantzia bakoitzetik zenbateko kantitateak ( masa )hartzen duen parte erreakzioan. Lehen doitu dugun erreakzioaren adibidea kontuan har dezakegu: . • Adibidea: • 2 Fe + O 2 → 2 Fe. O • Taula periodiko baten datuak kontuan hartuz, burdinaren mas 56 dela ikus dezakegu, O 2 – ren masa molekularra 16. 2 = 32 dela, eta Fe. O – ri dagokion masa 56 + 16 = 72 uma. Doitutako erreakzioari erreparatzean: • 2 · masa Fe + masa O 2 → 2 · masa Fe. O • Hau da: • 2 · 56 + 32 → 2 · 72 • Masa atomikoen edo molekularren erlazio bera masa atomikoaren unitateetan zein gramotan edo kilogramotan betetzen da. Beraz, zera baiezta daiteke: 112 g burdinak 32 g oxigeno atmosferikorekin erreazionatzen dutela 144 g Fe. O sortzeko.

KALKUKUAK ERREAKZIO KIMIKOEKIN v KALKULUAK PROZEDURAK ERREAKZIO KIMIKOEKIN • 1. - Erreakzio kimikoa doitu. • 2. - zehaztu parte hartzen duten substantzienmasa atomikoak edo molekularrak. • 3. - Biderkatu masa horiek erreakzioa doitzeko aurretik idatzi dituzun eta bakoitzari dagozkion zenbaki osoekin. ( koefizienteekin ) • 4. - Lortutako balioek, edozein masa unitatetan adierazita ere, erreakzioan parte hartzen duten erreaktibo eta produktu kantitateak adierazten dituzte.

6. KALKULUAK ERREAKZIO KIMIKOETAN • Oro har, elementu batzuetatik substantzia egonkorra sortzen denean, ( luzaroa irauten duena), energia askatzen da, normalean energia termiko gisa. Baina, substantzia egonkorra suntsitzeko, energia eman behar izaten da ( sarritan, termikoa izaten da hori ere). Bi motatako erreakzioak daude: – Erreakzio endotermikoa: Erreakzioa gertatzeko energia termikoa beharrezkoa baldin bada. – Esatebaterako: klorato potasikoa deskonposatzean, kloruro potasikoa eta oxigenoa sortzeko. – Erreakzio exotermikoa: Erreakzioa getatzen den bitartean energia termikoa askatzen baldin – Esatebaterako: Butanoa erretzen denean energia termikoa lortzeko eta horrela ur beroa izateko. • Actividades

• Ajustar reacciones ( AJUSTAR REACCIONES ) • Constructor de átomos ( CONSTRUCTOR DE ÁTOMOS ) • Elementos químicos ( ELEMENTOS QUÍMICOS ) • Formulación FORMULACIÓN