Aktywizacja spoeczna mieszkacw wsi drog do poprawy warunkw

Aktywizacja społeczna mieszkańców wsi drogą do poprawy warunków życia na obszarach wiejskich Oddział w Krakowie Klaudiusz Markiewski 1

Zagadnienia • Diagnoza sytuacji na polskiej wsi • Społeczność lokalna • Animatorzy rozwoju społeczności lokalnych • Współrządzenie (governance) jako nowoczesna forma demokracji • Kapitał społeczny • Wielofunkcyjny rozwój wsi CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 2

Diagnoza sytuacji na polskiej wsi Kontekst historyczny: • „szwy zaborowe” – jako czynnik różnicujący postawy mieszkańców wsi • „represyjna tolerancja” – lata 1944 - 1989 • „opresyjna wolność” – lata 1989 – 2004 • Członkostwo w Unii Europejskiej – po 2004 r. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 3

Diagnoza sytuacji na polskiej wsi • Konsekwencją procesu transformacji ustrojowej w Polsce jest powstanie dwóch skrajnie różnych typów gospodarstw rolnych: Ø silnych, rynkowych, stanowiących zabezpieczenie żywnościowe kraju oraz Ø gospodarstw drobnych, produkujących na potrzeby własne, bardzo licznych, lecz zbędnych z punktu widzenia gospodarki rynkowej CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 4

Diagnoza sytuacji na polskiej wsi • Rolnictwo polskie stało się rolnictwem dualnym, składa się bowiem z gospodarstw mających odmienne charakterystyki, reguły i cele gospodarowania. • Tu statystyki są bardzo wymowne: Ø 20% istniejących obecnie gospodarstw dostarcza na rynek 80% wartości produktów rolnych, Ø 80% to gospodarstwa quasi-chłopskie produkujące przede wszystkim na samozaopatrzenie CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 5

Diagnoza sytuacji na polskiej wsi • Gospodarstwa quasi-chłopskie stanowią: • ponad dwie piąte (ponad 1 milion) ogólnej liczby gospodarstw rolnych w Polsce, • Jest z nimi związanych prawie 3, 7 miliona osób. • Jeśli przyjąć inne kryterium – udział gospodarstw do 5 ha, to w ogólnej liczbie gospodarstw powyżej 1 ha użytków rolnych wynosi on prawie trzy piąte. • To one nadają swoisty charakter rolniczej Polsce, one decydują o jej rolniczym obrazie, zachowaniu tradycji i kultury ludowej, mimo iż nie decydują o produkcji rolniczej kraju i jego zaopatrzeniu w żywność. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 6

Diagnoza sytuacji na polskiej wsi • Konsekwencją procesu transformacji ustrojowej w Polsce jest również: Ø brak pracy w miastach i na obszarach wiejskich Ø konkurencja technologiczna, w której wygrywają najsilniejsi (gosp. towarowe) Ø konkurencyjne ceny artykułów żywnościowych Ø zróżnicowanie dochodów ludności wiejskiej (gospodarstwa towarowe, gospodarstwa drobne) Ø osiedlanie się na obszarach wiejskich nowej klasy społecznej – przedstawicieli biznesu CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 7

Sytuacja obszarów wiejskich krajów starej 15 -stki UE: Ø mały udział producentów rolnych w strukturze mieszkańców wsi Ø konieczność poszukiwania dodatkowych źródeł dochodu małych gospodarstw (turystyka) Ø zmiana mentalności środowisk wiejskich Ø zamykanie się środowisk Ø utrata tożsamości, kultury tradycji (efekt globalizacji oraz szeroko pojętej turystyki) CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 8

Społeczność lokalna • Warunkiem poprawy jakości życia na obszarach wiejskich jest rozwój społeczności lokalnych. • Czym jest społeczność lokalna? • Społeczność lokalna jest to zbiorowość zamieszkująca wyodrębnione, stosunkowo niewielkie terytorium, jak np. : parafia, wieś, czy osiedle, w której występują silne więzi wynikające ze wspólnoty interesów i potrzeb, a także z poczucia zakorzenienia i przynależności do miejsca zamieszkania, dzięki czemu nikt nie jest dla innego członka tego skupiska człowiekiem anonimowym CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 9

Społeczność lokalna • W społeczeństwach tradycyjnych społeczności lokalne mają: Ø większą autonomię Ø swoje własne normy społeczne regulujące ich działania • w społeczeństwach nowoczesnych przeważać zaczyna makrospołeczny układ normatywny, zaś granice społeczności lokalnych ustanawiane są administracyjnie, w mniejszym stopniu istotne są ich granice kulturowe. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 10

Społeczność lokalna - pojęcia GMINA: • Ogół mieszkańców zamieszkujących dany teren zarządzany przez władzę administracyjną • Uregulowania prawne • Przynależność do powiatu, województwa WSPÓLNOTA LOKALNA • • • Każdy ma wyraźne „stanowisko” i utożsamia się z daną wspólnotą Silne więzi między członkami Człowiek jest ważnym podmiotem grupy SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA • Grupa ludzi zamieszkująca dany teren, dotyczą ich podobne problemy i potrzeby, łączą określone relacje MAŁA OJCZYZNA • „Moje miejsce na ziemi” • Więź emocjonalna i duchowa z miejscem „zakorzenienia” CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 11

Społeczność lokalna • Idea rozwoju lokalnego • Rozwój społeczności lokalnej stanowi swoisty fundament rozwoju lokalnego, czyli procesu polegającego na rozwiązywaniu lokalnych problemów (społecznych, gospodarczych, politycznych, kulturalnych, etnicznych) i stwarzaniu warunków do zaspakajania potrzeb indywidualnych oraz zbiorowych dzięki zaangażowaniu mieszkańców, instytucji, organizacji i wszelkich grup interesu. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 12

Społeczność lokalna • Cele rozwoju lokalnego: Ø Wypracowywanie wspólnych działań / zakładanie i wspieranie grup obywatelskich (mieszkańców); Ø Poprawa dostępu do informacji i umiejętności; Ø Zdobywanie lub tworzenie nowych zasobów materiałowych (organizacyjnych, rzeczowych, finansowych) w obrębie społeczności lokalnej; Ø Zwiększanie demokratycznego uczestnictwa lokalnych mieszkańców w procesach podejmowania decyzji. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 13

Społeczność lokalna • Praca nad rozwojem społeczności opiera się na trzech podstawowych założeniach: 1. żaden problem nie jest na tyle poważny, by nic nie dało się z nim zrobić; 2. jednostki, pracując z innymi, mogą w wielkim stopniu poprawić mechanizmy radzenia sobie z problemami i podnieść zdolność dokonywania korzystnych wyborów życiowych; 3. poprzez wspólne działanie, wymagające komunikowania się, współpracy i prowadzenia kampanii, ludzie – zwyczajowo postrzegani jako bezsilni – mogą zostać usłyszani i mogą poprawić jakość swojego życia. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 14

Społeczność lokalna • Uogólniając – rozwój społeczności lokalnej to: Ø Proces służący rozwiązywaniu problemów lokalnych i stwarzaniu warunków do zaspokajania potrzeb mieszkańców poprzez Ø Zaangażowanie mieszkańców, instytucji i wszelkich grup interesu oraz władz CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 15

Społeczność lokalna Co pobudza rozwój społeczności: • • • Wspólne, społeczne miejsca i obszary Stałe współdziałanie Zaufanie społeczne do ludzi i instytucji Sieci kontaktów społecznych Zaufani przywódcy Wydarzenia i zajęcia, w których można brać udział, Systemy komunikowania się Wsparcie dla zaangażowania wolontarystycznego Mechanizmy wspólnego (demokratycznego) podejmowania decyzji • Okazje do wspólnej nauki (edukacja formalna i nieformalna) CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 16

Społeczność lokalna Bariery rozwoju społeczności to brak: Ø Ø Ø Ø wizji liderów zaufania do ludzi i instytucji społecznego porozumienia umiejętności chęci uczenia się zasobów CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 17

Animatorzy rozwoju społeczności lokalnych • Animator pojawia się w społeczności jako ktoś z zewnątrz, jako outsider. • Tymczasem istota pracy animacyjnej wymaga, by animator stał się „osobą” w społeczności lokalnej znaczącą, by był w stanie wywierać skuteczny wpływ na jej członków. • Dlatego też warunkiem wstępnym i koniecznym prowadzenia pracy animacyjnej – fundamentem, na którym się ona zasadza, jest odpowiednia relacja pomiędzy animatorem a społecznością (jej członkami). • Budowa tej relacji to bez wątpienia pierwsze zadanie, któremu animator musi podołać. • Chodzi o to, by animator był postrzegany przez społeczność jako ktoś, komu można ufać – osoba wiarygodna, bezstronna, kompetentna i skuteczna oraz aby – nazwijmy to – temperatura stosunków łączących go z członkami społeczności była właściwa: ani nie za „gorąca”, ani nie za „zimna”. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 18

Animator – LGD ? • Odnosząc powyższe rozważania do lokalnej grupy działania zastanówmy się czy jest ona w stanie sprostać takim oczekiwaniom? • Czy jest zdolna wywierać wpływ na lokalne społeczności? • Czy jest postrzegana jako wiarygodna, bezstronna i kompetentna? • Jakie musi spełnić warunki aby tak była postrzegana? • Czy fakt, że w przeciwieństwie do animatora – osoby fizycznej, nie jest kimś obcym – wyrasta wszak z samego jądra lokalnych społeczności, ułatwi jej proces animacji, czy może utrudni? • Czy w ogóle LGD musi dbać o takie „szczegóły”? CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 19

Animator – LGD Kto wprowadza zamiany: • Pionierzy – ludzie skłonni do ryzyka (2 -3% populacji) • Wcześni naśladowcy (związani ze społecznością lokalną, są właściwymi misjonarzami nowych idei, szybko je przyswajają i upowszechniana przez nich sieć relacji zmniejsza u innych poczucie zagrożenia innowacją 12 – 14%) • Wczesna większość 30%, (nie chcą być królikami doświadczalnymi, ale też nie chcą się spóźnić) • Późna większość 30% - opiera się, trzeba wywrzeć presję • maruderzy CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 20

Współrządzenie (governance) jako nowoczesna forma demokracji • Koncepcja współrządzenia opiera proces podejmowania decyzji publicznych na mechanizmie mobilizacji ludzkich zasobów społecznych, intelektualnych, merytorycznych. • Zasoby te tkwią zarówno w instytucjach, jak i w różnych organizacjach społeczeństwa, np. w prywatnych przedsiębiorstwach, grupach interesów, związkach zawodowych, stowarzyszeniach itp. • Mechanizm współrządzenia opiera się na tworzeniu jawnej i transparentnej sieci partnerów publicznoprywatnych, podejmujących decyzje publiczne podlegające szerokiej debacie publicznej i kontroli ze strony członków wspólnoty terytorialnej (społeczności lokalnej, regionalnej) CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 21

Współrządzenie (governance) jako nowoczesna forma demokracji • Aby tak się stało, instytucje państwowe i samorządowe muszą odrzucić autorytarny, paternalistyczny i hierarchiczny sposób rządzenia i otworzyć się na opinie, inicjatywy i działania obywateli, członków danej społeczności; • Członkowie tych społeczności (obywatele) muszą zgromadzić zasoby (wiedzę, kwalifikacje, chęć działania) umożliwiające podejmowanie wspólnych z instytucjami decyzji na rzecz rozwoju dobra wspólnego i na rzecz własnego udziału (partycypacji) w tym rozwoju. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 22

Współrządzenie (governance) jako nowoczesna forma demokracji • Rozwinięte demokratycznie społeczeństwa przechodzą na początku XXI wieku od fazy instytucjonalnej do obywatelskiej w kształtowaniu nowego etapu rozwoju demokracji. • Według socjologów i praktyków mechanizm governance sprawdza się tam, gdzie spełnione są dwa główne warunki brzegowe: Ø po pierwsze, tam gdzie istnieje wysoki poziom zaufania między ludźmi i między obywatelami a instytucjami samorządowymi; Ø po drugie, tam gdzie rozwija się dynamicznie pozytywny kapitał społeczny, oparty na wiedzy i kompetencjach. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 23

Współrządzenie (governance) jako nowoczesna forma demokracji • W działalności obywatelskiej na rzecz własnych społeczności lokalnych zaangażowanych jest niewiele ponad 12% Polaków, gdy Ø w Szwecji i Norwegii 69%, Ø w Austrii, Holandii, Wielkiej Brytanii ponad 60%, Ø w Czechach i Słowenii ponad 30%. • W krajach, gdzie występuje duże zaangażowanie obywateli we współrządzeniu przejawia się również wysoki poziom kapitału społecznego. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 24

Kapitał społeczny • Kapitał społeczny oznacza ogół norm, sieci wzajemnego zaufania, lojalności, poziomych sieci zależności w danej grupie społecznej*. lub • Kapitał społeczny oznacza umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji własnych interesów. • Warto podkreślić, że kapitał społeczny jest niezbędnym elementem społeczeństwa obywatelskiego. *R. Putnam, „Demokracja w działaniu” 1995, s. 258. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 25

Kapitał społeczny • Źródła lokalnego kapitału społecznego: Ø tradycja obywatelskiego zaangażowania Ø pozytywne doświadczenia współpracy mieszkańców Ø lokalni liderzy społeczni Ø lokalne organizacje społeczne Ø edukacja CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 26

Kapitał społeczny • Składniki lokalnego kapitału społecznego: Ø wzajemne zobowiązania i oczekiwania wypływające z ról społecznych; Ø dostęp do informacji; Ø normy i sankcje społeczne; Ø relacje władzy; Ø sieci stowarzyszeń (poziome); Ø zgeneralizowane zaufanie. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 27

Kapitał społeczny • Zyski kapitału społecznego: Ø Ekonomiczne: ü ü Ø rozwój gospodarczy, substytuowanie innych postaci kapitału, zabezpieczenie społeczne, ograniczanie problemu „pasożytowania” (Free riding). Polityczne: ü sprawne funkcjonowanie lokalnych instytucji, ü rozwój demokracji lokalnej. Ø Rozwiązywanie problemów społecznych: ü ü w sferze edukacji, zdrowia (środowisko, bezpieczeństwo zdrowotne) bezpieczeństwa publicznego innych. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 28

Kapitał społeczny • Budowa kapitału społecznego wymaga: Ø aby instytucje państwa i samorządu „otworzyły” się na obywateli Ø aby politycy, samorządowcy i administracja zachęcali do partycypacji, a nie zniechęcali poprzez zamykanie się wybieranych przedstawicieli we własnych kręgach i realizowali tylko własne cele • Niskie uczestnictwo Polaków w wyborach parlamentarnych i samorządowych jest wynikiem słabości naszej demokracji także niskiego poziomu kapitału społecznego. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 29

Wielofunkcyjny rozwój wsi • Pierwszą drogą rozwoju wiejskich wspólnot jest rozwój wielofunkcyjny. • Pojęcia wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich nie można sprowadzać wyłącznie do procesu tworzenia nowych miejsc pracy. • Wielofunkcyjny rozwój to pojęcie znacznie szersze, związane z nową koncepcją rozwoju terenów wiejskich. • Rozwój wielofunkcyjny dotyczy głównie większego niż dotychczas zróżnicowania lokalnej ekonomii, a więc odejścia od monofunkcyjności, polegającej głównie na produkcji surowców rolniczych. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 30

Wielofunkcyjny rozwój wsi • Rozwój wielofunkcyjny to umiejętne wkomponowywanie w wiejską przestrzeń coraz więcej nowych funkcji pozarolniczych. • Głównym celem wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich jest poprawa warunków życia i pracy rodzin żyjących na wsi. • Aby przybliżyć jakość życia ludności wiejskiej do poziomu ludności miejskiej, niezbędna jest jednak modernizacja i budowa nowej infrastruktury ekonomiczno – społecznej na wsi, co pozwoli przyspieszyć rozwój pozarolniczej działalności na obszarach wiejskich CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 31

Wielofunkcyjny rozwój wsi • Wielofunkcyjny rozwój wsi ma doprowadzić do powstania różnorodności układów ekonomicznych, których wielość będzie sprzyjała wyborom aktywności dotąd na wsi rzadkiej bądź nie praktykowanej w okresie przedrozwojowym. • W grę wchodzą sfery rzemiosła, lokalnego produktu kulinarnego, lokalnego przemysłu czy infrastrukturystycznej i usługowej. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 32

Wielofunkcyjny rozwój wsi • Nie ulega wątpliwości fakt, że rozwój lokalny jest także rezultatem inicjatyw oddolnych. • Należy pamiętać także, iż wciąż jeszcze niewielka samomobilizacja społeczności lokalnych, niski rozwój indywidualnej lub grupowej przedsiębiorczości stanowią poważna barierę na drodze rozwoju lokalnego w sferze gospodarczej, kulturalnej i społecznej CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 33

Wielofunkcyjny rozwój wsi • Ruch aktywizacji i rozwoju społeczności lokalnej stwarza nową szansę ponieważ w każdej społeczności można odnaleźć choć kilka osób nieobojętnych na sprawy własnej gminy czy regionu (liderów), które poprzez właściwie postawione cele i odpowiednie działanie mogą ożywić społeczność i zintegrować ją na nowo wokół określonego programu CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 34

Wielofunkcyjny rozwój wsi • Koncepcja aktywizacji i rozwoju społeczności lokalnych składa się z trzech elementów. Są nimi: Ø uczestnictwo we wspólnym dziele Ø działanie dla dobra własnej społeczności, w której się żyje, Ø dobrowolny udział i wysiłek mieszkańców danej społeczności lokalnej w postaci wzajemnej pomocy dla osiągnięcia większej skuteczności działania oraz określony cel skierowany na poprawę szeroko rozumianych warunków życia tej społeczności. CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 35

Wielofunkcyjny rozwój wsi • Główna przeszkoda dla mieszkańców danych obszarów tkwi w samych ludziach, w ich nieporadności i bierności oraz braku umiejętności organizacyjnych i technologicznych • Aby wyzwolić aktywność ludzką należy zatem przede wszystkim dokonać przeobrażeń w ludzkiej świadomości. • „Aktywność jest tutaj rozumiana jako swoista forma mobilizacji społeczności w dwu wymiarach, tj. Ø gotowości do przeobrażeń samych siebie, naszego stosunku do rzeczywistości Ø gotowości do przeobrażenia obiektywnych realiów tej rzeczywistości CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 36

Podsumowanie • Podsumowując można by rzec, że aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych to działalność ludzi zamieszkałych na określonym terytorium, którzy wspólnym wysiłkiem pragną zaspokoić swe potrzeby, poprawić warunki swojego życia jak i warunki bytowania. • Dokonują tego głównie poprzez tworzenie nowych struktur. • Rola WPR i PROW – działania: Ø Odnowa wsi Ø LEADER CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAL W KRAKOWIE 37

Dziękuję za uwagę CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO ODDZIAŁ W KRAKOWIE 38