AKRAN ZORBALII Akran Zorbal Tanm trleri skl Cinsiyet

AKRAN ZORBALIĞI

Akran Zorbalığı –Tanımı, türleri, sıklığı –Cinsiyet ve yaşla ilişkisi –Nedenleri (bireysel, ailesel, okula ait) –Sonuçları (bireysel, akademik, sosyal) –Önleme çalışmaları, 45 2

Çocuk ve ergenler içinde yaşadıkları en önemli topluluk akran grubudur. Bulundukları yaş grubu gereği, arkadaş ortamında ne kadar popüler olarak algılandıkları ise çocuk ve ergenlerin kendilerini nasıl tanımladıklarını ve benlik kurgularını etkiler. 45 3

Akranlarla ilişkiler her zaman sağlıklı ve her iki taraf için de olumlu sonuçlar doğuracak şekilde yürütülmez. Akran zorbalığı sıklıkla yaşanan bir durumdur. 45 4

ZORBALIK NEDİR? Bir bireyin bir başkasını sürekli olarak ve kasten incitmek amacı ile güç kullanmasıdır. KURBAN Zorbalığa maruz kalan veya zorbaların hedefi olan kişilere denir. 5

AKRAN ZORBALIĞI NEDİR? Akran zorbalığı, bir ya da birden çok öğrencinin, kendilerinden daha güçsüz öğrencileri kasıtlı ve sürekli olarak rahatsız etmesiyle sonuçlanan ve kurbanın kendisini koruyamayacak durumda olduğu bir saldırganlık türüdür. 6

7

Zorbalığın Ayırt Edici Özellikleri Zorbalık konusundaki çalışmalar incelendiğinde, aşağıda belirtilen ayırt edici özelliklerden söz edilebilir. Zorbalık bilinçli ve istençli olarak yapılan ve kurbana fiziksel, zihinsel, sosyal yada psikolojik zarar verme amacı güden söz ve eylemlerdir. Zorbalığın belli bir süre tekrarlama özelliği vardır. 8

Bir davranışın akran zorbalığı olarak tanımlanabilmesi için; • Bir bireyin/grubun bireye yönelik uyguladığı, • Tekrarlanan ve sürekliliği olan, • Gücün sistematik olarak kötüye kullanılmasını içeren, • Zarar verici ve incitici davranışlar olması gerekmektedir. 45 9

10

Zorbaca davranışlara uğrayan kurbanın kendini koruyamayacak ve savunamayacak durumda olması söz konusudur. Zorbalar eylemlerini bireysel yada grupla yapabildiği gibi, kurbanlar da bu eylemlerden bireysel yada grup olarak zarar görebilmektedirler. 11

Zorbalar, bu tür eylemlerden dolayı genellikle kendilerine bazı menfaatler sağlamaktadırlar. Zorbalar, kurban yada kurbanların acı çekmesinden genellikle haz duymaktadırlar. 45 12

Zorbalık Davranışı Gösteren Ortak Özellikleri: Öğrencilerin Genellikle benlik saygısı normal ya da normalin üstüdür. Saldırganlığın ve çatışmanın yoğun olduğu ailelerden gelmektedirler. Erişkin yaşlarına gelindiğinde bu çocukların yarısından çoğu suça eğilim gösterir. Empati kurma yeteneğinden yoksundur. Sosyal becerilerde ve ilişki kurma biçimlerinde yetersizlik vardır. 13

Zorbalığa Uğrayan Öğrencilerin Ortak Özellikleri: Güvensiz ve kendilerini koruyamayan, pasif ve boyun eğicidir. Yakın arkadaşı yoktur. Genellikle aşırı koruyucu ailelerin çocuğudur. Farklı ırk ya da etnik grup üyesi olabilir. Farklı özelliklere sahip olabilir “kekemelik vb. ” Özel öğrenme gereksinimi ya da engeli olabilir. 14

ZORBALIK TÜRLERİ NELERDİR? 1. Fiziksel Zorbalık 2. Sözel Zorbalık 3. Psikolojik Zorbalık 4. Cinsel zorbalık 5. Siber zorbalık 15

Fiziksel Zorbalık Fiziksel davranışları içeren zorbalık çeşididir. Dövmek, vurmak, incitmek, tekme atma, itme – çekme, eşyalara el koyma vb. . gibi davranışlar fiziksel zorbalığa örnek verilebilir. Sözel Zorbalık Sözel davranışlar içeren zorbalık çeşitidir. Küfür etmek, alay etme, dalga geçmek, lakap takmak, küçük düşürücü ve incitici sözler söylemek sözel zorbalığa örnek verilebilir.

Psikolojik Zorbalık Psikolojik bağlamda davranışlar içeren zorbalık çeşididir. Çocuğu yalnızlığa itmek, duygusal baskı, oyunlara katmamak ve arkadaş çevresinde yok saymak gibi davranışlar olarak örneklendirilebilir. Cinsel Zorbalık Cinsel davranışlar içeren zorbalık çeşididir. Cinsel bölgelere dokunma, sarkıntılık yapmak ve sözel olarak cinsel atıflarda bulunma gibi davranışlarla örneklendirilebilir.

Siber Zorbalık Teknolojik aletleri kullanarak zarar verici davranışlarda bulunmaktır. Sosyal paylaşım sitelerinden iftira, dedikodu yaymak, kişiye özel bilgileri paylaşmak vb. . gibi davranışlarla örneklendirilebilir.

AKRAN ZORBALIĞININ NEDENLERİ Akran zorbalığının nedenleri üç ana başlık altında incelenmektedir. Bireysel nedenler Ailesel nedenler Okula ait nedenler 19

BİREYSEL NEDENLER: Genellikle bu öğrenciler arkadaşlarına karşı saldırgan bir tutum içindedirler. Diğerleri üstünde güçlü ve baskın olma ihtiyaçları ön plandadır. 20

AİLESEL NEDENLER: Çocuk ve ergenin saldırgan tepkiler geliştirmesinde dört önemli etken vardır. 1. Ailenin, özellikle de çocuğun bakımını üstlenen kişinin (genellikle anne) temel duygusal yaklaşımıdır. Yaşamın ilk yıllarında çocuğa yönelik yetersiz ilgi ve sevgiyle belirginleşen olumsuz tutum, açık bir şekilde çocuğun ileriki yıllarda diğer insanlara karşı saldırgan ve acımasız olması riskini 21

2. Bakımını üstlenen kişi yada kişilerin çocuğun saldırgan davranışlarına izin verici tutumlar sergilemesi önemli bir etkendir. Sonuç olarak, çocukluk ve ergenlik çağında yetersiz ilgi, sevgi ve bakım verilmesi ve bunlara ek olarak çok fazla özgürlüğün tanınması, çocuk ve ergende saldırgan davranış örüntülerinin gelişmesine neden olabileceğini söylemek mümkündür. 22

3. Ailenin çocuğu yetiştirirken güç kullanması, bu durum çocuğun saldırgan davranışlarını arttırır. Çocuğu yetiştirirken açık kurallar koymak ve sınırlamalar getirmek önemlidir. Bunları cezaya dönüştürmemek gerekir. 23

OKULA AİT NEDENLER: Müdür, müdür yardımcıları ve öğretmenlerin yetersiz denetimleri nedeniyle okullarda zorbalık eylemleri artmaktadır. Okulun sosyal ortamının, genel havasının bütün öğrencilere karşı sıcak ve kabul edici olmaması da şiddet eylemlerini arttırmaktadır. 24

• 4. Çocuğun mizacıda saldırgan davranışlar geliştirmesinde rol oynar. • Aşırı hareketli ve öfke nöbetleri olan çocuklar daha sakin olan çocuklara oranla daha fazla saldırgan tutumlar geliştireceklerdir. Bu etkenin diğerlerine göre daha düşük olduğu gözlenmiştir. 25

ZORBALIK VE CİNSİYET Zorbalığı yapan ve zorbalığa uğrayan öğrencilerin büyük bir bölümünü erkek çocukları oluşturmaktadır. Erkek öğrenciler diğer erkek öğrenciler tarafından genellikle dövülme, itilme, tekmelenme gibi fiziksel zorbalığa maruz kalmaktadırlar. Kız öğrenciler ise hem erkek hem de kız öğrenciler tarafından isim takma, dalga geçme, alay etme, söylenti çıkarma gibi sözel zorbalığa maruz kalmaktadırlar ve sosyal olarak dışlanmaktadırlar. 26

ZORBALIK VE YAŞ Yaş ilerledikçe zorbalığa uğrayan öğrenci sayısında bir düşüş olmakta zorba sayısında bir artış olmaktadır. Küçük sınıflarda fiziksel zorbalık yaygınken büyük sınıflarda daha çok sözel ve psikolojik zorbalık görülmektedir. 27

ZORBALIĞIN YOL AÇTIĞI SORUNLAR Ruhsal sorunlar Akademik sorunlar Sosyal beceri sorunları 28

Zorbalığın Yol Açtığı Ruhsal Sorunlar Uyku sorunları Geceleri altını ıslatma Depresyon Okul fobisi İntihar düşünceleri ve girişimi Var olan sorunların daha çok artması 29

ALTINI ISLATMA OKUL FOBİSİ UYKU SORUNLARI DEPRESYON 30

Zorbalığın Yol Açtığı Akademik Sorunlar Ders başarısında düşme Konsantrasyon kaybı Ders içi uyumsuzluk Okul reddi 31

Zorbalığın Yol Açtığı Sosyal Beceri Sorunları Olumsuz kendilik algısı Güvensizlik ve içine kapanıklık Utangaçlık Düşük benlik saygısı 32

Mağduriyet Belirtileri • Okula yürüyerek gidip gelmekten korkma • Okula devam etmeyi istememe • Okula kendilerini anne babanın götürmesi için yalvarma • Okul yolunu değiştirme istekleri • Okul başarısında düşme • Okuldan eve yırtık, dağılmış giysilerle ya da zarar görmüş kitaplarla gelmesi • Okuldan eve aç gelmesi (Harçlığı alındığı için) 45 33

Mağduriyet Belirtileri • İçe kapanma ve kekeleme gibi durumların ortaya çıkması • Yemek yememe ve sıkıntı durumlarının ortaya çıkması • Sürekli uyumak istemesi • Kabus görme ve uykusunda bağırma, sayıklama, ağlaması • Yara-bereler, kesikler, doğal bir açıklaması olmayan tırmalama izlerinin olması 45 34

Mağduriyet Belirtileri • Bedeninde açıklanamayan morluklar olması • Eşyalarının kaybolması • Fazla para isteme ya da evden para çalmaya başlaması (haraç vermek için) • Harçlığını sürekli kaybetmesi • Ne sorunu olduğunu söylemek istememesi • İntihar girişimi 45 35

Zorbalık Belirtileri • Akranlarından daha güçlü olması ve bunu kötüye kullanması • Yönetmeyi sevme, kendi istediği olmadığında çabuk öfkelenme, dürtüsel olması • Yetişkinlere karşı gelme ve saldırgan davranması • Empati kuramaması • Erken yaşta diğer anti-sosyal davranışları sergilemesi • Popüler olsun olmasın bir taraftar grubunun olması • Okula karşı olumsuz tutum içinde olması

Akran Zorbalığına Karşı Koruyucu Önlemler

Görmezden gelmek zorbalık olaylarını arttıracak ve sonuçlarının yarattığı olumsuz etkilere seyirci kalmak anlamına gelecektir. Birey, aile ve okul düzeyinde ele alınmalıdır.

ZORBALIĞI ÖNLEMEDE VELİLERİN ROLÜ Zorba ve kurban olan öğrencilerin ailelerin çocukları ile empati kurması ve durumu tartışmak yerine çocukların duygularını ve hissettiklerini anlamaya çalışması önerilmektedir. 39

Çocuğu zorbalığa karışan ailenin öncelikle çocuğunu dikkatle dinlemesi, çocuğuna nasıl yardım edebileceği üzerinde düşünmesi, okul ile iş birliği yapması ve olanak varsa okul dışı uzmanlardan da destek alarak çözüm üretmede işbirliği yaklaşımları kullanması önerilmektedir.

Aile düzeyinde önleme • Aile eğitimleri ve işbirliği. • Aileler zorbalık olayına hoşgörü yok mesajı çocuklara vermelidir. Tutarlı olmalı. • Kurallar ve kurallara uyulmadığında izlenecek yollar açık olmalı. İstisnasız takip edilmeli. • Saldırgan ve zorbaca davranışlara karşı yaptırımlar açık ve belirlenmiş olmalı. Fiziksel ceza verilmemeli.

Aile Düzeyinde Önleme Aile içinde sorunlar nasıl çözülüyor? • İletişim becerileri geliştirilmeli. Çocuğa okulda gününün nasıl geçtiği küçük bir sohbetle sorulmalı. • Saldırgan davranış uygun alana yönlendirilmeli. Takım sporları çocuğun kurallara uyma becerilerini geliştirecektir.

Aile Düzeyinde Önleme • Çocuklar ailelere zorbalık mağduru olduklarını söylemek istemeyebilir. Bunun nedenleri: –Ailesine söylerse daha fazla zorbalığa uğrayacağını düşünüyor olabilir. –“İspiyoncu” olarak algılanmaktan korkuyor olabilir. –Ailesini üzmek istemiyor olabilir.

Karşı koyamadığı için utanabilir. –Arkadaşlarını kaybetmekten korkuyor olabilir. –Olayın kanıtlanması çoğunlukla güçtür. Tedirgin olabilir. –Vereceği isimlerin saklı tutulması konusunda yetişkinlere güvenmiyor olabilir. _

Çocuklar ailelere zorbalık mağduru olduklarını söylemek istemeyebilir. Bunun nedenleri: –Ailenin söyleyeceklerinden korkabilir. –Tereddüt ve şaşkınlık yaşıyor olabilir. –Söylemenin bir işe yaramayacağını düşünebilir. –Duygularını ifade edemeyebilir.

Ailesinin okul hayatını anlamayacaklarını düşünebilir. –Bunun katlanmak zorunda olduğu bir şey olduğunu düşünebilir. –Kendisine inanılmayacağını düşünebilir. –Sorun yaratan olmak istemeyebilir. –

–Popüler olmadığının anlaşılmasını istemeyebilir. –Yapılanın zorbalık olduğunun farkında olmayabilir. –Kendisini suçlayabilir. –Hak ettiğini düşünebilir.

Akran Zorbalığına Müdahale • Müdahale sadece psikolojik danışmanların sorumluluğu değildir. • Evde ve okulda tutarlı biçimde ele alınmalıdır. • Çocuğunuz zorbalık mağduruysa: –Direk sorulduğunda söylemek istemeyebilir. Belirtileri takip edin. –Sizinle paylaşırsa yargılayıcı olmadan dinleyin. –Okulla işbirliğine geçin.

Çocuğunuz zorbalık mağduruysa: –Zorbanın ailesi ile birlikte çalışılmalıdır. –Okulda bir önleme ve müdahale programı yoksa talep edin. –Okul yolu güvensizse önlemler alınmalıdır. –Çocuk çekingen ve güvensizse bununla ilgili çalışılmalıdır. Sosyal beceri eğitimi, sosyal aktivitelere katılım teşvik edilmelidir.

Aile çocuğuna isim takma, onu suçlama, alay etme gibi davranışlar sergilememelidir. Çocuğun duygu, düşünce ve korkuları ciddiye alınmalıdır. –Alaycı – Bunda üzülecek bir şey yok –Yok saymacı – Bu da bir şey mi? Benim zamanımda. . –

-Duvar ören – Bunları duymak istemiyorum –Sorgulayıcı – Her şeyi bilmek istiyorum –Zorbalık teşviki – Sen de aynısını yağ, kendini savun –Kurtarıcı – Sen bana bırak

Akran Zorbalığına Müdahale Çocuğunuz zorbalık yapıyorsa: Aile için üzücü, utanç verici, hayal kırıklığı yaratan bir durum. Suçlayıcı ya da aşırı korumacı bir şekilde yaklaşılabilinir. Çocuğunuz zorbalığı: » Kötü bir şey olduğunu bilmediği için » Birini taklit ettiği için » İletişim kurmanın başka yolunu bilmediği için » Arkadaşlarının teşviki ile » Sorunlarını saldırganca dışa vurduğu için yapıyor olabilir.

Akran Zorbalığına Müdahale Çocuğunuz zorbalık yapıyorsa: • Onunla olayı ciddiye alarak ve sakince konuşun. • Okul müdürü ve öğretmenleri ile görüşün. • Aile içinde kabul edilemez bir davranış olduğunu tartışın. • Fiziksel yaptırımlar, cezalar kullanmayın. • Arkadaşlık ettiği kişileri, okul dışı aktiviteleri izleyin. • Kurallara uyduğu ve şiddet içeren davranış göstermediği zaman ödüllendirin.

Akran Zorbalığına Müdahale Çocuğunuz zorbalık yapıyorsa: • Şiddeti model alabileceği yayınlar takip etmesini engelleyin. • Aile içi şiddet durumuna tanık olmamasına dikkat edin. • Gerekliyse profesyonel destek alın.

Çocuğunuzu enerjisini olumlu alanlara ; sosyal etkinlikler, spor, müzik, çeşitli sanatsal etkinlikler gibi yönlendirmeniz olumlu fayda sağlayacaktır.

UNUTMAYIN, ŞİDDET ÖĞRENİLMİŞ BİR DAVRANIŞTIR. EĞER OLUMSUZ BİR DAVRANIŞ ÖĞRENİLMİŞSE OLUMLU BİR DAVRANIŞI DA ÖĞRETEBİLİRİZ…

KAYNAKÇA Bridge, B. (2003), Zorbalık. İstanbul: Beyaz Yayınları. Genç, G. (2007), Genel Liselerde Akran Zorbalığı ve Yönetimi, Doktora Tezi(İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü) Ural, B. , & Özteke, N. (2007). B. Ural, & N. Özteke içinde, Okulda Zorbalık. Ankara: Kök Yayıncılık. http: //yazarlikyazilimi. meb. gov. tr/Materyal/kastamo nu/rehberlik/okul_zorbaligi. htm http: //www. kilavuzpsikoloji. com/makaleler? mak ale_id=36 http: //emc. emu. edu. tr/akademik/velibulteni/bulten 1 ak ranzorbaligi. pdf

Ø Gözütok, D. (2008). Eğitim ve Şiddet. (1. Basım). Ankara: Gazi Kitabevi. Ø Karataş, N. (2009). Çocuk Gelişim Psikolojisi. (1. Basım). İstanbul: Mozaik Yayınları. Ø Siyez, D. M. (2009). Ergenlerde Problem Davranışlar. (1. Basım) Ankara: Pegem Akademi. Ø Yekeler, B. (2010). Malatya’da Kırsal Bir Bölgede Ergenlik Dönemindeki Gençlere Yönelik Şiddet Ve Etkileyen Faktörler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Malatya.

Ø Çetin, H. (2004). Öğrenci Ve Ergenlerin Şiddete Yönelik Tutumları: Yaş Ve Cinsiyete Göre Bir İnceleme. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Ankara. (www. belgeler. com) Ø Okullarda Şiddet ve Zorbalığın Önlenmesi-Öğrenci El Kitabı; Tübitak, Ankara Üniversitesi) İnternet adresleri Ø Earged. meb. gov. tr/tamamlanan/şiddet_algısı. pdf Ø www. çocukhayat. com/yazi/davranimokul. html

Güvenir, T. (2010). Okulda akran istismarı. Kök Yayıncılık: Ankara. • Topcu, Ç. (2008). The relationship of cyber bullying to empathy, gender, traditional bullying, İnternet use and adult monitoring (Yayınlanmamış yükseklisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara, Türkiye. • Topcu, Ç. (2014). Modeling the relationships among coping strategies, emotion regulation, rumination, and perceived social support in victims of cyber and traditional bullying (Yayınlanmamış yükseklisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara, Türkiye.