Akarsu sekileri 11 Hafta Akarsu sekileri Bir seki

Akarsu sekileri 11. Hafta

• Akarsu sekileri Bir seki (taraça, teras) kabaca, her iki tarafından da eğimli yüzeyler ile sınırlanan düz bir alandır. Akarsu sekileri akarsuyun derine kazması sonucu vadi kenarlarında izleri kalan eski vadi tabanlarının kalıntılarıdır. Yatay olarak uzanan dayanımlı kayaç katmanları vadi yamaçlarında yapısal düzlüklerden oluşan düz alanlar oluşturabilir; bu nedenle sekilerin tanımlanması, yapısal denetimleri göz önünde bulundurmayı gerektirir. Akarsu sekileri, aktif taşkınovası ile aynı derecede olmasa bile, yamaç aşağı yönde (akarsu yönünde) eğimlidirler. Eşi olan (karşılıklı aynı seviyede uzanan) sekiler akarsuyun düşey olarak derine kazmasının, akarsu yatağının yanal erozyonundan daha hızlı olduğu yerlerde meydana gelir. Eşi olmayan (eşleniği bulunmayan) sekiler, akarsu yatağı yanal göçünün, yatağın derine kazılmasından daha hızlı olduğu yerlerde meydana gelir; bu nedenle sekiler sadece vadinin bir kenarında oluşur. Akarsu sekisi oluşumu için bir akarsu vadisinin tabanının olması ön koşuldur. İki vadi tabanı tipi ile uyumlu olan iki çeşit akarsu sekisi vardır: bunlar, anakaya sekileri ve alüvyal sekilerdir Kaynak: Doğan, U. Jeomorfolojinin Temelleri. Nobel Yayınevi, 2016. (translate Editor: Huggett R. J. Fundamentals of Geomorphology. Routhledge, Third Edition, 2011. )

• Seki depoları yüksekte kalmış eski akarsu yatak ve taşkınovası depolarından oluşur. Aşınamaya veya depolanma koşullarına bağlı olarak sadece yatak depoları korunmuş olabilir. Bu depolar yardımıyla akarsuyun akış dinamikleri, akış paterni vb. özellikler saptanır.

• • Anakaya sekileri Anakaya veya aşınım sekileri (strath terraces) akarsuyun anakayayı kazarak V biçimli bir vadi oluşturmaya başladığı ve daha sonra bu vadi tabanını yanal erozyon ile genişlettiği vadiler içerisinde oluşur. Çoğu kez ince bir çakıl örtüsü, yanal olarak aşındırılmış bu düz yüzeyi örter. Akarsuyun vadi tabanını yeniden yararak derine gömülmesi ile derinleşen vadinin yamaçlarında, daha önceki vadi tabanının kalın tıları aşınım sekileri olarak kalır. Aşınım sekileri çoğu kez tektonik yükselimden kaynaklanan uzun süreli derine kazılmaya işaret eder. Bu kaya düzlükleri yükselimin kesildiği aralıklar sırasında yanal aşındırma ile oluşmuştur. Alüvyal sekiler veya birikim sekileri alüvyal vadi tabanlarının kalıntılarıdır. Bu sekilerde kazılma anakayaya kadar inmez. Kaynak: Doğan, U. Jeomorfolojinin Temelleri. Nobel Yayınevi, 2016. (translate Editor: Huggett R. J. Fundamentals of Geomorphology. Routhledge, Third Edition, 2011. )

• Vadideki ana kazılma ve birikme dönemlerini temsil eden sekiler, flüvyal sistemleri etkilemiş olan dış etkenlerin kaydının tutulduğu önemli yer şekilleridir. Flüvyal seki, bir akarsuyun boyuna profili üzerindeki üç baskın kontrol olan, kaide seviyesi, debi ve sediman veriminden biri veya birkaçının değişimi sonucu oluşur. Bu değişimler sonucunda akarsu, kanalını yeni koşullara ayarlar. Böylece orjinalinden alçak veya yüksek seviyede yeni bir kanal ve taşkınovası oluşur. Dolayısıyla sekiler, yatakta kazılmaya veya birikmeye yol açan iklimdeki değişimi (sediman verimi, debi ve kaide seviyesi değişimi vb. ), uzun dönemli yükselmeye ve yerel deformasyona yol açan tektonik etkisini (kanalda kazılma ve eğim kazanma veya seki yüzeyinin faylanması vb) yansıtan önemli yerşekilleridir. Bir sekinin oluşması, vadi tabanındaki flüvyal birikme döneminin, kazılma dönemi ile kesintiye uğramasıyla başlar ve kazılmanın ardından vadi kenarındaki alüvyal sedimanlarda bir seki yamacının belirmesiyle son bulur. Sekiler başlıca aşınım ve dolgu sekileri olmak üzere ikiye ayrılır. Aşağıda Kızılırmak sekilerine ilişkin örnekler verilmiştir

Kızılırmak sekileri

Doğan, U. , 2011. Climate-controlled river terrace formation in the Kızılırmak Valley, Cappadocia section, Turkey: Inferred from Ar-Ar dating of Quaternary basalts and terraces stratigraphy. Geomorphology 126, 66– 81.

Doğan, U. , 2010. Fluvial response to climate change during and after the Last Glacial Maximum in Central Anatolia, Turkey. Quaternary International 222, 221 -229.

Doğan, U. , 2010. Fluvial response to climate change during and after the Last Glacial Maximum in Central Anatolia, Turkey. Quaternary International 222, 221229.

Doğan, U. , 2011. Climate-controlled river terrace formation in the Kızılırmak Valley, Cappadocia section, Turkey: Inferred from Ar-Ar dating of Quaternary basalts and terraces stratigraphy. Geomorphology 126, 66– 81.