Ak Eriimin Gelecei ve Aratrma Verilerine Ak Eriim

Açık Erişimin Geleceği ve Araştırma Verilerine Açık Erişim Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü yasartonta@gmail. com @yasartonta yunus. hacettepe. edu. tr/~tonta/ Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 1

Plan • Erişim • Açık erişim • Kütüphaneciler • Araştırmacılar • Yayıncılar • Fon sağlayıcılar • Araştırma verilerine açık erişim • Araştırma verileri ve Türkiye • Sonuç Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 2

Bilgiye erişim sağlamak bizim işimiz Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 3

Üye olmadan asla! Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 4

Üye olmadan üst veri bile yok Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 5

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 6

Üye olduktan sonra Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 7

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 8

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 9

British Library Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 10

Yazma eser, 13. yüzyıl Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 11

Açık Erişim Tanımı “ 1. ücretsiz. . . [çevrimiçi, tam metin] erişim “ 2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü. . . açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte çalışabilirliğe ve uzun dönemli arşivlemeye olanak sağlamak için. . . en azından bir çevrimiçi arşivde depolanır. ” Kaynak: Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities http: //www. zim. mpg. de/openaccess-berlin/berlindeclaration. html Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 12

Açık erişim nasıl sağlanır? Kaynak: http: //www. acikerisim. org/dokumanlar/medoanet_guideline_2013. pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 13

Yeşil yol – Web sayfası aracılığıyla Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 14

Yeşil yol – Kurumsal arşiv aracılığıyla Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 15

Yeşil yol - Konu arşivi aracılığıyla (eprints. rclis. org) Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 16

Açık erişim yayıncılık Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 17

“Açık erişim” - Hacettepe Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 18

“Açık erişim” - Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 19

Bu makale aslında açık erişim Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 20

“Açık erişim” - MİTOS Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 21

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 22

“Açık erişim” - YÖK Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 23

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 24

Üye olmadan asla! Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 25

“Bir kullanıcının üye formuyla imtihanı” Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 26

YÖK tez istatistikleri Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 27

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 28

Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 29

NDLTD Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 30

Araştırmacılar ve açık erişim Kaynak: K. L. Ertürk, Türkiye’de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. (Doktora tezi) 2008. , s. 179 http: //www. bby. hacettepe. edu. tr/yayinlar/dosyalar/130. pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 31

Araştırmacılar paylaşıyor mu? Kaynak: K. L. Ertürk, Türkiye’de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. (Doktora tezi) 2008, s. 182 http: //www. bby. hacettepe. edu. tr/yayinlar/dosyalar/130. pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 32

Açık erişim ve yayıncılar Kaynak: K. L. Ertürk, M. E. Küçük (2010), Kurumsal Açık Arşivlerin Etkin Kullanımı: Türkiyedeki Bilimsel Elektronik Yayıncıların Görüşleri. Bilgi Dünyası, 11(1): 123 -140, s. 134. http: //www. bby. hacettepe. edu. tr/e-bulten/dosyalar/file/Erturk-Kucuk-BD. pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 33

Türkiye’de açık erişim dergiler Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 34

Açık erişim ve üniversiteler 16 14 14 12 10 8 7 6 4 2 0 Açık erişim arşivi olan üniversiteler Açık erişim politikası olan üniversiteler Kaynak: Med. OANet anketi, 2012 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 35

Türkiye’de açık arşivler (Şubat 2013) Toplam 50. 000 kayıt Toplam = 50. 000 kayıt, 6 M kullanım, 1. 2 M tekil ziyaret, 2. 6 TB indirme http: //www. opendoar. org/find. php? p=1&step=20&c. ID=217&format=table&sort=r. r. Name&sort=r. r. Num. Of. Items%20 DESC, r. r. Name; Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 36

Karşılaştırma: Belge sayısı Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 37

Karşılaştırma: Açık erişim politikaları Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 38

Açık erişim politikaları Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 39

İYTE, ODTÜ, HÜ BBY Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 40

Açık erişim ve fon sağlayıcılar • 1 fon sağlayıcı açık erişimi zorunlu tutuyor (ama uygulanmıyor. . ) • 1’inin gönüllü politikası var • 1’inin politikası yok • TÜBİTAK ve YÖK’ün açık erişim politikaları yok • Araştırma verilerine açık erişimin adı geçmiyor Kaynak: Med. OANet anketi, 2012 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 41

Fon sağlayan kurumlar ve üniversiteler için model açık erişim politikaları Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 42

Açık erişim hakemli dergi makalelerine – ücretsiz – hemen – sürekli – çevrimiçi erişim demektir. Kaynak: http: //openscience. com/green-gold-gratis-and-libre-open-access-brief-overview-for-beginners/? utm_term=%23 oa&utm_source=twitterfeed&utm_medium=twitter Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 43

Ufuk 2020 ve Avrupa Araştırma Alanı • AB destekli araştırma projelerinin çıktılarına (raporlar, makaleler, vs. ) • Hem yeşil hem de altın yol destekleniyor • Araştırma verilerine açık erişim pilot projesi yürütülecek • “Açık Bilim” (bulguların doğrulanması vs. ) için araştırma verilerine erişim şart Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 44

Araştırma verisi nedir? • Bilimsel araştırmalarda temel kaynak olarak kullanılan ve araştırma bulgularını geçerlemek için gereken maddi kayıtlar (sayısal ve metin türü veriler, görüntü ve ses kayıtları, vd. ) • Lab notları, ilk analizler, makale taslakları, araştırma planları, hakem değerlendirmeleri, kişisel yazışmalar veya fiziksel nesneler (ör. , lab numuneleri, test hayvanları) bu tanımın dışında Kaynak: http: //www. oecd. org/sti/sci-tech/38500813. pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 45

Niçin verilere açık erişim? • Araştırma giderleri (ABD yılda 60 milyar dolar, AB FP 7’de 50 milyar avro, H 2020’de 71 milyar avro) • Yatırımın getirisi • Yılda %30 veri artışı (bir insan genomu 30 TB, CERN yılda 30 PB veri üretiyor • Bilimsel buluşların artması • Araştırmayı kolaylaştırmak • Bulguları doğrulama gereği / Kötü bilimden kaçınmak • Araştırma etkisinin artması (atıflarda %9 -%30 artış) • Bilgi edinme özgürlüğü Kaynak: Managing research data, s. 2; atıf avantajı için): https: //peerj. com/preprints/1. pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 46

Niçin veri paylaşımı? • “Büyük veri” herkese açılırsa Avrupa’da yılda 150 -300 milyar avro tasarruf sağlanacak • AB’ye doğrudan ve dolaylı etkisi yılda 140 milyar avro • Engeller azalmış ve alt yapı iyileştirilmiş olsaydı bu miktar 2008’de 200 milyar avro olacaktı –Avrupa GSMH’sinin %1, 7’si) Kaynak: Open data access policies and strategies in the European Research Area and beyond. August 2013. Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 47

Veri yayını piramidi (2) Verilerin açıklamaları makaleye ek dosyalarda açıklanır (4) Mevcut veri dizilerini açıklayan veri yayınları Veri içeren yayınlar (1) Veriler makalede yer alır ve açıklanır İşlenmiş veriler ve veri gösterimleri Veri dermeleri ve yapısal veri tabanları Ham veriler ve veri dizileri Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara (3) Makalede veri merkezlerindeki / arşivlerindeki verilere atıf yapılır (5) Kurumun çekmecelerindeki ve disklerindeki veriler http: //www. slideshare. net/libereurope/research-data-sharing-leru 48

Veri dergileri Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 49

Araştırma verilerinin ömrü Veri YARATMA Araştırma verilerinin ömrü projeden daha uzun Veri YENİDEN KULLANIMI Veri İŞLEME • Araştırmayı tasarla • Veri yönetimini planla (format, depolama vs. ) • Paylaşım iznini planla • Mevcut verileri bul • Veri topla (deney, gözlem, ölçüm, benzetim) • Üst veri elde et ve yarat Veri ANALİZİ Veri ERİŞİM Veri KORUMA Kaynak: Managing your research data: Planning to share. UK Data Archive, 24 Oct 2012 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 50

OECD İlkeleri • Açıklık kültürü ve araştırma verilerinin paylaşımı • Veri erişim ve paylaşımında iyi uygulamalar • Kamu destekli araştırma verilerine erişimi ve veri paylaşımını kısıtlamanın potansiyel maliyeti ve yararları • Bilim politikalarında verilere erişim ve veri paylaşımıyla ilgili düzenlemeler • Araştırma verilerine erişimin düzenlenmesi için ortak işletimsel ilkeler • Uluslararası araştırma verilerinin paylaşım ve dağıtımının geliştirilmesi Kaynak: http: //www. oecd. org/sti/sci-tech/38500813. pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 51

Veri politikası ortak ilkeler (RCUK) • • Kamu malı Koruma planlaması Keşif Gizlilik İlk kullanım Tanınma Kamu desteği Kaynak: http: //www. rcuk. ac. uk/research/Pages/Data. Policy. aspx Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 52

Araştırma verileri yönetimi neleri kapsar? • Veri yönetimi planlaması • Veri yaratma/tanımlama • Veri belgeleme (veri toplama ve yönetim için standartlar ve yöntemler) • Veriye erişim, kullanım ve paylaşımı • Etik ve entellektüel mülkiyet • Depolama ve yedekleme • Uzun dönemli veri koruma stratejisi (DCC) Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 53

DCC Derleme Yaşam Döngüsü Modeli Kaynak: http: //www. slideshare. net/sj. DCC/research-data-management-20315747? from_search=1 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 54

Veri yönetimi politikaları • Avustralya: Veri yönetimi altyapısı ve hizmetleri için 152 M AUSD yatırım • ABD: NSF proje başvurularında 2 sayfalık bir veri yönetim planı (2011) • İngiltere: Çoğu fon sağlayan kuruluş araştırma çıktılarına erişim, bunların yönetimi ve uzun dönemli saklanması konusunda bildirim istiyor. • Ama yaptırım henüz yok. • Çoğu disiplinde ulusal veri merkezi hizmetleri yok • O zaman araştırmalarımıza kim göz kulak oluyor? Akademik araştırma topluluğu? Kaynak: Managing Research Data, s. 5 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 55

Birleşik Krallık’taki bazı veri merkezleri • • • UK Data Archive Archaeology Data Service British Atmospheric Data Centre British Oceanographic Data Centre Environmental Information Data Centre European Bioinformatics Institute Natural Geoscience Data Centre NERC Earth Observation Data Centre Polar Data Centre UK Solar System Data Centre • Digital Curation Centre Kaynak: Managing research data, s. 152 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 56

Veri yönetimi politikaları ve Türkiye OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi - 2004 Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 57

Türkiye Ulusal Veri Merkezi İdari ihtiyaçlar, tasarruf imkânı ve siber güvenlik gereksinimleri doğrultusunda, halen her kurumda müstakil olarak işletilmekte olan veri merkezlerinin tek bir çatı altında birleştirilerek Türkiye Kamu Entegre Veri Merkezi’nin kurulması önem arz etmektedir. ” Kaynak: http: //www. tubitak. gov. tr/sites/default/files/62_2013_104. pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 58

BAK-TÜİK Projesi Kaynak: http: //www. ulakbim. gov. tr/hakkimizda/faaliyet_oz_12. pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 59

TÜBİTAK’ın veri yönetim politikası var mı? m ü ük ! k yo h a d n su i r e V u n ko • TÜBİTAK Science Europe’a, Euro. CRIS’e, üye değil Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 60

Ya YÖK’ün, üniversitelerin? a d un k i er m ü k ü h ! k yo s u on V Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 61

Hacettepe Üniversitesi ; k o y ı n a l p m i t e n ö y i r e ? l v ı s r i a b n i a g n m a a h , r r e o y H i d a l k a s i r e l i r e v Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 62

Paydaşlar / Tartışma konuları • Üniversiteler, araştırma birimleri, BT bölümleri, araştırmacılar, akademik birimler, kütüphaneler • Verilerin sahibi kim? Verilere başkalarınca empoze edilmiş gerekirlikler var mı? Hangi veriler tutulacak? Ne kadar süreyle yaşatılacak? Dijital veriler nasıl korunacak? Etik sorunlar var mı? Verilere nasıl erişilecek? Veriler ne kadar açık olacak? Giderleri kim karşılayacak? Yerel veri yönetimine başka seçenekler var mı? Kaynak: http: //www. educause. edu/ero/article/starting-conversation-university-wide-research-data-management-policy? utm_content=bufferacbca&utm_source=buffer&utm_medium=twitter&utm_campaign=Buffer Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 63

Araştırma verileri: Kütüphaneler için 10 Öneri 1. Araştırma verisi yönetimi desteği sun 6. Hizmet sağlayarak araştırma verisi yaşam döngüsünü destekle 2. Üst veri ve veri standartları ve hizmetleri geliştirmede görev al 7. Verilere kalıcı numaralar atayarak araştırma verilerine yapılan atıfları artır 3. Veri kütüphanecisi pozisyonu yarat ve veri kütüphaneciliği için mesleki becerileri geliştir 8. Kurumsal Veri Kataloğu/Arşivi yarat 4. Kurumsal politika geliştirmeye katıl 9. Konuya özel veri yönetimi uygulamalarında görev al 5. Birlikte çalışabilir veri alt yapıları yaratmak için araştırmacılarla bağlantı kur 10. Kurum ve/ya da dış sağlayıcılar aracılığıyla depolama hizmeti sun ya da buna aracılık et Kaynak: http: //www. libereurope. eu/sites/default/files/The%20 research%20 data%20 group%202012%20 v 7%20 final. pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 64

Veri yönetim planlama araçları Kaynak: http: //www. cdlib. org/services/uc 3/dmp/fundguide. html; http: //www. cdlib. org/services/uc 3/datamanagement/ Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 65

Ne yapılmalı? • Kamu fonlarıyla desteklenen araştırmalardan üretilen tüm yayınlara ve araştırma verilerine açık erişim yasayla düzenlenmeli • Kamu destekli araştırma yayınları ve verileri yönetimi alt yapısı kurulmalı, hizmetler geliştirilmeli • Bu yayınlar ve veriler açık arşivler aracılığıyla kullanıma açılmalı • Yayınlara ve verilere açık erişim araştırma desteği alabilmede ön koşul olmalı • Desteklenen araştırma önerilerinde veri yönetim planı olmalı Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 66

Erişim olmayınca. . . • Kaliforniya Üniv. Berkeley Kütüphanesinde – 2012’de 2, 7 M ödünç kitap verilmiş, 33 M makale indirilmiş, 13 M USD lisans ücreti ödenmiş • ULAKBİM’de – 2012’de 16 M makale indirilmiş, 42 M TL lisans ücreti ödenmiş • ANKOS’ta 2012’de yaklaşık 12 M makale indirilmiş • Berkeley’de 36 K öğrenci, 2 K ö. üyesi kişi başı 868 makale indirmişler • TR’de 4, 5 M öğrenci, 130 K ö. üyesi kişi başı 6 makale indirmişler Kaynak: http: //evcp. berkeley. edu/sites/default/files/FINAL_CFUCBL_report_10. 16. 13. pdf http: //www. ulakbim. gov. tr/hakkimizda/faaliyet_oz_12. pdf Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 67

Son söz • Tim Berners-Lee: Açık verilerin dünyaya yayıldığı sene. . . • http: //www. ted. com/talks/tim_berners_lee_the_year_open_data_we nt_worldwide. html Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 68

Açık Erişimin Geleceği ve Araştırma Verilerine Açık Erişim Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü yasartonta@gmail. com @yasartonta yunus. hacettepe. edu. tr/~tonta/ Bilkent’te Kütüphanecilik Seminerleri, 17 Aralık 2013, Ankara 69