Aile Kuramlar ve Ana Babalk MERVE TRKYIIT Aile

Aile Kuramları ve Ana Babalık MERVE TÜRKYIĞIT

Aile İçi İlişkilere Eğilen Kuramsal Çerçeveler Sosyal Mübadele Kuramı Ø Ø Ana babalık davranışları çocuklara yapılan yatırımlardır ve bu yatırımların fırsat maliyetlerine göre ebeveynler davranışlarını düzenlerler. Maliyete oranla yüksek getirisi olan davranış tekrarlanır. Sembolik Etkileşim Kuramı Ø Ø Ana babalık davranışlarını temelde belirleyen unsur ana babalığın toplumsal ve kültürel bağlamdaki anlamıdır. Ebeveynler kendilerini toplumun verdiği geri dönütlerle değerlendirirler. Aile Sistemleri Kuramı Ø Ana babalık davranışları bir aile içi ilişki olarak tanımlanabilir. Ø Ana babalık toplumsal, kültürel, yerel ve aile içi tüm diğer ilişkilerin etkileşimi göz önünde bulundurularak anlaşılabilir.

Ana Babalık; Ana Babalık Davranışları ve Nedensel Süreçlerini Belirleme Ebeveynlerin kendi belirledikleri amaçlar doğrultus unda ve çocukları ile etkileşim içerisindeyken sergil edikleri çocuklarına yönelik davranışları olarak tanı mlandığında Sosyal Mübadele Kuramı Toplumsal ve kültürel benzerlikler gösteren ve aynı bağlamda öğrenilen, sergilenen ve değerlendirilen t utum ve davranışlar olarak tanımlandığında Sembolik Etkileşim Kuramı Ebeveynler ve çocukların kişisel özelliklerinden, aile içi ve aile dışı ilişkilerinden etkilenecek bir ilişki ola rak tanımlandığında Aile Sistemleri Kuramı yönlendi rici olmaktadır.

Ana Babalık Davranışlarını Belirlemede Önemli Olan Etmenler

Ailenin Yapısal Özellikleri q Sosyoekonomik düzey q Demografik özellikler - Ailedeki çocuk sayısı -Ailenin kırsal veya kentsel kökenli olması

Ailenin Yapısal Özellikleri -Sosyoekonomik düzey (SED) Sosyal statü ve sermaye gücü gibi değer teşkil eden kaynaklara erişebilme ve kullanabilme durumuna göre hiyerarşik sıra (Mueller ve Parcel, 1981) SED'in ana babalık davranışlarına etkisini açıklayan 2 kavramsal model: 1)Kaynak Modeli 2)Stres Modeli

Ailenin Yapısal Özellikleri Kaynak Modeli Ailenin geliri ve maddi kaynakları ebeveynlerin çocuğa verebileceği kaynakları belirler. Ana babalık davranışları ebeveynlerin maddi imkanlarını ve manevi değerlerini yansıtan ve çocuğa yapılan beşeri sermaye yatırımını oluşturan davranışlardır. Sosyal Mübadele Kuramına dayanır. Stres Modeli Aile gelirindeki yetersizlik olumlu ana babalık davranışlarını azaltır, katı disiplin veya fiziksel ceza davranışlarını arttırır. 2 ayrı nedensel süreç: Ailede yaşam stresi ve maddi kaygılar ihmalkar ve tutarsız davranışlar Ekonomik yetersizlik ve ihtiyaçların karşılanamaması iletişim ve duygusal bağların zayıflaması

Ailenin Yapısal Özellikleri Yüksek sosyoekonomik düzeydeki anneler çocuklarına gerekli duygusal yakınlık ve hoşgörüyü göstermekte Düşük sosyoekonomik düzeyli ailelerde ana baba davranışları tutarsız, baskıcı ve ana baba odaklı Sıcak davranma, destekleyici olma gibi ebeveyn davranışlarında ekonomik sıkıntı engelleyici bir faktör. Ekonomik durum ana babalık davranışlarında doğrudan (kaynak modeli) ve dolaylı (stres modeli) etkili. -Sosyoekonomik düzey (SED)

Ailenin Yapısal Özellikleri Toplulukçu kültürlerde kişiler arası destek düzeyi yüksek olduğunda ekonomik durum stres düzeyinin artmasına yol açmıyor (Baydar ve ark, 2011). Türkiye'de düşük SED'den ailelerde ebeveynler daha cezalandırıcı ve çocuğun itaatkar olmasına verilen önem daha fazla Yüksek SED'den ailelerde ise çocukta özerkliğin gelişmesi daha önemli -Sosyoekonomik düzey (SED)

Ailenin Yapısal Özellikleri -Demografik Özellikler Çocuk sayısı fazla olan ailelerde çocuğa gösterilen ilgi ve sevgi ile maddi-manevi sunulan imkanlar daha az: Sosyal Mübadele Kuramı ve kaynak modelinin öngördüğü süreçler doğrultusunda İstenmeyen çocuğa daha az kaynak (Baydar ve ark, 1995) Kaynak eşitsizliği daha belirgin: Çocuk sayısı Ekonomik düzey

Ailenin Yapısal Özellikleri Küçük kardeşe daha fazla maddi ve duygusal kaynak 2. çocuklar olumlu ve daha az kontrolcü ana babalık davranışları ile yetiştirilmekte Türkiye'de ise fazla sayıda çocuk sahibi olma annenin çocuklara daha az vakit ayırması ve ilgilenmesi ile ilişkili (Demirel ve ark, 2001) -Demografik Özellikler

Ailenin Yapısal Özellikleri -Demografik Özellikler Ailenin kırsal veya kentsel kökenli olması ana babalık davranışlarını nasıl etkiliyor olabilir? Ø Sosyal Mübadele Kuramı Ø Sembolik Etkileşimi Kuramı* Ø Aile Sistemleri Kuramı*

Ailenin Yapısal Özellikleri Ø Bu yaklaşımlar kırsal kökenli ailelerde cezalandırıcı ve itaate yönelik ana babalık davranışlarının yüksek olacağı beklentisini destekliyor FAKAT Ø Duygusal sıcaklık ve destekleyici olma babalık davranışlarının kırsal veya kentsel kökenli ailelerde farklılaşacağı beklentisini desteklememektedir. Ø Kağıtçıbaşı ve Ataca (2005) tarafından yapılan araştırma: kırsal kökenli ve düşük eğitimli ailelerde cezalandırıcı ana baba davranışları daha fazla -Demografik Özellikler

Annenin Kişisel Özellikleri q Annenin Bilişsel ve Eğitim Düzeyi q Annenin Psikolojik Sağlık Durumu q Annenin Çalışıp Çalışmadığı

Annenin Kişisel Özellikleri Annenin eğitimi arttıkça sıcak ve destekleyici ana babalık davranışları da artmakta (hem Türkiye'de hem de uluslararası çalışmalarda) Depresif belirtileri olan annelerde; v daha az geribildirim v mesafeli davranma v katı annelik davranışı v çocukların davranışlarını olumsuz algılama eğilimi

İlginç Bulgu: Baydar ve ark (2011) Annenin Kişisel Özellikleri Yüksek ekonomik düzeyde depresif belirtiler annelerin daha az sıcaklık göstermesine yol açmakta fakat bu ilişki düşük ekonomik düzeyde görülmemekte Annenin depresif belirtilerinin olduğu düşük gelirli ailelerde çevreden sağlanan desteğin annelik davranışlarını olumlu yönde etkilediği bulunmuş SOSYAL DESTEK!!

Annenin çalışması annelik davranışını nasıl etkiliyor olabilir? Annenin Kişisel Özellikleri Ø Bowlby'nin (1978) Bağlanma Kuramı Çok zaman mı? Kaliteli zaman mı? Fiziksel bakımdansa etkileşim. .

Çocuğun Özellikleri q Çocuğun Sağlık Durumu q Çocuğun Cinsiyeti q Çocuğun Mizacı

Kuramlar ve Çocuğun Özellikleri Sosyal Mübadele Kuramı Ø Ø Çocuğun özellikleri çocuğa yapılacak olan maddi ve manevi yatırımların getirileri etkileyecektir. Sembolik Etkileşim Kuramı Aile Sistemleri Kuramı Ø Çocuğun özelikleri; Ø Ø hem ana babanın sosyal çevresinin ana babadan beklentisini Çocuk pasif olarak çevreden etkilenmiyor. Ø Çocuğun özellikleri ve gelişim düzeyi ile çocuğun ekolojik özellikleri karşılıklı olarak birbirini etkilemektedir. Ø hem ana babanın bu rolden beklentilerini Ø hem de bu rolden aldığı doyumu belirleyecektir. ''yatırım değeri''

Ø Çocuğun Özellikleri Fiziksel sağlık sorunu yaşayan çocuklara anneleri daha az sevgi ve fiziksel temas göstermekte. Nedeni ne olabilir? Stres? Çin ve ABD'de erkek çocuklara daha katı disiplin yöntemleri Zor mizaçlı, dürtüsel ve talepkâr çocuklar ebeveynlerinden daha az sevgi, sıcaklık, ilgi ve fiziksel temas görmekte Sıcakkanlı mizaçlı çocuklara daha yüksek düzeyde olumlu davranış (Yağmurlu ve Altan, 2010)

Aile-anne Ekolojisi q Anne baba ilişkisinin niteliği v NASIL? Aile Sistemleri Kuramı: ''yayılma'' kavramı q Ailenin anneye duygusal ve araçsal desteği

Aile- anne Ekolojisi Aralarında uyuşmazlık olan ve birbirlerine karşı saldırgan davranışlar sergileyen ebeveynler çocuklarına karşı; v daha fazla sert ceza v daha az anlayışlı ve destekleyici tutum Ø Aynı zamanda cezaya dayalı disiplin ve itaat bekleme davranışları eşinden daha az destek ve yardım alan annelerde daha fazla görülmüş (Güroğlu, 2010)

Aile- anne Ekolojisi Ø Annenin aileden aldığı sosyal destek duygusal destek veya araçsal destek şeklinde olabilir. Bunların ikisi de ana babalık davranışını olumlu yönde yordar. Ø Annenin aldığı destek ile annelik davranışı arasında toplulukçu kültürlerde daha yakın ilişki Geniş aileden alınan duygusal ve araçsal desteğin annelerin destekleyici davranışlarını arttırdığı bulunmuş (Güroğlu, 2010)

Sosyal Ekoloji Ø Aile dışındaki sosyal desteğin 2 şekli: rol model olmak ve olumlu geribildirim vermek Ø Annenin iş çevresi nasıl? Ø Problem çözmeyi destekleyici iş ve karar alma yetkisine sahip olma / fazla iş yükü ve problemli işyeri Ø Gelir düzeyi düşük ve gelir süreksizse sosyal kaynaklar ile olumlu ana babalık davranışı arasındaki ilişki daha güçlü (Düşük SED'deki depresif belirtisi olan anneler ile benzer bulgu)

Türkiye'de Erken Çocukluk Gelişim Ekolojileri (TEÇGE) Projesi Ø Kültüre duyarlı veri toplamayı amaçlayan ulusal bir araştırma Ø 19 ilden 1052 çocuk ve anneleri Ø Araştırma örneklemi: 3 yaşında çocuğu olan anneler

TEÇGE Projesi

TEÇGE Projesi

TEÇGE Projesi

Ayrıca; Ø Babadan gelen desteğin cezalandırıcı ana baba davranışlarına olan negatif etkisinin büyüklüğüne rağmen, annenin sıcak ve destekleyici davranışlarına bir katkısı yoktur. Ø Annenin hem eğitim düzeyinin hem de ekonomik düzeyinin düşük olması, bu 2 risk faktörünün sıcak ve destekleyici ana babalık davranışlarına ayrı etkilerinin üzerine ek bir olumsuz etki yapmaktadır. TEÇGE Projesi

Türkiye'de; ü Cezalandırıcı ve sıcak ve destekleyici ana babalık davranışları arasındaki ilişki düşük SED'deki ailelerde kuvvetli değil (Kağıtçıbaşı, 1996) ü SED'i yüksek ailelerde ana babalık davranışları daha az cezalandırıcı ve daha çok destekleyici ü SED'i düşük ailelerde dışardan gelen yardım ve destek diğer ailelere göre daha önemli Özetle

Türkiye'de; Özetle ü Kırsal kökenli ailelerin cezalandırıcı ana babalık davranışları kentsel yaşama geçiş sürecinde azalmıştır (Kağıtçıbaşı ve Ataca, 2005) ü Çocuğun kişisel özelliklerini göz önüne alan araştırmalar çok kısıtlı ü Annenin çalışmasının ana babalık davranışına etkisini inceleyen araştırma sonuçları tutarlı değil ü Erkek çocuklar daha fazla cezalandırılıyor ancak sıcaklık ve destek konusunda fark yok