Aile Danmanlnda Kullanlan Temel Uygulamalar Uluslararas Kbrs niversitesi

Aile Danışmanlığı’nda Kullanılan Temel Uygulamalar Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Psikoloji Bölüm Başkanı Yrd. Doç. Dr. N. Linda Fraim 18. 05. 2016 Gebze

AİLE NEDİR? Aileler sistemlerden ibarettir. Ailenin bireyleri, hem aile içerisinde birbirleriyle etkileşim halindedir hem de aile ünitesi ile bir bütün olarak etkileşim halindedir. Bireylerin her hareketi, aile içerisinde ve dışarısında, hem diğer bireylerin üzerinde hem de ailenin nasıl işlediği üzerinde bir etki yaratır. Aile terapisti olabilmenin iki aşaması var: Ailenin çeşitli gelişimleri ve sistemik nüanslarını anlayabilmek Birey ve ailenin yaşam döngülerinin dinamikleri hakkında bilgi sahibi olmak Farklı kontekstlerde ailelerin global ve temel özelliklerini tanımlayabilmek ve takdir edebilmek bir zorunluluktur. Bu süreç ailenin davranış örüntülerini ve ailenin alt sistemlerinin yapısı ile işlevselliğini değerlendirmekten geçmektedir.

Kültürlerarası aile tanımları Aile tanımlandığında monolitik değildir – her kültürün kendi anlayışına göre bir aile tanımı vardır. Mısırlılar kraliyet ailesine çok önem verirdi ve bundan dolayı da akrabalar arasında evliliği teşvik ediyorlardı Çin hanedanlarında aile hayatı gücün elde edilmesi ve aynı zamanda da imparatorlukların devamı içi çok önemliydi. Bundan dolayı evlilikler önceden ayarlanırdı. Orta Çağ Avrupa’da güçlü aileler sırayla birbirleriyle evlenirlerdi ki yönetim ve para ailenin içerisinde kalsın. Aile insanların birbirleriyle biyolojik ve/veya psikolojik bağlar neticesinde bir araya gelen, tarihsel anlamda birbirleriyle ekonomik bağları olan ve kendilerini ev halkının bir parçası olarak gören insanlardan oluşmaktadır.

BİREYSEL VE AİLE GELİŞİMİ Gelişim (çevredeki olaylarla ilişkin, hayat boyu süren ve tahmin edilebilen fiziksel, psikolojik ve sosyal değişimler) bireyler ve aileler için güçlü bir etmendir. Bireysel Zaman kişinin doğumundan ölümüne olan süreç olarak tanımlanır. Sosyal Zaman evlilik, ebeveynlik ve emeklilik gibi önemli dönüm noktaları olarak tanımlanır. Tarihsel Zaman kişilerin yaşamış oldukları zaman, yani kültürleri. Sosyal Zaman Bireysel Zaman Tarihsel Zaman

Aile Yaşam Gelişimi Aşamaları Yaşam Döngüsü insan gelişimini zaman açısından portreleyen aktif bir yöntemdir çünkü çoklu kontekstler üzerinde insanların sürekli gelişimini ortaya koymaktadır. Aile Yaşam Döngüsü genel olarak aile içerisinde zamanla oluşan gelişim trendlerini tanımlamak için kullanılır. Bu model bireysel hayatın bütün boyutlarını ele alıyor ancak ailenin bir bütün olduğunun üzerinde duruyor. Bekar Genç Yetişkinler: Evden Ayrılma Genç yetişkin olup evden ayrılma aşaması hem bireysel hem de aile yaşam döngüsü açısından önemli bir aşamadır. Bu aşamadaki önemli görevlerden bir tanesi, aileden kendini kopartırken, farklı bir seviyede yeniden aile bağlantı kurmaktır. Bunun yaparken de aynı zamanda da kişi kendisini birey olarak ortaya koymak durumundadır.

Tek başına olmak kişinin kariyer, evlilik hayalleri ve bireysel özerklik arasında bir denge kurmasını gerekmektedir. Bir çok yalnız genç yetişkin bu dengeyi birlikte yaşayarak, yani kohabite ederek, sağlamaya çalışmıştır. Kohabitasyon evliliğe bir alternatiftir ve hem olumlu hem de olumsuz yanları vardır. Olumlu açıdan bakıldığında, genç yetişkinlerin yürümeyen bir ilişki ortaya çıktığında yasal sistemin getirmiş olduğu formalitelerle uğraşmadan bırakıp gidebilirler. Daha fazla bireysel özgürlük sağlamaktadır çünkü yasal bağlılık söz konusu değildir. Olumsuz açıdan bakıldığında, kohabitasyon evlilik hakkındaki düşünceleri ve görüşleri baltalayabilir Hatta birlikte yaşayıp ve evlenen çiftler, birlikte yaşamayan çiftlere nazaran boşanmaya daha meyillidirler. Başka bir alternatif de yalnız / bekar kalmaktır – ki bu da daha yaygınlaşmış durumda geçmişe nazaran. Bekarlık, evliliğe nazaran, yaşanılabilir bir alternatiftir.

Hatta, evli çiftlerden sonra, bekar olanlar en mutlu grup olarak nitelendirilir. Bekar ve ruh sağlığının yerinde olması için bireylerin sosyal networkler geliştirmesi, işlerinde ve uğraşlarında doyum almaları ve fiziksel ile psikolojik anlamda dengeli bir hayat sürdürmeleri gerekmektedir. Bekarların aşması gereken önemli iç ve dış baskılardan bir tanesi de evlendirilme baskısıdır. Aynı zamanda da yalnızlıkla nasıl baş edeceklerini de öğrenmeleri gerekmektedir. Bekarların aile terapisi alma sebepleri genel olarak Zayıf bir kişisel benlik algısı Kendisini duygusal ve fiziksel anlamda aile orjininden ayıramamak Başkalarıyla önemli ve anlamlı ilişkiler kurabilmek için gerekli olan sosyal becerilerinin olmayışı

Evliliği olumsuz etkileyen Faktörler 1. Ciddi bir kayıp sonrası çift tanışır ya da evlilik kararı alır. 2. Bir ya da her iki partner aile orijininden uzaklaşmak ister. 3. Aile geçmişleri ciddi anlamda farklıdır (din, eğitim, SES, etnik orijin, yaş). 4. Çiftin uyumsuz kardeş grubu vardır. 5. Çift aile orijinine ya çok fazla yakın ya da çok fazla uzak yaşıyor. 6. Çift mali, duygusal ve fiziksel anlamda geniş ailesine bağımlıdır. 7. Çift 20 yaşından önce ya da 30 yaşından sonra evlenmiştir 8. Çift 6 aydan az bir tanışıklık sonucunda ya da 3 senelik bir nişanlılıktan sonra evlenir. 9. Düğüne aile veya arkadaşlarının gelmemesi 10. Evliliğin ilk senesi içerisinde ya da öncesinde eşin hamile kalması. 11. Eşlerden herhangi birisinin ebeveyn 12. Eşlerden herhangi birisinin ya da kardeşleriyle kötü ilişkisinin olması. çocukluğunun ya da ergen yıllarını mutsuz bir dönem olarak görmesi 13. Herhangi bir geniş ailedeki evlilik

Evlilikte ağırlıklı olarak erkeklerin daha avantajlı olduğu söylenilebilir – genel olarak ruh sağlıkları daha da iyileştiği söylenilmekte. Ancak kadınlar için tam tersi söz konusudur – bekar kadınlar, kural olarak, evli kadınlara nazaran daha iyi bir ruh hali ve fiziksel sağlığa sahiptirler. Genel olarak çiftin ilişkilerinin en başlarında idealizeleştirme söz konusudur – hem kadın hem de erkek birbirlerini idealize ederler ve buna göre birbirleriyle bu şekilde hitap ederler. Evlilik devam ettikçe bu idealizeleştirme de zamanla azalmaktadır. Aile yaşam döngüsünün yeni çift aşaması alışma ve adaptasyon devresi olarak bakılır. Çiftlerin bu aşamada boşanmaları çok şaşırtıcı değil çünkü bu aşamada kişisel farklılıklarıyla baş edemiyorlar. Çiftlerin bu aşamada aile terapisi alma sebepleri Çift olarak birlikte yaşamaya alışamama Akraba, kaynana-kayın peder ve aile orijini ile ilgili sorunlar Kişisel sorunlar baş edememe – etkili ve optimal iletişim kuramamak gibi

Küçük Çocuğu olan Aileler Ebeveyn olmak bir çiftin hayatını fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan dramatik olarak etkilemekte. Çocuğun doğumu çiftin hayat tarzını (yaşanan yer), evlilik ilişkilerini (cinsel hayat) ve annelik/babalık stresi (yeni beklentiler) şeklinde etkiliyor. Yeni bebek aileye katıldığı zaman ailenin dengesi kısa bir süre için bozuluyor. Çocuğun bakımı süresince eşler arasında zaman dilimi, enerji ve odak açısından yeniden dengeleme söz konusudur. Bağlanma gerçekleştikten sonra, bu aşamadaki aileler okul öncesi çocukları için yeniden fiziksel ve psikolojik olarak bir adaptasyon devresi geçirmek durumundadırlar. Her iki eş de çalışıyorsa, bu durum daha da zorlu bir hal alıyor. Aile hayatında adaptasyonun sağlanması gereken alanların arasında geniş aile ilişkilerin iyileştirilmesi, iş yükümlülükleri, kendine vakit ayırma ve finans konularıdır. Aileye katılan çocuk sayısı arttıkça, evlilikten alınan doyum azalır. Çocuklu ailelerin aile terapisine gelme sebepleri: Evli çiftin ilişki ve aktiviteler konusunda gerekli düzenlemeyi yapması Küçük çocuk için “kontrollerin” oluşturulması

Ergeni olan Aileler Ergeni/Ergenleri olan aileler hem kendilerine, ilişkilerine, çocuklarına ve sıklıkla yaşlanan ebeveynlerine bakmaları gerekmektedir. Bu arada kalmışlık nedeniyle sandviç jenerasyonu olarak da adlandırılırlar. Bu aile yaşam döngüsünde aile için en aktif, en heyecanlı ve en çalkantılı dönemdir – bazı aileler limit koymakta, ilişkileri tanımlamakta ve birbirine yeterince bakmakta zorlanırken bazı ailelerde bu konuda problem yoktur. Ergeni olan ailelerde stresin en belirgin işaret ebeveyn ve ergen arasındaki anlaşmazlık türü ve anlaşmazlık sayısıdır. Aile içerisinde tansiyonun yükselme nedenlerinden bir tanesi de ergenliğin kendi akışıdır. Ergenler için akran grupları ve kardeşler daha da önem kazanıyor Ebeveynlerle olan çatışmalar arttıkça, ebeveynlerin etkisi de azalır.

Ergeni olan aileler, aile bireylerin farklılıklarını kabullenmeyi tanımalıdırlar. Bu dönemde her şeyin “doğru” gittiğini var saydığımızda, ergenler “planlı yetkinlik” denilen bir beceri geliştiriyorlar. Planlı yetkinlikte, ergenler başkaları ile olan ilişkilerinde entelektüel yetenek, sosyal beceri ve kişisel duygusal tepkileri dahilinde mantıklı ve rasyonel bir anlayış geliştiriyorlar. Çiftin ilişkisi değiştikçe ebeveynlik de bu aşamada değişebiliyor – bu değişim yaşlanma süreci ile orantılıdır. Ergeni olan ailelerin aile terapisine gitme sebepleri Ebeveyn ile ergen arasındaki çatışma – limit koyma ve fikir beyan etmek. Kopma ya da kızgınlık – çiftin ilişkisinde partnerler yaşlandıkça ve psikolojik olarak artık ellerinin altından fırsatların kayıp gittiğini ve hayallerin yok olduğunu anlamak. Yaşlı ebeveynlere bakmak, iş yükü ile aile hayatın dengeleyememek.

Çocuklar evden ayrılmayınca, bu genellikle ebeveyn ve genç yetişkin arasında çatışmaya yol açabiliyor. Bu aşamada, aile yaşamında patolojik davranışlar ortaya çıkmaktadır, özellikle bir jenerasyon diğerinden ayrılamayınca ya da bu işlem geciktirilince. Empty Nest’i yaşayan çiftlerin aile terapisi alma sebepleri Çocuğun evden ayrılması nedeniyle kendisinde ve evliliğinde bir kayıp hissi Yeterince bağımsız olmayan ya da bağımsız olmayı geciktiren çocukla çatışma Kişinin kariyer hedefleri ya da hırsları nedeniyle oluşan kızgınlık

AİLE SİSTEMLERİ VE SAĞLİK Bir ailede, bireyler sürekli birbirleriyle etkileşim halinde olduklarından ve de birbirleriyle ilişkileri olduğundan dolayı birbirlerini de etkilemektedirler. Aile sistemini oluşturan bireylerde ya da durumlarda değişim ya da hareket olduğu zaman, aile her açıdan olumlu ya da olumsuz etkilenmektedir. Ailenin iyi ve fonksiyonel olması, aile bireylerinin sağlık durumlarına bağlıdır. Sağlık sistemler perspektifine göre aileler sürekli değişiyor ve kendilerini yeniden değiştiriyorlar. Sağlıklı kalanlar açık ve kendini düzenler. Daha geniş sosyal sistemlerle de etkileşim halindedirler. Aile morphostasis (negative feedback loops) kullanarak stabil kaldığı gibi değişebiliyor.

Bu loop’lar, evdeki ısıtıcı termostatı gibidir ve ailenin belirli davranış limitleri içerisinde genişlemesine ve daralmasına izin vermektedir. Eğer ki, herhangi bir nedenden ötürü bu negatif geri bildirim halkası çalışmaz ise, o zaman aile kontrolünü kaybeder ve disfonksiyonel olur. Ailelerin üzerine düşen büyük görev de değişim ve stabilite arasındaki dengeyi korumaktır – eğer her ikisinden fazla miktarda varsa, o zaman aile ve içindeki bireyler de zarar görür.

SAĞLİKLİ AİLELERİN ÖZELLİKLERİ Yapılan araştırmalarda fonksiyonel ailelerin değişime adapte olduklarını, doğru sınırları koyabildiklerini, açık iletişimle iletişim kurduklarını, sorumluluk aşıladıklarını, kendilerine ve çocuklarına güven duyduklarına ve gelecekleri için optimistik oldukları saptanmıştır. Sağlıklı pozitif ilişkiler ve sonuçlarla ilişkili olan interaktif bir süreçtir. Sağlıklı ailelerde etik yükümlülük vardır – yani iyi ilişkiler var oldukça üyeler arasındaki “al-ver” dengesi vardır. Grup olarak, sağlıklı ailelerin birtakım ortak özellikleri vardır – başarılı, mutlu ve güçlü olan aileler bir çok açıdan dengeli olan ailelerdir. Sağlıklı ailelerde bulunun özellikler Aileye ve bireylerine bağlılık Birbirlerini takdir etme (sosyal bağlantılar) Birbirleriyle vakit geçirmeyi istemek Etkin iletişim kurma şekilleri Yüksek derecede spiritüel/dindar oryantasyonu Kriz ile olumlu anlamda baş edebilmek (adaptasyon) Bireyleri teşvik etmek Net roller.

Sağlıklı aileler net, uygun ve gelişimsel olarak üretken bir biçimde organize edilmiştirler. Aileyi bir arada tutabilmek için jenerasyonlararası koalisyonlar yoktur (anne ve kızı ailedeki herkese karşı) ya da çatışmalı üçgenler yoktur (anne ve baba asi oğulları yüzünden kavga etmesi). Yapı ve sınırlar net olduğundan dolayı, gelişme söz konusudur. Aile bireylerden bir tanesi bu sınırlarının dışına çıktığında, aile baskısı o kişiyi tekrar bu sınırların içerisine çekmektedir. Bu süreç homeostasis ile gerçekleşmektedir – değişime karşı gelme ve her şeyi olduğu gibi koruma durumu. Aile Stresleri Genel Toplum Çevre Geniş aile Yakın aile birey Sosyokültürel, politik, ekonomik Mahalle, iş, arkadaş, organizasyonlar

Evlilik ve Aile Sistemleri - Circumplex Model (Olsen, 1986). Ailedeki bağlılık ve uyumu ölçer Her iki alanın 4’er alt kategorisi vardır. Uyum (düşük’ten yükseğe kadar) Rijid –Yapısal – Esnek - Kaotik Bağlılık (düşük’ten yükseğe kadar) Kopuk – Ayrı – Bağlı - İçli Dışlı Bazı hipotezler ortaya konulmuştur bu model için Yüksek seviyede içli dışlılık ya da düşük seviyeli bağlılık, özellikle kopukluk şeklinde ortaya çıkan, aileler için sorun olabilir. Örn. aile bağlılığı eksik olan ve zayıf disiplin söz konusu ise, ergenler için ihmalkar olma riskini arttırıyor. Genel olarak bu uyum ve bağlılığın arasındaki ilişki eğriseldir. Her iki alanda yüksek veya düşük olan ailelerin disfonksiyonel, dengeli ailelerin işlevsellikleri ise daha elverişlidir. Ailelerdeki uyumluluk ve bağlılık dereceleri, ailenin yaşam döngü aşaması ile kültürel geçmişi ile orantılıdır.

Kopuk ailelerde ise birlik duygusu gelişmemiştir. Her birey diğerinden bağımsız yaşar. Ortak yaşamdan alınan zevkler ve duygusal paylaşımlar yoktur. Arada kalan ayrı ve bağlı ailelerde ise, değişik derecelerde olmak üzere aile üyeleri arasında bağlılık vardır. Kişiler kendilerini bağımsız hissederken ailenin diğer üyelerinin ihtiyaç ve mutluluğunu da önemser ve göz önünde bulundurur.

Sağlıklı ailenin fonksiyonları şöyle sıralanmaktadır: Duyguları paylaşma, Bireysel farklılıkları kabullenme, İlgi ve sevgi duygularının gelişimi, İşbirliği, Mizah duygusu, Yaşamı sürdürmek için temel ihtiyaçların karşılanması Problem çözme, Geniş bir felsefi düşünce, Taahhüt, takdir duygularını ifade etme, İletişim, Birlikte zaman geçirme, Maneviyat, Başa çıkma becerileri. Aile fonksiyonlarının birkaç farklı bölümününü yeterince yerine getirememesinden dolayı sağlıksız aileler oluşabilir.

BAĞLILIK DÜŞÜK YÜKSEK KAOTİK E S ESNEK N E K L I K YAPISAL RİJİD DÜŞÜK KOPUK Kaotik Kopuk Esnek Kopuk Yapısal Kopuk Rijid Kopuk AYRI Kaotik Ayrı Esnek Ayrı YÜKSEK BAĞLI Kaotik Bağlı Esnek Bağlı Yapısal Ayrı Yapısal Bağlı Rijid Ayrı Rijid Bağlı İÇLİ DIŞLI Kaotik İçli Dışlı DENGELİ Esnek İçli Dışlı ORTA HALLİ Yapısal İçli Dışlı Rijid İçli Dışlı DENGESİZ

Bağlılık Seviyeleri Kopuk Ayrı Bağlı İçli Dışlı Ben-Biz Dengesi Ben-Biz Yakınlık Az yakınlık Düşük – Orta Seviye Orta - Yüksek Seviye Çok Yüksek Sadakat Az sadakat Biraz sadakat Yüksek Sadakat Çok Yüksek Sadakat Bağımsızlık/ Bağımlılık Yüksek Bağımsızlık Karşılıklı Bağımlı (Bağımsızlık ön (Bağımlılık ön planda) Yüksek Bağımlılık

Esneklik Seviyeleri Kaotik Esnek Yapılı Rijid Liderlik Yoksunluğu Liderlik Paylaşılmakta Liderlik Bazen paylaşılmakta Otoriter Liderlik Dengesiz Disiplin Demokratik Disiplin Kısmi Demokratik Disiplin Sıkı disiplin Dramatik Rol Değişimleri Paylaşılmakta Roller stabil Roller nadiren değişmekte Çok fazla değişim İhtiyaç olduğunda değişim söz konusu Talep olduğunda değişim söz konusu Çok az değişim söz konusu

AİLELERİN BAŞ ETME STRATEJİLERİ Baş etme becerilerine sahip olan ailelerin özellikleri aşağıdaki gibidir Stres faktörünü/faktörlerini tanımlayabilme becerisi Durumu aile bireyin sorunu olarak görmektense, durumu aile sorunu olarak görmek Suçlamaya yönelik bir yöntem kullanmaktansa çözüm odaklı çözümler aramak Diğer aile üyelerine karşı toleranslı olmak Diğer aile üyelerine olan bağlılığını ve sevgisini açıklıkla ifade etmek. Aile üyeleri arasında net ve açık iletişim kurmak. Yüksek aile bağlılığına ilişki kanıtın olması Rollerin büyük ölçüde esnek olduğuna dair kanıtın olması Ailenin içinde ve dışındaki kaynakların uygun olarak kullanılması Fiziksel şiddetin olmayışı Madde istismarının olmayışı

AİLE DANİŞMANLİĞİNDA SÜREÇ Aile danışmanların kişilikleri aile danışmanlığında çok önemlidir. Danışmanlıkta elde edilen yararlı etkiler, kullanılan teknik veya yöntemden daha çok terapistin kişisel özelliklerinde saklıdır. Her zeki, konuşkan, sistemler teorisi ve değişim süreci ile yatıp kalkan aile danışmanı olmamalıdır! Aile orijin deneyimleri olumsuz olan kişilerin ailelerle baş edemeyeceğini ve hatta ailelerle çalışmaya tahammülerinin olmadığını keşfedebilirler. Zorlu aileleri tedavi edenlerin de hatırı sayılır miktarda hem bireysel hem de aile danışmanlığı/terapisi görmeleri gerekmektedir – malum aile danışmanı olmak ve ruhen sağlıklı kalmak çok da kolay bir iş değil. Aile danışmanların yaşamış oldukları ciddi stresler arasında Bir ailenin sorunlarını dinlemekten dolayı artan depresyon riski İş yükü nedeniyle kendi ailesi için vakit ayıramama Kendi ailesinden gerçekçi olmayan beklentiler içine girmek Profesyonel statü nedeniyle kendi ailesi ile arasına mesafe koymak

Aile danışmanların yaşamış oldukları artılar arasında Kendi aile sorunlarını çözebilmek için artan bir yetenek Kendi ailesinin disfonksiyonelliğine olan katkısını kabul etmek Kendi ailesine karşı daha derin bir takdir duygusu hissetmek Etkili iletişim kurabilme yetisi ile arzusuna sahip olmak.

BAŞLAYAN AİLE DANİŞMANLARİNDA GÖRÜLEN ORTAK SORUNLAR Üzerinde Çok Durmak Aile danışmanları bazen bir şeyin/şeylerin üzerinde çok durabiliyorlar. “Detayların Üzerinde” Çok Durmak Aile danışmanlığında iki önemli parça vardır: içerik ve süreç Aileler danışmaya geldiklerinde içerik üzerinde odaklanmaları istenir Bir eş boşanmak ister Çocuk okula gitmek istemez Eş depresyonla bocalıyordur. İçerik detay ve hakikatlerle ilgilidir. Süreç de bilgi ile nasıl baş edildiğine bakar. Bazen içerik birinci dereceden önemlidir – geçmiş alışkanlıklar hakkında bilgi sahibi olmak ve aile etkileşim sıralaması ailenin disfonksiyonel olarak kurdukları ilişkiyi kırmaya yardımcı olabilir. Bazen de geçmiş hakikatler ailenin gerekli olan değişimleri yerine getirmesine mani olabilir. Böyle durumlarda danışman orman yerin ağaçların üzerinde odaklanabilir.

Örn. danışman danışanına “eşinin bana her bağırışını anlat” dediğinde danışman spesifik bir davranışın üzerinde odaklanmıştır ve bu davranışının önemi üzerinde durmamıştır – Böyle bir durumda aile terapisi sınırlı kalır. Hakikatlerle uğraşırken Nasıl, Nerede ve Ne Zaman gibi soruları sormak altın kural olmalıdır. “Eşinizin davranışı onunla olan etkileşiminizi nasıl etkiliyor” Bu tip bir soru şekli kişilerin arasındaki ilişkinin kalbine inmeye yardımcı olacaktır. “Herkesi Mutlu Etmenin” Üzerinde Durmak Ailelerin ofisten gergin ayrılması danışmanı endişelendirebilir. Ailenin rahatsızlık kaynağı mantıksız bir inanış – ki zaten aile yetkin olsaydı, bu sorunlarını çözebilirlerdi. Danışmanlar bir çok şey yapabilirler ama bazen sürtüşme/çatışma kaçınılmaz ve bazen de bu sürtüşme/çatışma da son derece üretken olabilir. Bireyleri motive edip eski alışkanlıklardan uzaklaşıp yeni davranış kazanmalarına sebep olabilir. Aile seanstan kaos içinde ayrıldığı zaman danışman onlara bir sonra ki oturuma kadar böyle kalmalarını ya da sorunu çözmek için yavaş adım atmalarını söyleyebilir. Genellikle aile bu çatışmayı daha çabuk çözümler ve bir önceki homeostatik dengeye dönebilir ya da daha fonksiyonel olan bir davranış seti elde ederler.

“Sözlü İletişimin” Üzerinde Durmak Doğru seçilen sözlerin aile üzerinde terapötik etkisi vardır. Danışmanın söylemiş olduğu her söz hatırlanmayabilir. Danışmanlar ailelerle çok farklı şekillerde çalışmaktadır Öğreticidir, yorumlar yapar ve sorular sorar ama aynı zamanda da davranış modelleridirler, role play kullanırlar ve de ödev verirler. Örn. aile terapi yaparken, konuşma sırasını regüle edebilmek için trafik polisi gibi el-kol sinyallerini kullanabilirler. “Çok Erken ya da Kolay Çözüme Ulaşmanın” Üzerinde Durmak Aile danışmanlığına gelen ailelerin “hap çözüm aramak/sağlığa uçmak” gibi bir eğilimleri var. Birkaç oturumdan sonra aile kendini iyi hissettiğini ve artık danışmayı bitirmeye hazır olduklarını söyleyebilirler – bu bazı aileler için geçerli olabilir AMA genelde aile kendi aralarında bu durumu değiştirmek yerine konuşmuş olmanın vermiş olduğu üforya’yı yaşıyorlardır. Aile danışmanlığı süreli bir süreçtir ve ailelerin bu sürecin ne kadar süreceği hakkında bilgilendirilmeleri gerekmektedir ve aynı zamanda da aileden beklenilenlerin ne olduğu da dile getirilmelidir. Örn. Kısa terapi uygulayan bir danışman “birlikte, durumunuzla ilgili 10 seans çalışacağız ve bunun için neyi değiştirmek istediğinizi tanımlamanız çok önemli” diyebilir.

“Bir Aile Üyesi ile Uğraşmanın” Üzerinde Durmak Aile danışmanları tek bir aile üyesi üzerinde durduğu zaman, aileye problem yaratan durumun kurmuş olduğu tuzağa düşerler – günahkeçisi! Aile sorunların doğasına düz bir nedensellik yoktur ve tek bir kişi ailenin disfonksiyonel olmasına sebebiyet vermemiştir. Yeni başlayan aile danışmanların dikkat etmeleri gerekenler arasında aile içerisindeki dinamikleri ve de disfonksiyonel olsa dahi, aileyi işlevsel kılan güç dengesini tanımak zorundadır. Danışman herkesin birbiriyle olan ilişkisini görüp ortaya koyduğu zaman ancak o zaman anlamlı müdahaleler yapılabilecektir. Örn. Danışman “Aslı’nın davranışları söz konusu olduğunda, herkesin davranışını inceleyeceğiz. Ailede bir kişi zorluk yaşıyorsa, genelde ailenin diğer fertleri de bir takım zorluklar yaşamaktadır” dediği zaman aileyi sistemik bir yaklaşımın var olduğu konusunda farkındalık kazandıracaktır. Bu da aile üyelerinin kendi davranışlarını gözden geçirmesine ve de kişisel anlamda soruna ne gibi katkısı olduğunu görmesini de sağlayacaktır.

Üzerinde Durmamak En az üzerinde durmak kadar zararlıdır. Bir konunun üzerinde durmayarak ve stratejik olarak gerekli müdahaleyi yapmayan danışman aileye “sizin etkileşiminiz yeterli” mesajını verecektir. “Yapı Oluşturmanın” Üzerinde Durmamak Aile danışmanlığında olumlu bir sonuç elde edilecekse süreci doğru başlatmak lazım. Yapısal Savaşı – danışmanlığının yürütüleceği parametreleri oluşturmak amacıyla yapılır. Mutlaka danışman tarafından kazanılmalıdır yoksa aile üyeleri danışmanlık oturumunu aile hayatlarındaki üretken olmayan yöntemlerle yürütme çalışırlar.

Bu savaşı kazanmanın temel noktası, danışmanın hangi şartlar altında danışmanlığın yapılacağıdır Danışanların ücret, ödeme şekli, kullanılacak olan teorik ve tedavi yaklaşımı, randevu konusundaki kurallar, danışmana ne zaman ve ne şekilde ulaşacaklarını, gizlilik konusundaki kurallar, danışmanın akademik ve profesyonel eğitim/stajları konusunda bilgi sahibi olma hakları ve ihtiyaçları var. Bu bilgilerin çoğu profesyonel kişisel bildirim yolu iletilebilir danışanlara. Bu tür bilgiler yazılı olmalıdır çünkü sözlü bilgi yanlış anlaşılabilir ya da yanlış yorumlanabilir. Bu bilgi aile tarafından okunmalı ve aile geri bildirim vermeli. Informed Consent (Hasta Bilgilendirme) ekine de konulabilir ve aileye bir kopya verilmelidir.

“İlgi ve Endişe Göstermenin” Üzerinde Durmamak Bir çok aile danışmaya endişe içinde gelir – aile bireyleri birey olarak değil de nesne olarak görüldüğünü düşünürse veya danışmanı rijit ve mesafeli olarak görürlerse o zaman bu anksiyete artabilir. Efektif aile danışmanları ilgili, açık, hassas ve endişelidirler, aynı zamanda da empatiktirler ve bunu da gösterirler. SOLER akronimi Squarely face the client - danışan/aile’ye açıklıkla/dobralıkla karşılamalı Open posture – defansif olmayan açık bir postür sergilemek gerekiyor, kolları ya da bacakları üste koymamak gibi Lean towards – danışana doğru öne eğilmek, ilgilendiğini göstermek Eye contact – iyi göz teması, terapist aileye önem verdiğini doğru zamanda göz teması kurarak bildirir Relaxation – rahatlama… ailelerle çalışmak zorlu olabilir ama terapist rahat olmalıdır. Efektif aile danışmanları yerine göre kısa kişisel bildirimlerde bulunabilirler. Aynı zamanda da yine yerine göre, benzer durumlarda zorlukların ne olduğunu anlayabilmek için danışman mizah kullanabilir.

“Aile Üyelerini Terapötik Sürece Dahil Etmenin” Üzerinde Durmamak Danışmaya aile üyelerini dahil etmek, her aile üyesiyle bir ilgilenmek anlamına gelmektedir. Tokalaşma, başını eğerek selamlaşma ve göz teması oluşturmak bu bağlantıyı sağlayabilir. Danışan yeni aile ve üyeleriyle tanıştığı zaman, herkesle zaman geçirmesi çok önemlidir – sevdikleri ve sevmedikleri üzerinde biraz durmak. Danışmanın aile bireyleri ile rapor oluşturması gerekiyor. “Ailenin Sorunları Üzerinde Çalışmaları Konusunda” Üzerinde Durmamak Danışman yapı için savaşı kazanması gerektiği gibi, ailenin de ilk adımı atma savaşını kazanması gerekiyor. Bu savaş ailenin sorunlarını çözmede motive olması ile ilgilidir. Bu savaşı kazanmalarına aile danışmanı yardımcı olabilir – birlikte ve bireysel anlamda nasıl daha sağlıklı bir hayatları olabileceğini düşünmelerini sağlayabilir. Örn. Sürekli kavga eden bir aileye danışman “birbirinizle huzur içinde yaşamak sizin için nasıl olur” “bir an için bu aileden ne istediğini düşün” “farklılıklarınızı çözümleyip hayatlarınıza devam etmeyi düşünür müsünüz” gibi sorular sorabilir.

“Sözlü Olmayan Aile Dinamiklerine Dikkat Etmenin” Üzerinde Durmamak Sözlü olmayan mesajlar terapötik sürecin önemli bir parçasıdır. En sık kullanılan sözlü olmayan ipuçları yüz ifadeleridir. Sıklıkla yüz ifadeleri ile bedensel ifadeler birleşmektedir. Bu sinyallere dikkat etmeyen aile danışmanları sadece kısmi olarak aile arasında verilmek istenilen mesajı çözebilir. Sonuç olarak önemli mesajlar çözümlenmeyebilir, sorunlar yüzeysel anlamda ele alınabilir ve değişim sınırlıdır. Örn. bir kız çocuğu babasına “seni seviyorum” derse ve derken sesi titriyor ve gözlerinde korku ifadesi varsa o zaman danışman bu iki kişi arasındaki ilişkinin tam olarak ne olduğunu araştırması gerekmektedir.

AİLENİN DEĞERLENDİRİLMESİ Sunulan Problem/Şikayet Detaylı - Spesifik – Net olmalı Problemin ne olduğunu anlamak için ailenin kendi kelimeleriyle problemin ne olduğunu öğrenmek – başkası diğerlerin yerine anlatmamalı Açık uçlu soru/sorgu spesifik ve detaylı sorularla devam etmelidir ki problemin asıl özü anlaşılsın Örn: Bir çocuk yaramazlık yapıyorsa Tam olarak ne yapıyor? Ne sıklıkta yapıyor? Hangi durumlarda yapıyor? Nerede yaramazlık yapıyor? Evde? Okulda? Her iki yerde? Yönlendirmeyi Anlamak Danışanlarınızı kimin size ne amaçla size yönlendirdiğini bilmek önemli Yönlendiren kişinin beklentileri neydi? Bu beklentiler aileye iletildi mi? Ailenin katılımı zoraki mi yoksa gönüllü mü? Danışanların daha önceden tedavi görüp görmediklerini öğrenmek gerekiyor.

Sistemik Konteksti Anlamak Problemin kişiler arası kontekstini net olarak anlamak son derece önemlidir Kim var ailede? Probleme katkısı olan ve mevcut olmayan kişi/kişiler var mı? Evde yaşayan bir erkek arkadaş / kız arkadaş var mı? Aileye kimler dahil? Katkıları ne boyutta? Aile bu kişileri faydalı/zararlı olarak mı görüyor? İlgili kontekst genelde birinci dereceden ailedir – ancak ailelere geniş aile üyeleri de dahil olmakta. Yaşam Döngüsünün Aşamaları Bir çok ailenin aile danışmanlığına gelme sebebi yaşam döngüsünün geçişlerinde takılıp kalmalarıdır. Bu bazen kendini hemen belli eder. Örn: Ebeveynler şikayet eder Arzu aslında çok iyi bir çocuktu ama şu anda 14 yaşında ve dik başlı ve kavgacı bir çocuk oldu – onu bir türlü anlayamıyoruz. Bazen bu önemli değişimler geniş aile fertlerinde (babaanne/anne/dede) olur ve sormadan da öğrenemezsiniz.

Aile Yapısı Bir problem için en basit sistemik kontekst aslında iki parti arasındaki dinamik süreçlerdir. Kadın söylenir, adam kaçar Ancak çiftli bir perspektif bütün hikayeyi ele almaz. Bundan dolayı da aile yapısını anlamak oldukça önemlidir. İşleyen alt sistemler nelerdir? Aralarındaki sınırların yapısı nedir? Aile içindeki çiftin sınırlarındaki yapı nasıldır? Hangi aktif üçgenler mevcut? Etkin olmayan üçgenler? İletişim Çiftler terapiye geldiklerinde genelde “iletişim problemleri” olduğunu söylerler – yani biri ötekinin istediğini yapmayı istemiyor. İletişimi netleştirmek genelde aile problemlerini çözmek için yetersizdir. Aileler birbirini dinlemeye başladıklarında çatışmalar mucizevi bir şekilde ortadan kalkmıyor ve insanlar birbirlerini dinlemeye başlamadan evvel de çatışmalar ortadan yok olmayacaktır. Bazı aile danışmanları aile üyelerinin birbirlerini dinlemelerinin gerekli olduğunu vurgulayıp bunu teşvik eder ancak söylediklerini uygulamazlar

Aile danışmanı bir başkasının perspektifini dinlemek için birisinin sözünü kesebilir ve o aile üyesi danışmanın bu hareketine isyan edebilir. Hiç kimse sesini duyurmadan bir başkasının perspektifini dinlemek istemez. Birbirlerini anlayışla ve toleransla dinlemesini öğrenen aile üyeleri sıklıkla birbirlerini değiştirmeye ihtiyaç olmadığını anlarlar – bir çok problem aslında çözümlenebilir. Ancak, sizinle aynı/benzer perspektifi paylaşmayan ya da sizin istediğinizi istemeyen başkalarıyla yaşama problemi bu çözülen problemlerden birisi değildir. Madde ve Alkol İstismarı Bu durumu net olarak kesinleştirmek oldukça zordur ve bu durumun da bir problem teşkil ediyor olma ihtimali göz önünde bulundurulmalıdır. Bunu öğrenmek için de spesifik ve açık sorular sorulmalıdır. Domestik Şiddet ve Cinsel İstismar Eğer domestik şiddet ya da cinsel istismar şüphesi söz konusu ise, aile danışmanı buna değinmeli. Eğer böyle bir durumdan şüpheleniliyorsa aile fertleriyle bireysel buluşmak daha akıllıca olabilir – daha açık ve rahat konuşabilmeleri için. Evlilik Dışı İlişkiler Bir aldatmanın ortaya çıkması bir çok çift için kriz demektir. Aldatma sıklıkla yaşanmış olabilir ancak sonuçta yine bir krizdir ve bir evliliği yok edebilir.

Cinsiyet Tanımlanmayan cinsiyet eşitsizlikleri aile problemlerine çeşitli yollardan katkısı olmaktadır. Örn. Bir kadının memnuniyetsizliği aslında ailenin odak problemlerinden daha derindeki sorunlardan kaynaklanabilir. Bir kocanın aileye daha fazla dahil olmama isteği kültürel beklentilerin bir ürünü olabilir Cinsiyet beklentileri üzerine doğan çatışmalar, konuşulmadığı takdirde, sorunların büyümesine katkıda bulunmaktadır. Kültürel Faktörler Farklılıklara saygı göstermenin önemli olmasının dışında, bazı ifadeleri gözü kapalı kabul etmek problem yaratabilir. “Biz bunları kültürümüzden dolayı böyle yapıyoruz “ (zarar verici) Yapılabilecek en iyi şey burada meraklı olmak, açık olmak ve soru sormaktır. Yıkıcı kültürel varsayımların olası etkisini göz önünde bulundurmak lazım. Etik Boyutu Danışmanlık danışanın yararına olmalı, danışmanın çözümlenmemiş sorunlarını çözmek için değil. Danışanların gizlilik hakları vardır ve bazı yasal durumlar nedeniyle bu özel duruma kısıtlamalar gelmektedir – denetimli serbestlik memurlarına verilen raporlar.

Profesyoneller en iyi hizmeti/tedaviyi vermekle yükümlüdürler. Eğer deneyim ya da eğitimleri yetersiz olsa dahi, danışmanların ihtiyaçlarını karşılamak için de doğru yönlendirmeyi yapmak zorundadırlar.

AİLE DANIŞMANLIĞINDA SÜREÇ Danışmanlar doğru planlama yapmazlar ise, yüksek olasılıkla başarısız olacaklardır. Oturum öncesi planlama ve yapılması gerekenler Aile danışmanlığı aile danışman arasındaki ilk etkileşimin başladığı andır. İlk temas genellikle aile üyelerinden birisinin telefon açmasıyla başlar. Telefonu açan birey, sıklıkla değişimi isteyen bireydir ve terapinin başlaması için ön ayak olan kişidir. İlk telefonu açanın kim olduğu çok da önemli değil ANCAK bu ilk telefon görüşmesinde bir takım temel bilginin alınması gerekmektedir ki profesyonel ama samimi bir ortam oluşsun. Alınması gereken temel bilgiler arasında: Arayan kişinin adı, soyadı, adresi, telefonu. Ele alınması istenilen problemin kısa ama öz bir tanımlanması – bu sonradan da değişebilir. Öneren kurum, tedavi geçmişi ve eğer sorulursa, ödeme şekli.

Telefonu açan kişinin ses tonu ve konuşma tarzı ailenin terapi hakkında verecek olan kararı etkileyecektir. Mümkün olduğu takdirde, ilk randevu telefon görüşmesinden sonra 48 saat içerisinde verilmelidir. Randevuyu geciktirmek, terapiye gelip gelmeme kararını gözden geçirmelerini sağlayacaktır. Temel bilgileri değerlendirirken, ailenin dinamikleri hakkında hipotezler oluşturulmalıdır – özellikle danışman sorun odaklı çalışıyorsa. Bunun bir kaynağı da ailenin yaşam döngüsünü ele almaktır. Aynı zamanda da ailenin etnik ve kültür yapısını da ele alınmalıdır. Son olarak da ailenin içerisinde olup bitenlerle ilgili temel bir teşhis oluşturmak gerekmektedir. Örn. bir ailede ergen erkek çocuğu suç işlemeye meyilli davranışlarda bulunuyorsa, terapist çocukla babasının birbirinden uzak ya da kopuk bir ilişki içerisinde oldukları hipotezini kurabilir. Bu tür diagnostik alıştırmalar yapmak danışmanın aile içerisinde oluşabilecek bağlantılar, kişiler ve sistemlerin gelişimi üzerinde odaklanmasını sağlar. Teşhis hem aile bireylerinin hem de aileyi bir bütün olarak anlayabilmelerini sağlayacaktır.

İlk Oturumlar Araştırmalara göre sadece ilk değil, ilk birkaç oturum başarılı bir terapi için son derece önemli. Yapılandırılmış (öğretmek, yönlendirmek) ve destekleyici (sıcaklık, ilgi) davranışlar ailenin tekrar geri gelip gelmeyeceğini belirleyen önemli unsurlardır. İlk oturum, danışman için, aslında ailenin tekrar gelip gelmeyeceğini belirleyen unsur değildir – bir çok aile birkaç oturum boyunca tedavi ile ilgili, tedaviye bir şans vermek için yargılarını durdururlar. Aynı zamanda da danışmanın ehil olup olmadığını göstermesi için şans verirler. İlk oturum başlamadan, danışman kimin geleceğini bilmeli – evli çift mi yoksa bütün aile mi? Bowen aile danışmanlığında tedavi birimi çiftin kendisidir. Diğer ekollerde çocukların tedaviye katılmaları özellikle istenir ki onlar da aktif olarak danışmanlık sürecine dahil olsunlar. İlk oturumda/oturumlarda, aile başarılı olmak istiyorsa, danışmanın yapması gerekenler var.

Aile’ye Katılmak: Rapor oluşturmak İlk oturumlarda aileye yardım etmenin ilk adımı, danışmanın aile kendisi arasında ve de aile üyelerinin birbirleriyle bir güven anlayışı oluşturması gerekmektedir. Bu aşama aileye katılmak olarak bilinir. Burada danışmanın hızlı ama içten bir şekilde aileyle buluşup, karşılaması ve de bir bağ kurması gerekmektedir. Danışman aynı zamanda aile bireyleri arasındaki sosyal alışverişin yapılabilmesi için aileyi rahatlatması gerek. Eğer ki danışman aile’ye katılmakta başarısız oluyorsa, ailenin en kopuk üyeleri ya da aile bir bütün olarak terapiyi ya fiziki olarak ya da psikolojik olarak terk edebilirler. Tedavinin başarısız olmasının sıklıkla gösterilen sebeplerden bir tanesi de aile üyeleriyle kurulan zayıf bağdır. Aile Üyelerinin Aile Hakkındaki Algıları Aile danışmanları eski algıları sınamak zorundadır. Aile içerisindeki bireyler genellikle bir problemi, kişiyi ya da durumu belirli bir çerçeve dahilinde anlatmaktadırlar.

Bateson tarafından oluşturulan bu Çerçeve bir olay karşısında bir kişinin algısı ya da düşüncesini ortaya koymaktadır – “herhangi bir zamanda bazı olaylar daha sık olmaktadır ve olup bitenle ilgili bazı yorumların yapılması daha olasıdır. ” Bu algıyı ya da çerçeveyi sınayarak, danışman aileye problemi, kişiyi ya da olayları farklı şekillerde tanımlamalarını sağlayabilir ve aynı zamanda da farklı çözümler aramaları için kapıyı açmış olur. Aile’yi İzlemek Ailelerin, bireyler gibi, unique kişilikleri var. Aileler danışmaya geldiklerinde bu kişiliklerini hem sözlü hem de sözsüz olarak sergilerler – bu da ailenin dansı olarak bilinir. Danışmanın dikkat etmesi gereken noktalar Ailenin dış görüntüsü – kime ne kadar uzak ve yakın oturuyor Ailenin bilişsel fonksiyon seviyesi – aile üyeleri ne kadar direkt ve spesifik olarak iletişim kuruyorlar Ne gibi tekrarlayıcı, üretken olmayan sıralı davranışlar var – ebeveynler belli bir davranış sonucunda çocuklarını azarlıyor mu yoksa tatlı bir dille mi yaklaşıyor Ailede taşınan en temel duygu nedir ve kim taşıyor? – depresyonda olan bir çocuk depresyonda olan bir aileyi simgeleyebiliyor

Terapistin dikkat etmesi gereken noktalar (devam) Hangi bireysel roller ailenin rezistansını pekiştiriyor ve ailenin en belirgin defansları neler? – aileler ve bireyler stres altındayken inkar ve kızgınlık gibi reaksiyonları vardır. Bunları tanımak son derece önemli. Ailede hangi alt sistemler işlemekte – aile içinde bulunan alt sistemleri tanımlamak ve de nasıl işlediklerini bilmek çok önemli, kimi çok işlevsel olurken bazıları günah keçisi ya da üçgen tayin eder. Aile’de gücü kim taşıyor? – aile içinde gücü taşıyan kişiler kuralları koyar ve kararları alır. Örn. aile adına konuşan annenin muhtemelen aile içinde çok gücü vardır. Aile üyeleri birbirinden nasıl ayrışmış durumdalar ve altgrup sınırları nelerdir? – bazı ailelerde iç içelik söz konusuyken bazı ailelerde de mesafe görülmektedir. Sağlıklı ailede bu iki ekstremin arasında bir denge vardır. Aile hangi yaşam döngüsünü yaşıyor ve problem çözme yöntemleri aşamaya uygun mu? – burada aile 18 yaşındaki ergenlerini 8 yaşında bir çocukmuş gibi davranıyor? Değerlendiren kişinin aileye karşı tepkisi nedir? – aileye tepkiler hem duygusal hem de bilişsel seviyededir. Bazen terapist aileyi kendi aile orijini gibi görebilir ve çalışılacak sorunları karıştırabilir.

Ne Yapılması Gerektiğini Değerlendir Aile danışmanı, ailenin daha da işlevsel olabilmesi için yapılması gereken değişiklikleri değerlendirmeye alması gerekmektedir. Çeşitli ölçme değerlendirme araçları kullanmalıdır Bu aşamada gözlem de yapılarak bilgi elde edilebilir. Ne yapılması gerektiğini değerlendirirken, aile terapisti sadece aileye dikkat etmemeli ama gelen ailenin SES’i hakkındaki yargılarının da farkında olmalıdır. Değişim için Umut Aşılamak ve Rezistansın Üstesinden Gelmek Bir çok aile üyesi durumlarının iyileşeceğine dair aşürans istemektedirler. Umut aileyi çalışmalarına ve de zorlu kararlar almaları için motive eder. Umut doğrudan ya da dolaylı yoldan aşılanabilir. “bir gecede bu duruma gelmediniz ve bir gecede de bu durum düzelmeyecek. Ancak birlikte çalışırsanız, bu durumun üstesinden gelebilirsiniz” “daha üretken olan bir şeyler yapabilirsiniz” Aile danışmanları ailenin güçleri ve de varlıklarını tanımlamalarına yardımcı olarak umut aşıladığında değişimin mümkün olabileceğini de göstermiş olmaktadır.

Bir çok aile kendi limitasyonlarını bilmektedir. Kendi güçlü yanlarını keşfetmelerine yardımcı olarak, sandıklarından daha çok potansiyele sahip olduklarını keşfetmelerine yardımcı olabilir terapist. Bütün aileler tedaviye karşı bir şekilde rezistans gösterirler. Rezistans bir çok şekilde ortaya çıkmaktadır. Aile üyelerinin oturumu kontrol etmeleri Gelmeyen üye Sessiz üye Aile üyelerinin oturum dahilinde birbirleriyle konuşmayı reddetmeleri Asabiyet Ödevleri yapmamak Oturumlara gelmemek Gerçeği inkar etmek Tek bir aile üyesinin asıl sorun olduğunu ısrar etmek Danışmanın yetkinliğini sınamak Rezistansı aşmanın bir yolu aile için sınır oluşturmaktır. Bir oturumun olabilmesi için bütün aile üyelerinin orda bulunması gerek Oturum esnasında ve terapi dışında lakap ile hitap etmek yok

Başka bir strateji de ailenin baş etme ya da kendini korumak amaçlı yarattığı rezistansı pozitif yönde yorumlamak – bu bir nevi tekrar etmektir Danışman oturuma katılmayı reddeden aile üyelerine kendilerini ya da aileyi yeni durumlar açma konusunda “haklı olarak çekimser” olduklarından dolayı takdir ettiğini açıklayabilir. Bu olayla baş etmek için başka bir yöntem de bu olayı onaylamaktır. Danışman “yavaş adımlarla ilerleyin” diyebilir. Buna PARADOX denir. Burada danışman aileye yaptıklarını ya da zaten yapacaklarını yapmaları için onay vermiş oluyor. Bu tip direktif aileye verecekleri cevaplarda daha fazla bir esneklik sağlamaktadır ve de olaylarıyla daha açık bir biçimde baş etmelerini sağlar. Bir Sonraki Randevu ve Ödev Birinci oturumun sonunda bazı yeni başlayan danışmanlar ailenin bir sonraki oturum için randevu alıp almayacaklarını bekler. Gelecek oturumların kararını ailelerin vermesi doğrudur ancak danışmanın bunu teklif etmesi de eş derecede önemlidir. Örn. danışman aileye birkaç oturum için gelmelerini isteyebilir ve bu oturumlar sonlandığında aile bu durumu değerlendirebilir ve elde edilen gelişmenin ne olduğuna karar verebilirler

Eğer gelecek oturumlar için karar verilmişse, o zaman bir sonraki aşama aileye ödev vermektir. Jay Haley’ye göre ödev vermenin 3 temel nedeni var 1. Ailelerin farklı hissetmelerine ve farklı davranmalarına neden oluyor 2. Ödev aile danışman arasındaki ilişkiyi güçlendiriyor 3. Ödev, aile danışmanına aile üyelerinin birbirleriyle nasıl ilişki kurduklarını gösterme imkanını yaratıyor. Ödev ve direktifler ailelerin kendilerine yardım etmelerini sağlayabilir ve de aynı zamanda danışmana ne yönde ilerlemesi gerektiğini belirleyen bir araçtır. Ödev verirken danışman aileye tam olarak ne yapmaları gerektiğini açık bir şekilde anlatması gerekiyor. Oturum ve Aile Hakkındaki Görüşleri Kaydetmek Aile çalışanların oturum bittiğinde klinik not tutmaları son derece önemlidir ve 3 görev görmektedir. Klinik notlar var olan tema/alışkanlıklarla süreçlerin incelenmesine yardımcı olmaktadır – danışmanların sözlü olmayan etkileşimlerle olan olaylarını hatırlamaları için. Danışmanlara yansıtma/objektif olma şansı veriyor – aile üyesi olma cazibesinden uzaklaştırıyor. Oturumda ne konuşulduğunu hatırlatmak ve materyallerin üzerinden tekrar geçmeyi önlemek.

Tedavinin Orta Aşaması Aile danışmasınındaki ilk oturumlarda eğer rapor, yapı ve inisiyatif oluştuysa o zaman tedavinin 2. aşamasına başlanılabilir. Bu aşamada aile danışmanı değişim ve yeni keşifler için aile üyelerini tek ve de aileyi bir bütün olarak zorlar. Periferi Aile Üyelerini Dahil Etmek Aile, en az ilgili olan üyesi kadar üretkendir. Tedavinin orta aşamasında bütün aile üyelerinin ortak bir hedefe doğru çalıştıklarına emin olmalıdır. Eğer bir aile üyesi dahil olmak istemiyorsa, danışman o üyeyi 3 farklı şekilde dahil olmaya davet edebilir. 1. Dahil olmayan üyeyi aile gözlemcisi olarak davet edebilir 2. Milan tekniği olan sirküler sorgulamaya katılması için davet edilebilir 3. Aile grubunun gücünü bir bütün olarak kullanarak dahil edilebilir. Aile Üyelerini Birleştirebilmek Tedavinin 2. aşamasındaki bir başka amaç da uygun bir biçimde aile üyelerini birbirleriyle birleştirmektir. Jenerasyonel ilgilerin ortak olduğu kişileri birleştirmek bu aşamada çok önemlidir. Aynı zamanda da aile üyelerine karşı oluşturulan ve uygun olmayan jenerasyonlar arası koalisyonların da bozulması gerekmektedir.

Kontrat Oluşturmak ve Quid Pro Quo İlişkiler Bu aşamada başka bir amaç da yeni kurulan ilişkilerde eşitliğin oluşturulmasıdır. Bu prosedür kontrat yolu ile quid pro quo (bir şeye karşılık bir şey) ilişkilerin oluşmasını sağlamaktır. Buradaki amaç aile üyelerinin birbirleriyle olan ilişkilerinden faydalanmalarını sağlamak. Örn. Cumartesi sabahında çocuk tarafından yapılacak ev işlerine karşılık Cumartesi akşam yemeğinde ebeveynler pizza yapacak. Burada ev işleri daha kolay ve istekli tamamlanacaktır ve de çocukların özel bir ödülün tadını çıkartmalarını sağlayacaktır. Aile Sistemi Dahilinde Değişimin Üzerinde Durmak Ailelerin değişim hakkında düşünmelerini sağlamak için danışmanların ailelere hayatlarında olup bitenlerin ne olduğu hakkında, var olan opsiyonları hakkında, değişimin sonuçlarının ne olacağını ve değişirlerse ne gibi becerilere ihtiyaçları olduğu konusunda bilgi vermelidir. Bazen değişim küçük adımlarla olabiliyor. Bu stratejileri kullanarak aileler farklı davranmaya alışabilirler. Kontratlarla küçük adımlar değişime yardımcı olabilir çünkü bu prosedürler aile için tehdit edici değil.

Yeni Davranışların Denenmesi için Aile Üyelerini Teşvik Etmek Aile üyeleri ve aile bir bütün olarak risk aldıklarında, yani yeni davranış denediklerinde, mutlaka pekiştirilmelidirler. Bu tür bir yaklaşım aile üyelerine yeni etkileşim yolları denemeleri için teşvik edici bir durumdur. Örn. Çocuk izinsiz şeker almak yerine ebeveynden şeker için izin alıyorsa, o zaman çocuk ödüllendirilmelidir – mümkünse şekerle. Aile danışmanları bir çok yol kullanabiliyor ailelerin davranışlarını pekiştirmek için ama en etkin yol “aferin” ya da “iyi iş çıkarttın” gibi sözlü pekiştirmelerin yeni davranışın hemen ardından yapılmalıdır. Danışman olarak Aktif Kalmak Aile danışmanı olmak demek ruhsal, sözlü ve davranış olarak aktif olmak demek. Danışmanların aktif olması beklenmekte yoksa muhtemelen başarısızlıkla sonuçlanabilir. Haley’ye göre dinamik başarısızlık 5 şartla mümkün olur Pasif olmak İnaktif olmak Yansıtmacı olmak Sessiz olmak Dikkatli olmak

Aile’yi Doğru Dış Sistemlere Bağlamak Aile danışmanlığı zaman ve perspektif olarak sınırlıdır. Bundan dolayı da ailelerle üyelerinin dış gruplarla bağlantılı olmaları çok önemli. Örn. aile alkol istismarından dolayı sorunlar baş etmeye çalışırken, AA ile bağlantı kurmaları faydalı olabilir. Ailelerle bu tip kurumlar arasında bağlantının kurulması tedavinin 2. aşamasında olmalıdır. Süreç Üzerinde Odaklanmak Aile danışmanlığı devam eden bir süreçtir ve ailelerde değişim olduğunda bu danışmanın içerik yerine sürece odaklandığının işaretidir. Tek ya da birkaç değişimin ailenin danışmayı sonlandırmaya hazır olduğunun işareti değildir! Değişim zamanla olur ve genelde duygusal, davranışsal ve bilişsel seviyededir – özellikle aile üyeleri arasındaki duygusal değişimler anlamlıdır. Birçok vakada aile üyeleri ilk olarak en kolay adaptasyonlarını yaparlar ve bundan dolayı aile danışmanları sürekli olarak dengeyi bozmalı ki ailenin odağı tek bir kişi üzerinde toplanmasın ve sistemik değişim üzerinde odaklansın.

Yeri Geldiğinde Mizah Kullanmak Birçok aile danışmaya geldiklerinde hayatlarının bir trajedi olduğu görüşüyle gelirler. Sonuç olarak ciddi anlamda zorluk yaşarlar, kendilerini yalnız hissederler ve de değişimin mümkün olamayacağı kanısına varırlar. Bundan dolayı, özellikle tedavinin 2. aşamasında, ailelere yardımcı olurken daha farkında olmaları ve varoluşlarından zevk almalarını sağlamak gerekmektedir. Bunu yaparak ailelere kendilerini absürt bir şekilde nasıl köşeye sıkıştırdıklarını gösterebiliriz. Burada dikkat edilecek nokta ailelerle dalga geçmek değil dahası içgörü kazandırırken biraz eğlenmelerini sağlamaktır. Örn. bir anne 12 yaşındaki kızının dağınıklığı ve kıyafetlerini toplamama konusundaki ısrarı için şikayet ediyorsa, danışman anneden gelecek yıllara gitmesini ister ve yardımcı olur. Bu alıştırmada anne kızının ileride evlendiğini ancak yerdeki kıyafetlerin dağ/deniz olmuş olması nedeniyle eşiyle asla başa vakit geçirmesinin mümkün olmayacağını görmesidir. Bu absürt bir örnek ancak anne ve kızının bir an için düşünmelerini sağlayacaktır.

Ailede Değişim için Delil Aramak Eğer danışmanlık yolunda gidiyorsa, bu zamanla bariz olacaktır. Bundan dolayı, bunu yakalayabilmek için danışmanın aile sistemini yakından takip etmesi gerekmektedir – burada yeni deneyimlere ne kadar uyumlu olduklarını görebilmek için. Bir çok bariz ve sessiz sinyaller değişimin göstergesidir. Aile danışmanları, ailelerle birlikte bu değişimleri keşfettikleri zaman, terapinin 2. aşamasının yavaş etkisini kaybettiğinin işaretidir. Bu durumda bir çok klinisiyen ve aile danışmanı tedaviyi sonlandırma çalışmalarına başlarlar. Tedaviyi Sonlandırma Aile danışmanlığında gelişme sirküler bir yöndedir. Yeni hedeflere ulaşabilmek bir önceki aşamada oluşan gelişmelere bağlıdır. Aile danışmanlığında ya aile, ya danışmaşn ya da her iki parti tarafından sonlandırmanın uygun olduğu kararı verilir. Ancak hem aile hem de danışman kademeli bir sonlandırmadan faydalanacaktır.

Sonlandırmanın 4 aşaması vardır 1. Oryantasyon Aile kontratlarında belirlenen oturum sayılarını tamamladığında ya da hedeflerine ulaştığını gördüğünde danışman tarafından başlatılır. 2. Özet Danışman aile birlikte oturumlarda yapılanların üstünden geçer 3. Uzun vade hedeflerin saptanması danışmanyı sonlandırırken ailenin başına gelebilecek ya da olası problemli durumlara hazırlamak içindir. Örn. danışman aileye “yorulduğunuzda birbirinize bağırıp çağırmamak için ne yapmanız gerekiyor” sorusunu sorabilir. Burada aile, aile sisteminin içerisinde ve dışında var olan kaynakları tanımlamak için fırsatı olur. 4. Takip Takibin amacı danışmanın, danışma bitiminden sonra da devam eden bir süreç olduğunu aileye hatırlatmaktır. Aynı zamanda da birisinin kontrol edeceğini bilmek, ailelerin daha iyileşmeye doğru gitmelerini sağlayabilir. Aslında takip bir paradox’tur. Aile danışmanlığında son aşamadır ama daha fazla aile danışmanlığına da ihtiyaç doğurabilir.

Sonlandırma süreci aslında sanılandan çok daha zorlu bir süreçtir. Eğer zamanla hassasiyetle yapılırsa ailelere tedavi süresince yaşamış oldukları gelişimlerini gösterebilir. Aynı zamanda da ailelere ve aile üyelerine duygularını, düşüncelerini, davranışlarını, başarısızlıklarını ve de başarılarını tanıma ve kabul etme fırsatı verebilir. Ne yazık ki sonlandırma süreci prematüredir ve ailelerin %40 -%60’ı danışma süreci bitmeden tedaviyi bırakıyorlar. Bu da aile için kayıp ve de aile danışmanı için kayıp… ruh sağlığı hizmeti alma ihtiyacı olan aileler için de kayıp. Sonlandırma işi danışmanın özü olmamalı ama bir hedef olmalıdır.

AİLE DANIŞMANLIĞINDA KULLANILAN YAKLAŞIM VE TEKNİKLER

TEDAVİ PLANLAMASI NEDİR? Tedavi planlaması terapistin danışanın terapiye getirdiği “sorunları” daha sistematik bir şekilde nasıl ele alacağını anlatır. Aile sisteminde değişikliğin nasıl yapılacağını gösteren yol haritasıdır. Tedavi planlarında klinik hedefler ve ilgili müdahaleler bulunur. Hedefler arasında genelde danışanın tanımladığı “ilgi gerektiren alanlar” ya da terapist tarafından yapılan değerlendirmenin sonucunda tanımlanan “konular” yer alır. Tedavi planlaması = Plan yapmak. Arasıra bu tedavi planı beklenilmedik olaylar nedeniyle, dış etkenlerden dolayı ya da gerçekçi olmayan beklentiler yüzünden ara sıra değiştirilmeyi/güncellenmeyi gerektirir. İki çeşit tedavi planlama yöntemi var: Semptom bazlı tedavi planı Teori bazlı tedavi planı

Semptom Bazlı Tedavi Planı Danışanın semptomlarını tanımlar ve ölçülebilir hedeflerle ilgili müdaheleleri ortaya koyar. Bu yaklaşımda tedavide ortaya konulacak olan emek “davranışsal olarak beyan edilen ve ölçülebilen objektifler”den ibaret olmalı. Bu yaklaşımın bir problemi var – semptom üzerine odaklanıyor Vaka formulasyonunu ve tedavi seçeneklerini sınırlamaktadır. Teori Bazlı Tedavi Planı Terapistin tedavi modalitesine bağlı olarak oluşturulmakta ve tedavi amacını ve tedavi opsiyonlarını da belirler. Temel davranışsal sorunların ötesinde olan zengin bir vaka formulasyonu gerektirmektedir – psikolojik, ilişkisel, kültürel ve sosyal etmenlerden oluşan. İki kritik faktör var Terapistin teorisi Danışanın perspektifi

Tedavi Planının Parçaları Hedefler/Objektifler Danışanın problemlerine odaklanmalı Terapistin teorik perspektifi dahilinde olmalı Hedefler teori ve uygulama arasında önemli bir köprü oluşturmaktadır. Hedefler Kimin İçin? Semptom bazlı tedavi planlamasında hedefler genelde danışan odaklıdır. Daha geniş bir tedavi perspektifi ele alındığında hedefler bütün terapötik sürecini ele almalıdır. Bundan dolayı, herhangi bir teori bazlı tedavi planlamasında hedefler terapist için de uygun olmalıdır. Müdahaleler Spesifik hedeflere ulaşmak için terapistin yapabileceklerini tanımlar. Her hedef için, o hedefe ulaşılabilmesi için hem terapistin hem de danışanın yapması gerekenler davranışlardan ibarettir.

Tedavi Planının Yapısı Erken Aşama Hedefler Bu aşamadaki hedefler genelde (1) terapötik ilişkinin geliştirilmesi, (2) problem ölçüm ve değerlendirmesi, (3) hedef koyma ve (4) erken yönlendirmeler üzerinde odaklanır. Orta Aşama Hedefler Bu aşama genelde danışan tarafından ortaya atılan ya da terapist tarafından ölçülen problemlerin konuşulduğu, terapinin “çalışılan aşaması” olarak bilinir. Bu aşamadaki hedefler danışan odaklıdır. Burada terapist ağırlıklı olarak teoriye dayanır – teori spesifik hedefler koyarak ve teknikler kullanarak müdahalelerde bulunur. İleri Aşama Hedefler Bu aşamada (1) uzun vadeli sorunlar, (2) edinimlerin güçlendirilmesi, (3) gelecekteki sorunlarla baş etmek için stratejilerin oluşturulması ve (4) olası yönlendirmeler.

İşbirliği Yaparak Tedavi Planı Oluşturma Yapılan araştırmalar göre tedavinin planlamasına dahil olan danışanların tedavinin sonuçlarından yüksek memnuniyet ifade etmişlerdir. Tek bir opsiyon sunmak yerine, birkaç opsiyon sunmak danışan için daha fazla katılıma teşvik etmektedir – özellikle ne yapabilecekleri ya ne yapamayacakları konusunda geri bildirim söz konusu olduğunda. Birlikte tedavi planı hazırlamak aynı zaman terapist-danışan ilişkisini daha da güçlendirecektir ve daha fazla katılım için motivasyon kaynağı olacaktır.

YAPISAL AILE TERAPISI Aile’ya Bakış Aileler sabit temalar ve kurallardan oluşur. Bu tema ve kurallar aile içi etkileşimi yönetir. Ailelerde çoklu alt sistemler bulunmaktadır. Terapistin amacı burada aileyi yapı, sınır, tema, kural, ve aile için zararlı olan süreçler hakkında hem eğitmek hem de farkındalık seviyelerini arttırmaktır. Yapı Aile sistemi olarak tanımlanır. Gizli kurallar ve etkileşim temaları vardır – bunları genelde açıklıkla ifade edilmez ya da bilinçli bir şekilde tanımlanamaz. Etkileşim kuralları = ilişki kurallarıdır. Alt Sistemler Gizli alt sistemler Sınırlar Aile içerisindeki iletişim, bağımsızlık ve bağımlılık seviyelerini tanımlar. Dağınık – İçli Dışlı / Katı – Kopuk / Net - Normal

Rol Yapmak Spontan Davranış Dizilişi Aile Varsayımlarını Sorgulamak Semptom, Yapı ve Realiteyi Sorgulamak Yeniden Ifade Etmek Duygusal Yoğunluk Yetkinliği Şekillendirmek Sınır Koymak Dengeyi Bozmak

BOWEN YAKLAŞIMI AILE TERAPISI GENOGRAM Görsel olarak bir kişinin en az üç jenerasyonu kapsayan aile ağacının şekillerle şemalarla ve kelimelerle ortaya konulan tablosudur. Genogramlar insanların bilgi toplamalarına, hipotez oluşturmalarına ve ilişki değişikliklerini tarihsel ve güncel açıdan takip etmelerini sağlar. Oluşumlarında, karşılıklı güven ve toleransı arttırır. Bowen Aile Terapisi insanlara aile ağaçlarında gidebildikleri kadar geri ve çıkabildikleri kadar yükseğe çıkmalarını önerir ve pattern aramalarını ister. Bu süreç duysal tepkiden net bir bilişselliğe doğru değişimi teşvik eder. Genogramda elde edilen verilerden taranan bilgiler: “tekrarlayıcı patternler” – üçgenler, kopukluklar, koalisyonlar “tesadüfler” – aile üyelerinin erken yaşta ölmeleri ya da semptom başlama yaşı “değişimin hayat döngüsü üzerindeki etkisi” – beklenmedik olaylar (evlilik, ölüm, çocuk doğumu gibi).

EVE GERİ DÖNÜŞ Burada aile terapisti bireysel danışana ya da aile üyelerine eve geri dönmelerini ister – buradaki amaç aile orijini daha iyi tanımaktır. Bunun arkasındaki mantık da bu tür bilgiler elde edildiğine bireyler kendilerini daha iyi ve daha net olarak kendilerini ayrıştırabilirler. Böyle bir süreç de insanların bulundukları bütün aile kontekstlerin içerisinde daha fonksiyonel olmalarını sağlamaktadır. Ancak eve dönüş yapmadan evvel, danışanların sakinliklerini nasıl koruyacakları konusunda pratik yapmaları gerek. DETRIANGULATION – ÜÇGENDEN KOPMA Burada kişi insanlarla iletişim halinde ama duygusal olarak ayrı. İki seviyede işler: Birincisi, kişi aile meselelerinde kendi anksiyetesini çözümler ve kendi duygularını başkasına yansıtmaz İkincisinde ise Bowen terapistleri de aile içerisinde anksiyete ya da gerginlik söz konusu olduğunda bireylerin odak noktası olmamaları için kendilerini ayırmalarına yardımcı olur. Bu süreçte insanlar başkalarının anksiyetesi nedeniyle hedef ya da günah keçisi olmaktan kurtuluyorlar. Her iki seviyede aileler ve bireysel üyeleri endişelerini dile getirmekte serbesttir ve de yeni davranış şekillerini deneyebilirler.

KİŞİ – KİŞİ ARASI İLİŞKİLER Burada iki aile üyeleri “kişisel olarak birbirleriyle ilişki kurarlar” – yani başkaları hakkında (üçgen oluşturmazlar) ve kişisel olmayan konular hakkında konuşmazlar. Örn. Bir baba ve oğul’un diyaloğu B: Yaptıkların bana senin yaşındayken yaptıklarımı hatırlattı O: Senin küçüklüğün hakkında çok şey bilmiyorum. Bana benim yaşındayken neler hissettiğini anlatabilir misin lütfen Bu tür bir süreç hem bireysellik (otonomi) hem de yakınlığı teşvik eder. KENDİ AYRIŞTIRMA Kendini ayrıştırma süreci daha çok kişinin sübjektif duygusal süreç ile daha objektif entelektüel süreç (düşünme) arasında ayırım yapabilmesidir. Bu prosedürde aile üyeleri ile terapist arasında bahsi geçen bütün teknikler ile biraz yüzleştirme söz konusudur. Ayrıştırmanın başarısız olması kaynaşma ile sonuçlanır – burada insanlar kendi otomatik duygusal sistemi tarafından yönetilirler. Bu tip durumlarda, daha az esneklik, daha az adapte olma gücü ve çevrelerindeki insanlara duygusal bağlamda daha da bağımlı olurlar. Jenerasyonlar arasında ailenin kaynaşma durumuna en çok dahil olan çocukların kendilerini ayrıştırma seviyeleri daha düşük olur.

SORU SORMAK Bütün Bowen Aile Terapisi tekniklerinin altında yatan temel soru sormaktır. Bundan dolayı, soru sormak “sihirli kurşun” olarak nitelendirilir ve Bowen terapistlerinin kullandığı en önemli enstrümandır. Bowen terapisine dahil olan kişilere soru sorarak, ailelerinde bulunan kişileri ve tepkilerini daha iyi anlamalarını sağlayacaktır.

GENOGRAM NEDİR? Genogram bir çeşit aile ağacıdır. Bir ailenin 3 jenerasyon üzerindeki şemasıdır. Büyükanne/büyükbabamızda başlayan kan bağı – evlilik bağından başlayarak bize kadar uzanan ilişkileri ortaya koyar. Genogram standart bir aile ağacından niçin farklıdır? Çünkü buraya yaş, meslek, davranış şekilleri ve alışkanlıklar gibi özellikleri koyarak aileyi daha iyi anlamanızı sağlar. Genogramlara aile hikayeleri ya da mitleri ve şu an ki jenerasyonda görülen temaları tespit edebilirsiniz. Bu hikayeler kimliğinizin oluşmasında büyük rol oynar. Yakından izlediğiniz hikayelerin sadece hikayeden ibaret olmadığını anlayacaksınız. Genogramınız SİZİ genogramınızda çok özel bir yere yerleştirmektedir. Grafik olarak aile içerisindeki yerinizi ve başkaları ile olan ilişkilerinizi ortaya koymaktadır.

Genogram davranış örüntüleri ile birlikte duygusal bağları da ortaya koymaktadır. Genogram yapmaktaki amaçlardan bir tanesi ailenin tarihçesini daha net bir biçimde ortaya koymaktır. Süreç aileyi incelemekle başlar ve kendini keşfetme /kendini onaylama ile biter. Genogramlarınız ailelerin ne kadar normal ya da disfonksiyonel olduklarını görmeye yardımcı olur. Genogramlar daha önce görmediğiniz benzerliklerle farklılıkları ortaya koyar. Genogram için bilgi topladığınız süreçte ve sorduğunuz sorularla hiç bilmediğiniz yönler ve hikayeler ortaya çıkabilir. Genogramlar ailenizin yol haritasıdır… Nereden geldiğinizi gösterdiği gibi nereye doğru gideceğinizi de gösterir. Mesela ailenizdeki bireylerin madde kullanımı nedeniyle mutsuzluğa ve kendini yok etmeye doğru ilerlediğini tespit ettiğiniz zaman muhtemelen siz bu davranış örüntülerini tespit ettiğinizde aynı yoldan ilerlemeyi düşünmeyeceksinizdir. Genogramınızı yaratmak aile hayatınızı şöyle bir gözden geçirmenizi ve farklı bakmanızı sağlayacaktır.

GENOGRAM İÇİN BİLGİ TOPLAMA Ana kaynak kişinin kendisi, ailesi ve akrabalarıdır! Gerekli olan temel bilgiler: Dedeler/Nineler Ebeveynler Kardeşler İsimler Yaşlar Doğum tarihi Doğum yeri Ölmüş ise tarihi ve nedeni Mesleği Eğitimi Dini Yurt dışı doğumluysa, ülkeye ne zaman geldiğini Evlilik, ayrılık ve boşanma tarihleri Kronolojik sırada çocukların cinsiyetleri ve doğum tarihleri Varsa düşük, kürtaj ya da ölü doğum ile ilgili bilgi Evlatlık alındıysa bunu da belirtmek gerekmektedir.

SORULMASI GEREKEN SORULAR Kişinin Kendisi Hakkında Bilgi Nerede ve ne zaman doğdu? Doğduğunda ebeveynleri kaç yaşındaydı? Ne zaman evlendiler, kaç yaşındaydılar? Kardeşleri var mı? Ailedeki doğum sırası nedir? Kardeşlerinin adı nedir? Yaşları kaç? Babansı ne iş yapıyordu? Annesi? Nerede büyüdü? Okulda kaçıncı sınıfa kadar ilerledi? Ne tür işler yaptı ya da yapıyor? Kardeşleri ne tür okula gittiler? Kardeşlerin ne tür işi ya da kariyerleri var? Kendi çocuklarının isimlerini ve doğum sıraları nedir?

Kişinin Kendi Yakın Ailesi Hakkında Bilgi Kardeşlerinin çocukları için aynı bilgileri almak. Bu ailelerde düşük, ölü doğan, kürtaj ya da evlatlık alınan çocuk olup olmadığını öğrenmek. Herhangi bir ayrılma ya da boşanmanın söz konusu olduğunu öğrenmek. Akrabalarından kimin öldüğünü tespit etmek. Ne zaman ve niçin öldüklerini saptamak.

Kişinin Ebeveynleri Hakkında Bilgi Ebeveynleri hakkında ne biliyor? Nerede doğdular? Onların ebeveynleri yurt dışı doğumlu muydular? Evet ise nerede? Bu ülkeye ne zaman göç ettiler? Kaç yaşlarındaydılar? Ne tür işleri vardı? Ne kadar okudular? Dinleri neydi? Nasıl tanıştılar? Ne zaman evlendiler? Kendi ailelerindeki doğum sıraları neydi?

Ebeveynlerin Kardeşlerinin Ailesi Hakkında Bilgi isim, doğum tarihini, doğum yerini, eğitim ve ne iş yaptıklarının anlatılması. Ebeveynlerinden ya da kardeşlerinden ölen kimse var ise, ne zaman ve nasıl öldüklerinin anlatılması. Ebeveynlerinin evlilikleri ve çocukları hakkında ne biliyor? Ebeveynlerinin kardeşleri hakkında ne biliyor? Onların ne iş yaptıklarını ya da eğitimleri hakkında bilgi almak. Bu ailelerde düşük, ölü doğan, kürtaj ya da evlatlık alınan çocuk olup olmadığını öğrenmek. Bu ailelerde herhangi bir ayrılma ya da boşanma söz konusu olup olmadığını öğrenmek. Ebeveynlerinin kardeşleri ne zaman, nerede ve hangi koşullar altında öldüklerini tespit etmek. Birde kişinin kendi ebeveynleri…

GENOGRAM ÇEŞİTLERİ TEMEL GENOGRAM Temel genogram aile ağacındaki temel bilgileri içerir. Ailedeki herkes hakkında önemli bilgileri taşır – sizin ailenizde, ebeveyninin ailesinde ve de dedelerin ailesinde. Temel genogramda bütün aile fertlerinin cinsiyetleri, isimleri, doğum, ölüm, evlilik, ayrılık, boşanma ve tekrar evlilikleri tanımlar. Sıklıkla etnik köken detaylarını da içerir, özellikle göçmen ailelerde. Aynı zamanda din, eğitim ve mesleki bilgileri de içerir. Biyolojik ve yasal bağlantıları ve aynı zamanda da akraba olmayan ama “aileden” sayılan kişileri de yansıtır. – örneğin 30 senelik evdeki hizmetkarlar. Bunların dışında evlatlık alınan, ya da koruyucu aile olarak çocuk alındıysa da bu bilgiler tanımlanmalıdır ve bununla birlikte de düşük, kürtaj ve ölü doğumlar da not edilmelidir.

YAKINLIK GENOGRAMI Yakınlık genogramı temel genogramdan biraz geniştir çünkü aile sistemi içerisindeki kişiler arası ilişikleri anlatır. Coğrafik mesafeden çok duygusalı ortaya koyar. İnsanların birbirlerine olan yakınlıklarını ya da mesafelerini çizer. Aile bireylerin birbirleriyle ne tür ilişkilerinin olup olmadığını görebilirsin Sorulması gereken sorular: Ailende en çok kime yakınsın? En çok kiminle çatışmalı bir ilişkin var? Ailende çok yakın olduğun ancak çok çatıştığın birileri var mı? Ailenden tamamen kopmuş durumda mısın ya da aileden herhangi birisiyle kopuk bir ilişkin var mı? Var ise, ne zaman ve nasıl oldu bu kopukluk? Temel genogramdan farklı olan yanı insanların vermiş oldukları perspektiflerden yola çıkıyorsunuz, temel bilgiye dayanmıyor. Dahası herkesin aile bireyleri hakkındaki görüşleri ya da akrabaların nasıl davrandığı ile ilgili olarak yanlı bir yorum elde edebilirsiniz. Bu bilgilerle aile hakkında daha geniş bir tablo çizmiş oluyorsunuz ancak elde ettiğiniz bilgiler tamamen subjektif.

DETAYLI GENOGRAM Detaylı genogram’da dahil etmek istediğiniz her türlü bilgiyi ekleyebilirsiniz. Medikal ya da fiziksel sorunlar, kişilik özellikleri, beklenmedik durumlar, tesadüfler ya da hayat boyu olaylar. Aile temaları, roller, gelenekler, inanışlar ve duygular. Her türlü detayı aynı genograma sıkıştırmaya kalkışmayın…Mümkünse her genogram şemasında 1 ya da en fazla 2 özelliğin bulumasında yarar var çünkü karman çorman bir genogram oluşturursunuz ve yorumunu yapmak hatta takip etmek bile zorlaşabilir. Genogramı yapmamızın amacı belli başlı temaları ortaya çıkartmak ve aradaki bağlantıları görmektir. Detaylı genogram yaparken ailenizle ilgili aşağıdaki olası detayları göz önünde bulundurun

Evlilik dışı ilişki Kariyer seçimleri Hastalık Korkular Hassasiyetsiz Evlilikler lik Alkolizm Felaketler Boşanma Yakınlık Şehitler Kaygı Tesadüfler Uyuşturucu Mali durumlar İşlevsellik Dalavere Arabulucular Ailenin atmosferi Çatışmalar Ensest Hapis Tıbbi sorunlar Tutumlar Ölümler Yeme bozuklukları Empati Tutarsızlık Kıskançlık Göç Davranışlar Bağımlılıklar Eğlence Kararsızlık Askerlik Doğum sırası Depresyon kaçış Kaynanakayınpeder sorunları Kimlik etiketleri Yasal sorunlar Para Muammalar Mitler Lakaplar Meslekler Dışadönük kişilikler Ebeveyn-çocuk ilişkileri Mükemmeliyetç Politlka ilik Güç Baskı Kamu hizmeti İlişkiler Din Kurtarmalar Dirençlilik Roller Aşklar Başarılar Tekrar evlenenler Sırlar Güvenlik Hassasiyet Ayrılıklar Çekingenlik Kardeşler Tek ebeveyn Sosyallik Hikayeler İntihar Kişilik özellikleri Gerginlik Gelenekler Trajediler Travmalar Üçgenler Sorunlar Güven Şiddet Çalışmak/iş isteklilik Yanlış anlaşılmalar

GENOGRAM ŞEKİLLERİ ERKEK KADIN GENOGRAMI HAZIRLAYAN KİŞİ AYRILMIŞ ÇİFT EVLİ ÇİFT BOŞANMIŞ ÇİFT BOŞANIP DA TEKRAR EVLENEN ÇİFT

LGBT Ev dışında bağlı olunan kurum / kişiler Ailenin bir üyesi olan evcil hayvan AA Terapist m. 1970

MEDİKAL SEMBOLLER ? Taşıyıcı Meme Kanseri Olası etkilenme Etkilendiğine daire söylenti Şeker Hastalığı Alzheimer’s Sigara Kullanıyor Down Sendromu Madde Kullanıyor Kalp Hastalığı Depresyon

BASIT ŞEMA CENGIZ ESRA e. 1974 1. ERKEK ÇOCUĞU BALCI ORTANCA KIZ ÇOCUĞU 2. ERKEK ÇOCUĞU

BOŞANMA CENGIZ 11 -1545 ESRA 27 -01 -48 e. 1974 a. 1994 b. 1998 MURAT 9 -8 -75 MELİS A 3 -7 -77 BALCI MUSTAFA 4 -6 -80

VEFAT / ÖLÜM CENGIZ 11 -1545 ESRA 27 -01 -48 e. 1974 a. 1994 b. 1998 Trafik Kazası MURAT 9 -8 -75 11 -181995 20 MELİS A 3 -7 -77 BALCI MUSTAFA 4 -6 -80

EVLİ OLMAYAN ÇİFTLER t. 8 -89

TEKRAR EVLENENLER 1. Eş 2. Evlilik 1943 e. 10 -22 b. 01 -40 e. 06 -45 e. 05 -40

ALIŞTIRMA #1 Hakan 80 Marangoz Beyin Kanamsı Tatar Hıristiyan Marangoz Ev hanımı 1895 -1965 Kalp krizi Burak 45 EZGİ e. 1915 MURAT 10. 01. 16 Asiye 70 AHMET 9 -1 -20 ESRA 7 -2 -24 e. 1919 Öğretmen BA b. 1955 ASLI 9 -7 -52 Sosyal Hizmet Uzmanı Türk Müslüman KERİM 9 -8 -54 10 -6 -72 18 Melek 73 AHÇI ESRA 6 -8 -23 AYŞE 6 -10 -25 Öğretmen Üni. Mez. Pazarlamacı Lise Mezunu EZGİ Avukat HAKAN 12 -5 -50 1900 -1973 Beyin Kanaması Ev Hanımı FATMA 11 -2 -31 Sekreter MYO Mezunu Mühendis MA e. 1948 a. 1954 1895 -1940 Kanser Müteahhit Trafik Kazası

İLİŞKİLER BABA ANNE

ÜÇGENLER İlişki çizgilerini çizmek genelde 3 kişi’den oluşan üçlemelerin tüm duygusal sistemlerin temelini oluşturduğunu gösterir. Problemler genelde üçgenin yapısını gördüğümüz zaman ortaya çıkarak netleşmektedir – özellikle kendi ailelerimizde. Romantik ruhlarımız bizi genelde “ikili” olarak gösterse de ve de dilimiz bunu pekiştirdiğinden dolayı genellikle kendimizi bir ikilinin bir parçası olarak görürüz – anne/çocuk, karı/koca, baba/oğul gibi. Ne kadar da kendimizi ikili gibi görsek, aslında çok sıklıkla bir üçlemenin parçasıyız.

Aile #1 Bir ailede anne, baba ve ilkokula giden 3 çocuk vardır: Adem, Murat, Salih. Ortanca çocuklarının (Murat) okuldaki uygunsuz davranışlarını konuşmak üzere, okulun müdür anne ile babayı okula çağırmıştır. Murat’ın bu davranış sorununu en iyi şekilde nasıl çözebilecekleri konusunda aralarında konuşurlar. Baba Anne Murat Bu görüşmeden sonra, baba bir iş gezisi için seyahate gider ve Murat’ın disiplininden tamamen anne sorumludur – bu esnada Murat’ın evde davranış sorunları artmaktadır. Sürekli küçük kardeşi Salih ile kavga etmeye başlar ve annesi de hakem rolünü üstlenir. Murat Anne Salih

Murat ve Salih sürekli çatışma halindedir ve en küçük kardeşini korumak için, en büyük kardeş olan Adem devreye girer. Bütün kardeşler arasında ciddi bir çekişme söz konusu olmuştur Murat Adem Salih Baba eve döndüğünde bu patlamaya hazır olan duruma nasıl el koyacağını bilemiyor ve kendi babasına telefon açıyor ve yardım istiyor. Babası emekli öğretmen olduğundan dolayı, Murat’la bu durum hakkında konuşmasını istiyor Murat Baba Dede

AİLE #1 - ÜÇGENLER DEDE BABANNE Anne Baba #4 #1 #2 Murat Adem #3 Salih

ÜÇGEN ÇEŞİTLERİ A B C A B C C B A C A B C

Temel üçlüde bulunan kişilerden bir tanesi, bu üçlemenin dışında kalan dördüncü bir şahsı üçgenin içine çeker. Bu da orijinal üçlemede bulunan bir kişiyi geçici olarak devre dışı bırakır. Üçgenler iki kişinin arasındaki gerçek bir çatışmanın ilgi odağını uzaklaştırır. Eğer birbirine karşı olmak tehlike yaratıyorsa, üçüncü bir şahıs araya girdiği zaman bu olası tehlikeli durumu hafifleterek ilgiyi kendisinin üzerine çeker. Ancak özünde bulunan sorun daha büyümüş oluyor, daha karmaşık bir hal alıyor ve daha az tanınabiliyor. Asıl sorun oluşan “ek” üçgenlerin arasında kaybolup gidiyor. Üçgenler nadiren sorunu çözerler – aksine üçgenler birbirini örterek farklı problemler yaratırlar.

Üçgenler, iki kişinin arasındaki olası çözümleri bloke eden rijid sistemler haline dönüşebilir ÇÜNKÜ üçgenler aile üyeleri arasında konuşulmayan duygusal mevzuları aldırmamalarını teşvik eder, duygusal ihtiyaçların karşılanmasını engeller, ve bozulan ilişkileri iyileştirmez, daha da kötüleştirir. Üçgenler aynı zamanda insanların gelişmelerine engel olduğu gibi olabileceklerinin en iyisini olmalarına da mani olur. Sürekli olarak üçgendeki bir ya da iki kişiye odaklandığımız zaman, kendimize yeterince ilgi ve alaka ayıramıyoruz. Başkaları arasındaki çatışma için endişelendiğimi zaman, kendi ihtiyaç ve ilgilerimizi karşılamak için bir şansımız kalmıyor. Bundan dolayı çatışmanın ana kaynağını ortaya çıkartabilmek için iyi bir başlangıçtır. Bir jenerasyonun aile genogramındaki üçgenler bir önceki jenerasyonun üçgenlerini anımsatır. Aile temaları, özellikle üçgenler, kendini tekrarlar. Üçgen aramanın başka bir sebebi de, kendi bulunduğunuz üçgeni görüp değiştirmeniz içindir. Üçgenler nadiren statiktirler. Üçgenlere nasıl girildiyse, bir şekilde de üçgenlerden çıkış söz konusudur.

Üçgenlerin Oluşumu Üçgen aslında değişmeyen en küçük ilişki sistemidir. İki kişilik bir sistem sakin durduğu müddetçe değişmeyebilir ama kaygı/anksiyete yükselmeye başladığında, en hassas kişiyi dahil ederek üçgeni oluşturmaktadır. Üçgenin içerisindeki gerginlik bu üç kişi için çekilmez bir hal alıyorsa o zaman başkalarını da dahil ederek bir seri iç içe geçmiş üçgenler oluşturur. Hiçbir aile her daim sakin değildir. Gerginliğin üçgen yarattığını göz önünde bulundurursak ailelerde üçgenlerin nasıl oluştuğunu görmek mümkün olacaktır. Üçgenler genelde güç çekişmesi olduğunda ortaya çıkar – ki bu da ailelerde sıklıkla görülen bir durumdur. Aileler genellikle eşitlilik taraftarı oldukları çok da söylenemez.

YARARLI VE ZARARLI ÜÇGENLER Her üçgen sorun yaratır diye bir kural yok. Kimi üçgen diğerlerine göre daha zararsızdır. Bazen geçicidir, bazen amacına uygundur ve zarara sebebiyet vermez. Hatta geriye baktığımızda yaratmış olduğumuz üçgenlerle dalga bile geçebiliyoruz. Örneğin Aslı banka hesabında yetersiz bakiye ibaresini gördüğü zaman bankasına sinirleniyor ancak aslında siniri Mehmet’in arkadaşlarıyla toplanıp kira parasını poker oynarken kaybetmesinedir. Eşine sinirlenmektense bankaya sinirlenmek çok daha zararsız çünkü Aslı Mehmet’in yaptığına laf etse, bu sefer de Mehmet Aslı’nın fütürsüzca yaptığı alışverişi yüzüne vuracaktır. Banka Aslı Mehmet

Üçgenler büyük problemler de yaratabilir. Çok kolay bir şekilde tekrarlayıcı ve acı verici olabiliyorlar. Eğer Aslı, eşiyle faturaları nasıl ödeyeceğini tartışmak yerine sürekli olarak bankayı suçlamaya devam ederse, çiftin mali sorunları daha da artacak. Kaçmak bazen işe yarayabilir ama her zaman değil. Eğer gerçek sorunlarımızı tanımlamazsak, o zaman da çözemeyiz.

ZARARLİ ÜÇGENLERDEN KAÇMAK Bir üçgenin içinde olduğunu bilmek, o üçgenin içinden çıkmaktan çok daha kolaydır. Üçgenler zordur ve bundan dolayı içinde hareket etmek de bir o kadar zordur. Aşağıdaki listede insanların kendilerini üçgenlerden ayırmakta niçin zorlandıklarını anlatan durumlar var: Ayrılık korkusu Terk edilme korkusu Çatışma korkusu Değişim korkusu Suçluluk duyguları Red edilme ya da intikam korkusu Öfke korkusu Bilinmeyenden korkmak Yüzleşme korkusu Kendini inceleme korkusu Kendini ve başkalarını koruma ihtiyacı

BİR ÜÇGENDEN NASIL KURTULABİLİRİZ? Karar Vermek Bir üçgenin içerisinde olduğunuzun farkında olun ve sizin için en iyi olan seçenek o üçgenin dışında olmak. Kaygı seviyeleriniz, kurtulmanız gerektiği yönde en iyi göstergenizdir. Kaygı seviyeniz ne kadar yüksek olursa, bir çözüm bulmanız da o kadar önem kazanıyor. Üçgenden çıkmak için bilinçli bir karar verin. Etkisizleştirmek Sorunlu üçgende ne kadar çok duygusal enerji harcadığınıza bir bakın. Eğer üçgenin içinde bulunan diğer iki kişinin yaptıklarına ya da söylediklerine sürekli tepki veriyorsan, o zaman gereksiz yere enerjini boş yere kullanıyorsun. Sakinleşin. Tepki vermemeye çalışın. Duygusal olarak ilişkilendirilen bir katılımcı olmaktansa dinleyici ve gözlemci olun. Bir üçgenden çıkmak, kendini tamamen o olaydan soyutlamak anlamına gelmiyor. Bir nevi, kendini uzaklaştırarak daha sağlıklı ve mutlu bir şekilde birleşme fırsatı yaratmış oluyorsun.

Ayırmak Diğer insanları kontrol etmeyi bırak. Kimseyi ya da herhangi bir şeyi düzeltmeye ihtiyacının olmadığının farkına var. Üçgenin diğer iki ucundan odaklanmayı bırak ve kendin üzerine odaklan. Kişisel önem ve özerkliğinin ne kadar önemli olduğunu onayla. Kişisel gelişim için fırsatlarla duygusal ihtiyaçlarını düşün. Mesafe Geçici bir süre için, fiziksel olarak, üçgenden ayrılabilmek için gerekli olan duygusal mesafeyi elde etmek için diğer iki kişi ile araya mesafe koymak durumunda kalabilirsin. Bu daimi bir kaçış değil sadece olayların şeklini değiştirmektir. Ancak üçgenin içine tekrar çekilmeyi bekle ve tekrar içeriye çekilmemek için dışarıdan, alakasız insanlardan alabildiğin kadar destek al.

YAŞANTISAL AİLE TERAPİSİ TEORİNİN TEMELİ Ailelerdeki bireyler duygularının farkında değiller ya da farkındalar ise de bunu bastırıyorlar. Bu eğilim nedeniyle, duygularını hissetmeme ya da göstermeme bir nevi duygusal ölmüşlük yaratmaktadır ve bu da aile bireylerinde bir takım semptomların ifadesi olarak ortaya çıkmaktadır. Aile bireyleri birbirlerini ihmal eder, kendilerini işe ve ailevi olmayan aktivitelere verirler. Bu tip davranışlar var olan ailenin disfonksiyonelliğini daha da arttırarak yokuş aşağıya doğru ilerlemesine sebep olacaktır. Bu durumun çözümü de aile üyeleri arasında hassasiyet ve duygu ifadesinin üzerinde durmaktır. Bu tip ifadeler sözel olabilir ama genel olarak duygusal ya da sözel olmayan davranışlarla ifade edilir. Şimdiki zamanın üzerinde durulması son derece önemlidir.

TEDAVİ YÖNTEMLERİ Whittaker’a göre 7 farklı müdahale terapötik sürece yardımcı olmaktadır: Gelişme eforu olarak semptomları tekrar tanımlamak Semptomları bu şekilde görerek terapist aileye daha önce üretken olmayan davranışların anlamlı olduğunu görmesini sağlar. Gerçek hayat streslerine alternatif olarak fantezi alternatiflerini modellemek Fantezi alternatiflerini modellemek danışan ailenin fikirlerinin işe yarayıp yaramayacağını değerlendirmek için kullanılır. Kişilerarası ve kendine dönük stresleri ayırt etmek Kişilerarası stres iki ya da daha fazla aile üyeleri arasında üretilir. Kişisel stres kişinin kendisinden kaynaklıdır. Her iki stres türü ailenin içerisinde bulunabilir ama bunları ayırt etmek çok önemli çünkü her ikisini çözümlemek için farklı yöntemler var.

Müdahaleye ufak tefek parçalar eklemek Bazen aileler pratik ya da somut bilgiye ihtiyaç duyarlar değişim yaratabilmek için. Bir aile üyesinin çaresizliğini büyütmek Çaresizliği büyütmek aile üyesinin yaşadığı duyguyu büyütmek anlamına geliyor. Bunun amacı öteki aile üyelerine o kişinin tam olarak ne hissettiğini göstermektir ki öteki üyeler o kişiyi daha iyi anlasın. Duygusal yüzleşme Davranışlarını incelemeden önce duygularını araştırmak ve yüzleştirmek istenir Çocuklara akran gibi değil de çocuk gibi davranmak Çocuklarla oyun oynanmalı ve yaşa uygun davranmalıdır

EFEKTİF İLETİŞİM MODELLEME – “BEN” MESAJLARIN KULLANILMASI Disfonksiyonel ailelerde nadiren bireyler “ben” cümlesini kurmazlar, aksine çoğul konuşurlar, net ve spesifik olmayan mesajlar iletirler ve başkalarıyla monolog şeklinde cevap verirler. Bu tip inefektif ve dolaylı iletişim şablonları ile savaşmak için, yaşantısal aile terapistleri ısrarla aile üyeleri “ben” pozisyonu almalarını isterler, duygularını ifade ederken. “Ben” cümleleri kişisel ve sorumlu bir şekilde duyguların ifade edilmesini sağlamaktadır ve başkalarına duygularını ifade etmelerine teşvik etmektedir. Bu tür iletişim “leveling” – “eşitleme” ya da uyumlu iletişimi teşvik etmektedir – yani burada kişi doğrudan, samimi, ve gerçek ifadelerle duygularını ve dilekleri de uygun kontekste dile getiriyor Leveling ve uyumluluk oluştuğunda iletişim artmaktadır, steryotipleme azalmakta ve kendine güven ve değer de artmaktadır.

Leveling oluşmadığında, Satir’e göre insanlar 4 ek rol üstlenirler: Blamer (Suçlayıcı) Odağı başkalarına çevirmeye çalışan ve olup bitenle ilgili sorumluluk almak istemeyen kişi Bu tür iletişim genelde kendini beğenmişlik duruşundan yapılmaktadır Suçlamada kişi parmağını başkasına doğrultarak bağırarak ya da nutuk çekerek konuşabilir Placater (Yatıştırıcı) Doğruluğunu korumak uğruna çatışmadan kaçan kişi Bu duruş çekingenlik ve mutlu etme hevesi ile yapılır. Distractor (Dikkat Dağıtıcı) Alakasız şeyler yapıp söyleyen kişidir. Bu tür kişi olup bitenle alakasızdır. Computer (rational analyzer – Rasyonal Analizci) Bu kişi sadece bilişsel ya da entelektüel seviyede dahil olur. Bu kişi duygusal olmaktan kaçınır ve kopuk durur.

Aile üyelerinin level ve uyumlu olmalarını sağlayabilmek için Satir’in adlandırdığı communication stance (iletişim duruşu) tekniği kullanılmaktadır. Bu teknikte aile üyeleri perspektif rolleri için fiziksel pozisyonlarını abartmaları istenmektedir. Bu süreç neyin nasıl yapıldığı ve nasıl iletildiği konusunda farkındalığı arttırır. SCULPTING Bu teknikte, aile üyeleri terapi seansı sırasında bir yada daha fazla aile üyeleri tarafından gerçek ilişkilerini sembolize eden pozisyonlara şekil verirler. Bu süreçte aileyi etkileyen geçmiş olaylar ve şablonlar algılancak şekilde kurgulanmıştır. Altında yatan mantık ise, artık geçerliliği olmayan aile kuralları ile erken yanlış anlamaları ortaya çıkartmaktır ki aile üyeleri ve aile hayatlarına devam edebilsin.

Scultping’in 4 aşaması ve eşlik eden rolleri: Sahne seçimi Terapist sculptor’a sahne seçiminde yardımcı olur Rolu oynayacak kişileri seçmek Bireyler aile üyelerini oynamak için seçilir Şekil yaratmak Sculptor her kişiyi metaforik olarak yerleştirir Şekli yorumlamak Sculptor ve diğer katılımcılar rollerinden çıkıp bu egzersizi yapmaktan dolayı elde ettikleri deneyim ve içgörü hakkında yorumlar yaparlar. KOREOGRAFİ Aile üyeleri birbirleriyle olan ilişkilerinde sembolik olarak bir şablon ya da sıralı olayı oynamaları istenir. Bu süreç sessiz filme benzer Bununla aile üyeleri problemli durumlar hakkında tartışıp da görünmeyen ittifak ve mesafeleri görüp hissetmelerini sağlar. Bu tür sahneler 3 -4 defa oynatılmalıdır ki aile üyeleri diğer aile üyelerinin bazı deneyimler hakkındaki perspektifleri hakkında bilgi sahibi olsunlar.

MİZAH Aile terapisi seansında mizah yaratmak riskli bir girişimdir. Eğer başarılıysa, mizah gerginliği azaltır ve içgörü kazandırır. Gülmek ve birlikte yarattığı karmaşa değişimin olabilmesi için yeni bir çevre açar. Eğer başarısız ise, aileyi ya da aile üyelerini incitebilir. TEMAS Satir, Whittaker ve Kempler aile terapisi oturumlarında iletişim kurmak için dokunmayı kullananlardır. Dokunmak kolunu birisinin koluna geçirmek olabilir, omzuna hafifçe dokunmak, tokalaşmak ve ekstrem durumlarda da güreşmek bile olabilir. Dokunmayı kullanırken, kişisel sınırları ihlal etmemeye çok dikkat etmek gerekmektedir. Fiziksel dokunma ilgi ve şefkatin temsilidir. DEKOR Satir ailelerle çalışırken ip, göz bağlamak için kumaş kullanırdı. Bu dekorlar metaforik olarak kullanılmaktadır. Örn. ip aile üyelerin birbirleriyle ne kadar bağlı olduklarını sembolize edebilir.

AİLENİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI Satir tarafından 1960’lı yıllarda geliştirildi. Amaç ailenin hayatlarındaki aile orijininden gelen disfonksiyonel şablonları ortaya çıkartmalarını sağlamaktır. Eski öğretilerin kaynaklarını aileye itiraf etmek Aile üyelerinin ebeveynlerinin insan olarak haklarında daha gerçekçi bir tablo geliştirmek Aile üyelerinin kendi insanlıklarını keşfetmek için yol aramak. Bir “yıldız” ya da “keşif” ile başlar – ki bu da ana karakterdir ve aile orijinin haritasını temsili görsellerle hazırlar. Rehber – bu da terapist – yıldız ya da keşife önemli aile olayları kronolojik sıraya koymasına yardım eder (paternal, maternal ve aile orijin tarihleri). Bu süreçte amaç çarpık öğrenmenin orijini hakkında gerçekleri keşfetmektir.

AİLE ÇİZİMLERİ Joint Family Scribble (Birlikte Aile Karalaması) Her aile üyesi bir karalama yapar ayrı Herkes bitirdikten sonra tek bir resim haline gelecek şekilde birleştirilir. Aileler bu alıştırmayla hem bireysel olarak hem de hep beraber çalışmanın nasıl olduğu konusunda bir fikir edinirler. Conjoint Family Drawing (Birleşik Aile Çizimi) Bu prosedürde ailelere “kendinizi aile olarak nasıl gördüğünüze daire bir resim çizin” denmekte Her aile üyesi bir resim çizer ve sonrasında bunu paylaşır. Symbolic Drawing of Family Life Space (Aile Yaşam Alanı Sembolik Çizimi) Bu projektif teknikte terapist büyük bir daire çizer ve aile üyelerine aileyi temsil eden her şeyi çemberin içerisinde ve çemberin dışına da ailenin bir parçası olmayan kişileri ve kurumları yerleştirmelerini ister. Çizimlerden sonra aileden bunları sembolik olarak yerleştirmeleri istenir ve çember içi ile dışındakilerle nasıl etkileşim halinde olduklarını anlatmaları istenir.

KUKLA GÖRÜŞMELERİ Bu prosedürde terapist aile üyelerinden bir tanesine kuklaları kullanarak bir hikaye uydurmasını ister. Buradaki mantık aile sorunları hikayeye yansıyabilir ve terapist dolaylı yoldan değerli iç görü kazanabilir. Kukla tekniği küçük çocuklar, çekingen çocuklar ya da selektif müt olan çocuklarda kullanabilir.

EVLİLİK/ÇİFT TERAPİLERİ VE EĞİTİM Richard Stuart ve Robert Lieberman’ın yaklaşımı Davranış analizi ve spesifik davranış hedeflerini belirlemek için ailelerle çalışırdır. Temelleri edimsel koşullanmaya dayanmakta ve olumlu pekiştireç, şekillendirme ve modelleme gibi teknikleri kullanmıştır. Daha sonra meslektaşlarıyla sosyal öğrenme teorisinden bazı yönlerle iletişim teorisini birleştirdi. Bu yeni yapılandırılan yaklaşımda çiftlere, negatif etkileşimlerini yok ederek pozitif etkileşimlerini tanıma ve arttırmaya yardımcı oldu. Yaklaşım aynı zamanda problem çözme, iletişim becerilerini geliştirme ve çiftlere, suren problemlerin çözümünü tartışabilmek için de olumsallık sözleşmelerin nasıl kullanılacağını öğretmekti.

Stuart’ın yaklaşımı Takas teorisinde olduğu gibi, bir zamanlar eşler arasındaki etkileşimin, alternatif olasılıklar arasında, ödüllendirici olduğunu varsayıyordu. Don Jackson gibi başarılı ilişkilerin quid pro quo (bir şeye karşılık bir şey) formülasını baz alırdı. Çiftler kendileriyle açık ve pozitif olan pekiştirme sözleşmeleri yapmalarını önerdi. En yaratıcı tekniklerinden bir tanesi ilgi günleri – buradaki amaç evlilik içerisindeki hazı arttırmaktır (s. 178) Bu yaklaşım pozitif risk teşkil etmekte, yani başarılı olabilmek için başkasına bağlı olmayan tek yönlü bir davranış. Temelde Davranışsal Evlilik/Çift Terapilerinde 4 temel komponent var Çiftin evlilik sorunu için davranış analizi Olumlu karşılıklılığı oluşturmak İletişim becerileri eğitimi “Ben” cümleleri kurmak “Şimdi ve Burada” Davranışa karşılık pozitif geri bildirim

Problem çözme eğitimi Yeni problem çözme becerileri Ne istediğini belirtmek, bunun için pazarlık yapmak ve sözleşme yapmak gibi İntegratif davranışsal çift terapisi Buradaki amaç aleni olan davranış değişikliğin olabilmesi için kabullenmeyi geleneksel davranışsal çift terapisine dahil ederek teşvik etmek. Kabullenmeyi teşvik etmek çiftin ilişkilerinde değişme olasılığı düşük olan yönleri tanımlamalarına yardımcı olur.

TEDAVİ TEKNİKLERİ Eğitim İletişim ve Problem Çözme Stratejileri Edimsel Koşullanma Sözleşme Klasik Koşullanma Koçluk Olumsallık Sözleşmesi (Contingency Contract) Söndürme (Extinction) Pozitif Pekiştirme Quid Pro Quo Reciprocity Şekillendirme Sistematik Duyarsızlaştırma

Time Out Takip Tablosu (Charting) Premack Prensibi İrrasyonel Düşüncelere Karşı Çıkmak Düşünce Durdurma Kendine Eğitim Modelleme ve Role Playing TERAPİSTİN ROLÜ Burada terapist uzman ve eğitmendir. Aileye disfonksiyonel davranışların tanımlanmasında yardımcı olur ve sonra da bu değişimi getirebilmeleri açısında ailelerle birlikte çalışarak davranışsal ve kognitif-davranışsal yönetim programları oluşturarak yardımcı olur. Effektif olabilmek için terapistin bir çok rol oynamayı öğrenmesi gerekmektedir.

Teşekkür Ederim… Yrd. Doç. Dr. N. Linda Fraim 0533 8384255 linda. fraim@gmail. com / lfraim@ciu. edu. tr