AIK BLM VE AIK ERM ALIMALARI SEMA AYHAN
AÇIK BİLİM VE AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI SEMA AYHAN –EKIM 2019
AÇIK ERİŞİM TARİHÇE 2002 Budapeşte Açık Erişim Girişimi 2003 Bedhesda Bildirimi ve Berlin Bildirgesi (Açık Erişim Yayıncılığı, Fen ve İnsan Bilimlerinde Açık Erişim) 2005, X. Türkiye de İnternet Konferansı, İstanbul, Bahçeşehir Üniv. (Açık Erişim Ulusal Politika oluşturulması kararı), 2006, Bilgi Teknolojileri Kongresi IV, Denizli, Pamukkale Üniv. (Açık Erişim Bildirgesi yayınlanması ) 2006, Ulakbim, Ankos, Tkd, Ünak Açık Erişim Danışma Kurulu oluşumu 2006, Ankos Açık Erişim ve Kurumsal Arşiv Çalışma Grubu ile farkındalık (Web, A. E. Sözlüğü, Ulusal Girişimler, Kurulumlar, Rehberler) KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 2
“Bilimsel literatürün internet aracılığıyla finansal, yasal ve teknik bariyerler olmaksızın erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, tam metne bağlantı verilebilir, dizinlenebilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir olması” Sonraki dönemde uluslararası kuruluşların çalışmaları ve bulgularıyla açık erişimin bilimsel gelişmelerdeki tetikleyici rolünün ortaya çıkması. *Dünyanın önde gelen araştırma enstitüleri, bilim ve araştırma kütüphaneleri ve araştırmacılar tarafından oluşturmuştur. 3 KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI BUDAPEŞTE AÇIK ERİŞİM GİRİŞİMİ NEDİR
AÇIK ERİŞİM TARİHÇE * Ülkemizin de katılım ve katkı sağladığı Dünyanın en büyük sivil Ar. Ge destek programı KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 2002 -2010 Açık Erişim Toplantıları ve Yayınlanan Bildiriler. . Ulakbim, 2012 -2017 Çalıştayları 2014, Üniversitelerin, açık erişim politikalarını belirleyerek ilgili kurullardan geçirmeleri ve projenin 2014 yılı Ekim ayında tamamlanması planlanması gereğince, bu tarihe kadar üniversitelerin kurumsal açık erişim arşivlerini kurmaları isteği, YÖK 2014 -2020 yıllarını kapsayan AB Horizon 2020 (Ufuk 2020)* Çerçeve Programı, AB desteğiyle gerçekleştirilen araştırmalardan üretilen yayınların kurumsal arşivler aracılığı ile ücretsiz erişime açılmasını zorunlu hale getirmiştir. 4
YÖK-SOMUT ADIMLAR Rektör/Rektör Yardımcısı başkanlığında komisyon kurulması Açık Erişimdeki dergilerde yayın yapılması ve açık ders malzemelerinin üretilmesinin teşvik edilmesi ve bu amaçla; Akademik Tevik Yönetmeliginde düzenleme yapılması, YÖK eğitim toplantılarına Üniversitelerin ilgili personelinin katılımının sağlanması, Düzenlenecek toplantılarla farkındalık yaratılması Araştırma Veri Yönetimi, Açık Veri, Açık Lisanslar, ORC-ID ve Open. AIRE 11 Nisan 2019, İYTE KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 5
YÖK-ÇALIŞMALARI* Açık Bilim ve Açık Erişim Çalışma Grubu kuruluşu (25. 12. 2018) "Açık Bilim ve Açık Erişim" Üniversitelerarası Kurul toplantısı (10. Ocak. 2019) Tüm Üniversitelerde Uluslararası Standartlarda "Açık Akademik Arşiv Sistemi" kurulması Üniversite arşivlerinin "Avrupa Açık Erişim Altyapısı (Open. AIRE)" ile bütünleşmesinin sağlanması Akademisyenlerin Araştırmacı Numaraları (ORC-ID) kullanılmasının sağlanması *26. 02. 2019/5194 sayılı yazı KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 6
ÜNİVERSİTELERDEN BEKLENTİLER Açık bilim ve açık erişimle ilgili çalışmalardan sorumlu rektör/rektör yardımcısı başkanlığında bir komisyon kurulması Uluslararası standartlarda Akademik Arşiv Sisteminin kurulması, http: //dspace. balikesir. edu. tr web adresinden erişilebilir YÖK-Açık Bilim Politikası temel alınarak Üniversitenin Açık Bilim Politikasının hazırlanması, web adresinden erişilebilir , KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 7 özelleştirilmiş ve mobil uyumlu yeni ara yüzü ile, 04 Ekim 2019 tarihinde erişime açılldı
ÜNİVERSİTELERDEN BEKLENTİLER Akademik Arşiv içerigine erişmi tekil bir web adresi ile sağlayacak Handle ülyeliginin yapılması, CNRI (Corporation for National Research Initiative) tarafından alınan tekil kaynak erişim adresi) Akademik Arşivlerin uluslararası harmanlama ve listeleme sistemlerine (TAA, OAI, BASE, Open. DOAR, ROAR, Open. AIRE, ROARMAP, DSpace) kayıt edilmesi, Akademik Arşive kaydı yapılan yazarların ORC-ID'lerinin kayıtlara eklenmesi BAUN Handle Üyeliği Yapılmıştır TAA, OAI, BASE, Open. DOAR, ROAR, Open. AIRE, ROARMAP, DSpace harmanlama alanlarına üyelik kayıtları tamamlanmıştır Yazarların ORC-ID leri Dspace kayıtlarına eklenmiştir. Bu konuda web sayfamız üzerinden bilgi ve bilgilendirici video paylaşımları bulunmaktadır KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 8
9 KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI TUBi. TAK Türkiye Akademik Arşivi ve uluslararası harmanlama sistemlerine, uluslararası standartlarda veri sağlaması için OAI-PMH (Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting) standartlarına göre veri üretilmesi Akademik Yükseltmede değerlendirilen yayınların akademik arşivde bulunmasının teşvik edilmesi Kurumsal Akademik Arşivlerin ivedilikle uluslararası standartta işler hale gelmesi için nitelikli insan kaynağı dahil olmak üzere her türlü desteğin verilmesi Açık Erişimdeki dergilerde yayın yapılmasının ve açık ders malzemesi üretiminin teşvik edilmesi YÖK ün düzenlediği toplantılara katılımın sağlanması Üniversiteler tarafından yapılan çalışmaların ve akademik arşivlerdeki yayın sayılarının altı aylık periyodlarla rapor edilmesi (YÖK ün belirleyeceği yöntem ve formatta)
(ORC-ID) Open Researcher and Contributor ID Nedir Ayrıntılı bilgi için; ORD-ID Web Bilgi Linkleri http: //kutuphane. balikesir. edu. tr/yazarlaricin http: //kutuphane. balikesir. edu. tr/dosya/orcid. pdf http: //kutuphane. balikesir. edu. tr/ KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI Tek bir dijital kimlik kullanmak suretiyle, bir araştırmacıya ait araştırma çıktılarının tamamının tek bir hesap altında toplanmasıdır. Yazar adının belirsizliğini ortadan kaldırır ve araştırma çıktılarına doğru bir şekilde atıf yapılmasını sağlar. Bir hibe başvurusu veya makale başvuru formu doldururken biyografik veya bibliyografik verileri tekrar yazma ihtiyacını azaltır vb. . 10
11 DSPACE KULLANIM SIKLIĞI KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI
TÜRKİYE BİLİMSEL ÜRETİM-WOS https: //cabim. ulakbim. gov. tr/bibliyometrik-analiz/wos-turkiye-adresli-veriler/ KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 2018: Makale: 29135. Yayın: 35. 579 2017: Makale: 28. 714 Yayın: 35. 547 2016: Makale: 30. 501 Yayın: 39. 047 2015 Makale: 28. 407 Yayın: 36. 679 2014 Makale: 26. 935 Yayın: 34. 461 12
TÜRKİYEDE BİLİMSEL ÜRETİM-WOS https: //cabim. ulakbim. gov. tr/bibliyometrik-analiz/isi-wos-milyon-kisi-basina-dusen-yayin-sayisi/ KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 2017: Milyon Kişi Başına Düşen: 499 2016: 557 Milyon Kişi Başına Düşen: 2015: Milyon Kişi Başına Düşen: 535 2014: Milyon Kişi Başına Düşen: 502 2013: Milyon Kişi Başına Düşen: 492 13
TÜRKİYE BİLİMSEL ÜRETİM-SCOPUS https: //cabim. ulakbim. gov. tr/bibliyometrik-analiz/scopus-turkiye-adresli-veriler/ KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 2018: Makale: 29135. Yayın: 35. 579 2017: Makale: 28. 714 Yayın: 35. 547 2016: Makale: 30. 501 Yayın: 39. 047 2015 Makale: 28. 407 Yayın: 36. 679 2014 Makale: 26. 935 Yayın: 34. 461 14
15 DÜNYADA BİLİMSEL ÜRETİM KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI
16 KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI Kamu tarafından 3 defa ödeme ü Araştırma için ü Araştırmacının maaşı ü Abonelik
Model değişmeli! 17 Model değişiyor! Publish-for free and pay-to-reed Ücretsiz yayınla ve okumak için öde Pay-to-publish and read for-free Yayınlamak için öde ve ücretsiz oku KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI Tüm dünya, araştırma harcamalarının 1/3 lük kısmını insanların %99 unun erişemeyeceği araştırma sonuçlarını yayınlamak için harcıyor (Osfair 2017)
NEDEN AÇIK ERİŞİM buluşların ve yıllık verilerin hızlı artışı Araştırma giderlerinin fazlalığı, Araştırmaları kolaylaştırması Bulguların doğrulanma ihtiyacı, daha erken tartışılması nedeni ile daha etkin araştırmalar Araştırma etkisinin artması (AE’ in yayın etki değerini artırma oranı %50 -300) Bilgi edinme özgürlüğü, Yüksek abonelik ücretlerinden kurtulma Kamu fonlarıyla gerçekleştirilen araştırma sonuçlarına ücretsiz erişim, Kütüphaneciler, üniversite yönetimleri, fon sağlayıcı kurumlar, araştırmacılar ve yayımcıları yeni çözümler aramaya itmiştir. Başta Avrupa Birliği olmak üzere bir çok kurum ve kuruluş tarafından bu konuda yeni projeler başlatılmıştır KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI Bilimsel 18
AÇIK ERİŞİM Budapeşte Açık Erişim Girişimi Tanımı Altın Yol Açık Erişim: Akademik dergilerde yayınlanan araştırmacıların çalışmalarının, yayınlanan dergi aracılığıyla ve yayınlandığı andan itibaren açık erişim olması. Yeşil Yol Açık Erişim: Araştırmacıların, akademik dergilerde yayımlanan çalışmalarının yayına kabul edilmiş sürümünün birer kopyasının açık arşivlerde açık erişim olması. KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 2002 19
Yayınlanma Hakemli Teknik Proje aşamasında olan makaleler. konferans bildirileri. ve istatistiksel raporlar. metinleri. Tezler. Araştırma Veri Setleri 20 KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI AÇIK ERİŞİM/AKADEMİK ARŞİV İÇERİĞİ Bilimsel dergilerde yayınlanmış makaleler.
TÜRKİYEDEKİ ÇALIŞMALAR içerik sağlayan ülkeler arasında Türkiye, Dergi Park ile 11. sırada yer almaktadır SCOAP 3 Konsorsyumu ULAKBİM tarafından desteklenmektedir. Ülkelerin kurumların YEF (Yüksek Enerji Fizik) dergilerine ödedikleri parayı merkezileştirerek bu dergilerde yer alan YEF makalelerinin açık erişim olarak katılımcı ülkelere açılmasıyla oluşturulan konsorsiyum Sponsoring Consortium for Open Access Publishing in Particle Physics / SCOAP 3 KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI Open. AIRE’e 21
TÜRKİYEDEKİ ÇALIŞMALAR ülkelerle karşılaştırıldığında Politika ve altyapı eksikliği mevcuttur TÜBİTAK Açık Erişimin önemli bir destekçisidir ULAKBİM Açık Bilim Komitesi kurulmuştur ANKOS Ulusal desteklemektedir Açık Erişim Çalıştayları yapılmaktadır Türkiye’de dergiler % 95 açık erişimlidir KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI Diğer 22
yasal süreç sonucunda lisansüstü tezlerin elektronik ortamda erilşime açılması ile erişime açık tez sayısı oranı yükselmiştir. 2017 de: 20. 617 2018 de 41. 314 olmuştur 23 KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI TÜRKİYEDE AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI Yökün girişimi ile başlatılan 2017 -2018
ulusal açık erişim arşivler, dergiler (veri sağlayıcılar) ile arama motoru servisleri (servis sağlayıcılar) arasında ilişki kurarak, uluslararası standartlara uygun olarak gereksinim duyulan açık erişim içeriğine erişim sağlayan üst veri harmanlama yazılımıdır. Ulusal Kurumsal Açık Arşiv içeriklerinin üst verilerinin harmanlanması ve Türkiye Akademik Arşiv adresi üzerinden erişimin sağlanması amaçlanmaktadır. 24 KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI TÜRKİYE AKADEMİK ARŞİVİ-TUBİTAK 2016 TÜBİTAK-ULAKBİM Türkiye Akademik Arşivi,
TUBİTAK AÇIK ARŞİV SİSTEMİ-2018 25 UBYT (Uluslararası Bilimsel Yayın Teşvik)tarafından fonlanmış yayınlar; -Yazar kopyaları (zorunlu) -Araştırma verileri (gönüllü) Türk Ulusal e-Bilim e-Altyapısı (TRUBA) projesi kapsamında yapılan yayınlar; -Yazar kopyaları (zorunlu) -Araştırma verileri TÜBİTAK ve alt birimlerince üretilmiş TÜBİTAK (metadata zorunlu/tüm veri gönüllü) adresli yayınlar; TÜBİTAK Akademik Dergilerinde -Yazar kopyaları (zorunlu) yayınlanan makaleler ; -Araştırma verileri -Yazar kopyaları (zorunlu) (metadata zorunlu/ tüm veri gönüllü) -Araştırma verileri (metadata zorunlu/tüm veri gönüllü) KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI TÜBİTAK tarafından fonlanan projelere ait; -Sonuç raporların tam metinleri (zorunlu) -Araştırma verileri (metadata: zorunlu – tüm veri: gönüllü) -Projeden üretilen yayınların yazar kopyaları (zorunlu)
26 2019 yılında gelinen nokta KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI
BAUN AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI 27 2014 -AÇIK ERİŞİM SİSTEM KURULUMU DSpace Açık Erişim Sistemi (4 x Sürümü) kurulmuştur. Enstitülerden gelen yüksek lisans ve doktora tezlerinin veri kayıtları ve tam metin erişimleri Telif Hakları dikkate alınarak Dspace sistemine KOHA Kütüphane sistemi ile entegre edilerek kullanıcıların erişimine açılmıştır. KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI
BAUN AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI (1)-Rektör tarafından oluşturulacak olan Açık Erişim Danışma Kurulu aşağıdaki üyelerden oluşur; a)Kurul Başkanı (Rektör veya görevlendireceği Rektör yardımcısı) b)Sosyal Bilimler Enstitüsü temsilcisi c) Fen Bilimleri Enstitüsü temsilcisi ç) Sağlık Bilimleri Enstitüsü temsilcisi d) Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanı (2)-Danışma Kurulu, Açık Erişim Yönergesinin yürürlüğe girmesini takip eden ilk üç yıl içerisinde her yıl, bu üç yılın sonunda ise her üç yılda bir politikanın değerlendirmesini gerçekleştirmekle yükümlüdür. Kurul, gerekli gördüğü hallerde yönergeyi revize etme veya değiştirme çalışmalarından sorumludur. KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 2015 -BAUN AÇIK ERİŞİM DANIŞMA KURULU MADDE 13 OLUŞUMU 28
BAUN AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI 2015 -YÖNERGE HAZIRLANMASI 29 KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI http: //kutuphane. balikesir. edu. tr/dosya/acikerisimyonerge. pdf
BAUN AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI 2018 -SİSTEM GÜNCELLEME VE KURULUM KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI özelleştirilmiş ve mobil uyumlu yeni sistem ara yüzü ile, 04 Ekim 2019 tarihinde erişime açıldı 30 Teknik altyapı güçlendirildi (8 GB RAM ve 8 İşlemci ve Cent. OS Linux 7 Core sunucu kurulumu ve sunucu ayarlarının yeniden yapılandırılması vb. . , ) DSpace Sistemi sürümü yükseltildi (6. 2) Türkçe karakter sorunu çözüldü, veri giriş formları standardizasyonu sağlandı, eksik kayıt alanları eklendi, konu, tür, bölüm, dil, kategori ve yayıncıya göre indeks oluşturuldu, Uluslararası platform kayıtları sağlandı. (OAI, DSpace, Open. DOAR, Open. AIRE, Handle )
BAUN AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI 2018 -VERİ KAYIT VE ALAN AKTARIMI 31 1995 -2018 yılları arasında WOS, SCOPUS ve TRDizin İndekste yer alan tüm BAUN akademik çıktıları belirlendi ve ortak yayınların ayıklandı 2018 yılında Wos ve Scopus da yer alan tüm BAUN akademik çıktılarına ilişkin veri girişleri tamamlandı ve erişilebilir durumdadır. 2019 yılı yüksek lisans ve doktora tezleri veri girişleri tamamlandı ve erişilebilir durumdadır. 2018 yılına kadar TRDizinde yer alan BAUN akademik çıktıları tümüyle sisteme yüklendi düzenleme ve alanlarına taşınma işlemleri sürmektedir. KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI
BAUN AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI 2018 -VERİ KAYIT VE ALAN AKTARIMI 2018 yılı öncesi Wos ve Scopusda yer alan Akademik çıktıların geri dönüşlü veri kayıt ve alan taşıma işlemleri arka planda yürütülüyor Sistemde yer alan 2018 öncesi yüksek lisans ve doktora tezleri veri standardizasyon çalışmaları arka planda geri dönüşlü yürütülüyor. Tezler; Sistemde mevcut alan 2019 yılı öncesi yüksek lisans ve doktora tezlerinin veri kayıtları geri dönüşlü olarak kontrol edilecek ve veri kayıt standardizasyonu sağlanacaktır. 2020 yılından başlayarak BAUN akademik çıktılarının eş zamanlı sisteme yüklenmesi düşünülmektedir. 2019 yılı akademik çıktıları 2020 yılı içinde ele alınacaktır. KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 32
BAUN AÇIK ERİŞİM ÇALIŞMALARI KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI 2018 -AÇIK ERİŞİM-AÇIK BİLİM POLİTİKASI (TASLAK) http: //kutuphane. balikesir. edu. tr/acikerisim 33
34 SEMA AYHAN/sayhan@balikesir. edu. tr- Ekim 2019 KÜTÜPHANE VE DOKÜMANTASYON DAİRE BAŞKANLIĞI TEŞEKKÜRLE R…
- Slides: 34