AGARCUS BSPORUSUN RETM Agaricus bisporusun retiminde eitli safhalar

AGARİCUS BİSPORUS’UN ÜRETİMİ

Agaricus bisporus’un üretiminde çeşitli safhalar bulunmaktadır. Bunları şu genel başlıklar altında toplayabiliriz. Üretim için gerekli materyalin hazırlanması, 2. Hazırlanan materyalin olgunlaştırılması, hastalık ve zararlılardan arındırılması, 3. Aşılamanın yapılması ve birinci misel gelişmesi, 4. Örtü toprağının hazırlanması ve serilmesi, 5. İkinci misel gelişmesi, 6. Hasat ve hasat sonrası işlerin yapılması, 7. Odanın boşaltılması ve temizlenmesidir. 1.

Üretimde Kullanılan Materyaller, Özellikleri ve Kompost Reçeteleri n Bilindiği gibi, yeşil bitkiler kökleri ile topraktan aldıkları suyla birlikte mineral maddeleri yapraklara kadar taşır. Bu maddeleri, yapraklarda bulunan klorofil yardımı ile güneşten sağlanan enerji sayesinde, havadan fotosentez yolu ile aldıkları karbondioksitle birleştirerek, önce büyüme ve gelişmeleri için gerekli şeker, nisaşta ve benzeri organik maddeleri, Sonra tuzların devreye girmesiyle diğer gerekli maddeleri oluşturur. Bitkilerdeki bu fabrikasyon olayına karbonhidrat özümlemesi (Fotosentez) adı verilir. Bu yüzden yeşil bitkilerin beslenmesinde şeker, nişasta gibi karbonhidrat içeren maddelerin bulunmasına gereksinim yoktur.

En basit bir bitki besin çözeltisinde, Damıtık su. . . n Potasyum nitrat n Magnezyum sülfat n Monokalsiyum fosfat n Kalsiyum klorür bulunur (Geiss 1961). n 1. 00 litre 1. 00 gram 0. 25 gram 0. 12 gram

n Mantarların beslenme şekli yeşil bitkilerden farklıdır. Mantar hücrelerinde klorofil bulunmadığından, yeşil bitkilerde olduğu gibi karbon özümlemesi yapılamaz, yapılarının oluşumu için gerekli bu maddelerin dışarıdan alınması zorunluluğu vardır. Bu yüzden de mantarın besin çözeltisinde, öncelikle karbonhidrat kökenli maddelere yer verilir.

Geiss’ in (1961) mantar için verdiği en basit besin çözeltisini incelersek, n n n Damıtık su Şeker Pepton (Azot içerir) Magnezyum sülfat Monokalsiyum fosfat Demir olduğunu görürüz. 1, 00 litre 5, 00 gram 1, 00 gram 0, 25 gram Eseri miktarda

n Mantarın üzerinde üretildiği ortama kompost adı verilir. Kompostun yapılması mantar üretiminin en can alıcı noktasıdır. Kompost yapımında yapılacak bir hatanın düzeltilmesi oldukça zordur. Bozuk hazırlanmış bir kompost üzerinde çoğu kez mantar miselleri gelişemez. Bazı küçük hatalar, üretim yapılmasına izin verse bile, alınan ürün miktarı çok düşük olur. Bu ürün miktarı, mantarın üretimi için yapılan giderleri karşılamaz.

Kompostlaştırmanın Amaçları 1. Fiziksel ve kimyasal olarak homojen bir ortam elde etmek 2. Mantar misellerinin rakip mikroorganizlardan daha iyi gelişebileceği uygun bir ortam yaratmak 3. Rakip organizmaların yeğlediği besinler yerine mantarın beslenmesi için gerekli besinleri oluşturmaktır.

Kompost yapmaya başlamadan önce, kompost yapımında kullanılacak şema, kompost miktarı (her seferinde bir üretim odasını dolduracak miktar olarak) hesaplanır. n 100 m 2’lik bir üretim alanı için 8 -10 ton pastörize edilmiş komposta gerek vardır. Pastörizasyondaki %20 -25’lik kayıp hesaplandığında 10 -12, 5 ton pastörize edilmemiş kompost hazırlanmış olmalıdır. Bu miktar kompost 8 -10 ton taze at gübresi ya da 4 -5 ton buğday sapından elde edilir. n

Üretimde Kullanılan Materyaller, Özellikleri n Mantar üretiminde kullanılan materyalleri şu şekilde gruplandırabiliriz. A. Organik maddeler 1. Hayvansal Kökenli organik maddeler: Tavuk, Güvercin, Koyun, Sığır, Domuz gübreleri, Kan ve Kemik unu, Mezbaha artıkları vb. 2. Bitkisel kökenli organik maddeler: Pamuk küspesi, Pancar küspesi, Malt artığı, Pirinç kavuzları, Fındık kabukları, Değirmen artıkları, Hint yağı tohumları, Ağaç yongası, Talaş, Kepek, Şeker kamışı sapları, Mısır koçanı, Lahana, Karnabahar, Fasulye, Bezelye vb. artıkları.

B. İnorganik maddeler I. Azotlu maddeler: Amonyum nitrat [NH 4 NO 3], Amonyum sülfat [(NH 4)2 SO 4], Üre [CO(NH 2)2], potasyum nitrat [KNO 3], II. Fosforlu maddeler: Süper fosfat [Ca. H 4(PO 4) 2], Tomas unu [Ca 4 P 2 O 5] III. Potasyumlu maddeler: Potasyum nitrat [KNO 3], IV. Diğer mineral maddeler: (Ca, C, H, O, S, Fe, Mg, Mn, Mo, Cu, Zn, B)

C. Tampon maddeler n Kireç, alçı, mermer tozu.

At gübresi: n Mantar üretiminin başlangıcında at gübresi yalnız başına kullanılmıştır. Ancak mantar üretimi üzerinde yapılan araştırmalar, at gübresinin yalnız başına kullanımının yeterli olmadığını ortaya koymuş ve ilerleyen yıllarda at gübresi içine değişik bir çok ilave maddeler katılmıştır. Eskiden motorlu araçlar olmadığı için atın, taşıt ve çeki işlerinde çok kullanılması, rahatlıkla at gübresi bulmaya olanak sağlamıştır. Oysa günümüzde atın yerini motorlu araçlar almış, at kullanımı sadece spor amaçlı alanlara kaymıştır. Ayrıca mantar üreten işletme sayısında meydana gelen artış, eldeki mevcut at gübrelerinin yeterli olmamasına neden olmuştur.

n Bulunulduğu zaman beğenilerek kullanılan bir maddedir. At gübresi dışkı, idrar, yataklık samandan (altlık) ibarettir. n Sıvı miktarı %60 -65, n Kuru madde miktarı %35 -40’tır. (Kuru maddenin %90’ nı yataklık, %10’nu dışkıdır. )

Dışkı ve sıvı kısımda oldukça zengin besin maddeleri vardır. Özellikle azot, bunun dışında değişik mineral maddeleri (fosfor, potasyum), vitaminleri, enzimleri taşır. Ayrıca ortamın fermantasyonunu sağlayacak mikroorganizmalar bulunur. n Yukarıda da belirttiğimiz gibi at gübresine katkı maddeleri katılmadan da kullanılabilir Ancak Katkı maddelerinin katılması verimi artırır. 1. Atın yediği yemlerin bileşimi, 2. Altına serilen yataklığın durumu besin maddesi üzerine etkilidir. n

Kompost yapımında kullanılacak at gübresinin özellikleri şunlardır. 1. At gübresi taze olmalıdır ve küf içermemelidir (Dört haftadan eski gübre özelliğini kaybetmektedir. Gübreyi uzun süre bekletmek zorunluluğu varsa, gübre ince bir tabaka halinde yığılmalı ve hemen kurutulmalıdır. Böylece gübrede fermantasyon işlemi durdurulduğundan, özelliklerinin kaybolması önlenmiş olur. Tekrar kullanılmak istendiğinde yeniden ıslatılır. ) 2. Atlar günlük 3 -6 kg yulaf, arpa gibi kuvvetli yemlerle besleniyor, ayrıca yeme 5 -10 kg kuru ot karıştırılıyorsa, (dışkı miktarı günlük 6 -10 kg arasındadır. ) 3. Altına buğday veya çavdar sapından yataklık seriliyorsa, bu at gübresi kıymetli bir kompost malzemesidir( Altlık materyali, her at için günlük 3 -6 kg civarındadır. Bu miktarın altına düşmemesi gerekir. ).

n Yarış atlarının gübresi daha çok tercih edilir, ancak bu atlarda da sağlıklı kalmaları için ilaç ve hormon verildiğinden bunlar mantar misellerinin gelişmesini olumsuz etkiler. Atların fazla yeşil yem, pancar parçaları ile beslenmesi, at gübresinin değerini mantar üretimi açısından düşürür. Yine bu gübrelerle yapılmış mantar yetiştirme ortamları Beyaz alçı (Oospora fimicola), kahverengi alçı (Papulaspora byssina) hastalıklarının çıkmasına ve zarar yapmasına sebep olabilir. Genellikle çiftliklerden alınan at gübrelerinde bu durum daha sık görülebilir.

n Günlük gübre miktarı yeterli değilse, düzgün bir yerde yığın yapılmalıdır. Gelen gübreler üste atılmalı ve kullanımdan önce güzelce karıştırılıp, bir örnek hale getirilmelidir. Böylece farklı günlerde gelen ve farklı özellikler gösteren gübrenin benzer yapıya kavuşturulması sağlanır. Bu işlem yapılmaz ise, ilerde fermantasyon, pastörizasyon ve kompostun olgunlaştırılması düzgün yapılamaz, değişken özellik gösteren kompost yüzünden, üretim odalarının bazı yerinde iyi, bazı yerinde düşük verim meydana gelir.

İnek, Domuz ve Koyun Gübresi: n Bu maddeler mantar üretiminde oldukça az kullanılır. Bunun nedeni, yapılarının mantar üretimine tam uygun olmamasıdır. Daha çok at gübresine veya samana karıştırılarak, kompost içinde katkı maddesi gibi görev alır. Domuz ve inek gübresi sulu ve içindeki dışkı kısmı fazla olan soğuk gübrelerdir. Bu bakımdan kompost yaparken dikkatli davranmak gerekir. Fazla su ve kompakt yapı, yığında hemen anaerob koşulların meydana gelmesine neden olur. Fermantasyon mantar üretiminde kullanılamaz. Kötü özellikleri sap ilave edilerek düzeltilebilir.

Sentetik materyal n Genelde at gübresinin özellikleri ve içinde bulunan maddeler dikkate alınarak sentetik materyalin karışımı yapılmaya çalışılır. Buna en uygun materyal tahıl saplarıdır. Fakat her türlü sap, mantar üretimine elverişli değildir. En fazla buğday, çavdar ve pirinç( çeltik) sapları kullanılır. Çünkü bu materyallerin I. fermantasyon sırasında yapıları çabuk bozulmaz, kaba yapıları ilerde kompostun sıkışıp havasız hale gelmesini önler.

n Halbuki arpa ve yulaf samanı çabuk parçalanarak, küçük parçalara ayrılır, sıkışır, havasız kalır ve I. fermantasyonun istenen şekilde cereyan etmesini engeller. Yine bu materyallerden yapılmış komposttaki besin maddeleri mantar üretimi sırasında çabuk bittiğinden, verim az ve hasat zamanı kısa olur.

n Dış ülkelerde , özellikle uzak doğuda çeltik üretimi fazla olduğundan, çeltik saplarının öncelikle değerlendirilmesi düşünülür. Ancak çeltik saplarının fermantasyonu daha uzun sürede meydana gelir. Kompost daha sıkışık yapıdadır. Son yıllarda yapılan araştırmalarda bir çok bitki materyalinden kompost yapılması amacıyla yararlanılabileceği ortaya konulmuştur. Nitekim ana materyal olmasa bile ayçiçeği, mısır sap ve koçanları; pamuk ve susamın gövde, dal, yaprak, çiçek, koza kalıntıları; buğday, çavdar ve çeltik sapları ile belirli oranlarda karıştırılabilir.

n Lignin, selülöz ve hemiselülöz sapların en önemli kısımlarıdır. Bu maddeler hücre duvarları içinde yer alır. I. fermantasyon sırasında bu maddeler parçalanır ve ilerde mantarın besin maddesi kaynağını oluşturur. Bu bakımdan mantar kompostunda bir bitki materyaline yer verirken, onun yapısı ve içerdiği maddelerin bilinmesi gerekir.

Katkı maddeleri: n Katkı maddeleri organik, inorganik ve tampon maddeler olarak üçe ayrılır. n Organik maddeler içinde hayvansal kökenli organik maddeler. Tavuk, Güvercin, Koyun, Sığır, Domuz gübreleri, Kan ve Kemik unu, Mezbaha artıkları vb. Tavuk gübresi kuru ve yaş şekliyle en fazla kullanıdır. Burada önemli olan husus, gübrenin mümkün olduğu kadar çok küçük parçalar halinde komposta karıştırılmasıdır. Topak parçalar, I. fermantasyondaki aktarmalar sırasında parçalanıp tam ufaltılamadığından, pastörizasyonda uygulanan sıcaklık, topağın iç noktasına kadar ulaşamamakta, hastalık ve zararlılar ölmeden kalmakta ve ilerde üretim sırasında buradan ortama tekrar yayılmaktadır.

n Son yıllarda kan ve kemik unu yanında, mezbaha artıklarına da kompost yapımında yer verilmeye başlanmıştır. Ancak mezbaha artıkları kullanılırken I. fermantasyonda dikkatli davranmak ve katılan maddelerin tam parçalanıp parçalanmadığını kontrol etmek gerekir.

n Bitkisel kökenli organik maddeler: Pamuk küspesi, Pancar küspesi, Malt artığı, Pirinç kavuzları, Fındık kabukları, Değirmen artıkları, Hint yağı tohumları, Ağaç yongası, Talaş, Kepek, Şeker kamışı sapları, Mısır koçanı, Lahana, Karnabahar, Fasulye, Bezelye vb. artıkları sayılabilir. n Bu maddelerden şu anda en çok kullanılan kepek, keten tohumu ve unun, pamuk tohumluğu, malt artığı, üzüm posası, pancar küspesi ve melasıdır.

n İnorganik maddeler: azotlu, fosforlu ve potaslı ticaret gübreleri oluşturur. En çok azotlu gübreler ve azotlu gübreler içinden de başta amonyum nitrat, daha sonra amonyum sülfat ve üre kullanılır. Amonyum nitrat’ın I. fermantasyon sırasında tümü parçalanır. Halbuki amonyum sülfat’ta, sülfat ortada kalır ve kompostun p. H’sının asidik olmasına yol açar. Bu yüzden de amonyum sülfat kullanıldığında p. H’yı ayarlamak için mutlaka kireç kullanılması gerekmektedir.

n Tampon maddeler: Bu maddeler daha çok kompost p. H’nı ayarlamakta rol oynar. Bunun yanında, kompost yapımı sırasında materyali aktarırken birbirine yapışmasını engeller, su tutma kapasitesini artırır. Üretim sırasında, mantarın metabolizması için gerekli olan kalsiyumu içerir (Mantarın yapısı incelendiğinde, bünyesinde bol miktarda kalsiyum oksalat kristallerinin bulunduğu saptanır). Kompostun yağlı görünüşünü matlaştırır. Kireç, p. H’si düşük çıkan materyallerde; alçı ve mermer tozu normal p. H’lı materyallerde kullanılır.

Kompost Reçeteleri n Kompost reçetelerini hazırlamak için, öncelikle bazı durumları saptamamız gerekir. Bunlar: a)Bulunduğumuz bölgede devamlı ve çok miktarda olan materyaller seçilmelidir. b)Kompost reçetesine girecek materyallerin en ucuzları, fakat mantar verimini en fazla arttıranları tercih edilmelidir. Pahalı olmasına karşın, mantar üretiminde düşünülenden fazla verim meydana getiriyorsa, pahalı materyalin kullanılması daha doğrudur.

c)İklim koşullarına göre gerektiğinde kompost içine giren maddelere şekil vermek, örneğin soğuk zamanlarda fermantasyonu teşvik açısından çabuk parçalanan şekerli maddeleri seçmek gerekir. d)Seçilen maddelerin kullandığımız teknolojiye uygunluğu tespit edilmelidir. Seçilen maddelerin özelliklerine göre, kompost yapım zamanı 15 günden daha aza bir sürede cereyan ediyorsa buna “kısa kompost” yapma, 15 -20 gün arasında meydana geliyorsa buna “normal kompost” yapma, 20 günden uzun sürüyorsa “uzun kompost” yapma metodu denir. Ayrıca kompost yaparken kısa metodu uygulanmışsa, fermantasyonun ikinci döneminde kompostun olgunlaştırma safhası daha uzun; uzun kompost yapma uygulanmışsa, daha kısa olgunlaştırma safhası uygulanır.

n e)Kompost karışımına giren maddelerin toplam azot seviyesi yüzde 1, 5 ile 2, 5 arasında tutulmalıdır (At gübresinde %1, 82, 0, sentetik materyalde buğday sapında %2, 0 -2, 5). Bu oran olgunlaşmış kompostta çok değişmeden kalır veya çok az bir azalma (%0, 3 -0, 5) gösterir.

n Azot seviyesi verilen sınırların üzerine çıkartılırsa, önce I. fermantasyon sırasında amonyak çıkışı uzun süre devam eder. Bu bir yandan zaman kaybı meydana getirir. Diğer yandan bu işe yeni başlayan kişilerin komposttaki amonyak çıkışını iyi tespit edemeyerek, kompostu olgunlaştı sanarak, kimyasal pastörizasyon yaparak kullanmaları halinde, kompostta kalan fazla amonyak, mantar üretimi için zararlı olan mürekkep mantarı oluşmasına sebep olur. Ayrıca böyle bir ortamda kültür mantarı miselleri az veya hiç gelişmez. Çünkü bu tip kompostlarda çoğu kez yine kültür mantarımız için zararlı olan yeşil zeytin küfü mantarları gelişir. Ancak fermantasyon sırasında ortaya çıkan amonyak, mikroorganizmalar tarafından kullanılır. Bu bakımdan fermantasyon sırasında amonyak oluşumu arzu edilen bir husustur.

n f) Fermantasyonun istenen şekilde geçmesi, mikroorganizma faaliyetlerine bağlıdır. n Fermantasyon sırasında oksijene ihtiyaç vardır. Oksijenin olduğu ortamda aerobik mikroorganizmalar faaliyet gösterir. n Bunlar havanın oksijenini alarak karbonhidratları parçalar ve bu sırada ortama su, karbondioksit ve enerji verir. Kültür mantarının arzuladığı proteinleri oluşturur. Eğer ortamda oksijen azalacak olursa fermantasyon yine devam eder. Ancak bu kez anaerobik koşullarda çalışan mikroorganizmalar faaliyete geçer. Bunlar küf ve çürükçül organizmalar olup, fermantasyon sırasında su, karbondioksit ve enerji çıkaramaz.

n g)Kompostaki C/N oranı oldukça önemlidir. Kullanılan materyallere baktığımızda samanda C/N oranı 80/1, at gübresinde 30/1 ve mikroorganizmalarda 10/1’ dır. Bu rakamlara bakıldığında kullanılan maddelerde karbon miktarının yüksek olduğu, buna karşın azot oranın düşük bulunduğu tespit edilir. Yığın yapıldığında C/N oranının 30’ a yakın bulunması gerekir. Bunun için kompost yapılırken yığına daha çok azotlu maddeler katılarak, fazla karbon oranı azotla dengelenir. Yığında C/N oranı 30 iken, bu oran II. fermantasyona başlarken 20’ ye ve kompost olgunlaştığı ve misel aşılamaya uygun hale geldiği zaman 16’ ya kadar düşer. Böylece yeterli seviyeyi bulmuş olur.

n h)Gerek azot ve gerekse karbon oranının istenen düzeyde tutulması, sadece katılacak azot miktarının ayarlanmasıyla bitmez, I. fermantasyon sırasında iyi bir mikrofloral gelişmenin temini ile sağlanır. Bu durumda I. fermantasyon sırasında mikroorganizma faaliyetlerini aksatacak şekilde, onların istedikleri ortam koşullarını yaratmak (sıcaklık, nem (su), oksijen) üzere, ortama beslenmeleri için yeterince kolay parçalanabilir karbonhidratlı maddeler ilave etmek gerekir (1 ton ana maddeye, kuru madde olarak 200 kg %2 -6 azot ihtiva eden katkı maddesi katılır. 1 kg mantarın oluşması için komposttan 220 gr kuru madde alınır. Bu kuru maddenin %60’ i enerji, %40’ı beslenmede harcanır).

n Fermantasyon düşük sıcaklık derecelerinde meydana gelir. Bu yüzden anaerobik koşullarda fermantasyon sonucunda kültür mantarının arzu etmediği (Metan, etilen, hidrojen sülfür, aseton gibi) maddeler ortaya çıkar. Bu maddelerden dolayı ileride mantar miselleri bu kompost içinde gelişemez. Kompost sarımsı bir renk alır ve yumurta çürüğü gibi kokar. Yetiştiriciler kompostun bu durumunu, kompost “ekşi-acı tatsız” diye yorumlar. Dikkatli incelenirse bu kısımlarda fazla su olduğu, sıcaklığın düşük bulunduğu ve daha çok yığının havasız kısımlarında (örneğin yığının ilk aktarmasında görülen en alt iç orta kısımları gibi) meydana geldiği görülür.

ı)Bir ton pastörize edilmiş komposttan 300 kg mantar elde edilmelidir. Bu 300 kg mantarın 3 kg’nı inorganik maddeler (%1), 66 kg’nı organik maddeler (%22) ve 231 kg’nı su (%77) teşkil eder. Bir başka değişle komposttan bu kadar madde çekilip alınır ve mantar oluşumu için kullanılır. i)Kompost hazırlarken mikroorganizmalar bazı besin maddelerini kendi yaşamları için kullanır. Aynı zamanda ortamda yavaş yanma olayı meydana gelir ve bu sırada kompost içindeki kuru madde miktarında azalma ortaya çıkar.

n Bu oran fermantasyonun birinci safhasında %3040, pastörizasyon ve kondüsyonelleşmenin meydana geldiği ikinci fermantasyon safhasında %20 -30 arasındadır. Ortalama iki safhada kaybolan miktar %20 -40 alınır. Bu kaybolacak madde miktarı önceden düşünülmeli ve ona göre kompostta başlangıçta yetecek kadar katkı maddeleri ilave edilmelidir. j)Kompostun p. H’nı ayarlarken, ortama asidik bakiye bırakan örneğin amonyum sülfat, süper fosfat, potasyum sülfat gibi katkı maddeleri kullanıldığında kireç ve daha sonra mermer tozu, diğer maddeler kullanıldığında alçı ilave edilmelidir.

k)Kompost yapımı genellikle yeterli düzeyde bilgi isteyen, fazla maliyet gerektiren bir konudur. Küçük işletmelerde tek yapılması zordur. Dış ülkelerde özel kompost yapan işletmeler bulunmaktadır. Kompostun tek merkezden yapılmasının faydalarını şu şekilde sıralayabiliriz. 1. Büyük miktarlarda ham madde tek elden daha ucuza alınabilir. 2. İşler makineler yardımı ile yapılır. İnsan gücü sayısı azaltılır. Kompost yapım maliyeti düşürülür. 3. Merkezde hep aynı işler yapıldığından, teknik personel işten anlayan tecrübeli kişilerdir. Yeni gelişmeleri ve teknolojiyi daha iyi takip ederek uygulayabilir. 4. Kompost yapımı üretiminin en fazla yatırım isteyen bölümüdür. Küçük işletmeler kendi kompostunu kendisi yapmadığı için, kompost yapan işletmelerden temin eder. Böylece daha az maliyetle işletme kurma olanağına kavuşur, daha sağlıklı materyal alır ve kar oranını yükseltir.

At gübresi temel madde kullanıldığında Örnek 1. Taze ağırlık (kg) Maddeler Kuru ağırlık Taze Ağırlık Nem (kg ) ( N(%) N(kg) %) At gübresi 1. 000 415 58. 5 0. 5 5. 0 Tavuk gübresi 500 110 78. 0 1. 5 7, 5 Alçı 30 30 Toplam 1. 530 555 12, 5

Örnek 2 Taze ağırlık Kuru (kg) ağırlık ( kg) Maddeler Taze Ağırlık Nem N(%) N(kg) (%) At gübresi 1. 000 415 58, 5 0, 5 5, 0 Tavuk gübresi 200 44 78, 0 1, 5 3, 0 Amonyum nitrat 10 10 26, 0 2, 6 Alçı 25 25 Toplam 1. 235 494 10, 6

Buğday sapı temel madde kullanıldığında Örnek 3 Maddeler Taze Kuru ağırlık (k (k g) g) N Taze Ağırlık em ( N(%) N(kg) %) Buğday sapı 1. 000 800 20, 0 0, 5 5, 0 Tavuk gübresi 1. 000 220 78, 0 1, 5 15, 0 Alçı 90 90 Toplam 2. 000 1. 110 20, 0

Örnek 4 Maddeler Taze Kuru ağırlık m (kg) Ne Taze Ağırlık Buğday sapı 1. 000 800 20, 0 0, 5 5, 0 Tavuk gübresi 500 110 78, 0 1, 5 7, 5 Kepek 300 261 13, 0 2, 8 8, 4 Amonyum nitrat 20 20 26, 0 5, 2 Alçı 60 60 Toplam 1. 880 1. 151 (%) N(kg) 26, 1

Çavdar sapı temel madde kullanıldığında Örnek 5 Taze Kuru ağırlık Nem (kg) (k g) (%) N(kg) Çavdar sapı 1. 000 800 20, 0 0, 5 5, 0 Tavuk gübresi 500 110 78, 0 1, 5 7, 5 Kepek 300 261 13, 0 2, 8 8, 4 Amonyum nitrat 20 20 26, 0 5, 2 Üre 10 10 46, 0 4, 6 Alçı 60 60 Toplam 1. 890 1. 261 Maddeler Taze Ağırlık 30, 7

Çeltik sapı temel madde kullanıldığında Maddeler Taze Kuru ağırlık m (kg ) ) ) Ne (% Taze Ağırlık N(%) N(kg) Çeltik sapı 1. 000 850 15. 0 0, 2 2, 0 Tavuk gübresi 1. 000 220 78, 0 1, 5 15, 0 Amonyum Sülfat 20 20 21, 0 4, 2 Üre 5 5 46, 0 2, 3 Süperfosfat 30 30 Kireç 30 30 Toplam 2. 085 1. 155 23, 5