ADMINISTRACJA WOBEC PRAW CZOWIEKA 8 THE EUROPEAN SYSTEM

ADMINISTRACJA WOBEC PRAW CZŁOWIEKA 8/ THE EUROPEAN SYSTEM OF HUMAN RIGHTS PROTECTION 8 Dr Aleksandra Szczerba-Zawada Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wlkp. Rok akademicki 2018/2019

Prawa człowieka w wewnętrznym porządku prawnym q Konstytucja RP Rozdział II - Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela q q q Ustawy (m. in. ) Kodeks pracy Tzw. ustawa równościowa Kodeks karny Kodeks wyborczy Prawo o szkolnictwie wyższym

Katalog konstytucyjnych praw i wolności q Art. 30 „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”. q • • • Zasady ogólne: nienaruszalność, poszanowanie i ochrona godności człowieka, prawo do wolności, równość wobec prawa, zakaz dyskryminacji, równość praw kobiet i mężczyzn, prawna ochrona mniejszości narodowych.

Katalog konstytucyjnych praw i wolności q Wolności i prawa osobiste: • prawna ochrona życia, • zakaz poddawania kogokolwiek eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnej zgody zainteresowanego, • zakaz tortur, jak też okrutnego i poniżającego traktowania oraz karania • nietykalność i wolność osobista, • prawo do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności • prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania karnego, • zakaz działania prawa wstecz, • zasada domniemanej niewinności, • prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, • prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym,

Katalog konstytucyjnych praw i wolności q • • • Wolności i prawa osobiste: prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się, ochrona danych osobowych, wolność poruszania się po terytorium państwa oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu, wolność opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zakaz wydalenia obywatela z kraju, zakaz ekstradycji, prawo powrotu obywatela do kraju, wolność sumienia i religii, wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

Katalog konstytucyjnych praw i wolności q Wolności i prawa polityczne: • wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich, • wolność zrzeszania się w partiach politycznych, związkach zawodowych, organizacjach pracodawców, stowarzyszeniach, fundacjach i innych dobrowolnych organizacjach, • prawo dostępu obywateli do służby publicznej, • prawo obywatela do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej i dotyczących osób pełniących funkcje publiczne, • prawo obywatela do wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, • prawo obywatela do udziału w referendum, • prawo składania petycji, skarg i wniosków w interesie publicznym, własnym lub osoby trzeciej za jej zgodą.

Katalog konstytucyjnych praw i wolności q • • • Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: prawo do własności oraz prawo dziedziczenia, wolność działalności gospodarczej, wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, obowiązek państwa zwalczania bezrobocia, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo pracownika do dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów, prawo obywatela do zabezpieczenia społecznego, prawo obywatela do ochrony zdrowia, prawo obywatela do nauki, prawo do autonomii szkół wyższych, obowiązek państwa pomocy rodzinie i ochrony macierzyństwa,

Katalog konstytucyjnych praw i wolności q Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: • obowiązek państwa ochrony praw dziecka, • wolność twórczości artystycznej, badań naukowych, nauczania, • wolność korzystania z dóbr kultury, • obowiązek państwa ochrony środowiska, • obowiązek państwa zaspokajania potrzeb mieszkaniowych obywateli, • obowiązek państwa ochrony konsumentów, użytkowników, najemców

Katalog konstytucyjnych praw i wolności q Ograniczenia korzystania z praw i wolności Art. 31 ust. 3 Konstytucji RP „Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”. q Obywatelstwo. q Ubezwłasnowolnienie/pozbawienie praw publicznych q Wiek – dotyczy to przede wszystkim biernego prawa wyborczego. q Stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej.

Katalog konstytucyjnych praw i wolności q Konstytucyjne środki ochrony praw i wolności: • prawo do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, • prawo do dochodzenia swych roszczeń przed sądami, • prawo do zaskarżenia orzeczenia lub decyzji wydanych w pierwszej instancji, • prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności przepisu z Konstytucją, na podstawie którego wydano ostateczne orzeczenie, • prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich.

Katalog konstytucyjnych praw i wolności q System instytucjonalny ochrony praw i wolności: • Trybunał Konstytucyjny (bada wydawane akty prawne, rozpatruje skargi konstytucyjne) • Rzecznik Praw Obywatelskich (stoi na straży przestrzegania praw człowieka przez organy władzy publicznej) • Sądy powszechne i administracyjne (gwarantują przestrzeganie praw w orzecznictwie) • Krajowa Radiofonii i Telewizji (stoi na straży wolności słowa i prawa do informacji) • Organizacje pozarządowe (monitorują, podnoszą świadomość, proponują działania legislacyjne, podejmują działania faktyczne)

Skarga konstytucyjna q Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. , przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Zasady wnoszenia skargi konstytucyjnej określa ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym. q Skargę konstytucyjną wnosi się po wyczerpaniu przez skarżącego drogi prawnej (skorzystanie ze zwykłych środków zaskarżenia), w terminie 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. q Skargę konstytucyjną może sporządzić wyłącznie adwokat lub radca prawny. Natomiast skargę konstytucyjną we własnej sprawie może sporządzić sędzia, prokurator, adwokat, radca prawny, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. q W razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej skarżący może złożyć do sądu rejonowego swojego miejsca zamieszkania wniosek o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu. W przypadku uwzględnienia tego wniosku, skarżący nie będzie ponosił kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej. q Skarga konstytucyjna jest wolna od opłaty sądowej.

Skarga konstytucyjna q Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być przepis ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. q Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu skargom konstytucyjnym, których przedmiotem kontroli uczyniono akt stosowania prawa, tj. wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie. q Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje tylko takie skargi konstytucyjne, które związane są z naruszeniem praw lub wolności określonych w Konstytucji, z wyłączeniem spraw określonych w art. 56 Konstytucji (uzyskanie przez cudzoziemców prawa azylu lub statusu uchodźcy). q W skardze konstytucyjnej wzorcem kontroli nie można uczynić przepisów ustawy, aktu wykonawczego lub aktów prawa międzynarodowego.

Skarga do RPO q Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych przepisach prawa. q Kompetencja: badanie, czy na skutek działania lub zaniechania organów, organizacji albo instytucji zobowiązanych do przestrzegania i realizacji wolności człowieka i obywatela nie nastąpiło naruszenie prawa oraz zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej i - w razie stwierdzenia takiego naruszenia podejmowanie stosownych działań. q Art. 80 Konstytucji: każdy ma prawo wystąpienia - na zasadach określonych w ustawie - do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

Skarga do RPO q Wybrane uprawnienia RPO – RPO może (i. a. ): • zbadać każdą sprawę na miejscu, • żądać złożenia wyjaśnień, przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy lub prokuraturę, • skierować wystąpienie do organu, w którego działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, • inicjować postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym (tzw. wniosek abstrakcyjny), • zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu, • żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, • wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu, • wnosić środki odwoławcze, w tym środki nadzwyczajne, • wnosić tzw. pytania prawne do Sądu Najwyższego, • wnosić środki odwoławcze, w tym środki nadzwyczajne, w postępowaniu karnym, • wykonuje zadania dotyczące realizacji zasady równego traktowania.