Adli Bilimlerde Alkoller Gke SEZGN A Altan ALTUN

Adli Bilimlerde Alkoller Gökçe SEZGİN, A. Altan ALTUN İstanbul Teknik Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü Adli Kimya (KIM 324) Prof. Dr. Süleyman AKMAN, Doç. Dr. Mustafa ÖZCAN

Alkolün Tanımı ve Türevleri Kelime kökeni Arapçada sürme anlamına gelen “Al Kuhl”( )ﻟﻜﺤﻮﻝ kelimesinden gelir. Tanımı: Karbon grubuna doğrudan –OH grubunun bağlı olduğu organik yapılardır. Alkoller kimyasal olarak çeşitli şekilde sınıflandırılabilmelerine karşın adli bilimlerde önemi ve kullanımı açısından şu 4 grup altında inceleyeceğiz: q Etil Alkol (Etanol) q Metil Alkol (Metanol) q İzopropil alkol q Etilen glikol 2

Etanolün Metabolizması 1. Basamak: Asetaldehit’e oksitlenme Bu basamaktan 3 enzim sorumludur. *Alkol dehidrogenez(ADH): ADH enzimi koenzim olarak Adenin dinükleotid(NAD) enzimini kullanır. Reaksiyon sonrası etanol asetaldehite oksitlenirken NAD ise NADH’a indirgenir. Asetaldehit’e oksitlenme aşamasının %70’i bu enzimlerle gerçekleşir. *Katalaz Enzimi: Bu enzim oksidasyonu hidrojen peroksit kullanarak sağlar. Ancak karaciğer hücrelerinde peroksit miktarının çok fazla olmaması nedeniyle 1. basamaktaki rolü %10 civarını geçmez. *Mikrozomal Etanol Oksitleyici Sistem(MEOS): Bu enzim sisteminin reaksiyonu NADPH’a bağlıdır. Basamaktaki rolü de genelde %20 civarında olup nadiren %30’lara çıkabilmektedir. 3

Etanolün Metabolizması 2. Basamak: Asetaldehitin oksidasyonu *Asetaldehit Dehidrogenez(ALDH) enzimi: Oksidasyon sırasında NAD enzimini de kullanan bu enzim 2. basamakta en önemli rolü oynar. Ve karaciğerde asetaldehitin asetat’a oksitlenmesini sağlar. 3. Basamak: Asetat’ın oksidasyonu Asetat’ın çok hızlı olarak sitrik asit devrine girmesiyle gerçekleşir ve asetat H 20 ile CO 2’ye oksitlenir. Bu hız nedeniyle metabolizmada etanolü asetat durumundayken tespit etmek zorlaşır. 4

Alkollü İçecekler İçkilerde kullanılan etil alkoldür (etanol). Bu alkolün saf hali renksizdir ve acı ve yakıcı bir tadı vardır. Etil alkol, arpa ve üzüm gibi tahıl ve meyvaların doğal yapısında bulunan şekerlerin fermantasyonundan elde edilir. Etil alkol, bir gram yağın içerdiği kaloriden biraz daha az kalori içerdiğinden teknik olarak bir besin maddesidir. 5

Alkollü İçeceklerin Tarihçesi -İlk alkollü içki: Bira (M. Ö 6000) Mezapotamya’da arpadan ekmek yapılması prosesinde ortaya çıkmıştır. -M. Ö 4000: Bira ve Şarap Godin Tepelerinde (Batı İran ve Anadolu) fermente edilmiş meyve, tahıl ve baldan alkol edilip tüketildiği bilinmektedir. -1849: Alkolizmin Ortaya Çıkışı Alkolizm terimi, ilk defa İsveçli hekim Magnus Huss tarafından, “Alcoholismus Chronicus” (1849) isimli makalede kullanılmıştır. Bu makalenin ardından, kronik alkolizm tıbbi bir terim haline gelmiş ve bir hastalık olarak kabul edilmeye başlanmıştır. 6

Alkollü İçkilerin Üretim Şekli İçki üretimi için alkol eldesinde kullanılan kaynaklar: § Şekerli maddeler(şeker pancarı, şeker kamışı) § Nişastalı maddeler(arpa, buğday , çavdar, mısır, pirinç vs. ) § Selülozik maddeler § Hidrokarbon gazlarıdır. Bu maddeleri fermante ederek; şarap(elma, armut ve diğer meyveler), bira(tahıllar), kımız (süt) Bu maddeleri distile ederek; viski(tahıllar), rakı, konyak(elma ve armut dışındaki meyveler), brendi (tüm meyveler), rom(şeker kamışı), tekila(kaktüs meyvesi), votka(patates veya tahıl) Elde ediliyor. 7

Etanolün Vücutta Davranışı q. Oral yolla alınan alkolün %20’si ağız ve midede; %80’i ince bağırsakta absorbe olur. q. Bu absorbsiyon işlemi 30 -90 dakika sürer. q. Alkol anne karnında fötal dolaşıma kolayca geçer ve fötus kanındaki alkol konstantrasyonu anne kanındakine eşittir. q. Alkolün %90’ı karaciğerde metabolize olur. Ortalama saatte 10 ml etanol metabolize edebiliyoruz. q. Alkolün %10’luk kısmı idrar, ter veya solunum havasıyla hiçbir değişime uğramadan vücuttan atılır. 8

Alkolün Etkisini Değiştirecek Etkenler q Alkol ile alınan yiyecekler ve içecekler: Alkol ile alınan yiyeceklerde karbonhidrat, protein ve özellikle yağların bulunması emilimi geciktirir. CO 2 içeren soda gibi içeceklerle içilmesi emilimi hızlandırır. q Alkollü İçkinin Cinsi: Damıtılarak hazırlanan ve alkol oranı %20’den fazla olan içkiler konsantrasyon farkı fazlalığı nedeniyle pasif difüzyona uğrarlar ve daha hızlı absorbe olurlar. Ancak çok yüksek alkollü içkiler de kaslarda spazma neden olduğundan ince bağırsağa geçişi engellenir ve absorbsiyon gecikir. 9

Alkolün Etkisini Değiştirecek Etkenler q. Cinsiyet: Alkolün yağ dokusunda çözünürlüğü çok azdır. Kadınlarda vücut yağ oranı fazla olduğu için etanolün dağılım hacmi erkeklerden daha farklıdır. Bu nedenle aynı miktarda alkol alan aynı vücut ağırlığına sahip kadınlarda kandaki alkol düzeyi erkeğe göre yüksek çıkar. q Ağırlık: Aynı miktar alkol alımında kilosu fazla olan kişilerde konsantrasyon daha düşük olacağı için kişinin ağırlığının da alkolün etkisinde rolü vardır. 10

Antibiyotik Alımının Alkol’e Etkisi 11

Kandaki Etanol Konstantrasyonuna Göre İçkinin Etkisi 0. 5 promil(50 mg/dl, ~2 bira): Kişinin hafif olarak etkilendiği durumdur. Genelde davranışlar normaldir. 1. 0 promil(100 mg/dl, ~4 bira): Muhakeme ve karar verme yeteneği bozulur. Reaksiyon zamanı yavaşlar. Duyu yeteneği değişir. Kendine güven hissi artar. 1. 5 promil(100 mg/dl, ~4 duble rakı): Kişinin alkol aldığı dışarıdan farkedilir durumdadır. Hareketlerdeki ve fikirlerdeki koordinasyon tamamen bozuktur. Hafıza ve idrak bozukluğu da başlar. 2. 0 promil(200 mg/dl, ~6 duble rakı): Orta derecede zehirlenme halidir. Ruhsal kontrol ortadan kalkmıştır. Yürümede zorluk, bulantı ve kusma hali görülür. 3. 0 promil(300 mg/dl, ~1 şişe viski): Konuşmada, görmede, bilinçte bozukluk ve düşünmede ve sensör cevaplarında gecikme gözlenir. 4. 0 promil(400 mg/dl, 1 litre viski): Kişiye göre aşırı sarhoşluk, koma veya ölüm hali 12

Trafikte Alkol Karayolları Trafik Yönetmeliği’nin “Uyuşturucu ve Keyif Verici Maddeler İle Alkollü İçkilerin Etkisinde Araç Sürme Yasağı”’nı düzenleyen 97/b’ye göre: -Alkollü içki almış olarak kandaki alkol miktarına göre araç sürme yasağı; 1) Taksi veya dolmuş otomobil, minibüs, otobüs, kamyon, çekici gibi araçlarla kamu hizmeti, yük ve yolcu taşımacılığı yapan sürücüler ile resmi araç sürücüleri alkollü içki kullanmış olarak bu araçları süremezler. 2) Alkollü içki almış olarak araç kullandığı tespit edilen diğer araç sürücülerinden kanlarındaki alkol miktarı 0. 50 promilin üstünde olanlar araç kullanamazlar. 13

Trafikte Alkol Karayolları Trafik Yönetmeliği’nin “Uyuşturucu ve Keyif Verici Maddeler İle Alkollü İçkilerin Etkisinde Araç Sürme Yasağı”’nı düzenleyen 97/b’ye göre: Yapılan tespit sonucunda belirlenen limitlerin üzerinde alkollü içki aldığı belirlenen sürücülerin: q 1. defada 6 ay q 2. defada 2 yıl ehliyetine geçici süre el konulur. q 3. defada 6 ay’a kadar hapis cezası verilir ve 5 yıl süre ile tüm belgelerine el konulur. 14

Trafikte Alkol Dünya Sağlık Örgütü(WHO)’ne göre trafik kazaları için risk faktörleri: 1. Alkollü araç kullanma 2. Hızlı araç kullanma 3. Emniyet kemeri gibi güvenlik gereçlerini kullanmama Olarak sıralanmaktadır. 15

Trafikte Alkol 2003 yılında alkol yüzünden sürücü belgelerine el konulan kişi sayısı; ü Polis istatistiğine göre 65851 ü Jandarma istatistiğine göre 10411 2000 yılında yapılan istatistiğe göre ise ölümlü+yaralanmalı kazaya sebebiyet veren ü 1182 kişi otomobil sürücüsü ü 123 kişi kamyonet sürücüsü olduğu saptanmıştır. Ağır vasıta şöförleri ile yapılan mülakat sonucu kaza nedeni olarak; İlk sırada %23. 5 ile alkollü araç kullanmak olduğunu söylemişlerdir. 16

Kanda Alkol Tayini 17

Ülkemizde Alkol Alışkanlığı 18

Etanol Tayini İçin Kan Örneklerinin Alınması Kan örnekleri; v Periferik(kol-bacak) damarlardan(femoral arter ve ven gibi) v Kalbin yırtılmamış odaklarından alınabilir. Bu bölgelerden kan almanın mümkün olmadığı durumlarda göğüs veya karın boşluğundan kan alınabilir fakat bu bölgelerde çok miktarda mikroorganizma bulunduğundan alınacak sonuçlar çok güvenilir değildir. 19

Kan Etanol Tayin Yöntemleri 1 - Kimyasal Yöntemler 2 - Enzimatik Yöntemler 3 - Gaz Kromatografisi 4 - Otomatik Yöntemler 20

Kan Etanol Tayin Yöntemleri 1 - Kimyasal Yöntemler o o A. Vidmark Yöntemi Potasyum dikromat ve sülfirik asit bulunan erlenin içine kan örneğini yerleştirilir. 2 saat 60 C’de bekletilir. Distilasyon tamamlandıktan sonra karışım, sodyum hiposülfit ile nişasta içinde sarı renk verinceye kadar titre edilir. Harcanan sodyum hiposülfitten alkol miktarı hesaplanır. 21

Kan Etanol Tayin Yöntemleri 1 - Kimyasal Yöntemler B. Conway Mikrodifüzyon Yöntemi Conway kabının dış bölmesine doymuş potasyum karbonat ve örnek, iç bölmesine potasyum dikromat konulur. Difüzyonun tamamlanmasından sonra iç bölmedeki çözeltinin absorbansı ölçülerek alkol miktarı bulunur. 22

Kan Etanol Tayin Yöntemleri 1 - Kimyasal Yöntemler C. Bogen Modifiye Distilasyon Yöntemi Alınan örnekteki alkol distilasyon ile serbest hale geçer, Potasyum dikromat ve sülfirik asit çözeltisi tarafından tutulur. Yeşil renk meydana gelir. Absorbans ölçülür ve tayin yapılır. 23

Kan Etanol Tayin Yöntemleri 2 - Enzimatik Yöntemler ADH C 2 H 5 OH + NAD(+) CH 3 CHO+NADH+H(+) Bu enzimatik reaksiyona göre oluşan NADH’ın renkli komplekslerine göre tayin yapılır. 24

Kan Etanol Tayin Yöntemleri 3 - Gaz Kromatografisi Alınan biyolojik örnek uygun çözücüde çözülerek GC cihazına verilir ve ayrılan fazlar dedektör yardımıyla tespit edilerek miktarları ile orantılı olarak kaydedilirler. 25

Kan Etanol Tayin Yöntemleri 4 - Otomatik Yöntemler Rutin ve çok örnek ile çalışmak amacıyla geliştirilmiştir. Otomatik florimetrik yöntemler, GC’ye monte edilen Head. Space veya otomatik sıvı örnek alıcısı elektronik integrator veya kompütirize teknikler bunlar arasında sayılabilir. 26

Metanol v Metil alkol v Metanol v Karbinol İlk defa 1661’de odunun kuru damıtılması ile(havasız ortamda yüksek ısı verilmesi ile) elde edilmiştir. Damıtma ürününde de; v %1. 5 -3. 0 metanol v %10 asetik asit v %0. 5 aseton v Ve diğerleri bulunmuştur. 27

Metanolün Metabolizması q Ağızdan alındığında etanol gibi mide-bağırsak kanalından hızla emilir. q Gıda varlığı yokluğuna göre 30 -60 dakika arası kanda en yüksek düzeye ulaşır. Karaciğerde ; ADH: Alkol dehidrogenaz FDH: Formaldehid Dehidrogenaz F-THF-S: 10 -formil tetrahidrofolat sentetaz 28

Metanolün Metabolizması Metanol yıkım haricinde; q %3 -5 arası solunum yoluyla akciğerlerden q %12’si böbreklerden idrar ile formik asit şeklinde atılır. Yarılanma ömrü hafif zehirlenmede 14 -20 saat Tedavi edilmeyen şiddetlilerde 24 -30 saattir. Ø Metanol toksik bir madde değildir. Toksik olan formaldehit(33 kat) ve formik asit(6 kat)’tir. 29

Metanolün Kullanımı Adli tıp’ta; q kaza veya intihar amaçlı q. Sahte içki’nin yapımında kullanıldığı sıklıkla görülmektedir. 30

Metanolün Toksisitesi İnsanlar için ölüm dozu kesin olarak bilinmemektedir. Geniş bir spektruma yayılmıştır. Genel olarak ölüm dozu olarak; 25 -150 gr (25 -190 ml) arası kabul edilmektedir. Minimal toksik miktar: 100 mg/kg’da başlar. Örnek: 75 kg ağırlığında bir insanın alabileceği minimal toksik miktar 7500 mg yani 7. 5 gr’dır. 31

Sahte Alkollü İçki Üretimi Ülkemizde genel olarak metanol ile sahte rakı üretiminde karşılaşılmaktadır. Metil alkol alındıktan sonra ilk 5 saatte sarhoşluk ve gastrit ön planda oluyor. 30 saatten sonra ciddi metabolik asidoz (biriken asit nedeniyle, ortamın p. H değerinin asit hale gelmesi) gelişiyor. Ölüm ilk 24 saat içinde pek sık görülmüyor. Alkol zehirlemesi belirtileri birkaç gün gecikmiş de olabiliyor, bu durumda daha sonraki seyir çok hızlı gelişiyor. 32

Neden Metanol? Almanya menşeili MERCK kimyasalları; Etanol birim fiyatı (lt) 13, 51 € + KDV Metanol biri m fiyatı (lt) 6, 85 € + KDV 33

Sahte Alkollü İçki Üretimi 34

Sahte Alkollü İçki Üretimi 35

Sahte Alkollü İçki Üretimi 36

Sahte Alkollü İçki Üretimi 37

Sahte Alkollü İçki Üretimi 38

Metanol Zehirlenmesi Belirtileri q. Bulantı q. Kusma q. Ani görme kaybı q. Yüzde kızarıklık q. Halsizlik 39

Metanol Zehirlenmesi Sonuçları v Beyin fonksiyonlarını etkiler. v Beyindeki hücrelerin ölmesine neden olur. v Ani körlüğe yol açabilir. v Karaciğer yetmezliğine neden olabilir. v Ölüme neden olabilir. 40

Metanol Zehirlenmesinde Tedavi 1 - Destek tedavi 2 - Dekontaminasyon 3 - Spesifik antidot tedavisi Etil alkol (veya fomepizol) ile tedavi endikasyonları 4 - Eliminasyonu arttırıcı yöntemler 41

Etil Alkol Uygulaması Kan etil alkol düzeyi 100 -150 mg/dl arasında tutulacak şekilde veya kan metanol düzeyi sıfıra düşünceye kadar etil alkol tedavisine devam edilmesi önerilir. 42

Metanol Zehirlenmesinde ölü Sonrasi Bulgular Ø Kan koyu renkli ve akıcı kıvamdadır. Ø Ölü sertliği belirgindir. Ø Beyinde ödem, kanama vs bulgular gözlenebilir. Ø Akciğerlerde ödem, kanama vs bulgular gözlenebilir. Ø Böbreklerde dejenerasyon ender de olsa gözlenebilir. 43

İzopropil alkol vİsopropranol (isopropil alkol) evlerde temizlikte kullanılır. Endüstride çözücü ve dezenfektan olarak kullanılır. (antifreeze olarak) v. Zehirlenme genellikle oral alımla olurken, az havalanan yerlerde solunum yoluyla olabilir. v. Vücutta kalış süresi etanole göre 2 -4 x daha fazladır. Bu nedenle alkolle intihar vb durumlarda tercih edilmez. 44

İzopropil alkol v. Etil alkolden sonra en çok kullanılan alkol türüdür. v. Etanoldan daha toksik olmasına karşın metanol ve etilen glikol’den daha az toksiktir. 45

İzopropil alkol v%70’lik bir isopropanolun toksik dozu 1 ml/kg, yetişkindeki letal dozu 2 -4 ml/kg. 0, 5 ml/kg dozundan bile semptomlar ortaya çıkabilirken, totalde 1 lt bile alımında semptomların ortaya çıkmadığı rapor edilmiştir. 46

Etilen Glikol v. EG renksiz, kokusuz, tatlı bir maddedir. Suda oldukça iyi çözünür. Oral alımda hızlı absorbe olur v. Alıcı takiben 1 -4 saatte kanda pik yapar. Plazma yarılanma ömrü 3 -5 saat olan EG karaciger ve böbrekte toksit metaboliklerine dönüşür; aldehidler , glikolat, oksalat ve laktat. v. Potansiyel letal doz 2 ml/kg’dır. 47

Etilen Glikol v. Hastaların nefesinde etanol kokusu olmaksızın konuşma bozukluğu görülebilir. Başlangıç fazında halüsinasyon, koma, nöbet ve ölüm görülebilir. v. Toksisitenin şiddeti ve ilerlemesi alınan miktara bağlıdır. v. Başlangıç fazı alımdan 1 -12 saat içerisindeki süre olarak gözlenir. 48

Referanslar 1. Prof. Dr. Hancı, İ. Hamit, n. d, Alkol ve Trafik Kazalari 2. Peden et al, 2004, World Health Organization, World report on road traffic injury prevention 3. Obot I. & Room R. , 2005, World Health Organization, Alcohol, Gender and Drinking Problems 4. World Health Organization, 2007, Alcohol and Injury 5. Dr. Yolcu F. , n. d. , Alkol Zehirlenmeleri 6. World Health Organization, n. d. , Turkey report 7. Wikipedia, the free encyclopedia 8. Uzm. Dr. Durukan P. , n. d. , Alkol Entoksikasyonlari 9. http: //www. alkol. gen. tr/alkol/content/alkolun-tarihcesi 10. Karayollari Trafik Yonetmenligi, http: //www. trafik. gov. tr 11. Turk Farmakoloji Dernegi, n. d. Metil Alkol Zehirlenmesi 12. http: //www. uzmantv. com 49

Tesekkurler. . . 50