ADLESAN DNEM BESLENMES r Gr Dr Hlya YARDIMCI
ADÖLESAN DÖNEM BESLENMESİ Öğr. Gör. Dr. Hülya YARDIMCI 1
ADOLESAN • Adolesan; çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemidir • Ergenlik, delikanlılık’la eş anlamlı kullanılır • Adolesan döneminde büyük değişimler yaşanır – Fiziksel büyüme – Cinsel gelişme – Psikososyal gelişme 2
Adölesan Dönemi • Gelişim sürecinin önemli bir dönemi • Çocukluktan yetişkinliğe geçiş • (Fiziksel, psikolojik, fizyolojik ve sosyal yönden önemli değişim süreci) • Artış • Büyüme hızı (hızlanmış kas, iskelet, endokrin gelişim) • Bazı besin ögeleri gereksinmesi 3
Adölesan Dönemi 11 -12 yaş prepuberte (erken puberte) 13 -15 yaş puberte 16 -18 yaş postpuberte (geç puberte) 19+ yaş yetişkin veya 9 -11 yaş prepuberte 12 -14 yaş puberte 15 -18 yaş postpuberte 4
ADÖLESAN DÖNEME GİRİŞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER • • Irk Hormonal faktörler Cinsiyet İklim Ailesel özellikler Çevresel uyaranlar Beslenme 5
ADÖLASAN DÖNEMİNDE VÜCUTTA OLUŞAN DEĞİŞİKLİKLER Ø Büyüme hızında artış ( artan kas, iskelet, endokrin gelişimi) Ø Bazı besin öğelerine olan gereksinmenin artması Ø Boy uzunluğunun artması Ø Vücut şeklinde cinsiyet hormonlarına bağlı değişiklikler Ø Vücut yağ oranındaki değişiklikler Ø Bazal metabolizmanın artmasına bağlı olarak iştah ve enerji alımında artış( özellikle tatlı besinlere olan isteğin artması) Ø Psikolojik değişikler 6
ADÖLESAN NÜFUSU • Dünya nüfusunun 1/5’i (10 -19 yaş grubu) • Türkiye nüfusunun % 12’si (15 -19 yaş grubu) 1 milyar 7 milyon 7
Beslenme Açısından Risk Oluşturan Sorunların Nedeni • Besin ögesi gereksinimleri • Yaşam şekli ve besin alımında değişiklik (besin ögesi alımları ve ögünler etkilenir) • Özel durumlarda besin ögesi gereksinmesi (Spor, gebelik, yeme bozukluğu hastalıkları, çok sınırlı enerji diyetleri, alkol, ilaç kullanımı vb. ) 8
Uzun Dönemde Sağlık Üzerine Etkiler Dikkati Çekmektedir • Kazanılan alışkanlıklar yetişkinlik dönemindeki kalıcı alışkanlıklara temel oluşturur • Kalp-damar hastalıkları, bazı kanser türleri, felç, diabetes mellitus, gut ve artrit gibi hastalıklar çocukluk çağı kökenlidir. 9
Özelliklere göre Ek besin ögesi gereksinmesi artar. Araştırmalar gereksinimlerin (RDA) karşılanmadığını gösteriyor. 10
Protein Gereksinimi • Gereksinim artar. • Sosyo-ekonomik durumu düşük, bitkisel kaynaklı beslenenlerde önerilen miktar daha da fazladır, • Enerji gereksinimi karşılanmadığında proteinler enerji için harcanır ve alınan protein yeterli olsa bile büyüme etkilenebilir. 11
Karbonhidrat ve Yağ Gereksinimi • Tipik adölesan diyetinin; Yağdan gelen enerji % Doymuş yağ içeriği Kompleks CHO ve posa Basit şeker içeriği 12
Vitaminler ve Mineraller • Sağlık ve büyüme üzerinde önemli görevleri vardır. • En zengin kaynaklar olan taze meyve ve sebze tüketimi yetersizdir. 13
Beslenme Alışkanlıkları • Bu dönem; fiziksel olgunluğun yanı sıra, bilişsel ve psikososyal olgunluğun kazanıldığı dönemdir. • Kimlik arayışı, bağımsızlık ve kendini kabul ettirme, dış görünüşe özen çabası vardır. Sonuç: Düzensiz öğün ve atıştırma Ev dışında beslenme Hızlı-hazır (fast-food) besin tüketimi 14
Düzensiz Öğünler • Genellikle düzensiz öğün örüntüsü Evde beslenme sıklığı Kahvaltı ve öğle öğünü atlama Kızlarda öğün atlama • Sağlıklı besinlerden kaçınma, atıştırmalık besinlere ilgi gözlenir. 15
Fast-food ve Medya • Fast-food öğünler veya atıştırmak daha popülerdir. • Fast-food besinler; daha kolay elde edilebilir, hazırdır, self-service sistemlidir, zincir restoran dizini ile ulaşılabilir. • Medya ve reklamlar beslenme alışkanlığı üzerinde etkilidir. 16
17
Fast-food Beslenme Maliyeti; Yetersiz: • Demir, kalsiyum, riboflavin, vitamin A, folik asit, vitamin C ve posa Zengin: • Yağ, doymuş yağ, kolesterol, tuz, basit karbonhidrat 18
19
20
Gereksinimi Arttıran Özel Durumlar • • Spor Şişmanlık Yeme davranışı bozuklukları Hiperlipidemiler Akne Gebelik Madde bağımlılığı 21
Demir Yetersizliği Anemisi Anemilerin yaklaşık yarısı Fe anemisidir. 22
23
Demir Yetersizliği Anemisi: Semptomlar • • Enfeksiyondan koruyucu immün bileşenler Okul başarısı , dikkat, bilişsel yetenek Yorgunluk, halsizlik İştahsızlık, disfaji Pika (geophagia, pagophagia) Taşikardi Koilonişiya (düz veya konkav tırnak) vd. 24
İyot Yetersizliği Hastalıkları (IDD) • İyot, tiroid hormonlarının temel bileşenidir. • Tiroid hormonları büyüme ve gelişmede büyük önem taşır. • Epidemiyoloji; Yaş Cinsiyet (kadın) Dağlık bölgeler Erozyon Guvatrojenler ? ? 25
İyot Yetersizliği Hastalıkları Fetüs Düşük Ölü doğum Konjenital anomali Perinatal mortalite İnfant mortalitesi Kretinizm 26
İyot Yetersizliği Hastalıkları Yenidoğan Guvatr Hipotiroidizm 27
İyot Yetersizliği Hastalıkları Çocuk ve Adölesanlar Guvatr Hipotiroidizm Mental fonksiyon bozukluğu Fiziksel gelişim geriliği 28
İyot Yetersizliği Hastalıkları Yetişkin Guvatr Hipotiroidizm Mental fonksiyon bozukluğu Hipertiroidizm 29
İyot Yetersizliği Hastalıkları Tüm yaşlar Nükleer radyasyona duyarlılık artar 30
İyot Yetersizliği Hastalıkları • Gereksinim: 7 -12 yaş: 120 mcg/gün 12+ yaş: 150 mcg/gün • Korunma: İyotlu tuz İyotlu yağ vb. 31
Diş Çürükleri Yaygın olarak görülüyor NEDENİ DENGESİZ DİYET • Diyette mineral yetersizliği • Sık rafine şeker tüketimi • Kolalı içecekler • Düzensiz fırçalama 32
Yeme Davranışı Bozuklukları • Sağlıksız yeme davranışı; bir yeme davranışı bozukluğudur. • Aşırı veya yetersiz besin tüketimi söz konusudur. • Özellikle kızlarda yaygındır, • Ağırlık denetimini sağlamak amacıyla ortaya çıkar ( kusma, laksatif kullanma). 33
Yeme Davranışı Bozuklukları • Ağırlık algılaması bozukluğu vardır. • Aşırı düzeyde zayıf olma isteği, bulimia ve anoreksia nervoza gibi hastalıkların riskini arttırır. 34
Yeme Davranışı Bozuklukları • Erken tanı zordur. • Genellikle başka bir nedenle aileleri tarafından sağlık kuruluşuna getirilirler. (GİS şikayetleri, menstrasyon bozuklukları-amenore, açıklanamayan ağırlık kaybı vb) • Tanı ve tedavinin ekip tarafından yapılması gereklidir. • Öykü: Şişmanlama korkusu, aşırı sınırlı diyet uygulama, laksatif kullanımı, açlık, öğün atlama, aşırı egzersiz yapma) 35
Hiperlipidemiler • Yüksek kan kolesterol düzeyine sahip adölesanlar, yetişkinlik dönemi için de risk altındadırlar. • Tarama yapılırken ailesel kalp damar hastalığı veya hiperlipidemi öyküsü olan adölesanlara dikkat edilmelidir. 36
Akne • Akne, gelişmenin normal bir özelliğidir. • Çinko yetersizliği ? ? • Vitamin A tedavide kullanılmaktadır. Vitamin E, vitamin A düzeyinin regülasyonuna yardımcı olmaktadır. • Günlük diyetin vitamin A ve E yönünden yeterli olmasına özen gösterilmelidir. • Yüksek dozları toksiktir. 37
Akne • Sorumlu tutulan besinler; • Çikolata • Kolalı içecekler • Yağ ve yağlı besinler • Kuruyemişler • Şeker ve şeker içeriği yüksek besinler 38
Gebelik • Besin ögesi gereksinimleri özellik taşır. • Ağırlık kazanımında önemli artış gerektirir. İyi kontrol edilmelidir. • Adölesanın bile gereksiniminin karşılanması normal koşullarda zordur. • Vitamin ve mineral eklemesi gerekir. 39
Bağımlılık • Sigara ve alkol kullanma, ilaç bağımlılığı önemli bir halk sağlığı sorunudur. • Bu maddelerin beslenme durumu ve sağlık üzerine uzun süreli olumsuz etkileri vardır. 40
Ergenlik dönemi sorunlarının çözümünde • Yaş grubuna göre besinlere olan günlük gereksinmenin belirlenmesi • Hatalı beslenme alışkanlıklarının önlenmesi Kahvaltı yapmama, öğün atlama, hatalı besin seçimi, reklamlar, özentinin düzeltilmesi • Aile ve öğretmenin çocuklara beslenme konusunda eğitim vermeleri 41
SAĞLIKLI BESLENME İLKELERİ 1. Besin çeşitliliği arttırılmalı, 2. Taze sebze-meyve tüketimi arttırılmalı, 3. Yeterli miktarda süt ve ürünlerinin tüketimi sağlanmalı, 4. İyotlu tuz kullanılmalı, 5. Tuz içeriği yüksek besinlerden kaçınılmalı, 6. Şeker ve şekerli besin tüketimi azaltılmalı, 42
43
44
Önerilen Günlük Besin Grupları Besin Grubu Porsiyon Sayısı Et-yumurta-Kurubaklagil-yağlı tohumlar Süt ve süt ürünleri Sebze ve meyve Ekmek ve tahıllar Yağ: 15 -20 g 2 -3 3 -4 En az 5 3 -6 Şeker vb: 25 -35 g 45
• Et-yumurta-Kurubaklagil-yağlı tohumlar 60 -90 g (2 -3 köfte büyüklüğü kadar) et, tavuk, balık, hindi 8 -10 YK KB, 2 adet yumurta 46
• Süt ve süt ürünleri: 1 SB süt, yoğurt 2 KK peynir, 1 kase sütlü tatlı, 2 SB ayran 1 porsiyon 47
• Sebze ve meyve 1 OB elma, armut, portakal, patates, havuç vb. 3 -6 adet kayısı, erik vb. 10 -15 adet kiraz, çilek, üzüm vb. 2 -3 SB doğranmış sebze, 1 tabak sebze yemeği 1 SB meyve suyu 48
• Ekmek ve tahıllar 1 OD ekmek (50 g), 6 -8 YK pişmiş makarna, pirinç, bulgur pilavı vb 1 OD börek, 1 kase çorba 49
SONUÇ Sağlıklı beslenme alışkanlıkları; • Sağlığı geliştirir, büyümeyi ve bilişsel gelişimi sağlar, • Sağlık sorunlarını önler; (demir yetersizliği anemisi, yeme bozuklukları, diş çürükleri vb. ) • Uzun dönemde sağlık sorunlarını önler; (koroner kalp hastalıkları, kanser vb. ) 50
OKUL BESLENME PROGRAMLARI • Pek çok ülkede okul beslenme programları uygulanmaktadır. Bu çerçevede uygulanan menülerin enerji ve bazı besin öğeleri bakımından gereksinimleri belirlenmektedir. • Amerika Tarım Örgütü (USDA- United States Department of Agriculture); okul beslenme programlarında uygulanan menülerin enerji ve besin öğeleri içeriğini belirlemiştir. Okullarda sunulan menülerin enerji ve temel besin öğelerinin 5 günlük ortalama değerleri tabloda yer alan değerlere ulaşmalıdır. 51
- Slides: 51