ADL TOKSKOLOJ Sevgi Lostar Mart 2009 Sevgi Lostar

ADLİ TOKSİKOLOJİ Sevgi Lostar Mart 2009

Sevgi Lostar / Mart 2009 1 Adli Toksikoloji

Adli Toksikoloji Kimyasal maddelerin canlılarda olumsuz etkilerini araştıran toksikolojinin en eski ve gelişen dalıdır. Adli Toksikoloji~Toksikolojiden hukuk amacı için yararlanır. Sevgi Lostar / Mart 2009 2 Adli Toksikoloji

Tarihçe “ Her madde zehirdir, zehir olmayan hiçbir şey yoktur. Ancak zehirle ilacı ayıran onun dozudur” Paracelsus (1493– 1541) Sevgi Lostar / Mart 2009 3 Adli Toksikoloji

Tarihçe Modern toksikolojinin kurucusu olarak tanınan İspanyol asıllı Orfila (1787– 1853), zehirlerin kimyasal ve biyolojik özellikleri arasında ilk ilişki kuran kişidir. Orfila, adli toksikolojinin temellerini atmış ve ölümle sonuçlanan bir zehirlenme olayında, kimyasal analizin yasal bir delil olarak gerekliliğini belirtmiştir. Sevgi Lostar / Mart 2009 4 Adli Toksikoloji

Tarihçe Dünyada 17 milyon organik ve anorganik kimyasal madde var 1, 3 milyon madde kullanılıyor Bütün maddeler zehir olabilir Yeterli doz ve vücuda giriş yolu zehiri yararlı hale getirebilir Sevgi Lostar / Mart 2009 5 Adli Toksikoloji

Adli Toksikoloji Postmortem araştırmalar yapar Trafik kazalarında alkol inceler Karbon Monoksit saptar Uyuşturucu madde arar Adalete ölüm nedeni hakkında yardımcı olur Sevgi Lostar / Mart 2009 6 Adli Toksikoloji

Ölümler İntihar Cinayet Ani-beklenmedik ölüm Ası, boğma, boğulma Kötü Amaçlı Kullanılan Droglar Trafik Kazaları Sevgi Lostar / Mart 2009 7 Adli Toksikoloji

Ölümler İnsan vücudu oldukça karmaşık, dinamik bir kimyasal fabrikalar topluluğudur Ölüm sonrası fabrikaların bütünlüğü ve kooperasyonu farklı hızlarda bozulur Sevgi Lostar / Mart 2009 8 Adli Toksikoloji

Toksikolojik Analizler Uygun örnek alınması Örneğin zamanında alınması Örneğin saklama koşulları Sevgi Lostar / Mart 2009 9 Adli Toksikoloji

Hata Kaynakları Örnek alma Uygun tüp içine alma Uygun kan alma Kanın saklanması Etiketleme Kan doğru kişiye mi ait ADI- SOYADI, TARİH, SAAT, KANI ALAN KİŞİ Sevgi Lostar / Mart 2009 10 Adli Toksikoloji

Kırmızı Tüpler Kırmızı tüpde antikoagulan veya koruyucu kimyasal yoktur. Serum elde etmek amacıyla kullanılır. Santrifüjden önce 10 -15 dakika kanın pıhtılaşması için bekletilir Sevgi Lostar / Mart 2009 11 Adli Toksikoloji

Sarı Tüpler Jel içerir, santrifüjden sonra serum ile pıhtı arasında tabaka oluşur Başka bir kimyasal madde içermez Sevgi Lostar / Mart 2009 12 Adli Toksikoloji

Gri Tüpler Sodyum florür ve potasyum okzalat Sodyum iyodoasetat içerir. Sevgi Lostar / Mart 2009 13 Adli Toksikoloji

Yeşil Tüpler Heparinin sodyum veya lityum tuzlarını içerir. Heparin; trombini inhibe eder, böylece pıhtı oluşmaz (plazma elde edilir) Avantajı; pıhtı oluşumu için beklemek gerekmez. Sevgi Lostar / Mart 2009 14 Adli Toksikoloji

Lavanta Tüpler EDTA içerir, kalsiyum ile kelat yaparak pıhtılaşmayı önler Hematolojide çok kullanır Sevgi Lostar / Mart 2009 15 Adli Toksikoloji

Açık Mavi Tüpler Sodyum sitrat içerir, kalsiyumla kelat yaparak pıhtılaşmayı önler Kan- antikoagulan oranı bilinmelidir Koagülasyon analizlerinde kullanılır Sevgi Lostar / Mart 2009 16 Adli Toksikoloji

Kahverengi ve Koyu Mavi Tüpler Eser element analizinde kullanılır Kahverengi tüp; Pb analizinde Koyu mavi tüp; diğer eser elementlerin analizinde (Asitle yıkanmış) Sevgi Lostar / Mart 2009 17 Adli Toksikoloji

Post-Mortem Örnek Alınması Belirli bölgelerden kan alınması İdrar Vitröz sıvı(göz) Dokular(karaciğer, beyin, kas. . . ) Mide içeriği Saç-tırnak Sevgi Lostar / Mart 2009 18 Adli Toksikoloji

Farklı yerden örnek alınırsa Siyanür(mg/L) Etanol(mg/d. L) Kan(bacak) 7, 6 134 Kan(kol) 65 136 Sevgi Lostar / Mart 2009 19 Adli Toksikoloji

Parasetamol-Dextro-Nordextrpo (mg/L) Sağ ayak kan 119 0, 5 Sol ayak kan 106 0, 9 0, 5 Sağ kol kan 171 7, 1 0, 9 Sol kan 424 31, 5 1, 9 Sevgi Lostar / Mart 2009 20 Adli Toksikoloji

Göz Sıvısı Sıvı olduğundan çalışılması kolaydır. Kan düzeyine çok yakın sonuç verir. Glukoz, üre ve elektrolit analizlerinde de yararlıdır. Birçok ilacın kan düzeyleri ile benzerlik gösterir. Sevgi Lostar / Mart 2009 21 Adli Toksikoloji

Mide Yıkama Suyu Tarım ilaçları ve müstehzar ilaçlar ile zehirlenme olayında laboratuvar için örnek alınması; İçilen insektisidin ve müstahzar ilacın kutusu boş olsa dahi gönderilmelidir. Ortada kutu yoksa bile yakınlarından zehirlenmeye neden olan ilacın adı sorularak tutanaklara geçirilmelidir. Hasta hastaneye götürüldüğünde midesinin yıkama suyu alınmalıdır. Sevgi Lostar / Mart 2009 22 Adli Toksikoloji

Post-Mortem Örneklerde Sorunlar Olay hakkında bilgi eksikliği Olay yerinin yetersiz incelenmesi Çürümüş veya parçalanmış cesetler Yanıklar Gömülmüş cesetler(Feth-i kabir) Sevgi Lostar / Mart 2009 23 Adli Toksikoloji

Saç Uyuşturucular, dolaşım sisteminde, kanla birlikte sirküle olurken, kıl kökünde tutulur ve köklerden dışarı doğru büyüyen kıl gövdesinin merkezinde hapsedilir Sevgi Lostar / Mart 2009 24 Adli Toksikoloji

Başın arka üst bölgesi genelde örnek alma yeri olarak seçilmektedir. Çünkü bu bölgedeki kılların çoğunluğu (%85) aktif büyüme bölgesinde olduğundan uyuşturucuyu tespit etme olasılığı daha fazladır. Kesmek için kıllar sıkıca tutulup yavaşça çekilerek mümkün olduğu kadar dipten kesilir. Sevgi Lostar / Mart 2009 25 Adli Toksikoloji

Sevgi Lostar / Mart 2009 26 Adli Toksikoloji

Saç Sevgi Lostar / Mart 2009 27 Adli Toksikoloji

Tedavi edici ilaçlar Sevgi Lostar / Mart 2009 İlaçlar Bağımlılık yapan ilaçlar Analjezikler Morfin Benzodiazepinler Eroin Antidepresanlar Kokain 28 Adli Toksikoloji

İlaçlar Tedavi edici ilaçlar İlaç bağımlılığına neden olan kimyasal maddelerin bir kısmı tıbbi amaçla kontrollü bir şekilde kullanılırlar. İlaçların tedavi amacı dışında veya o toplumun kültürel ve sosyal yapısına uymayan şekilde kullanılması “ilaç suistimali” olarak tanımlanır. Böylece bütün ilaçların suistimali mümkündür. İlaçların tedavi dozlarıyla toksik dozları arasındaki aralığın çok dar olması sıklıkla akut zehirlenmelere yol açabilmektedir. Sevgi Lostar / Mart 2009 29 Adli Toksikoloji

Bağımlılık Yapan İlaçlar Narkotik maddeler Morfin türü ağrı kesicilerin tümü narkotik analjeziktir. Narkotik analjezikler merkezi sinir sistemi üzerine etki ederek acıyı dindirirler, uyuşukluk ve uyku verirler. Eroin yüksek derecede psikolojik ve fizyolojik bağımlılık yapar. Sevgi Lostar / Mart 2009 30 Adli Toksikoloji

Sevgi Lostar / Mart 2009 31 Adli Toksikoloji

Morfin Alınışından kısa süre sonra tüm hücrelere dağılır Önce majör metaboliti olan morfin-3 -glukuronid (M 3 G) Daha yavaş olarak da 6 -glukuronide (M 6 G) dönüşür Atılımın % 70’i böbreklerle ve glukuronid şeklinde olur Safra ile %7 -10 , akciğerlerle %3 -6 arasında atılır İdrarla değişmeden serbest olarak atılan miktarı %10 dan azdır Sevgi Lostar / Mart 2009 32 Adli Toksikoloji

Eroin Kanda 15 -20 dakikada 6 -asetil morfine dönüşür Karaciğerde tümüyle morfine dönüşmesi birkaç saat sürer 6 -MAM’ın idrarda bulunması kişinin eroin kullandığının kesin kanıtıdır Ancak kullanımdan sonra birkaç saate kadar bulunabilir İdrarda atılımda morfin fazla olmasına rağmen saçta 6 -MAM miktarı daha fazladır Etki süreleri 3 -6 saat arasındadır Morfin, kodein veya eroin alan kişinin idrarında son Sevgi Lostar / Mart 2009 Adli Toksikoloji 33

Antidepresanlar Barbitüratlar, tedavide ağrı kesici, anestezik ve kasılmalara karşı kullanılır Genellikle ağız yoluyla alınır Uzun süre sıkça kullanımları fiziksel bağımlılık yapabilir Etki süreleri farklıdır 2500 den fazla türevi vardır , klinikte 50 kadarı kullanılır Benzodiazepinler, tedavide teskin edici, uyutucu ve adale gevşetici olarak kullanılır Sevgi Lostar / Mart 2009 34 Adli Toksikoloji

Barbirütatlar Genellikle ağızdan hap şeklinde alınır Yağda çözünür Çözünme derecelerine bağlı olarak kısa, orta ve uzun etkili olarak üç gruba ayrılır Etki süreleri 3 -24 gün arasında değişir Karaciğerde metabolize olur Bir kısmı idrarla esas olarak aktif ve inaktif metabolitler şeklinde ve diğerleri de değişime uğramadan atılır Alınan barbitürata bağlı olarak idrarda, alındıktan yaklaşık 30 saat veya birkaç hafta sonra pozitif çıkabilir Sevgi Lostar / Mart 2009 35 Adli Toksikoloji

Benzodiazepinler etki sürelerine göre üçe ayrılır: Uzun etkililerin etki süresi 1 -3 gündür (Diazepam, flurazepam, halazepam, klonazepam, klorazepat, klordiazepoksit, kuazepam, medazepam, prazepam) Orta etkililerin etki süreleri 10 -20 saattir (Alprazolam, bromazepam, lorazepam, oksazepam, temazepam) Kısa etkililerin etki süreleri 2 -8 saattir (Midazolam, trazolam) Sevgi Lostar / Mart 2009 36 Adli Toksikoloji

Halusinojenler Normal düşünme mekanizmasında, ruh haletinde, his duygu ve algılamada göze çarpan değişiklikler yapabilen, psikolojik bağımlılığa neden olan ve merkezi sinir sistemi üzerine etkili olan maddelerdir En çok kullanı esrardır Esrar etken maddeleri yağlarda çözünür vücudun yağ dokusunda depolanır Arasıra kullanan kişilerde 1 ile 3 gün , kronik içicilerde son dozdan bir hafta veya daha fazla sürede idrarda tespit edilebilir Duman altında kalan ve içmeyen şahısların idrarında da bulunabilir Sevgi Lostar / Mart 2009 37 Adli Toksikoloji

Sevgi Lostar / Mart 2009 38 Adli Toksikoloji

Sevgi Lostar / Mart 2009 39 Adli Toksikoloji

Uyarıcılar • MSS üzerine uyarıcı etki yapar • Etkileri kokaine benzer • En sık rastlanılan tipi Ecstasy adı altında satılan tablet formlarıdır • Kokain kullanımı son yıllarda artmıştır • Kokainin plazmadaki yarılanma süresi çok kısadır ve tamamı benzoilekgonin ve ekgonin metil esterine dönüştürülerek idrarla atılır • Kokain kanda ve idrarda aranır • 48 saat içinde idrarda kokain metabolitleri bulmak mümkündür Sevgi Lostar / Mart 2009 40 Adli Toksikoloji

Sevgi Lostar / Mart 2009 41 Adli Toksikoloji

Amfetaminler Amfetamin, alınmasından 24 saat sonra dozun yaklaşık %70'lik kısmı idrar ile atılır İdrarın p. H değerine bağlı olarak dozun %30’u değişmeden, geri kalan kısmı da metabolitleri olarak dışarı atılır Metamfetamin'nin yaklaşık %62’si ilacın alınmasından 24 saat sonra, dozun %43’ü değişikliğe uğramadan, kalan kısmıda amfetamin olarak dışarı atılır Amfetaminler vücuda alındıktan sonraki 3 -4 gün boyunca idrarda bulunabilir Sevgi Lostar / Mart 2009 42 Adli Toksikoloji

MDMA, metilen- dioksiamfetamin'e metabolize olur İdrarla %65'i ana ilaç, %7'si MDA şeklinde atılır Diğer idrar metabolitleri, metilen köprülerinin bölünmesiyle oluşan ve konjugatlar halinde atılan MDMA ve MDA‘nın mono ve dihidroksi türevlerini içerir İdrarda 3 güne kadar bulunabilir Sevgi Lostar / Mart 2009 43 Adli Toksikoloji

Kokain Orta derecede alındığında benzylecgonin idrarda 3 güne kadar bulunur Kronik içicilerde 3 hafta boyunca idrarda bulunabilir Kokain idrarda büyük oranda metabolitleri şeklinde atılmasına rağmen saçtan büyük oranda kokain olarak atılır Sevgi Lostar / Mart 2009 44 Adli Toksikoloji

Sevgi Lostar / Mart 2009 45 Adli Toksikoloji

Uçucular Alkoller • Metil alkol, etil alkol Solventler • Toluen, aseton Gazlar • Karbonmonoksid, hidrojen siyanür Sevgi Lostar / Mart 2009 46 Adli Toksikoloji

Alkoller Metil Alkol (CH OH) 3 Tahta alkolü, odun ruhu, methanol ve carbinol bilinen diğer adlarıdır Berrak ve renksizdir Tahtanın distile edilmesiyle elde edilir ve ilk haliyle gerek tadı ve gerekse kokusu nedeniyle içilmesi pek tercih edilmez Ucuz olması, kolay elde edilebilmesi nedeniyle özellikle kaçak içki yapımında sıkça kullanılır Meydana gelen zehirlenmeler çoğunlukla kaza veya intihar orijinlidir Metil alkol için letal doz 80 mg/dl ve üzeri olarak belirtilmektedir Sevgi Lostar / Mart 2009 47 Adli Toksikoloji

Etil Alkol (C 2 H 5 OH): Genellikle sindirim yoluyla alınan etil alkolle akut zehirlenmelere çok sık rastlanır Etil alkol bir merkezi sinir sistemi depresanıdır Kanda etil alkol miktarı %25 mg ‘ dan aşağı olduğunda kişinin etkilenimi az olacaktır Birçok ülkeler, alkol etkisinde araç kullanmayı yasaklamışlardır Sürücünün kandaki alkol düzeyi belirli bir limitin üstünde olduğunda trafik suçu olarak kabul edilmektedir Yasal alkol limit değeri ülkemizde 0. 5 promildir Alkolle zehirlenmede veya adli tıp açısından bir kişinin sarhoşluk derecesinin saptanmasında, en uygun biyolojik materyal kandır Sevgi Lostar / Mart 2009 48 Adli Toksikoloji

Solventler Uçucu organik çözücüleri içeren ürünler, günümüz toplumlarında yaygın olarak kullanılmaktadır Evde ve sanayide temizlik malzemeleri, yapıştırıcılar, boyalar, vernikler, kozmetik ürünler, aerosollar içerisinde uçucu maddeler yaygın olarak bulunmaktadır Organik çözücülerin sayısı her geçen gün artmaktadır Anestezi uygulamaları hariç tutulursa, uçucu maddeler (UM) ile intoksikasyonlar, genellikle bu maddelerin bilerek alımı şeklindedir Yapıştırıcı koklama (glue sniffing) olarak adlandırılmaktadır Sevgi Lostar / Mart 2009 49 Adli Toksikoloji

Gazlar Toksik gazları insanlar üzerindeki etkilerine göre ikiye ayırabiliriz: asfiksanlar (basit asfiksanlar, kimyasal asfiksanlar) ve irritanlar • Asfiksi meydana getiren gazların zararlı etkileri, konsantrasyon, temas süresi ve ventilasyon durumuna bağıdır. • Klinik belirtiler havadaki oksijen konsantrasyonu %15 ’in altında olduğunda ortaya çıkar ve %6 -10 ’un altındaki oranlarda ölüm gerçekleşir • Suda çözünürlüğü fazla olan amonyak, kükürt dioksit gibi maddeler başlıca gözün konjonktival yüzeyinde ve üst solunum yolları muköz membranlarında absorbe olurken, suda az çözünen maddeler (fosgen, ozon, azot dioksit, vb) terminal bronşiyol ve alveol düzeyine kadar ulaşabilirler • Kişileri uyarıcı bir etki olmadığından kişiler bu toksik maddelere farkında olmadan uzun süre maruz kalabilirler Sevgi Lostar / Mart 2009 50 Adli Toksikoloji

Doğal Zehirler Bitkiler • Zehirli mantarlar, aflatoksinler Hayvanlar • Yılan, böcek, akrep, balık Sevgi Lostar / Mart 2009 51 Adli Toksikoloji

Çeşitli Zehirler Korozif alkil ve asitler Endüstriyel kimyasallar Hidrokarbonlar Sevgi Lostar / Mart 2009 52 Adli Toksikoloji

Pestisitler Besin maddelerinin üretimi, tüketimi ve depolanmaları sırasında, besin değerini bozan ve besinleri yok eden, zarar veren haşereleri, mikroorganizmaları ve diğer zararlıları yok etmek için kullanılan fiziksel, kimyasal veya biyolojik savaş maddelerine pestisidler denir Pestisidler, kullanma yerlerine göre insektisitler (böceklere karşı), herbisitler (yabancı otlara karşı), fungusitler (mantarlara karşı), rodendisitler (kemiricilere karşı) v. b. ismini alır Pestisitlere akut veya kronik maruz kalımların, vücutta karakteristik patolojik lezyon yapmamasından dolayı, bu kimyasallara maruz kalan bireylerin dokularında ve vücut sıvılarında pestisitlerin varlığı ve düzeyinin belirlenmesi, ancak uygun analiz yöntemlerinin uygulanması ile mümkün olmaktadır Sevgi Lostar / Mart 2009 53 Adli Toksikoloji

Sevgi Lostar / Mart 2009 54 Adli Toksikoloji

Pestisitler Kullanıldıkları zararlılara göre sınıflama İnsektistler ( böcek öldürücüler) Fungusitler (mantar öldürücüler) Herbisitler (zararlı otları yok edenler) Akarisitler (çok ayaklılar ve keneleri öldürenler) Bakterisitler (bakterileri öldürenler) Rodentisitler (kemiricileri öldürenler) Algisitler (algleri yok edenler) Avenisitler (kuşları öldüren ya da yok kaçıranlar) Sevgi Lostar / Mart 2009 55 Adli Toksikoloji

İnsektistler Organik Klorlu İnsektistler (Endosülfan) Suda az çözünen, çok dayanıklı katı maddelerdir Tohumların, odunların ilaçlanmasında ve evlerde haşerelere karşı kullanılır Organik çözücülerde, mineral, bitkisel ve hayvansal yağlarda çözünür Bu özellikler organik klorlu insektisitlerin çevrede uzun süre kalmasına, insan ve hayvan yağlarında ve diğer dokularda toplanmasına neden olmaktadır Özellikle evcil hayvanların sütünde birikmeleri insan sağlığı yönünden önem taşımaktadır Sevgi Lostar / Mart 2009 56 Adli Toksikoloji

DDT ilk bulunduğu 1939’dan sonraki yıllarda göstermiş olduğu performans ile, ilacı bulan bilim adamına NOBEL ÖDÜLÜ kazandırmıştır Sevgi Lostar / Mart 2009 57 Adli Toksikoloji

DDT Buna karşın, özellikle 1960’lı yıllardan itibaren DDT, tehlikeli bir kirletici olarak görülmeye başlandı. 1970'li yıllarda ise ABD ve Avrupa'da yasaklanmıştır. Sevgi Lostar / Mart 2009 58 Adli Toksikoloji

NEDEN Sevgi Lostar / Mart 2009 59 Adli Toksikoloji

DDT’nin karakteristik özellikleri 1 - Hareketlilik: DDT uzun yollar aşabilir. Hava sayesinde su veya toprağa ulaşabilir 2 - Dirençlilik: DDT çevrede 30 yıl kalabilir 3 - Biyolojik birikim: DDT, bir organizmanın metabolizmasına çok kolay girebilen bir yapıdadır. Besin zincirinde son tüketiciye doğru gittikçe biriken oran artar Sevgi Lostar / Mart 2009 60 Adli Toksikoloji

Biyolojik Birikim Doğa için kirletici ve zehirli olan bazı maddeler özelliklerini daima korurlar besin zincirini oluşturan organizmaların dokularında zararlı konsantrasyon düzeyine ulaşabilirler Bu olaya BİYOLOJİK BİRİKİM denir Doğada biyolojik birikebilen maddelerin başında DDT gibi sentetik organik kimyasal maddeler, bazı radyoaktif maddeler ve bazı ağır metaller gelir Sevgi Lostar / Mart 2009 61 Adli Toksikoloji

1600 p. p. m 250 p. p. m 5 p. p. m 0, 02 p. p. m. DDTnin bir göl ekosistemindeki besin zincirinde birikimi Sevgi Lostar / Mart 2009 62 Adli Toksikoloji

Sevgi Lostar / Mart 2009 63 Adli Toksikoloji

Sevgi Lostar / Mart 2009 64 Adli Toksikoloji

Sevgi Lostar / Mart 2009 65 Adli Toksikoloji

Sevgi Lostar / Mart 2009 66 Adli Toksikoloji

Gelecek Yıllarda Adli Toksikoloji LC/MS teknikleri daha çok kullanılacak. Drogların metabolik yolları (Farmakokinetik) daha iyi anlaşılacak. Zehirlenme mekanizmaları üzerinde (Farmakodinamik) daha fazla durulacak. Zehirlenme metabolizmasındaki genetik faktörlerin rolü (genomiks) önem kazanacak. Sevgi Lostar / Mart 2009 67 Adli Toksikoloji

TEŞEKKÜRLER SORULAR? Sevgi Lostar / Mart 2009 68 Adli Toksikoloji