a niversitesi Sosyal Bilimler Enstits 133 Yrd Do

Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1/33

Yrd. Doç. Dr. Sami Doğru 2/33

Uluslararası Hukuk/ Deniz Hukuku 3/33

Kaynaklar 1. Uluslararası Hukuk, Hüseyin Pazarcı. 2. Uluslararası Hukuk Dersleri II, Hüseyin Pazarcı. 3. Uluslararası Hukukun Esasları, Melda Sur. 4. Milletlerarası Hukuk Dersleri- Devletin Yetkisi, Sevin Toluner. 5. Deniz Hukuku Çalışmaları, Ferit Hakan Baykal 6. Devletler Hukukuna Giriş, Seha L. Meray Mevzuat Milletlerarası Hukuk Temel Belgeleri, Aslan Gündüz. 4/33

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk Uluslararası topluma bakıldığında değişik düzeylerde varlıklarını sürdüren bir çok birimle karşılaşılır. Bunların başında egemen ve birbirleriyle eşitlik ilişkileri içindeki devletler gelmektedir. Devletler 5/33

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk Devletler dışında kalan ve varlığı ile faaliyetleri herhangi bir devletin hukuk düzenine bağlı olmayan, örneğin BM, Avrupa Konseyi, NATO gibi, “hükümetlerarası uluslararası örgütler” de bulunmaktadır. H/A Uluslararası Örgütler 6/33

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk Yine, uluslararası toplumda belirli düzeyde örgütlenmiş olmakla birlikte devlet niteliği kazanmamış, örneğin “vesayet altında topluluklar” ya da “ulusal kurtuluş hareketleri” gibi gelişmeleri zamanla tamamlanan veya ortadan kalkan, bir takım “ara birimler”e rastlanmaktadır. Ara Birimler 7/33

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk Belirli bir alanda uzmanlaşmış ve bu alanda faaliyet gösteren “ulusal birimler” arasında uluslararası düzeyde kurallar koyan ve bunların faaliyetlerini düzenleyen, örneğin evrensel düzeyde “Uluslararası Olimpiyat Komitesi”, bölgesel düzeyde “Avrupa Futbol Federasyonu (UEFA)” gibi mesleki yada uzman “hükümetler dışı uluslararası örgütler” de bulunmaktadır. H/D Uluslararası Örgütler 8/33

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk Bir devletin hukuk düzeni içinde hukuk kişiliğine sahip, başta bireyler olmak üzere, ayrıca dernek, sendika, vakıf ya da ticaret ortaklıkları vb. hukuk tüzel kişilerinden oluşan “ulusal hukuk kişileri” de uluslararası toplumun birimleri arasında yer almaktadır. Ulusal Hukuk Kişileri • Gerçek Kişiler • Tüzel Kişiler 9/33

Uluslararası Hukukun Süjeleri 1. Devletler, 2. Hükümetlerarası Uluslararası (BM, NATO Vb. ) 3. Ara Birimler (Vesayet altındaki ulusal kurtuluş hareketler vb. ) 4. Hükümetler Dışı Uluslararası (UEFA, Uluslar arası Olimpiyat vb. ) 5. Ulusal Hukuk Kişileri (Gerçek Kişiler) Örgütler devletler, Örgütler Komitesi ve Tüzel 10/33

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk Bu birimler arasındaki ilişkileri etkileyen öğeler şunlardır: 1) Özellikle ekonomik ve askeri olanaklar dahil güç, 2) Din dahil her türlü inanç ve değer yargısını kapsadığı biçimiyle geniş anlamda ahlak, 3) Maddi çıkarlar dahil bir çok değişik amacın etkilerine bağlı olarak oluşturulan siyaset, 4) Hukuk. 11/33

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk, genel anlamda belirli bir toplumu oluşturan kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallar bütününü belirtmektedir. Uluslararası düzeyde faaliyet gösteren kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kuralları günümüzde üç biçimde ortaya çıkmaktadır: - Ulusal hukuk - Ulus-üstü hukuk, - Uluslararası hukuk. 12/33

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk 1) Ulusal hukuk (national law): Bu kapsamda, bir devletin anayasası, yasaları vb. hukuk kuralları koyma yöntemleri aracılığı ile oluşturulan kurallardır. Burada iç hukuk nitelemesi kuralın kaynağını belirtmekte olup, hukuk kurallarının uluslararası nitelikte bir içeriğe sahip olmasına engel değildir. 13/33

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk Örneğin; - Yabancı yatırımların koşullarını düzenleyen iç hukuk kuralları, - Uluslararası hukukun iç hukuk düzenlemelerine bıraktığı ya da düzenlemediği çerçevede konsolosluk ilişkileri, uluslararası faaliyetlerin iç hukuk kuralları ile düzenlemeleridir. 14/33

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk 2) Ulus-üstü (supranational) hukuk Ulus-üstü otorite tarafında tek taraflı olarak konulan kurallardır. AB hukuku (European Union Law) bunun tipik örneğini oluşturur. Bu hukuk kuralları hem üye devletleri hem de üye devletler yetkisi altında bulunan bireyler ya da iç hukuk tüzel kişileri üzerinde etki doğurur. 15/33

Uluslararası Toplum İlişkileri ve Hukuk 3) Uluslararası hukuk Devletlerarası bir hukuk düzeni çerçevesinde devletlerin ve kimi zaman uluslararası örgütlerin eşitlik ilişkisi içinde birlikte oluşturdukları kurallarıdır. İşte inceleme alanımız uluslararası hukukun bir alt dalı olan deniz hukuku olacaktır. 16/33

Uluslararası Hukukun Tanımı Tanım Uluslararası hukukudur. Hukuk uluslararası toplumun Ancak uluslararası hukukun tanımı konusunda, uluslararası toplumu oluşturan birimlerin (uluslararası hukuk kişileri: devlet-örgüt-birey gibi) tanımına göre çeşitli görüşler bulunmaktadır. Günümüzde oluşan temel görüş çerçevesinde uluslararası hukuk, başta devletler olmak üzere, uluslararası kişiliğe sahip birimler arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallar bütünü olarak tanımlanmaktadır. 17/33

Uluslararası Hukukun Tanımı Hukuk Kişiliği Uluslararası alanda hak ve borç sahibi olmayı, haklarını doğrudan doğruya uluslararası alanda koruma ehliyetini ve uluslararası sorumluluğun doğabilmesini ifade eder. 18/33

Uluslararası Hukukun Tanımı Hukuk Kişiliği Bu bakımdan, ancak uluslararası hukuk kişiliğine haiz birimler; - Uluslararası hukuk normları oluşturup, andlaşmalar akdeder, - Diplomatik ilişki kurabilir, - Uluslararası örgütlere üye olabilir, - Uluslararası mercilere bizzat başvurabilirler. 19/33

Uluslararası Hukukta Terim Sorunu Bugün üç önemli batı dilinde, uluslararası hukuku belirtmek için aralarında herhangi bir anlam farkına gidilmeden, şu terimler kullanılmaktadır: - İngilizce: international law ya da law of nations; - Fransızca: droit international ya da droit des gens; - Almanca: Völkerrecht. 20/33

Uluslararası Hukukun Tanımı Türkçede uluslararası hukukun belirtilmesinde çeşitli adlar kullanılmıştır. İlk Türkçe yapıtın yazarı Baron Schlechta Ottokar’ın 1847’de Viyana’da basılan kitabında Huku-u Milel terimini kullandığı gözlenmektedir. Daha sonra gelen yazarlar Devletler Hukuku anlamına gelen Hukuk-u Düvel terimini yeğlemiştir 21/33

Uluslararası Hukukun Tanımı Cumhuriyet döneminde uluslararası hukuku belirtmekte en çok kullanılan terim Devletler Umumi Hukuku ya da kısaca Devletler Hukuku olmuştur. Son yıllarda yazarlar; - Devletler (Umumi- Genel) Hukuku, - Milletlerarası Hukuk, - Uluslararası Hukuk hatta - Uluslararası Kamu Hukuku terimlerinden birini kullandığı görülmektedir. - Biz “Uluslararası Hukuk” terimini kullanmayı tercih ediyoruz. 22/33

Uluslararası Hukukun Niteliği Uluslararası hukuk bir hukuk düzeninin sahip olduğu tüm özelliklere sahiptir. Bir hukuk düzeni iki temel özellik gösterir: 1) Uyulması zorunlu kurallar bütünü oluşturmak, 2) Örgütlenmiş bir toplumsal yapı aracılığı ile bu kurallara uyulmasını yaptırım yoluyla sağlamak. 23/33

Uluslararası Hukukun Niteliği 1) Uyulması zorunlu kurallar bütünü oluşturmak Uluslararası hukuk uyulması zorunlu kurallar bütünü oluşturmaktadır. Çünkü ona bu niteliği veren iki koşula da sahiptir: a) Hukuk kurallarını oluşturmak için gerekli olan yetkilerle donatılmış bir toplumsal otoritenin varlığı, b) Bir düzenin hukuk düzeni oluşturabilmesi için bunlara uyulmasının zorunluluğuna inanılmasıdır. 24/33

Uluslararası Hukukun Niteliği a) Toplumsal Otoritenin Varlığı Uluslararası hukuk kurallarını yaratan bir toplumsal otorite: - Başta devletlerin ve - Sınırlı ölçüde de uluslararası örgütlerin bütününce oluşturulmaktadır. Bunun iç hukuktan farklı olması, sadece bir örgütlenme biçimi sorunudur. 25/33

Uluslararası Hukukun Niteliği b) Kurallara Uyulmasının Zorunluluğuna İnanılması Uluslararası hukukun uyulması zorunlu kuralları kapsadığı bütün devletlerce ve öteki uluslararası kişilerce kabul edilmektedir. 26/33

Uluslararası Hukukun Niteliği 2) Örgütlenmiş bir toplumsal yapı aracılığı ile bu kurallara uyulmasını “yaptırım” yoluyla sağlamak. Bazı zayıflıklara rağmen, uluslararası hukuk bir takım olanaklardan yoksun değildir. Bu konuda getirilen eleştirilerden bir tanesi, bir düzende kurallara uyulmaması durumunda, bunu saptayacak ve durumun düzeltilmesi ya da bu haksız eylemi ya da işlemi yapan hukuk kişilerinin cezalandırılmasına karar verecek zorunlu bir yargı sisteminin bulunmamasıdır. 27/33

Uluslararası Hukukun Niteliği 2) Örgütlenmiş bir toplumsal yapı aracılığı ile bu kurallara uyulmasını “yaptırım” yoluyla sağlamak. Bu konuda uluslararası hukuka yöneltilen ikinci eleştiri ise, uyulmayan kurallara gerektiğinde zorla uymayı sağlayacak bir uluslararası yürütme organının yokluğu olmaktadır. 28/33

Uluslararası Hukukun Niteliği 2. a) Zorunlu Bir Yargı Sisteminin Bulunmaması Uluslararası hukukun bugün için zorunlu bir yargı sisteminde yoksun olması bir gerçektir. Çünkü Uluslararası Adalet Divanı gibi uluslararası yargı organlarının önüne gitmek isteğe bağlıdır. Bununla birlikte, günümüzde devletler kendiliklerinden aralarındaki uyuşmazlıkları bu tür organlara sunmayı giderek artan biçimde kabul etmektedirler. AİHM, Avrupa Ceza Divanı vb. 29/33

Uluslararası Hukukun Niteliği 2. b) Uluslararası Yürütme Organının Yokluğu Bu da bir gerçektir. Ancak, bu uluslararası hukukun her türlü yaptırım uygulamasından yoksun bir düzeni oluşturduğu anlamına da gelmemektedir. Uluslararası hukuk bu eksikliği, uluslararası hukukun öngördüğü yaptırımları her devletin kendisince uygulamasını öngörmek suretiyle, gidermeye çalışmaktadır. 30/33

Uluslararası Hukukun Niteliği 2. b) Uluslararası Yürütme Organının Yokluğu Ayrıca, uluslararası toplumun örgütlenme düzeyi arttıkça, devletlerin kimi durumlarda topluca yaptırım uygulamaları olanağı da ortaya çıkmaktadır. Nitekim MC’nin ve daha sonra BM’nin kurulmasıyla, gerektiğinde çeşitli zorlama önlemlerini ve hatta kuvvet kullanmayı da içeren bir takım ortak yaptırım uygulamaları öngörülmüş ve bunlara fiilen başvurulmaktadır. 31/33

Uluslararası Hukukun Niteliği Sonuç olarak; bütün zaaflarına karşın, uluslararası hukuk, bir hukuk düzenin sahip olması gereken iki temel özelliği olan; - Gerek uyulması zorunlu kurallar içermesi, -Gerekse bunların uygulanmasının sağlanması açısından bir hukuk düzeni niteliğine sahiptir. 32/33

Uluslararası Hukukun Öteki Hukuk Düzenlerinden Farkı İç Hukuktan Farkları - Kuralları oluşturan bir üst otoritenin bulunmaması: * Ulusal hukukta kural koyan, yargılama işlevi gören, kuralları zorla uygulatan bir devlet aygıtı var. * Oysa uluslararası toplum hiyerarşik bir yapıda değildir. • Üst otorite olmadığı için kuralları bizzat devletler koyar. • Bu kurallar, devletlerin egemenliği esası sonucu, devletlerin münhasıran yetkisi dışındaki konuları kapsar. • Bu kurallar andlaşmalarla konur, andlaşmalar da tarafları bağlar. • Örf ve adetlere gelince bunların önemli kısmı yerel ve bölgeseldir. 33/33

Uluslararası Hukukun Öteki Hukuk Düzenlerinden Farkı İç Hukuktan Farkları - Zorunlu bir yargı merciinin bulunmaması: Bir uyuşmazlığın yargı organına götürülmesi devletlerin rızasına bağlıdır. * UAD’nın bir hukuki uyuşmazlığı inceleyebilmesi için, her iki taraf devletin de yargı yetkisini kabul etmesi gerekir. * UACD ve AİHM’nin yargı yetkisi bu sözleşmelere taraf devletlerce kabul edilirse söz konusu olabilir. 34/33

Uluslararası Hukukun Öteki Hukuk Düzenlerinden Farkı İç Hukuktan Farkları - Tek elden yaptırım uygulayacak bir organın bulunmaması. Uluslararası alanda çeşitli yaptırımlar (ör: zararla karşılık, misilleme, askeri müdahale gibi) mevcut olmasına rağmen, bunları tek elden uygulayacak bir organ (uluslararası polis ve ordu) bulunmamaktadır. Bu nedenle, yaptırımlar bizzat devlet tarafından karalaştırılıp (ihkak-ı hak) uygulamaya konur. Ancak, bunun uluslararası hukukun genel hukuk ilkelerine aykırılığı dikkate alındığında, bunun yerine konacak bir yaptırım mekanizması da mevcut değildir. 35/33

Uluslararası Hukukun Öteki Hukuk Düzenlerinden Farkı İç Hukuktan Farkları - Tek elden yaptırım uygulayacak bir organın bulunmaması. BM Güvenlik Konseyi: - Uluslararası barışın bozulması, tehdit edilmesi ve - Saldırı durumlarında, bir takım koşullarla yaptırım kararı alabilmekte, Bu kararların uygulanması devletler tarafından yerine getirilmektedir. Böyle olunca, güçlü olan hakkını daha iyi korumaktadır. Bu gerçek karşısında bizzat uluslararası hukukun varlığı 36/33 tartışma konusu olmuştur.

Uluslararası Hukukun Öteki Hukuk Düzenlerinden Farkı AB Hukukundan Farkları AB hukuk düzeni uluslarüstü (supranational) bir hukuk düzenidir. uluslararası hukuktan bazı konularda farklılıklar göstermektedir: - Uluslararası hukukta kurallar devletlerce ve sınırlı olarak da uluslararası örgütlerce birlikte oluşturulmasına karşılık, AB hukuku düzeninde kurucu andlaşmalar yanında kuralların AB organlarınca konulmaktadır. - Uluslararası hukukta kurallar uluslararası hukuk kişilerini bağlamasına karşılık, AB hukuku iç hukuk kişilerinin doğrudan bağlamaktadır. - Uluslararası hukuk düzeninde genel bir zorunlu yargı ve yaptırımları uygulayacak bir merkezi otoritenin olmamasına karşılık, AB hukuk düzeninde ATAD’nın varlığı ve yaptırımların AB organlarınca ya da üye devletlerce zorunlu olarak 37/33 uygulanmasını sağlayacak bir mekanizma bulunmaktadır.

Uluslararası Hukukun Kaynakları Hukukun kaynağı; - Maddi Kaynak, - Biçimsel (Şekli) Kaynak olarak tanımlanırlar. 38/33

Uluslararası Hukukun Kaynakları Uluslararası Hukukun Maddi Kaynakları - Hukuk kurallarının nereden ve nasıl ortaya çıktıklarını ifade eden, - Oluşumlarına neden olan her türlü toplumsal ve düşünsel verileri kapsayan hukuku doğuran kaynaklar veya hukuku yaratan kaynaklardır. - Maddi kaynaklar uluslararası hukuk kurallarının özünü ya da varlık nedenini oluşturan, bu kuralları yaratan temel öğelerdir. 39/33

Uluslararası Hukukun Kaynakları Uluslararası Hukukun Biçimsel Kaynakları - Bu kaynaklar uluslararası hukuk kurallarına bir biçim veren ve bir yaptırıma bağlayan yöntemleri belirtmektedir. - Salt uygulanan hukuk taraftarları pozitivistler için yalnızca bu biçimsel kaynaklar vardır. 40/33

Uluslararası Hukukun Kaynakları Uluslararası Hukukun Biçimsel Kaynakları Bunlar arasında iki ayırım uygulanan hukuk açısından da anlamlı görünmektedir. - Bu ayırımların birincisi: * Asıl Kaynaklar, * Yardımcı Kaynaklar olarak ayırır. - İkinci ayırım: * Yazılı Kaynaklar, * Yazılı Olmayanlar Kaynaklar olarak ayırır. 41/33

Uluslararası Hukukun Kaynakları Uluslararası Hukukun Biçimsel Kaynakları Biçimsel kaynakların asıl ve yardımcı kaynaklar biçiminde ayrılması, - MC döneminde USAD Statüsünün maddesindeki ayırımdır. 38. - Bu ayırım BM döneminde UAD Statüsünün 38. maddesinde de aynen benimsenmiştir. 42/33

Uluslararası Hukukun Kaynakları Uluslararası Hukukun Biçimsel Kaynakları Uluslararası hukukun Asıl Kaynakları şunlardır: 1) Andlaşmalar, 2) Örf ve Adet (Teamül-Yapılageliş), 3) Hukuk Genel İlkeleridir. Asıl kaynaklar, uluslar arası hukuk kurallarını doğrudan yaratan kaynaklardır. 43/33

Uluslararası Hukukun Kaynakları Uluslararası Hukukun Biçimsel Kaynakları Uluslararası hukukun Yardımcı Kaynakları şunlardır: 1) Mahkeme Kararları, 2) Uzman Yazarların Görüşleri (Öğreti ya da Doktrin). Yardımcı kaynaklar, uluslararası hukuk kaynaklarını yaratmayan, ancak onların varlığının ya da içeriğinin saptanmasında yardımcı olarak kendilerinden yararlanılan kaynaklardır. 44/33

Uluslararası Hukukun Kaynakları Uluslararası Hukukun Biçimsel Kaynakları Biçimsel kaynakların yazılı olup olmamalarına göre ayırım: Yazılı kaynaklar şunlardır: 1) Andlaşmalar, 2) Mahkeme Kararları, 3) Öğreti. 45/33

Uluslararası Hukukun Kaynakları Uluslararası Hukukun Biçimsel Kaynakları Biçimsel kaynakların yazılı olup olmamalarına göre ayırım: Yazılı olmayan kaynaklar ise şunlardır: 1) Örf ve Adet (Yapılageliş- Teamül), 2) Hukuk Genel İlkeleri 46/33

Uluslararası Hukukun Kişileri Devletler Uluslararası hukukun statüsünü ve ilişkilerini düzenlediği temel birimi devletler oluşturmaktadır. a. Uluslararası Hukukta Devletin Kurucu Unsurları Devlet en az üç temel öğenin bir araya gelmesinden oluşmaktadır: - İnsan Topluluğu, - Ülke, - Kendi üstünde herhangi bir otoriteye bağlı olmayan bir siyasal yönetim, egemenlik. 47/33

Uluslararası Hukukun Kişileri Devletler (2) Ülke Devlet ülkesi, bir devletin egemenlik yetkilerine sahip olduğu yeryüzü parçası olarak tanımlanabilir. Bir devlet ülkesi devlete ait kara, deniz ve hava bölümlerinden oluşmaktadır. Roma hukukundan gelen üç boyutluluk anlayışına göre, toprağa sahip olan onun altına ve üstüne de hakimdir. Bu kapsamda, kara ülkesi, toprak, toprağın altı, nehirleri ve gölleri kapsar. 48/33

Uluslararası Hukukun Kişileri Devletler (2) Ülke Deniz ülkesi, denize kıyısı olan devletlerin iç sularını ve karasularını kapsar. Hava sahası ise deniz ve kara ülkesinin üstündeki atmosfer tabakasından oluşur. Buna karşılık uzay devletin hava sahasının dışında kalır. 49/33

Uluslararası Hukukun Kişileri Devletler (2) Ülke Devletin tam olarak egemenlik yetkilerine sahip olmayıp sadece bir takım yetkiler kullandığı yerler ise ülkeye dahil değildir. Örneğin, gerek kıta sahanlığı, gerekse ilan edildiği takdirde münhasır ekonomik bölge kıyı devletinin sınırları dışında kalır. Yabancı ülkelerdeki elçilikler, ayrıcalıklı özel bir hukuki rejimden yararlanmakla birlikte, gönderen devletin ülkesi sayılmaz. Benzer şekilde açık denizde bulunan gemiler bayrak devletinin yargısına tabi olmakla birlikte, bir devletin 50/33 ülkesini teşkil etmemektedir.

Uluslararası Hukukun Kişileri Devletler (2) Ülke Bir devletin tanınmaması ya da sınırlarının tartışmalı olması, varlığını etkilememektedir. Ayrıca devletin ülkesi coğrafi anlamda bir bütünlük göstermeyebilir. Örneğin, ABD’nin Alaska eyaleti. 51/33

Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 52/33