a niversitesi Hukuk Fakltesi 159 Anayasa Hukuku Cumhuriyet

Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi 1/59

Anayasa Hukuku Cumhuriyet Dönemi Anayasal Gelişmeler (Devam) Bu ders notu Kemal Gözleri’in «Türk Anayasa Hukuku Dersleri» kitabından istifade edilerek hazırlanmıştır. 2/59

1982 Anayasası Cumhuriyet dönemi anayasal gelişmeleri başlığı altında sırasıyla; 1924 ANAYASASI 1921 Anayasası 1924 Anayasası 1961 Anayasası 1982 Anayasası 3/59

1982 Anayasası 1961 Anayasasının Yıkılışı - 1975’ten itibaren siyasal şiddet ve terör olayları tekrar tırmanmıştır. 4/59

1982 Anayasası 1961 Anayasasının Yıkılışı - 1980’de TBMM yeni Cumhurbaşkanını altı ay süreyle seçememiştir. - Bu dönemde hükümetler karar alamaz ve meclisler kanun çıkartamaz hale gelmiştir. 5/59

1982 Anayasası 1961 Anayasasının Yıkılışı - Bu krizin sorumlusu olarak “yürütme” ve devlet otoritesini zayıf bıraktığı düşünülen “ 1961 Anayasası” görülmüştür. Çözüm olarak, 1961 Anayasasında köklü değişikliklerin yapılması fikri ortaya çıkmıştır. Ancak, bu değişiklikler yapılamadığı gibi, - Ülkenin içine girdiği siyasal ve ekonomik krizden çıkılamamış, - Terör olaylarının önüne geçilememiştir. 6/59

1961 Anayasası A) Cumhurbaşkanı Madde 95 - Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince, kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış kendi üyeleri arasından, üye tamsayısının 2/3 çoğunluğu ile ve gizli oyla yedi yıllık bir süre için seçilir; ilk iki oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, salt çoğunlukla yetinilir. … 1982 Anayasası A) Seçimi Madde 102 - … En az üçer gün ara ile yapılacak oylamaların ilk ikisinde üye tam sayısının 2/3 oyu sağlanamazsa üçüncü oylamaya geçilir, üçüncü oylamada … salt çoğunluğu sağlayan aday Cumhurbaşkanı seçilmiş olur…. Salt çoğunluk sağlanamazsa en çok oy almış iki aday arasında dördüncü oylama yapılır, … bu oylamada da salt çoğunluk sağlanamazsa derhal TBMM seçimleri yenilenir. 7/59

1982 Anayasası 1980 Cumhurbaşkanı Seçimi 6. CB Fahri Korutürk'ün görev süresinin bitiminden 15 gün önce (22 mart 1980) ilk turu başlayan ve 11 eylül 1980'deki 124. tura kadar başarıya ulaşamayan seçimler. Bir süre sonra seçim süreci, oturumların büyük kısmının gereken çoğunluğu sağlayamaması, sağlayanlarda da pusulalardan Ajda Pekkan gibi isimler çıkmasıyla iyiden iyiye laçkalaşmıştı. 124. birleşimde Meclis başkanı "yapılan yoklama sonucunda salonda çoğunluğumuz yoktur. Cumhurbaşkanlığı seçimine devam etmek için, 12. 09. 1980 cuma günü saat 15. 00'te toplanmak üzere birleşimi kapatıyorum" şeklinde bir uyarıyla ertesi gün için sözleştiyse de Kenan Evren ve arkadaşları o sabah saati kurup daha erken kalkınca süreç iptal oldu. 8/59

1982 Anayasası Cumhurbaşkanı Seçimi Köşk için kaç tur attılar? Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde en çok turu 6. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk attı: 15. turda seçilebilmişti. 1982 Anayasası’yla tur ve seçim süresi sınırlandırıldı: - Özal, Demirel ve Sezer 3. turlarında Köşk’e çıktılar. 9/59

1982 Anayasası Cumhurbaşkanı Seçimi • Ahmet Necdet Sezer'in görev süresinin bitimi sonrası yapılan ve Abdullah Gül’ün aday olduğu oturuma 361 milletvekili katıldı ve Abdullah Gül ilk turda 357 oy aldı ancak gerekli 367 oya ulaşamadı. • İlk tur tamamlandıktan sonra Genelkurmay Başkanlığı, 27 Nisan Bildirisi'ni (e-muhtıra) yayınladı. Bu Bildiriye hükümet sert karşılık verdi. • CHP, oylamanın iptali ve yürütmenin durdurulması amacıyla aynı gün Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. • Mahkeme, itirazı kabul etti. Bunun üzerine seçimin ilk turunun 6 Mayıs'ta yenilenmesine karar verildi. 10/59

1982 Anayasası Cumhurbaşkanı Seçimi • Ancak oturuma 358 milletvekili katıldığından Gül adaylıktan çekildi ve süreç sonuçsuz kaldı. • Bunun üzerine Meclis erken seçim kararı aldı. • 22 Temmuz 20017'de genel seçim yapıldı. Cumhurbaşkanlığı seçimi genel seçimlerin sonrasına bırakıldı. • A rdından Anayasa'da önemli değişiklikler yapıldı: - 367 şartı kaldırıldı, - Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıla indirildi ve halkın seçmesine karar verildi. 11/59

1982 Anayasası Cumhurbaşkanı Seçimi • Seçim sonrası toplanan yeni Meclis 28 Ağustos 2007'de üçüncü tur oylaması sonunda ( 448 oyun 339'unu alarak) Abdullah Gül’ü Cumhurbaşkanı seçti. • Abdullah Gül Meclisin seçtiği son Cumhurbaşkanı oldu. 12/59

1982 Anayasası 12 Eylül Askerî Müdahalesi: Bu kriz ortamı sürerken, 12 Eylül 1980 tarihinde TSK yönetime el koymuştur. 12 Eylül Askerî Müdahalesi, 27 Mayıs Askerî Müdahalesinden farklı olarak “emir ve komuta zinciri içinde” yapılmıştır. 13/59

1982 Anayasası 12 Eylül Askerî Müdahalesi: - 27 Mayıs 1961’de bir grup küçük ve orta rütbeli subay yönetime el koyarken, - 12 Eylül 1980’de, ordu, Genelkurmay Başkanının ve kuvvet komutanlarının yönetiminde, bir bütün olarak, yani kendi hiyerarşisi içinde yönetime el koymuştur. 14/59

1982 Anayasası 12 Eylül Askerî Müdahalesi: 1 Numaralı Bildiri 12 Eylül Askerî Müdahalesinin amacı: “ülke bütünlüğünü korumak, millî birlik ve beraberliği sağlamak, muhtemel bir iç savaşı ve kardeş kavgasını önlemek, Devletin otoritesini ve varlığını yeniden tesis etmek ve demokratik düzenin işlemesine mani olan sebepleri ortadan kaldırmak. . . ”. 15/59

1982 Anayasası 12 Eylül Askerî Müdahalesi: Kurucu Meclis 29 Haziran 1981 tarih ve 2485 sayılı “Kurucu Meclis Hakkında Kanun” ile yeni bir anayasa hazırlamakla görevli bir “Kurucu Meclis” kurulmuştur. Kurucu Meclis Milli Güvenlik Konseyi Danışma Meclisi 16/59

1982 Anayasası 12 Eylül Askerî Müdahalesi: Kurucu Meclis Milli Güvenlik Konseyi - Gnkur. Bşk. Org. Kenan Evren, - K. K. K. Org. Nurettin Ersin, - Hv. K. K. Org. Tahsin Şahinkaya, - Dz. K. K. Ora. Nejat Tümer ve - Jn. Gn. K. Org. Sedat Celasun Danışma Meclisi 160 Üye - 40’ı MGK tarafından seçilir, -120’si ise, her ilin valisinin tespit ve teklif ettiği adaylar arasından MGK tarafından seçilmektedir. Son söz Millî Güvenlik Konseyine aittir. 17/59

1982 Anayasası Anayasanın Hazırlanması ve Kabul Edilmesi Danışma Meclisinin kendi üyeleri arasından oluşturduğu “Anayasa Komisyonu”nun hazırladığı Anayasa taslağı; - Önce 17 Temmuz 1982 tarihinde Danışma Meclisi, - Sonra, 18 Ekim 1982 tarihinde MGK tarafından kabul edilerek, - 7 Kasım 1982 Pazar günü yapılan halkoylamasına sunuldu. 18/59

1982 Anayasası Anayasanın Hazırlanması ve Kabul Edilmesi Tasarı halkoylamasında kullanılan geçerli oyların % 91, 3’ünü alarak kabul edildi. 6 Kasım 1983 tarihinde milletvekili genel seçimleri yapılmış, bu tarihte MGK’nin ve Danışma Meclisinin hukukî varlıkları sona ermiştir. Böylece normal demokratik rejime geçilmiştir. 19/59

1982 Anayasası 1961 ve 1982 Anayasalarının Hazırlanışları Bakımından Karşılaştırılması 1. Benzerlikler a) Her iki Anayasa da askerî müdahaleler sonucu hazırlanmıştır. b) Her iki Anayasa da, bir kısmı askerî müdahaleyi yapan bir Kuruldan (MBK ve MGK), diğer kısmı ise sivillerden (Temsilciler Meclisi ve Danışma Meclisi) oluşan Kurucu Meclisler tarafından yapılmıştır. c) Her iki Anayasanın hazırlanmasında da Kurucu Meclisin sivil kanadı (Temsilciler Meclisi ve Danışma Meclisi) seçimle oluşmamıştır. 20/59

1982 Anayasası 1961 ve 1982 Anayasalarının Hazırlanışları Bakımından Karşılaştırılması 1. Benzerlikler (devam) d) İkisi de halk oyuna sunulmak suretiyle kesinleşmiştir. e) Her iki durumda da sivil kanadın (Temsilciler Meclisi ve Danışma Meclisi) Bakanlar Kurulunun kurulması ve düşürülmesine ilişkin yetkileri yoktur. 21/59

1982 Anayasası 1961 ve 1982 Anayasalarının Hazırlanışları Bakımından Karşılaştırılması 2. Farkları a) 1961 Temsilciler Meclisi, 1982 Danışma Meclisine oranla daha temsili niteliktedir. 22/59

1982 Anayasası Meclislerin Karşılaştırılması 1982 Danışma Meclisi 1961 Temsilciler Meclisi 160 Üye - Devlet Başkanı, - 40’ı MGK tarafından seçilir, -120’si ise, her ilin valisinin tespit ve teklif ettiği adaylar arasından MGK tarafından seçilmektedir. - Millî Birlik Komitesi, - İller, CHP, CKMP, -Barolar, basın, - Eski Muhripler Birliği, -Esnaf kuruluşları, - İşçi sendikaları, - Meslek odaları, - Öğretmen kuruluşları, - Tarım kuruluşları, - Üniversiteler, - Yargı organları tarafından 23/59 seçilmiştir.

1982 Anayasası 1961 ve 1982 Anayasalarının Hazırlanışları Bakımından Karşılaştırılması 2. Farkları b) Temsilciler Meclisinde kapatılan DP hariç iki parti (CHP ve CKMP) 1961 Anayasanın hazırlanmasına katılmışlardır. Oysa 1982 Anayasasının hazırlanmasına hiçbir siyasal parti katılmamıştır. Çünkü Danışma Meclisine üye olmanın bir koşulu 11 Eylül 1980 tarihinde herhangi bir siyasî partinin üyesi olmamaktır. 24/59

1982 Anayasası 1961 ve 1982 Anayasalarının Hazırlanışları Bakımından Karşılaştırılması 2. Farkları c) 1961 Anayasasında halkoylamasına sunulan metnin kabul edilmemesi durumunda ne yapılacağı belirtilmişti (tekrar bir anayasa hazırlanması) d) 1961 halkoylamasında DP dışında siyasal partiler kamuoyu oluşturulmasında aktif rol oynamışlardır. e) 1961 halkoylamasının aksine, 1982 halkoylamasında Anayasanın kabulü, Cumhurbaşkanının seçimiyle birleştirilmiştir. 25/59

1982 Anayasasının Başlıca Özellikleri 1. Kazuistik Yöntem 1982 Anayasası, bir “çerçeve anayasa” değil, her şeyi her ayrıntısına kadar düzenlemek isteyen bir “düzenleyici anayasa”dır. “Kazuistik yöntem” ile hazırlanmış bir anayasadır. Bu 1961 Anayasası için de geçerlidir. 2. Katılık 1982 Anayasası, “katı” veya “sert” bir anayasadır. 26/59

1982 Anayasasının Başlıca Özellikleri 3. Geçiş Dönemi 1982 Anayasası bir geçiş dönemi öngörmüştür. Bu “geçiş dönemi” Anayasanın altıncı kısmında yer alan geçici hükümlerinde düzenlenmiştir. 4. Güçlü Yürütme 1982 Anayasası devlet yapısı içinde yürütme organını güçlendirmiştir. - Cumhurbaşkanının yetkilerini artırarak, - Başbakana Bakanlar Kurulunda üstün konum vererek. 27/59

1982 Anayasasının Başlıca Özellikleri 5. Daha Az Katılmacı Demokrasi Modeli 1982 Anayasası, 1961 Anayasasına oranla daha az “katılmacı” bir demokrasi modelini benimsediği genel olarak kabul edilmektedir. - Belli ölçüde bir depolitizasyonu amaçlamıştır: Partilerin; . * Kadın kolları, gençlik kolları kurmaları, * Sendikalar, dernekler ile ilişki kurmaları yasaklanmıştı. STO’nin siyasetle ilgisi yasaklanmıştı - Ancak, bu kapsamdaki yasaklar 1995 anayasa değişikliği ile yürürlükten kaldırılmıştır. 28/59

1982 Anayasasının Başlıca Özellikleri 6. Tıkanıklıkları Giderici Çözüm Yolları: a) Cumhurbaşkanına belli şartlarda TBMM seçimlerini yenileme yetkisi verilmiştir (m. 116). b) Cumhurbaşkanı ve Meclis Başkanlığı seçimi sistem tıkanıklığını önleyecek şekilde düzenlenmiştir. c) Tek meclis sistemini benimsemiş, bu da kanun çıkarma sürecini kısaltmıştır. d) TBMM toplantı yeter sayısı 1/3 olarak düzenlenerek Meclisin çalışması kolaylaştırılmıştır. (1961’de salt çoğunluk aranıyordu) 29/59

1982 Anayasasının Başlıca Özellikleri 6. Tıkanıklıkları Giderici Çözüm Yolları: f) Mecliste grup kurmaları için gerekli milletvekili sayısını 10’dan 20’ye çıkararak, grupların Meclis çalışmalarını engelleyici şekilde kullanma ihtimallerini azaltmıştır. 30/59

1982 Anayasasının Başlıca Özellikleri Parlâmenter sistemdeki tıkanmaları önleme amacını güden bu tür kurum ve kurallar Anayasa hukuku literatüründe “rasyonelleştirilmiş parlâmentarizm” olarak adlandırılmaktadır. Bu anlamda 1982 Anayasasının “rasyonelleştirilmiş parlâmentarizm” yönünde bir eğilim gösterdiği kabul edilebilir. 31/59

1982 Anayasası Rasyonelleştirilmiş Parlâmentarizm Kanun çıkarmayı kolaylaştıran araçlar: - Yapıcı güvensizlik oyu, - Fesih tehdidi altında güvenoyu - Kanun tasarılarının blok hâlinde oylanması, - “Giyotin” usûlü, - Teşriî zorunluluk hâli, vs. 32/59

1982 Anayasasında Yapılan Değişiklikler 1982 Anayasasında şimdiye kadar ondokuz (19) değişiklik yapılmıştır. 2007 değişikliği Cumhurbaşkanı seçim usulünü değiştirdiği için önemlidir. 2008 yılında yapılan değişiklik Anayasa Mahkemesince iptal edilmiştir. 2010 yılında yapılan değişiklikler halk oylaması sonunda kabul edilmiş ve yürürlüğe girmiştir. Bu değişiklikler kapsamında, Parlamenter sistemde ilk defa Cumhurbaşkanlığı seçimi halk tarafından yapılmıştır: 10 Ağustos 2014 tarihinde yapılan seçim neticesinde Recep Tayyip Erdoğan ilk turda 51, 8 oy alarak Cumhurbaşkanı seçilmiştir. 33/59

1982 Anayasasında Yapılan Değişiklikler 15 Temmuz 2016 tarihinde bir Darbe girişimi gerçekleşmiştir. Türk Milletinin direnmesiyle başarısız olan hain girişim sonunda sorumlular tutuklanarak yargıya teslim edilmiştir. Ülke çapında olağanüstü hal ilan edilmiştir (18 Temmuz 2018’de kaldırıldı. ) 2017 yılında 1982 Anayasası’nda köklü değişiklikler yapılarak Hükümet Sistemi değiştirilmiş ve «Başkanlık» hükümet sistemine geçilmiştir. Bizdeki adı: «Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi» Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin ilk Cumhurbaşkanlığı seçimi 24 Haziran 2018 tarihinde yapılmış ve Recep Tayyip Erdoğan ilk turda Cumhurbaşkanı seçilmiştir. 34/59

1982 Anayasasının Temel İlkeleri 1982 Anayasasının ilk üç maddesinde yola çıkarak devletin temel ilkeleri şu şekilde sıralanabilir: 35/59

Türk Anayasasının Temel İlkeleri I. Cumhuriyetçilik İlkesi II. Üniter Devlet İlkesi - Ülkenin Bölünmez Bütünlüğü - Milletin Bölünmez Bütünlüğü III. İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi IV. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet V. Demokratik Devlet İlkesi VI. Laik Devlet İlkesi VII. Sosyal Devlet İlkesi VIII. Hukuk Devleti İlkesi IX. Eşitlik İlkesi X. Başlangıçta Belirtilen Temel İlkeler 36/59

Cumhuriyetçilik İlkesi ÞTürkiye Devleti bir Cumhuriyettir. (AY m. 1) 37/59

Cumhuriyetçilik İlkesi Cumhuriyet iki değişik anlamda kullanılır: - Dar anlamda cumhuriyet - Geniş anlamda cumhuriyet 38/59

Cumhuriyetçilik İlkesi Dar Anlamda Cumhuriyet: ÞEğer devlet başkanı bu göreve veraset dışındaki bir usulle geliyorsa, o devlet bir cumhuriyettir. (Duguit) ÞDevlet başkanının seçimle yahut zor kullanarak iş başına gelmesinin bir önemi yoktur. ÞCumhuriyet ve monarşi birbirinin karşıtıdır. 39/59

Cumhuriyetçilik İlkesi Geniş Anlamda Cumhuriyet: Þ Cumhuriyet sadece monarşinin tersi değil, aynı zamanda demokrasinin de eşanlamlısıdır. (Maurice Haurio) ÞCumhuriyet seçilmiş yöneticilerin ömür boyu değil, sadece belirli bir zaman içinde görevde kalmasını gerektirir. ÞCumhuriyet mili egemenliğin en iyi gerçekleştiği hükümet şeklidir, bu nedenle demokrasi ile özdeştir. 40/59

Cumhuriyetçilik İlkesi ÞBu iki görüşten dar anlamda cumhuriyet tanımını benimsiyoruz. ÞÇünkü mutlakıyet, despotizm ve demokratiklik gibi unsurlar, bir tanım unsuru olarak kullanılamaz. Þ Bunlar monarşinin de cumhuriyetin de özelliği olabilirler. 41/59

Cumhuriyetçilik İlkesi Demokratik Monarşi Demokratik Cumhuriyet - Belçika - Almanya - Birleşik Krallık - ABD - Danimarka - Avusturya - Hollanda - Fransa Mutlak Monarşi - Suudi Arabistan Anti-Demokratik Cumhuriyet - İran - Libya 42/59

Cumhuriyetçilik İlkesi Þ Anayasamızın 1’inci maddesi de dar anlamda yorumlanmalıdır. Þ Buna göre, Anayasamızın 1’inci maddesinin yasakladığı şey, devlet başkanlığının irsi olarak intikal etmesidir. Þ Diğer bir ifadeyle, Anayasamızın 1’inci maddesi Türkiye’de monarşinin kurulmasını yasaklamaktadır. 43/59

Üniter Devlet İlkesi Þ Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. (AY m. 3) ÞBu ifade üniter devleti tanımlamaktadır. 44/59

Üniter Devlet İlkesi (ı) Ülkenin Bölünmez Bütünlüğü - Türkiye Devleti ülkesini oluşturan bir toprak parçasını başka bir devlete bırakamaz, Devletin ülkesini oluşturan toprakların devletten ayrılma hakları yoktur, Ülke parçalanıp üzerinde birden fazla devlet kurulamaz, Ülkenin kendi içinde parçalanmamakla birlikte bütünüyle başka bir devletin ülkesi haline gelmesi yasaklanmaktadır. 45/59

Üniter Devlet İlkesi (ıı) Milletin Bölünmez Bütünlüğü - Milleti teşkil eden insanlar, aralarında din, dil, etnik grup vb. bakımlardan ayrım yapılmaksızın aynı egemenliğe tâbidir. - Keza devlet yönetimine katılmak bakımından milleti oluşturan insanlar arasında bir ayrım yapılamaz. - Türkiye’de etnik gruplar, dilsel topluluklar veya dinî cemaatler temelinde egemenlik yetkilerinin kullanılmasında farklılık yaratılamaz. - Türkiye’de sadece yer bakımından federalizm değil, etnik gruplar, cemaatler veya toplumlar temelinde federalizm, yani “korporatif federalizm” de kurulamaz. 46/59

İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi Þ 1982 Anayasasının 2’nci maddesinde “Türkiye Cumhuriyeti. . . insan haklarına saygılı. . . bir. . . devlet” olduğu belirtilmektedir. Þİnsan haklarına, denmektedir. doktrinde temel haklar da 47/59

İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi Þ İnsan haklarına saygılı devlet, değeri, üstünlüğü, yararlılığı, kutsallığı dolayısıyla insan haklarına karşı dikkatli, özenli, ölçülü davranan devlet demektir. 48/59

Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet İlkesi Þ 1982 Anayasasının 2’nci maddesine göre, “Türkiye Cumhuriyeti. . . devlet”tir. Atatürk milliyetçiliğine bağlı. . . bir. . . Þ Bu ilke, ayrıca Anayasamızın Başlangıç kısmında da “Türkiye Cumhuriyetinin Kurucusu, ölümsüz önder ve eşsiz kahraman Atatürk’ün belirlediği milliyetçilik anlayışı ve onun inkılap ve ilkeleri”nden söz ederek zikredilmektedir. 49/59

Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet İlkesi Þ Atatürk Milliyetçiliği, “ırk, din, dil, ayırımı yapılmaksızın, Türk vatan ve milletinin bölünmez bir bütün olduğu, Türk devletine “vatandaşlık” bağıyla bağlı olan herkesin Türk sayılması gerektiği temel inancına dayanır”. 50/59

Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet İlkesi ÞAtatürk milliyetçiliğine bağlı devlet, bütün fertlerini; - Milli gurur ve iftiharlarda, - Milli sevinç ve kederlerde, - Milli varlığa karşı hak ve ödevlerde, - Nimet ve külfetlerde, - Millet hayatının her türlü tecellisinde milli şuur ve ülküler etrafında toplayan, - Ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütün olan devlettir. 51/59

Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet İlkesi ÞAnayasamız, 66. maddesinde; “Türk devletine vatandaşlık bağıyla bağlı olan herkes Türk’tür” demek suretiyle, - Din, dil ve ırk farkı gözetmeksizin devlete vatandaşlık bağıyla bağlı olan herkesi Türk sayarak, - Atatürk Milliyetçiliğine bağlı devlet anlayışını benimsemiş olmaktadır. 52/59

Demokratik Devlet İlkesi Þ 1982 Anayasasının 2’nci maddesine göre, “Türkiye Cumhuriyeti. . . demokratik. . . bir. . . Devlet’tir”. Þ Demokrasinin “halkın, halk tarafından, halk için yönetimi” şeklindeki tanımından da anlaşılacağı gibi, bu ilke, “halkın devlet yönetimine katılması” demektir. 53/59

Demokratik Devlet İlkesinin Gerekleri Þ Etkin siyasal makamlar seçimle iş başına gelmelidir ÞSeçimler düzenli aralıklarla tekrarlanmalıdır ÞSeçimler serbest olmalıdır ÞBirden fazla siyasal parti bulunmalıdır ÞMuhalefetin iktidar olma şansı mevcut olmalıdır Þ“Temel kamu hakları” tanınmış ve garanti altına alınmış olmalıdır. 54/59

Laik Devlet İlkesi Din Hürriyeti Din- Devlet İşlerinin Ayrılığı - Devletin resmi dini olmamalıdır. İnanç hürriyeti sınırsız Ay m. 24/I İbadet hürriyeti AY m. 2 a/II ile sınırlı - Devlet tüm dinler karşısında tarafsız olmalıdır. - Devlet tüm dinlerin mensuplarına eşit davranmalıdır. Din ve ayrılmalıdır. devlet kurumları - Hukuk kuralları din kurallarına uymak zorunda olmamalıdır. 55/59

Sosyal Devlet İlkesi Þ 1982 Anayasasının 2’nci maddesine göre, “Türkiye Cumhuriyeti. . . sosyal. . . bir. . . Devlet’tir” 56/59

Sosyal Devlet İlkesi ÞSosyal devlet, devletin sosyal barışı ve sosyal adaleti sağlamak amacıyla sosyal ve ekonomik hayata aktif müdahalesini gerekli ve meşru gören bir anlayıştır. Sosyal Devleti Gerçekleştirmeye Yönelik Tedbirler - Herkese insan onuruna yakışır asgari bir yaşam düzeyi sağlama. - Gelir ve servet farklılıklarının azaltılması. . Vergi politikaları. Sosyal amaçlı kamulaştırmalar. Toprak reformu. Devletleştirme 57/59

Sosyal Devlet İlkesi Jandarma Devlet Sosyal devlet anlayışının tersidir. Liberal felsefeden esinlenen bu anlayışa göre; - Devletin görevlerini, savunma, güvenlik ve adalet hizmetleri ile sınırlamıştır. - Devlet, bireylerin güvenliğini sağlamalı, ama onların faaliyetlerine müdahale etmemelidir. Batı toplumlarında jandarma devlet anlayışı ortamında sanayileşme büyük ölçüde gerçekleştirilmiş, ama bunun yanında önemli sosyal sorunlar ortaya çıkmış, gelir ve servet eşitsizlikleri artmış, sınıf çatışmaları yoğunlaşmıştır. Bu durum karşısında Batı toplumları, klasik jandarma devlet anlayışını terk ederek gerekli sosyal tedbirleri almaya başlamışlardır. 58/59

Hukuk Devleti İlkesi Þ 1982 Anayasasının 2’nci maddesine göre, “Türkiye Cumhuriyeti. . . bir hukuk devletidir”. 59/59

Hukuk Devleti İlkesi Þ Hukuk devleti, faaliyetlerinde hukuk kurallarına bağlı olan, vatandaşlarına hukuki güvenlik sağlayan devlet demektir. Hukuk Devletinin Genel Gerekleri - Yasama Organı Hukuka Bağlı Olmalıdır. - Yürütme Organı Hukuka Bağlı Olmalıdır. - Yargı Organı da Hukuka Bağlı Olmalıdır. 60/59

Hukuk Devleti İlkesi Hukuk Devletinin Özel Gerekleri - İdarenin tüm eylem ve işlemleri yargı denetimine tabi olmalıdır. - Hakimler bağımsız ve teminatlı olmalıdır. (Yargı bağımsızlığı) - İdarenin faaliyetleri bilinebilir olmalıdır. önceden - Hukuki güvenlik ilkesi ve geçmişe yürüme yasağı mevcut olmalıdır. - İdarenin mali sorumluluğu bulunmalıdır. 61/59

Hukuk Devleti İlkesi Polis Devleti - İdaresi hukuka bağlı olmayan, vatandaşlarına hukukî güvenlik sağlamayan devlet tipi için “polis devleti” tabiri kullanılmaktadır. - Hukuk Devleti kavramının karşıtı olarak kullanılır. - Askeri ya da sivil diktatörlerin ya da otoriter rejimlerin hukuk karşısındaki konumu değerlendirilirken, “polis devleti” nitelemesi kullanılır. - Özellikle klasik faşist rejimler polis devletinin tipik örnekleri 62/59

Eşitlik İlkesi Þ Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet ve siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. (AY m. 10) Þ Mutlak eşitlik, kişilerin kişisel ve özel durumlarına bakılmaksızın, kanunların herkese eşit olarak uygulanması, Þ Nispi eşitlik ise, aynı durumda bulunan kişilerin aynı işleme tabi tutulmasıdır. 63/59

Başlangıçta Belirtilen Temel İlkeler 1982 Anayasası Md. 2; “Türkiye Cumhuriyeti. . . başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan. . . bir. . . Devletidir. ” ifadesi ile başlangıçta belirtilen temel ilkelere gönderme yapmaktadır. 64/59

Başlangıçta Belirtilen Temel İlkeler 1982 Anayasasının Başlangıcında belirtilen temel ilkeler şunlardır: - Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlılık (p. 1, 5) - Atatürk milliyetçiliği (p. 1, 5) - Atatürk medeniyetçiliği (p. 5) - Çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma azmi (p. 2) - Millî egemenlik (p. 3) - Anayasanın ve hukukun üstünlüğü (p. 4) 65/59

Başlangıçta Belirtilen Temel İlkeler - Hürriyetçi demokrasi (p. 3) - Kuvvetler ayrılığı (p. 4) - Türk varlığının devleti ve ülkesiyle bölünmezliği (p. 5) - Kuvvetler ayrılığı (p. 4) - Lâiklik (p. 5) - Her Türk vatandaşının onurlu bir hayat sürdürme ve maddî ve manevî varlığını geliştirme hakkı (p. 6) - Türk vatandaşlarının; * Millî varlığa karşı hak ve ödevlerde, * Nimet ve külfetlerde ve * Millet hayatının her türlü tecellisinde ortak olduğu (p. 7) 66/59

Başlangıçta Belirtilen Temel İlkeler Bu ilkelerin önemli bir bölümü, Anayasanın çeşitli maddelerinde ayrıca düzenlenip somutlaştırılmıştır. Anayasanın maddelerinde açık hükümler varken, Anayasa Mahkemesinin başlangıçta belirtilen hükümleri “ölçü norm” olarak kullanmasına gerek yoktur. Bununla birlikte, Anayasanın maddelerinde bir hüküm yoksa, Anayasa Mahkemesinin başlangıçta geçen soyut kavram ve ilkeleri “ölçü norm” olarak kullanması mümkündür. 67/59

Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi 68/59