9 Snf Psikoloji 4 nite Ruh Salnn Temelleri

9. Sınıf Psikoloji 4. Ünite Ruh Sağlığının Temelleri KİŞİLİK KURAMLARI ( 28. 04 – 02. 05 / 2014 )

KİŞİLİĞİN TANIMI Kişilerden söz ederken "hoş" "canlı" "mutlu" "mutsuz" "iyilik yapan" "güçlü" gibi tanımlamalar kullanırız. Burada anlatılmak istenen, bireyin gösterdiği davranış özellikleridir. Kişilik, bireyin tüm ilgilerinin, tutumlarının, yeteneklerinin, konuşma tarzının, dış görünüşünün ve çevresine uyum biçiminin özelliklerini içeren bir terimdir. Asıl olan, kişiliğin kendine özgü ve ahenkli bir bütün olmasıdır. 2

Kişilik ; bireyi bütün diğer insanlardan ayıran, tek ve biricik olmasını sağlayan özellikler kümesidir. Bireyin ; . . belleği, . . dış görünüşü, . . sesi ve konuşma tarzı, . . tepkisi, . . sporculuğu gibi özelliklerin hepsi o insanın kişiliğinde önemlidir. . . 3

KİŞİLİK KURAMLARI Birey, düşünce, duygu, inanç gibi değişik yönleri olan karmaşık bir varlıktır. Bu nedenle psikologlar bireyleri incelemek için birbirlerinden farklı kişilik kuramları geliştirmişlerdir. Şimdi bunları inceleyelim. : 4

1. Freud'un Kişilik Kuramı (Yapısal Kuram) Sigmund Freud (1856 -1939) kişiliğin gelişimini, bireyin bebeklik ve çocukluk yıllarına bağlamıştır. Freud'a göre bireyin kişiliği id, ego, superego'nun birleşiminden oluşmaktadır. İd(o): Kişiliğin çekirdeğini oluşturur. Bireyin en kaba, en ilkel, kalıtımsal dürtü ve arzularını içerir. Bu ilkel kalıtımsal dürtülerden ikisi cinsiyet ve saldırganlıktır. 5

6

İd, davranışlarımızın altında yatan psikolojik enerjinin kaynağıdır. İd, zevk ilkesine göre işler ve hiç geciktirilmeden bütün isteklerinin yerine getirilmesini bekler. İd, bekletilmeyi sevmez, bir dakika bile bekleyemez. İd, sonucu ne olursa olsun arzusunun hemen yerine getirilmesini ister. Sizin istediğinizi yapmayan kişiye karşı saldırganlık duygularını davet eder. 7

Ego (Ben): İd’i denetleyen yapıya ego denir. Doğuştan varolan ve zamanla gelişen ego insanın biyolojik yapısına ters olan veya gerçeklere uygun düşmeyen eylemleri bilinçaltına bastırır. Ego, kişiliğin gerçekçi yürütme organıdır. Gücünü id’den alır. Ego’nun görevi uyum sağlamaktır. Sevdiği için herşeyi yapan, bir inanç uğruna herşeyi yapan ego’dur. 8

Eğer ego gücünün büyük bir bölümünden vazgeçer veya gücünü id, süperego veya dış dünyaya teslim ederse uyumsuzluk meydana gelir. Ego’da hazlar yerine gerçekler egemendir. Haz prensibi burada geçerli değildir. Gördüğünüz gibi ego akılcı ve pratiktir. İd ise mantığı hesaba katmaz ve pratik değildir. İd bize hakim olsa ve hep onun etkisi altında hareket etsek canımızın çektiği herşeye atılır, yürürken önümüzdeki insanları iter, istediğimiz kişileri 9 döverdik

bizi engelleyen kim olursa olsun ona saldırırdık. Ego burda devreye girerek bu sorunlara çözüm yolu bulma çabasındadır ki, kendi istediğini elde etsin, fakat toplumun da düzeni bozulmasın. Süperego: Temel güdüleri ifade ederken, birey toplumun kural ve değerlerinin dışına çıkabilir. Bu kurallar çocukların davranışlarının ödüllendirilmesi veya cezalandırılması yoluyla büyükler tarafından çocuklara anlatılır. 10

Bunun sonucu olarak çocukta zamanla süperego gelişir. Süperego toplumun yasalarını kapsar. Doğuşta varolmayan ve ancak gelişmeyle beliren süperego içimizdeki yargıçtır. Süperego, bizim adımıza düşünen doğru ve yanlışı kararlaştıran, bizi kollayan, koruyan bizim yerimize karar veren anne-babalarımızın emir ve yasaklarından ibarettir. Süperego, zamanla ailelerin ve toplumsal kontrol mekanizmasının yerini alan bir ideal benlik haline gelir. 11

○ Kısacası çocuğun sorumluluk ve ahlaki duygularını oluşturur. ○ İyi gelişmiş bir süperego otomatik olarak bilinç altında id’in güdülerini kontrol eder. 12

13

Süperegonun bilinçte kalan parçasına biz vicdan diyoruz, bilinçaltında bulunan id ve süperego burada sürekli boğuşma halindedir. Ego da bu boğuşmada denge sağlayıcıdır. Bu nedenle ego bazen ide bazen süperegoya yardım eder. 14

Özetle ; Psikoanalitik Kurama göre , kişiliğin 3 bileşeni vardır : 1. )İd 1. ) 2. ) Benlik 3. ) Üstbenlik 15

İD ; Haz ilkesine göre çalışır, acıdan kaçar, dürtülerin hemen doyuma ulaştırılmasını ister. BENLİK ; Düşünme ve irdelemeyi kontrol eder. Bilincin her 3 katmanında da ( bilinç, bilinç öncesi ve bilinç altı ) işlevde bulunur. Gerçeklik ilkesine göre çalışır. Dürtü ve güdülerin doyumunu, sosyal çevrenin kabul ettiği güvenli yollar bulunana kadar erteler. 16

ÜSTBENLİK ; Ahlaki değerleri gözeten bileşendir, bir anlamda kişinin vicdanıdır. Sağlıklı bireylerde id, benlik ve üstbenlik bir denge içinde çalışır. 17

İçgüdüsel Kuram Libido (içsel enerji) ve gelişimini ele alan kurama içgüdüsel kuram adı verilir. Bir canlı türünün öğrenme gerekmeden örgütlü, sürekli olarak bir amaca yönelik davranmasını sağlayan içsel güce denir. Freud’a göre içgüdüler doğuştan vardır. İçgüdüler gelişmeyle ayrışır. İçgüdülerin gelişmesi altı yaşına kadar olduğundan, psikoanalitik görüş kişiliğin temelinin çocuklukta atıldığı savunulur. 18

Çocuk dünyaya geldiğinde libidonun gücüyle davranışta bulunmaya başlar. Çocuğun bedeni libidoya doyum sağlayabilecek niteliktedir. Bu doyum bir çok dönem geçirerek toplumsal bir nitelik kazanır. Libidonun gelişme dönemlerine psikoseksüel dönem denir. 19

Freud’a göre yetişkin bireylerin kişilikleri arasında görülen farklılıkların, altı yaşına kadar geçirilen üç ayrı psikoseksüel aşamadan meydana geldiğini belirtir. 2. 2. 1. Oral Dönem Doğumda başlar, bir buçuk yaşına kadar sürer. Bebeğin ihtiyaçları, algılamaları ağız bölgesinde odaklanır. Erken ve geç dönem olmak üzere ikiye ayrılır. 20

■ Erken Dönem: Emme ve yeme, çocuğun zevk aldığı en baskın davranışlardır. Yani burda doğum kaynağı ağız, dudaklar ve dildir. Burada ilk saldırganlık belirtileri ortaya çıkar. ■ Geç Dönem: Ego oluşmaya başlar, bu erken dönemdeki saldırganlık belirtileri niteliğini değiştirir. Bunun yerine çok konuşan, suçlayan, kınayan bir tip oluşur. Bu dönemde saplantılar ileri yaşlarda oral karakter adını verdiğimiz, bağımlılık pasiflik, açgözlülük, gibi bazı 21 sendromların ortaya çıkmasına neden olur;

Sakız çiğnemek, sigara içmek gibi eğilimler, bu çağın ileri yaşlara uzantısıdır. 22

○ 2. 2. 2. Anal Dönem ○ Bir buçuk ile üç yaş arasındaki döneme anal dönem denir. Çocuk bu dönemde emmekten daha ○ fazla dışkılamadan, anal uyarılmadan zevk alır. Önceleri kendiliğinden yapılan dışkılama, ○ annenin ve çevrenin uyarması ve eğitim yoluyla denetim altına girer. Bu durum çocukta bir ○ çatışma yaratır. Çatışma, çocuğun kendi eğilimleriyle anne babanın eğitimi arasındadır. 23

○ Bu ○ aşamada ailenin tuvalet eğitimi üzerinde hassaslıkla durması gerekir. Çünkü bu konudaki ○ tabular ileride anal saplantılara yol açabilir. Bu dönemin saplantılarının sonucunda bireyde ○ inatçılık, cimrilik ve başkalarına acı vermek, eşcinsellik, düşünce bozuklukları gibi ruhsal ○ bozuklukların görülebilir. 24

2. 2. 3. Fallik Dönem Dört ile altı yaş arası cinsel gelişim fallik dönem olarak adlandırılır. Bu dönem süperegonun gelişmesinin son aşamasıdır. Çocukların dikkati tamamen cinsel organlarına yöneliktir. Büyükler için bu durum bir sorun olarak kabul edilip çocuklara aşırı baskı yapılırsa bu durum çocuklarda kaygı yaratır. Bu durumda erkekte oedipus, kız çocukta elektra karmaşası ortaya çıkar. Yani cinsel sapmalar ortaya çıkar. 25

○ Oedipus karmaşası, ruhsal gelişmenin bir parçasıdır, ○ toplum ve çevre tarafından büyük ölçüde etki söz konusudur. Süperego gelişmediği takdirde, ○ bireyde cinsel rahatsızlıklar, otorite sorunu veya alışagelmiş kadın ve erkek rollerinin reddi gibi ○ saplantılara yol açabilir. 26

○ Freud'un Kişilik Tipleri Sınıflaması ○ İd, ego ve süperegonun bireyin kişiliğindeki farklı yansımaları psikoanalitik kuramın temelidir. ○ Bu üçlüden herhangi birisi daha etkin olduğunda aşağıdaki üç kişilik tipi ortaya çıkar. ○ “Erotik tip” Freud’un tanımıyla “sevgi kaybetme” korkusuyla yaşar ve özellikle kendisinden ○ sevgiyi sakınanlara bağımlı olarak yaşar. “Obsesif tip” vicdanıyla mücadele eder. “Narsist ○ tip” ise kendini yaşatma ve devam ettirme 27 savaşındadır.

○ ○ Erotik Tipin Özellikleri - Başkaları ile olmayı sever - Kalabalığı sever - Kendisini ve başkalarını, “popüler”, “doğru olanı yapmak”, “toplumsal baskı” gibi ○ değerlerle ölçer. ○ - Abartmayı sever. 28

○ ○ ○ Obsesif Tipin Özellikleri - Eleştirir, şüphecidir - Kolay kolay etkilenmez - Obsesif ve rasyonel olmakla övünür - Basit olayları karmaşık bir biçimde yorumlar 29

○ ○ Narsist Tipin Özellikleri - Kusuru başkalarına atar - Başkalarıyla ilişkilerinde kendini beğenir - Kendisiyle ilgili endişelerinin farkında değildir. Kendisinden memnundur. 30

○ 3. JUNG'UN KİŞİLİK KURAMI ○ Jung’un ruh kavramı dinamik, sürekli, hareket halinde olan ve aynı zamanda kendini ○ düzenleyen bir sistemdir. Bu sistemi canlı tutan ruhsal enerji libido’dur. Jung, bireyi kendini ○ yenilemeye çalışan ve yaratıcı bir gelişim içinde bulunan bir varlık olarak görür. Kişilik ○ gelişiminde ırk ve soya çekim kavramları oldukça önemlidir. 31

○ Jung da bireyleri sınıflamaya çalışmış, içe dönük -introvert ve dışa dönük- extravert diye ikiye ○ ayırmıştır. ○ Her insanda kişilik ya içedönük, ya da dışa dönüktür. İçe dönük tip kendi içine kapanık ve dış ○ dünyanın etkisini kabul etmeyen bir tiptir. Dışa dönük tip ise dış dünyaya açık bir kişiliktir. ○ Uyaranları çevreden gelir. Her bireyde bu iki eğilim birarada bulunur. 32

○ 2. 5. Alfred Adler'in Kuramı ○ Adler’e göre insan sosyal bir varlıktır; sosyal dürtüler tarafından güdülenir. Sosyal ilgi doğuştan ○ vardır; ancak diğer insanlarla ve sosyal kurumlarla olan ilişkiler bireyin yaşadığı toplum ○ tarafından belirlenir. ○ Adler, kişiliğin özgünlüğüne önem verir, çeşitli özellikleri ve değerleri ile her bireyin tek ve ○ kendine özgü olduğuna inanır. 33

Her bireyin davranışları diğerlerinden yaşam biçiminin özellikleri ile ayrılır. Adler kuramına göre kişilik, bireyin kendisine, diğer insanlara ve topluma karşı geliştirdiği tutumların ürünü olarak gelişir. Kişiliğin merkezi bilinçtir. Birey bilinçli bir varlıktır. Davranışlarının bilincindedir. 34

○ Adler’e göre, her insanın varoluşunda bir eksiklik duygusu vardır. Çocukluk dönemindeki ○ yetersizliğinden, çevreye olan bağımlılığından ötürü, çaresizlik içindedir. Yaşamı boyunca da ○ bireyler üzerinde üstünlük kurmak ve gücünü kanıtlamak için çaba gösterir. Kusursuz bir kişi ○ olmak ister. Sürekli üstün olma peşindedir. 35

○ 2. 6. Eric Fromm'un Kişilik Kuramı ○ Kişilik sosyal etkiler sonucu yaşam tecrübeleriyle oluşur. Kalıcı olan kişilik, bireyin fiziksel ○ yapısı ve mizacını oluşturan kalıtsal yönleri ile sosyal ve kültürel etkilerin tümünün ortak ○ ürünüdür. Eric Fromm’a göre psikolojinin temel sorunu bireyin toplumla, dünya ile ve kendisiyle ○ nasıl bir ilişki kurduğunun incelenmesidir. 36

○ 2. 7. Karen Horney'in Kişilik Kuramı ○ Horney’e göre bireyin yaşamında iki temel eğilim kişiliği yönetir. Bunlar emniyet duygusu ○ ve doyumdur. Ona göre birey, emniyet ve doyum sağlamak için yiyecek, giyecek, para, ○ cinsellik gibi pek çok ihtiyaçları feda edebilir. Bireyin temel amacı, tehlikeden uzak ve emniyet ○ içinde bir yaşam istemesidir. Birey korkmadan yaşamak ister. Korku ve güvenlik aynı temel ○ ihtiyacın iki kutbudur. Birey güvenlik arar, 37 korkudan kaçar.

○ 2. 8. Harry S. Sullivan'ın Kişilik Kuramı ○ Sullivan, kişiliğin varsayımsal bir kavram olduğunu ve kişilerarası ilişkilerden ayrı olarak ○ incelenemeyeceğini savunmuştur. Kişiliğin yapısal örgütü, organizmadan kaynaklanan ○ algılardan çok, bireylerarası ilişkilerin ürünüdür. Kişilik, ancak insan bir ya da daha fazla sayıda ○ kişiyle ilişki durumundayken ortaya çıkar. Algılama, hatırlama, düşünme, hayal kurma ve tüm 38 ○ diğer süreçler bireyin ilişkilerini içerir.

39

HAZIRLAYAN HARİKA ATA 40