9 ADIM BULAICI HASTALIKLARIN KONTROL Yrd Do Dr

9. ADIM: BULAŞICI HASTALIKLARIN KONTROLÜ Yrd. Doç. Dr. Nebiye YENTÜR DONİ Sağlık Hizmetleri MYO Tıbbi Mikrobiyoloji ve Parazitoloji

Bulaşıcı Hastalık Ø Bir hastalığın insandan insana ya da hayvandan insana herhangi bir yolla bulaşmasıdır.

Mikrop Ø Bulaşıcı hastalık meydana getiren, gözle görülmeyen ancak mikroskop denilen aletle görülebilen mini canlılardır.

MİKROPLAR Ø Bakteriler Virüs Mantar Riketsiya, klamidya, mikoplazma dahil Ø Virüsler Ø Mantarlar Ø Protozoa Ø Helmintler Parazit Bakteri

1. AĞIZ YOLU İLE BULAŞAN HASTALIKLAR VE KORUNMA YOLLARI Ø Ağız yolu ile bulaşan hastalıklar, mikroplu su ve gıdaların tüketilmesi ile bulaşır.

Bu hastalıklar: Besin zehirlenmeleri Barsak kurtları ve solucanları (kıl kuırdu, tenya=abdest bozan, kanclı kut vb. Botilismus zehirlenmeleri Poliomiyelit (çocuk felci) Tifo Toksoplazmoz Kolera Bağırsak veremi Viral hepatit A Sarılığı Tularemi Bruselloz (malta humması) Kist Hidatik 7

İSHAL ü Hastalıkların bir kısmı ishalle seyreder. İshal; genellikle günde üçten fazla sayıda, sulu ve bol miktarda dışkılama olarak tanımlanır. İshal, su ve gerekli kimyasal maddelerin vücuttan kaybına neden olur. üBu durum, çocuklarda ve yaşlılarda ciddi klinik tablolara neden olabilir. üÖzellikle çocuklar başta olmak üzere ishali olanlara bol su verilmelidir. 8

İSHALDEN KORUNMA • Sağlıklı içme suyu kullanma – Suların kaynatılarak ya da klorlanarak kullanılması (tarlada) • Sebzelerin klorlu suda bekletilmesi • Sağlıklı tuvaletlerin kullanılması (tarlada tuvalet yapımı) • Kişisel hijyen kurallarına uyma (el yıkama) • Sağlıklı ve dengeli beslenme Evde ORS Hazırlama Ø 1 lt. kaynatılmış ve ılıtılmış su içerisine Ø 1 çay kaşığı yemeklik karbonat, Ø 1 çay kaşığı tuz ve Ø 8 tatlı kaşığı şeker ilave edilerek hazırlanabilir.

BAĞIRSAK PARAZİTLERİ Ø Tenyalar; daha çok iyi pişmemiş veya çiğ tüketilen sığır etleriyle, Ø Kist hidatik (köpek tenyası), kedi ve köpek dışkılarının su ve gıdalara bulaşması ya da doğrudan ağız yoluyla alınmasıyla, 10

BAĞIRSAK PARAZİTLERİ Ø Diğer bağırsak parazitleri ise; bu parazitlere ait yumurtaların bulaştığı su, sebze, meyve ve diğer gıdaların ağız yoluyla alınmasıyla bulaşır. Ø Kancalı kurtlar, vücuda daha çok ayak parmakları aralarından girerek kan dolaşımı yolu ile bağırsaklara yerleşir. Ø Toprakta bulunan larvaların deri yoluyla girmesiyle bulaşır. 11

BAĞIRSAK PARAZİTLERİ Ø Bağırsak parazitlerinin birçok çeşidi vardır. Ø Bağırsak solucanı; yaklaşık 20 -30 cm uzunluğunda ve yuvarlak görünümdedir. Ø Kıl kurdu; beyaz renkte, yaklaşık 4 -5 mm uzunluğundadır. KIL KURDU BAĞIRSAK SOLUCANI KANCALI KURT 12

BAĞIRSAK PARAZİTLERİNDEN KORUNMA-1 Ø Başta el temizliği olmak üzere kişisel temizliğe özen gösterilmelidir. Ø Tırnaklar kısa tutulmalıdır. Ø Çiğ tüketilen sebze ve meyveler iyi yıkanmalı; çiğ et, çiğ köfte tüketilmemelidir. Ø Özellikle kancalı kurttan korunmak için tarım alanlarında çıplak ayakla dolaşılmamalıdır. Toprakla uğraşırken eldiven ve çizme kullanılmalıdır. 13

Ağız Yolu ile Bulaşan Hastalıklardan Genel Korunma Yolları-2 Eller ne zaman yıkanmalıdır? Ø Yemeklerden önce ve sonra, Ø Yemek hazırlamadan önce ve sonra, Ø Diş, ağız, yüz, göz temizliği yapmadan önce, Ø Tuvalet gereksiniminin giderilmesinden önce ve sonra, Ø Kirli, tozlu bir işi tamamladıktan sonra, Ø Dışarıdan eve ve işe geldikten sonra, Ø Hasta olan bir yakınımızı ziyaretten sonra, Ø Yukarıdakilere uyan hiçbir iş yapılmasa bile gün içinde çeşitli saatlerde (her zaman temiz görünecek şekilde) 15 -30 saniye yıkanmalıdır. 14

Ağız Yolu ile Bulaşan Hastalıklardan Genel Korunma Yolları-3 Ø Kişisel temizlik kurallarına uyulmalı, Ø Gıdaların, üretiminden tüketimine kadar bütün aşamalarında temiz olarak muhafaza edilmesine dikkat edilmeli, Ø Pastörize ya da UHT tekniği ile paketlenmiş uzun ömürlü süt tüketilmeli, Ø Çiğsüt tüketilmemelidir. 5 -7 dakika kaynatıldıktan sonra tüketilmelidir. 15

Ağız Yolu ile Bulaşan Hastalıklardan Genel Korunma Yolları-4 Ø Çiğ yenen meyve ve sebzeler, akarsu (musluk) altında iyice yıkandıktan sonra tüketilmeli, Ø Doğal tat ve kokusu değişmiş bozuk gıdalar tüketilmemeli, Ø Kapağı bombeleşmiş ve kullanma süresi geçmiş konserve gibi gıdalar tüketilmemeli, Ø Botilusmus zehirlenmesi gibi felç ve ölümlere neden olan hastalıklardan korunmak için konserve gibi gıdalar, iyice kaynatıldıktan sonra tüketilmeli, 16

Ağız Yolu ile Bulaşan Hastalıklardan Genel Korunma Yolları-5 Ø Karasinek ve hamam böceği gibi mekanik taşıyıcıların üreme koşulları ortadan kaldırılmalı, Ø İçme ve kullanma suları temiz olmalı, şüpheli durumlarda içme suları kaynatılmalı, Ø Toplu yerlerde (okul, kışla vb. ), içme sularının muslukları ters çevrilmiş olarak takılmalı ve sular el değmeden içilmeli, Ø Şebeke suyu boruları, kuyu ve tulumba gibi içme ve kullanma suları, hela çukurlarından en az 30 metre uzakta olmalı, 17

Ağız Yolu ile Bulaşan Hastalıklardan Genel Korunma Yolları-6 Ø Kuyu suları kimyasal ve mikrobiyolojik tahlilleri yapıldıktan sonra uygun ise kullanılmalı, Ø Mutfak ve yemek atıkları gibi ıslak çöpler ayrı torbalarda toplanmalı ve alınma saatine yakın kapalı ortam içinde dışarı çıkarılmalı, Ø Çöplük ve gübrelikler zararsız duruma getirilmeli, olabildiğince evlerden uzakta olmalıdır. 18

SAĞLIĞINIZI KORUMAK ELİNİZDE ELLERİNİZİ YIKAYINIZ !!! 19

2. HAVA YOLU İLE BULAŞAN HASTALIKLAR Ø Ø Ø Ø Ø Nezle (soğuk algınlığı), Grip, Verem, Bademcik iltihabı (streptekok anjini), Suçiçeği, Kızamıkçık, Kabakulak, Boğmaca, Difteri (kuş palazı), Menenjit. 20

HAVA YOLU İLE BULAŞAN HASTALIKLARDAN KORUNMA • • • Bol sıvı alınmalı Temiz hava sağlanmalı Yiyeceklere dikkat edilmeli Doktor tavsiyesi dışında ilaç kullanılmamalı Burun tıkanıklığı için evde damla hazırlanmalı (1 çay bardağı temiz suya, 1 çay kaşığı tuz atılmalı ve tıkalı olan buruna 1 -2 damlatılmalı)

HAVA YOLU İLE BULAŞAN HASTALIKLARDAN KORUNMA Ø Öksürürken, aksırırken ağız kapatılmalı, Ø Yerlere tükürülmemeli, Ø Kâğıt mendil ya da kâğıt havlu kullanmaya özen gösterilmeli, Ø Odalar havalandırılmalı, 23

HAVA YOLU İLE BULAŞAN HASTALIKLARDAN KORUNMA Ø Tozdan kaçınılmalı, halılar ve kilimler toz kaldırmayacak biçimde temizlenmeli, Ø Eller, sabun ve bol su ile 15 -30 saniye iyice yıkanmalı, Ø Beden temizliğine özen gösterilmeli, 24

HAVA YOLU İLE BULAŞAN HASTALIKLARDAN KORUNMA Ø Kapalı ortamlardan (kahvehane gibi), mümkün olduğunca uzak durulmalı, Ø Hasta ile yakın temastan kaçınılmalı, çatal, kaşık ve havlu gibi ortak malzeme kullanımından sakınılmalıdır. Ø Hava yolu ile bulaşan hastalıkların çoğundan aşı ile korunmak mümkündür. 25

UNUTMAYIN! • HAVA YOLU İLE BULAŞAN HASTALIKLARIN ÇOĞU VİRÜSLER TARAFINDAN OLUŞTURULDUĞUNDAN RASTGELE ANTİBİYOTİK KULLANIMI YARARLI OLMADIĞI GİBİ ZARAR DA VEREBİLİR. • BU NEDENLE ANTİBİYOTİKLER HEKİMİN UYGUN GÖRMESİ HALİNDE KULLANILMALIDIR. 26

ØAşı ile korunabileceğimiz hastalıklara karşı zamanında aşı yaptıralım… HERŞEYİN BAŞI SAĞLIK SAĞLIĞIN BAŞI AŞI!!! 27

Aşı ile Korunalabilen Hastalıklar ØVerem, Aşı: Vücutta hastalıklara karşı koruyucu ØBoğmaca, maddelerin yapımını uyarabilen, fakat hastalık ØDifteri, yapma niteliği özel yöntemlerle giderilmiş mikroplar ya da bunlara ait ürünlerdir. ØTetanos, ØKızamıkçık, ØKabakulak, ØHepatit B, ØÇocuk felci, ØHib enfeksiyonu Zamanında (çocuk bir yaşındayken) kızamık aşısı yapılmazsa, çocuk kızamık mikrobu ile karşılaştığında (Menenjit). beynine yerleşir ve yıllar sonra beyinde felç oluşturarak ölümüne neden olabilir. 28

3.

3. HAYVANLARDAN İNSANLARA BULAŞAN HASTALIKLAR Hayvanlardan insanlara doğrudan veya dolaylı temas, artropod vektör (kene, sivrisinek) ve yiyeceklerle bulaşan virüs, bakteri, mantar ve parazit enfeksiyonlarıdır. Zoonoz sayısı 200'den fazladır.

HAYVANLARDAN İNSANLARA BULAŞAN HASTALIKLAR Şarbon: Sığır, koyun, keçi, at, domuz vb. Kuduz: Kedi, köpek, tilki, kurt, yarasa gibi tüm memeliler Bruselloz (malta humması): Keçi, koyun, sığır, domuz gibi tüm memeliler Toksoplazmoz: Kedi, Köpek, kemiriciler gibi tüm memeliler Kuş gribi: Kanatlı hayvanlar Ruam: At, katır, eşek gibi tek tırnaklılar Tüberküloz (verem): sığır, kuş Veba: Fare, tavşan gibi kemiriciler Tularemi: Fare, köstebek ve diğer kemiriciler Salmonella: Kümes hayvanları, sığır, keçi, domuz vb. Tenya (abdest bozan): Sığır

Bulaşma yolları

Hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklardan korunma yolları • Pastörize edilmiş ya da UHT yöntemi ile paketlenmiş uzun ömürlü sütler tüketilmelidir. Çiğ süt tüketilecekse 5 -7 dakika kaynatılmalı, ardından olabildiğince kısa sürede soğutulmalı, • Çiğ sütten yapılmış taze peynir tüketilmemeli, tuzlu suda üç ay bekletildikten sonra tüketilmeli, • Et ve yumurtalar pişirilerek tüketilmeli, • Şarbon şüphesi bulunan et ve deriye çıplak elle dokunmaktan kaçınılmalı, 34

Hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklardan korunma yolları • Çiğ et tüketilmemeli, çiğ köfte tüketilecekse -300 C’ de 1 gün -200 C’ de 2 gün -100 C’ de 3 gün • Kuş gribinden korunmak için hasta kanatlı hayvanlarla temas edilmemeli, etleri ve yumurtaları tüketilmemeli, 35

Hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklardan korunma yolları Ø Kedi, köpek gibi evcil hayvanlara kuduz aşısı yaptırılmalı, Ø Kuduz şüpheli ısırıklarda yara sabunlu suyla iyice yıkanmalı, Ø Aşı yaptırılmalı (Kuduz ve teatanoz) Ø Kuduz şüpheli hayvan, resmi makamlara bildirilmeli, onların önerileri doğrultusunda hareket edilmeli,

Hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklardan korunma yolları Ø Sağlıklı hayvan yetiştirilmeli, hayvanların sağlık kontrolleri yaptırılmalı, Ø El temizliğine özen gösterilmeli (yemekten önce ve sonra, tuvaletten önce ve sonra, çiğ yada hazır yiyecekleri tutmadan önce ve sonra dışarıdan eve gelince, anneler bebeğini beslemeden önce, bebeklerinin bezini değiştirdikten sonra eller sabun ve bol su ile 15 -30 saniye iyice yıkanmalıdır), Ø Kişisel temizliğe özen gösterilmelidir. 38

Hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklardan korunma yolları Ø Ev hayvanlarının veteriner hekim denetimine alınması, bu konuda yasal düzenlemeleıin yapılması ve uygulanması; kuduz (aşı), kist hidatik (3 ayda bir prazikuantel), toksokara enfeksiyonu açısından önemlidir. Ø Çiğ etle temas sonrası ellerin iyi yıkanması: Toksoplazmoz (özellikle gebelikte), şarbon ve tularemi açısından önemlidir. Ø Hayvan dışkılarından korunma: Çiğ sebzelerin iyi yıkanması, çocukların hayvan dışkısıyla bulaşmış topraklarda oynamasının engellenmesi,

4. VEKTÖRLERLE BULAŞAN HASTALIKLAR VE KORUNMA YOLLARI Dişi Anofel Erkek Anofel 40

4. VEKTÖRLERLE BULAŞAN HASTALIKLAR • Vektör: Hastalığın bulaşmasına aracılık eden bit, pire, kene ve sinek gibi canlılardır. • Vektörlerle (bit, pire, kene, sinekler vb. ) bulaşan önemli hastalıklar • Sıtma-Sivrisineklerle, • Şark Çıbanı-Tatarcık sineği ile • Kırım Kongo Kanamalı Ateşi-Kenelerle bulaşır.

Korunma Yolları • Vektörlerle mücadele edilmeli, • Evlerin ve ahırların duvarları sıvanmalı ve badana yapılmalı, • Özellikle yaz aylarında pencereler, sineklerin giremeyeceği biçimde tellenmeli, • Kene ile temastan kaçınılmalı, hayvanların üzerindeki keneler çıplak elle temizlenmemeli, ezilmemeli ve patlatılmamalı, • Kenelerin yaşama alanlarına gidenler, açık renkli giysileri giymeli, pantolon paçalarını çorap içine almalı, dönüşte vücut mutlaka kene yönünden kontrol edilmeli, 42

Korunma Yolları • Özellikle tarım ve hayvancılıkla uğraşanlar vücutlarını ve çocuklarının vücutlarını sık kene yönünden kontrol etmeli, • Vücuda tutunan kene saptandığında en kısa sürede usulüne uygun çıkarılmalı, • Keneler vücuttan uzaklaştırılırken kopartılmamalı, ezilmemeli ve patlatılmamalı, • Keneleri vücuttan uzaklaştırmak amacıyla, kenelerin üzerine sigara basmak veya kolonya ve gaz yağı dökmek gibi yöntemlere başvurulmamalı, 43

Korunma Yolları • Hayvanlarda kene mücadelesi yapılmalı, • Hayvanların ve insanların kanlarına ve vücut sıvılarına korunmasız temas edilmemeli, • Kenelerin yaşam alanlarına gidildiğinde vücudun açıkta kalan kısımlarına böcek kovucu losyon sürülmeli, • El temizliğine özen gösterilmeli, • Kişisel temizliğe özen gösterilmelidir. 44

Korunma Yolları • Hastaların tedavi edilmesi, • Cibinlik kullanılması • Sivrisineklerden koruyucu ağlar, teller takılması • Vücudun bütün kısımlarını kapatan giysiler giyinilmesi • Deriye uygulamak üzere böcek kovucular kullanılması

Sineklerin üremesine elverişli alanların yok edilmesi veya ilaçlanması gerekir.

5. DERİ VE MUKOZA YOLU İLE BULAŞAN HASTALIKLAR

5. DERİ VE MUKOZA YOLU İLE BULAŞAN HASTALIKLAR • • • Mukoza: Organların iç yüzeyini (ağız, burun, göz, kulak) örten ince tabakadır. Deri ve mukoza yolu ile bulaşan hastalıklar Bitlenme, Uyuz, Yüzeyel mantarlar, Trahom. Bu hastalıklar yakın temasla insanlardan insanlara bulaşabilir.

DERİ VE MUKOZA YOLU İLE BULAŞAN HASTALIKLAR Uyuz Böceği El Bileğinde Uyuz Döküntüsü Dirsek İç Yüzeyinde Uyuz Döküntüsü 51

MANTARLAR Mantar Görüntüleri 52

MANTARLAR Vücudun değişik bölgelerindeki mantar görüntüleri 53

Mantar 54

TRAHOM 55

Deri ve Mukoza Yolu ile Bulaşan Hastalıklardan Genel Korunma Önlemleri Ø Kişisel temizlik ve el yıkama son derece önemlidir. Ø Kalabalık ortamlarda, hamam ve havuzlarda özenli davranılmalı ve ortak eşya kullanımından kaçınılmalıdır. Ø Deri mantarı şüphesi olanların sağlık kuruluşuna başvurması gerekir. Bitlenme ve uyuz hastalığının ortaya çıkmasında, olumsuz yaşam koşulları ve kalabalık faktörü önemlidir. Ø Mantar hastalığının gelişmesinde kişisel temizliğe gereken özen gösterilmelidir. Ø Trahom; körlüğe neden olan, karasinek ve tatarcık sineklerinin bulaştırdığı bir hastalıktır. Ø Bu hastalıklardan korunmada kişisel temizliğin önemi büyüktür.

Trikomonas Frengi (Sifilis) (parazit) (bakteri) Diğer Klamidya Belsoğukluğu (Gonore) (bakteri) CYBE (bakteri) Hepatit B (virüs) Herpes HIV/AIDS (virüs) Genital Siğiller (HPV) (Virüs)

CYBE’de KORUNMA YOLLARI Ø Başkaları ile de ilişkisi olduğu bilinen kişiyle cinsel ilişkide bulunmamak. Ø Kesin korunma için her tür cinsel ilişkide kondom (prezervatif, kılıf) kullanmak. Ø Başkalarının kullandığı iğne ve enjektörleri kullanmamak. Ø Tek eşliliğe önem verilmeli. Resmi nikah öncesi sağlık kontrolleri ve tetkikler yaptırılmalıdır.

CYBE’de KORUNMA YOLLARI Ø Dövme, epilasyon, manikür, pedikür, tıraş, kulak deldirme gibi işlemlerde ve diş tedavisinde dikkatli olmak. Ø Kan ve/veya kan ürünü tedavisini güvenli yollardan sağlamak. Ø Hepatit B’ye karşı aşı yaptırmak.

Bulaşıcı Hastalıklardan Korunmada Genel İlkeler Ø Kişisel hijyen kuralları, özellikle el yıkama, Ø Halkın bilgilendirilmesi, Ø Su ve besinlerin fekal kontaminasyonunun önlenmesi, Ø Süt ve süt ürünlerinin hijyenik olarak sunulması, Ø Karasinek, fare vb ile mücadele, Ø Kirli sulardan elde edilen deniz kabuklularına dikkat edilmeli Ø Gıda imalathane ve depolarının hijyenik olması, Ø Hepatit geçiren hastaların izolasyonu Ø İnfekte kişilerin okula, kreşe ve işe gönderilmemesi

Sabrınız için teşekkür ederim…