6 Hafta Deneysel ve Eletirel Sosyal Psikolojide Dil

6. Hafta Deneysel ve Eleştirel Sosyal Psikolojide Dil Çalışmaları ELEŞTİREL SOSYAL PSİKOLOJİNİN YÖNTEMLERİ VE ANALİZLERİ • Eleştirel sosyal psikoloji araştırmalarında teorik çerçeve sosyal inşacılık görüşünü takip eder. Sosyal inşacı çerçevede araştırma her şeyden önce kültürde ulaşılabilir, çeşitli şekillerde inşa edilmiş sosyal gerçekliği tanımlamakla ilgilenir KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• &Söylem Analizi • Nasıl ki soyut şeyleri tarif etmek zordur söylemin de ne olduğunu tarif etmek zordur, aslında tarif onun doğasına aykırıdır. Söylem, anlamın inşasında ortaya çıkandır. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Söylemin incelenmesinde iki ana akım vardır. Bunlar; – açıklayıcı repertuarlar-söylem uygulamaları – Foucaultcu söylem analizi-söylem kaynakları analizidir. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Açıklayıcı repertuarlar Söylem uygulamaları olarak da adlandırılan bu yaklaşımda bu analizi başlatan Potter ve Wetherell’in “Söylem ve Sosyal Psikoloji: Tutum ve Davranışların Ötesi” adlı kitaplarıdır. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Analiz temel olarak aşağıdaki varsayımlara dayanır. – Dil insanların sosyal gerçekliklerini inşa ettikleri ana sembolik sistemdir. – İnsanlar dili belli sonuçları ya da hedefleri elde etmek için amaca yönelik stratejik şekilde kullanır. – Dil bu sebeple her zaman söylemsel bir uygulamadır. İncelenen söylem genellikle, doğal şekilde ortaya çıkan toplantılar, oturumlar, sohbetler gibi yazıya dökülmüş, metin adı verilen konuşmalardır. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Konuşma Analizi • Konuşma analizi Harvey Sacks’ın 1960’lardaki çalışmalarına kadar uzanan bir geçmişe sahiptir ve bugün artık söylem analizinin bir versiyonu olarak kullanılmaktadır. • Konuşma analizi insanların konuşmalarında, dili kullanma tarzlarına bakarak ne yaptıkları ne elde etmeye çalıştıklarını çok ayrıntılı ve zahmetli bir işaretleme ve sınıflama tekniği ile inceler. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Konuşma birimlerine ve konuşma biçimlerine (konuşmada sıra alışların nasıl yapıldığına, konuşmaları başlatıp bitirişlerine) odaklanır. Sözgelimi konuşma analizi genellikle, konuşmadaki çok ince ayarlı zamanlamaları analiz eder, konuşmadaki duraklamaları, birbirinin sözünü kesmeleri, konuşmaların üstüste binişlerini ya da konuşma sırasındaki duruşları, kekelemeleri inceler. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Foucaultcu Söylem Analizi • Belirli bir konuşma metni içinde söylemin stratejik kullanımını ayrıntılı şekilde incelemek yerine çok daha geniş açılı bir yaklaşımı vardır. Söylemlerin kaynaklarına odaklanır. • Bu yaklaşım belirli ortamlarda belli kişilerin ne söylediği ile daha az ilgilenir. Söyleme insani faaliyetlerde kullanılan sosyal ve kültürel kaynaklar olarak bakar ve söylemin daha genel daha küresel işleyişi ile ilgilenir. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Örneğin, hocaların bir ‘çocuklar’ söylemi vardır. Türkçe’de ‘öğrenci’ kelimesi ‘talebe’ kelimesi yerine kullanılmaktadır. ‘Çocuklar’ söylemi içinde öğrenci, genç ve bilmeyen çocuk anlamlarını inşa etmekte, hocayı da yetişkin, bilen pozisyonuna oturtmakta ve böylelikle de iktidarını öğrenci üzerine en baştan kurdurmaktadır. Talebe, talip olan, isteyen, bilmeyen genç/yetişkin/yaşlı anlamlarını birbiri ardına inşa etmektedir. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

DENEYSEL VE ELEŞTİREL SOSYAL PSİKOLOJİNİN DİLE YAKLAŞIMLARI • 1940’larda Shannon ve Weaver’ın iletişim teorisi, telekomünikasyon gibi mekanik iletişim sistemlerinin işleyişini anlamaya yardımcı olması için geliştirilmişti. 1960’ların sonlarındaki kognitif devrim, insanların malumatı işleyip iletmeyi, makinalardan çok farklı yaptıklarının fark edilmesine yol açtı. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

Kognitif devrimin vurguladığı noktalar: • İnsan iletişimi, saf malumatın aktarımına değil anlamın aktarımına dayanır. • İnsan iletişimi sosyal bir faaliyettir. İki ya da daha fazla insanı kapsar ve aralarındaki ilişkinin doğasından etkilenir. • İnsan iletişimi dinamiktir ve sürüp giden bir şeydir, sıra alışlarla işler ve daha önce olup bitenlerin üzerine inşa edilir. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

İnsan iletişimi genellikle çoklu kodlama üzerinden işler, sözgelimi hem sözel hem de sözel olmayan şekilde kodlanan malumat birlikte aktarılır. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

Sözel Olmayan iletişim: • Sözel iletişimi tamamlar. • Sizi duyamayanlar için el hareketleri sözel iletişimin yerine geçer. • Elinizi değdirmekle, bir öpüşle taşınan yakınlık daha etkin bir ifade kazandırır. • Sözel iletişimi idare etmeye yardım eder, sözgelimi söz istediğinizde elinizi kaldırmanız gibi. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

DENEYSEL SOSYAL PSİKOLOJİDE DİL ÇALIŞMALARI • Dilbilim dilin kendisini inceler. Önce dilin ögelerini belirler. Temel, anlamsız seslere fonemler denir. Fonemler birbirleri ile birleşerek morfemleri ortaya çıkarırlar. Bunlar genellikle kelimelerdir ve anlamın temel birimleridir. Morfemler daha sonra birbirine sentaktik kurallarla bağlanarak cümleleri oluştururlar. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Kelimelerin, cümleciklerin anlamı semantik kurallarla belirlenir. Semantik kurallar son derece karmaşıktır ve farklı düzeylerde işler. • Psikolinguistik: Düşünce ve dil arasındaki karşılıklı ilişkinin çalışıldığı disiplin psikolinguistiktir. Vygotsky dilin insan düşüncesinin temel aracı olduğunu iddia eder. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Düşünceler kelimeler vasıtasıyla varlık kazanırlar. Bazı söze dükelemeyen düşüncelerimiz olabilir. Bazen de otomatik bir biçimde ağzımından dökülür. Düşüncelerimizin çoğu, “içsel konuşmalardan” ibarettir. Vygotsky’e göre; kişinin düşünme kapasitesi, ulaşabildiği dilsel kaynaklara bağlıdır. Yani Türkçe’de ulaşabildiğiniz kadar ve dilinizin ulaşabildiği kadar düşünebilirsiniz. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Linguistik Görecelilik: Sapir ve Whorf’un linguistik görecelilik teorisi dilin düşünceyi belirlediğini öne sürer. Buna göre insanlar dillerinde karşılığı olmayanı düşünemezler. Düşüncenin mutlaka linguistik bir teriminin olması gerekir. Aksi durum ‘düşünülemez olandır’. Örneğin İngilizce’de gönül kelimesi yoktur. Bunun için İngilizler gönül üzerine düşünemezler. (Türkçe’de gönül-kalp) KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Sosyolinguistik: Dilin sosyal ortamlarda nasıl kullanıldığı üzerine odaklanır: konuşma, eş zamanlı şekilde sosyal etkileşimi nasıl etkiler ve ‘anlam’ karşılıklı etkileşimsel bağlam tarafından nasıl sınırlanır. Dil üzerine çalışan deneysel sosyal psikologlar ne söylendiği ile daha az ilgilenir. Daha ziyade nasıl söylendiği üzerine odaklanır. Yani konuşmanın içeriğinden çok konuşma tarzları ve sözsüz dille ilgilenirler. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Sözsüz Dil (Paralanguage): aaa, eee, hırıltı, hız, ses tonu, ses aralıkları • Örnek: Birinin alçak sesle konuşması sır vereceğinin işareti olabilir, yüksek ses tonu ise heyecanına, coşkusuna verilir. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Bilgisayar Aracılığıyla İletişim: • 1. Bilgisayar aracılığıyla iletişim sözsüz dil ve sözel dil kanallarını sınırlar. Ancak kendine özgü işaretleri vardır gibi • Bilgisayar aracılığıyla iletişim, malumatın miktarını sınırlandırabilir bu da içeriğe etki edebilir. • Bilgisayar aracılığıyla iletişim katılımcıları eşitleme etkisine sahiptir. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

ELEŞTİREL SOSYAL PSİKOLOJİDE DİL ÇALIŞMALARI Semiyotik: Semiyotik kelime anlamı olarak işaretlere ait, işaret bilimine ait olan anlamına gelir. Ferdinand de Saussure’ün başlattığı şekli ile semiyotik çalışmalar paylaşılan anlamların organizasyonu ile ilgilenir. Ayrıca bu paylaşılan anlamların sosyal ve kültürel dünyayı bir arada tutan bir ‘zamk’ gibi nasıl hareket ettiğini araştıran bir alandır. Semiyotik teori, eleştirel sosyal psikologlarca anlamların organize edildiği, paylaşıldığı sistemleri anlamak üzere kullanılmaktadır. KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• İşaret ve İşaret Sistemi: Konuşulan ses işaretleyen (gösteren), o sesin dayandırıldığı işaretlenen (gösterilen) • K-E-D-İ (gösteren) • Kedinin bizdeki anlamı (gösterilen) • Gösterge: Gösteren+Gösterilen KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel

• Dil Gerçekliği İnşa Eder • Dil, kendimizi ve diğerlerini yansıtan bir ayna değildir. Aksine dil inşa edip üretendir. Her dil, konuşan cemaati kuran (cinsiyetler, sosyal sınıflar, engelliler, ırk, din gibi sosyal grupların göreceli değerleriyle ilgili, belli varsayımları inşa eder) KAYNAK: Sibel A. Arkonaç (2008) Sosyal Psikolojide İnsanları Anlamak, Deneysel ve Eleştirel Yaklaşımlar, Ankara: Nobel