5 Kafli fyrri hluti ndun Hlutverk ndunarkerfisins Viheldur

5. Kafli fyrri hluti Öndun

Hlutverk öndunarkerfisins • Viðheldur réttum styrk súrefnis og koltvísýrings í blóði • Hjálpar til við að viðhalda réttu p. H gildi blóðs • Hefur lyktarnema • Hreinsar, hitar og rakamettar innöndunarloftið • Hljóðmyndun

Öndunarkerfið • • • Nasir. Nefhol. Kok. Barki (efst er barkakýli). Meginberkjur (ein í hvort lunga). Berkjur (greinast í minni og minni berkjur). Berklingar. Lungnablöðrur. Háræðanet.

Lungun • Meginlíffæri öndunarfæranna. • Tvö stór svampkennd líffæri sem liggja hlið við hlið í brjóstholinu – Vinstra lungað er minna en það hægra þar sem hjartað tekur pláss frá lungunum • Hvort lunga er klætt tvöfaldri himnu, brjósthimnu/fleiðru.

Fleiðruhimnur • Innri himnan (lungnafleiðra) klæðir lungað en sú ytri (veggfleiðra) klæðir brjóstkassann að innanverðu, þindina að ofanverðu og gollurshús. • Fleiðruhol er á milli fleiðranna – Undirþrýstingur í fleiðruholi heldur lungum upp að brjóstveggnum – Í fleiðruholinu er smurvessi sem auðveldar öndunarhreyfingar – Ef opnast inn í fleiðruhol, hverfur þessi undirþrýstingur og lungun falla saman (loftlunga)

Samfallið lunga • Ef op myndast á fleiðruhimnunar þá hættir undirþrýstingur og samloðun fleiðranna og lungað fellur saman út af teygjanleika sínum – Einnig þenst brjóstkassinn út

Brjósthol • Þind er sterkur, hvelfdur vöðvi sem aðskilur brjósthol og kviðarhol. • Brjósthol afmarkast af: – Rifbeinum. – Hryggjarliðum. – Bringubeini. – Millirifjavöðvum. – Þind

Lungun og brjóstholið

Nef • Loft kemur inn um nasir • Í nefholinu er loftið hitað, hreinsað og blandað raka. • Nefhol: – Mörg afhol með nefskeljum. – Slím (örður festast í slíminu, inniheldur sýklaeyðandi efni). – Bifhærðar frumur – Lyktarskyn.

Kok • Kok er hluti af öndunarvegi og meltingarvegi. • Loft berst um nefhol í gegnum kok og niður í barkann. • Barkarspeldi er smár flipi sem hindrar að fæðan fari ofan í barka.

Barkarkýli • Barkarkýli er líffæri raddmyndunar • Raddböndin eru vöðvafellingar sem teygja sig út frá hliðarveggjum barkakýlisins • Þröngt svæði á milli raddbandanna kallast raddglufa • Raddböndin titra þegar loft þrýstist í gegnum barkarkýlið og við það myndast hljóð – Karlmenn hafa stærra barkakýli og slakari raddbönd – Þessvegna hafa þeir dýpri rödd

Barki • Bein pípa sem liggur framan við vélinda. • Styrktur brjóskhringjum sem eru opnir að aftan – C-laga brjóskhringir • Tryggja þeir að barkinn leggist ekki saman • Þekja barkans seytir slími og er bifhærð – Ver lungun fyrir rykögnum og sýklum.

Bifhár í barka

Öndunarvegurinn • • Berkjurnar eru tvær og liggja í sitthvort lungað (aðalberkjur) Hvor berkja greinist í smærri og smærri greinar (lungnaberkjur) og að lokum í berklinga. Lungnaberkjurnar hafa svipaða byggingu og barkinn þ. e. hafa brjóskhringi (ekki þær allra minnstu) og bifhærðar þekjufrumur sem seyta slími. Rúmlega milljón berkjur eru í hvoru lunga. Berkjur skiptast svo í berklinga Berklingar og smæstu berkjurnar hafa slétta vöðva en ekki brjóskhringi Lungnaberkjur eru svo loks á endum berklinga

Lungnablöðrur • Klasi af blöðrum á enda hverrar berklu • Lítur út eins og vínberjaklasi • Alsettar háræðaneti

Lungnablöðrur • Lungnablöðrunar eru ekki heil blaðra, heldur eru þær blöðrur í blöðrum (klasar) – Er þetta gert til að auka yfirborð og súrefnisupptöku – Hjá reykingarfólki fletjast blöðrunar út og loftskipti minnka

Frumur í lungnablöðrum – Flögulaga þekjufrumur • Mynda bollalaga lungnablöðrur – Surfactant myndandi frumur • Surfactant er efni sem minnkar yfirborðsspennu í lungum og hindrar að þau falli saman – Átfrumur (macrophagar) • Hreinsa lungun – Lungu reykingarfólks verða svört þegar átfrumur hafa borðað mikið af tjöru og reyk

Frumur í lungnablöðrum

Súrefnisfluttningur • Súrefni flæðir úr lungnablöðrunum í háræðablóðið og koltvíoxíð flæðir úr blóði í lungnablöðrurnar – Einfalt flæði, þ. e úr meiri styrk í minni • Flutningur súrefnis og koltvíoxíðs í gagnstæðar áttir kallast loftskipti • Súrefni leysist upp í vökva áður en loftskiptin fara fram. • Öndunaryfirborð er u. þ. b. 60 – 90 m 2.

Súrefnisfluttningur • Súrefni flæðir inn í háræðarnar úr lungnablöðrunum, þar sem styrkur þess er lægri í blóðinu (flæði) • Koldíoxíð flæðir úr háræðum út í lungnablöðrunar, af sömu ástæðum

Stjórnun öndunar • Öndunarhreyfingar eru að mestu sjálf-ráðar og stjórnast því af dultaugakerfinu – Þeir hlutar heilans sem sjá um öndun eru mænukylfa og brú • Mænukylfa stjórnar innöndun og útöndun • Brú getur haft áhrif á tíðni og dýpt öndunar • Þó getum við stjórnað öndun með viljtaugakerfinu • Þættir í blóðinu sem hafa áhrif á hraða og dýpt öndunar: – CO 2, p. H og O 2 • Það eru nemar í MTK, aðallega í mænukylfu (miðnemar) og í æðum (útnemar) • Nemarnir (miðnemarnir) eru einkum næmir á breytingar í í blóði CO 2 – Aukning á CO 2 eykur tíðni go dýpt öndunar

Öndunarhreyfingar • Þind og millirifjavöðvar sjá um öndunarhreyfingar

Öndunarhreyfingar Innöndun: 1. Þindin verður flöt þ. e. spennist niður á við vegna vöðva-samdráttar. 2. Millirifjavöðvar dragast saman og við það spennast rifbein út og upp á við • Innöndun við áreynslu notar fleiri vöðva 3. Lungun fylgja brjóstveggnum eftir og rúmmál þeirra stækkar 4. Undirþrýstingur myndast innan brjóstholsins og loft flæðir inn í lungun undan þrýstingsfallanda

Öndunarhreyfingar 1. 2. 3. 4. Útöndun: Þindin slaknar og hvelfist Millirifjavöðvarnir slakna Við þetta minnkar brjóstholið og þrýstingur í brjóstholi eykst Loft þrýstist út úr lungunum – Fer út meiri þrýstingi í minni 5. Útöndun er passíft (óvirkt) ferli sem er aðallega vegna teygjanleika lungnanna – Útöndun við áreynslu notar hinsvegar vöðva • Innri millirifjavöðva og kviðvöðva

Öndunarhreyfingar

Öndunarhreyfingar • Því má líkja lungum við fýsibelg – Þegar rúmmál fýsibelgjarins er aukið þá fyllist hann af lofti • Samanber innöndun – Þegar rúmmál hans minnkar þá fer loftið úr honum • Samanber útöndun

Öndun • Öndunarloft: – Loft sem fer um lungun í einum andardrætti (~1/2 lítri í hvíld). • Viðbótarloft: – Það loft sem hægt er að draga inn eftir venjulega innöndun (~3 lítrar). • Varaloft: – Það loft sem hægt er að blása frá sér eftir venjulega útöndun (~1, 2 lítrar). • Andrýmd: – Viðbótarloft + öndunarloft + varaloft • Er mismunandi hjá fólki, fer eftir líkamsstærð (u. þ. b. 4, 7 lítrar) • Loftleif: – Loft sem eftir er í lungunum að lokinni hámarksútöndun (rúmlega lítri). • Dautt rúm: – Loft í öndunargöngum sem nær aldrei til “lungna” (100 – 150 ml).

Hlutfall lofttegunda í innöndunarog útöndunarlofti

Flutningur öndunarlofts • Súrefni leysist lítið í blóðvökva en binst járni í blóðrauðanum (allt að 4 sameindir O 2 í einni sameind af blóðrauða) • Súrefni flyst því aðallega bundið blóðrauða (98%) • Ef súrefni tengist blóðrauða verður blóðið ljósara á litinn • Koldíoxíð leysist mun betur upp í blöðvökva (7% flyst þannig), en mest af því er flyst sem bíkarbónat (70%) (HCO 3 - ) og afgangurinn (23%) binst blóðrauða • Bíkarbónat er mikilvægur buffer í blóðinu CO 2 + H 2 O H 2 CO 3 H+ + HCO 3– koldíoxíð + vatn Kolsýra vetnisjón + bíkarbónat

Flutningur öndunarlofts • Mettunarhlutfall súrefnis í blóðrauða er hátt þegar hlutþrýstingur (magn) súrefnis er hár. • Þegar hlutþrýstingur (magn) súrefnis fellur út í vefjum lækkar mettunarhlutfallið og súrefnið losnar út í vefina – Þannig losnar súrefni greiðar í þá vefi sem þurfa á því að halda • Um leið og blóðið flytur O 2 úr öndunarfærunum til starfandi vefja ber það CO 2 til baka – Innri öndun: frumur taka upp O 2 og láta CO 2 frá sér

Flutningur öndunarlofts • Nokkrir þættir auka losun á O 2 úr háræðablóði til vefja – Aukið CO 2 í vef – Aukinn hiti í vef – Lægra p. H gildi (súrnun vöðva) – Minna af O 2 í vef • Þ. e. allt þættir sem fylgja aukinni virkni vefsins • CO (kolmónoxíð) binst blóðrauða á sama hátt og O 2 en tengslin eru miklu sterkari => teppir flutning á súrefni

Flutningur öndunarlofts

Háfjallaveiki • Hátt til fjalla er loftið þynnra og því er loftþrýstingur lægri en við sjávarmál. • Mettunarhlutfall súrefnis er lægra – Þar sem loftþrýstingu er minni verður hlutþrýstingur súrefnis í innöndunarlofti minni • Háfjallaveiki: þreyta, svimi, höfuðverkur og ógleði – lagast á nokkrum dögum þar sem rauðum blóðkornum fjölgar og þar með flutningsgeta súrefnis í blóði

Asmi • Ýmis efni geta valdið asma. • Berkja í einstaklingi með asma einkennist af tvennu – miklu slími – samdrætti sléttra vöðva. Eðlileg berkja Slím Æðar Öndunarvegur vel opinn

Reykingar • • • 90% allra lungnakrabbameina eru rakin til reykinga Aðeins 12 -15% þessa krabbameina eru meðhöndluð með nútíma lyfjum Lungnaþemba er einnig algeng hjá reykingarfólki (80% tilfella) Talið er að 30% allra hjartaáfalla megi rekja beint til reykinga Talið er að reykingar minnki ævilíkurnar að meðaltali um 7 ½ ár Fjórði til fimmti hver reykingarmaður deyr beinlínið af völdum tóbaksnotkunar sinnar

Reykingar

• http: //www. youtube. com/watch? v=m. Zv. Hii. WFb. BU • http: //www. youtube. com/watch? v=g. CMzj. Jjux. QI • http: //www. youtube. com/watch? v=86 l. YG 1 V 2 -n 4