5 BLM 1 Eitim Sosyolojisinin Tanm Amac ve

5. BÖLÜM 1

Eğitim Sosyolojisinin Tanımı, Amacı ve Diğer Alanlarla İlişkisi Eğitim Sosyolojisinin Tarihçesi Eğitimin İşlevleri Eğitimin Toplumsal Süreçlerle İlişkisi Sosyalleşme ve Eğitim Toplumsal Değişme ve Eğitim Toplumsal Hareketlilik ve Eğitim Toplumsal Kontrol (Denetim) ve Eğitim 2 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

= + logy Bilim � Sosyolojinin amacı; toplumsal olayları ortaya çıkarmak, açıklamak, ilişkileri belirlemek ve bunlara bağlı olarak ilgili kuramlar üretmektir 3 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Sosyoloji Society Toplum

4 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Toplum bilimi. . . Toplumun yapısını ve özelliklerini inceleyen bilim olarak nitelendirilir. Toplumsal problemleri ve bunların çözüm yollarını araştırır. 1820’li yıllarda doğduğu kabul edilir. Auguste Comte (1798 -1857). 20. yy başlarından itibaren bağımsızlaşmaya başlamıştır.

Sosyoloji toplum bilimi olduğuna göre toplum içinde yer alan her kurum, her çeşit toplumsal ilişki ve toplumsal olaylar sosyolojinin alanı içerisindedir. Sosyoloji toplumu hem statik (toplumsal yapı) hem de dinamik (toplumsal değişme) özellikleri bakımından incelemektedir. 5 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

Sosyolojide çalışılan alan insan ve toplum olduğundan, son dönemlerde kendine ait alt çalışma dallarını oluşturmuştur. Bilgi sosyolojisi, din sosyolojisi, ahlak sosyolojisi, hukuk sosyolojisi, siyaset sosyolojisi, ekonomi sosyolojisi, kent sosyolojisi, köy sosyolojisi ve eğitim sosyolojisi bu alt çalışma alanlarına örnek olarak verilebilir. Bunlar içerisinde eğitim sosyolojisi eğitim – toplum ilişkilerini irdelemesi açısından önem taşımaktadır. 6

EĞİTİM SOSYOLOJİSİ 7 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ SOSYOLOJİ

sosyolojisi; toplum ve eğitsel yetiştirme arasındaki karşılıklı ilişkileri, bağlantıları ve etkilenmeyi inceleyen sosyolojinin alt dalı olarak tanımlanabilir. 8 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Eğitim

yapı içerisinde eğitim sorunlarına ilişkin araştırma yapan bir disiplindir. � Toplumun kültürüne uygun bir eğitim politikasının belirlenmesi ile ilgili çalışmaların temelini oluşturur. � Eğitim ve öğretim faaliyetleri aracılığı ile var olan birikimin gelecek kuşaklara nasıl aktarılacağı ve toplumun ihtiyaç duyduğu bireylerin nasıl yetiştirilmesi gerektiği de eğitim sosyolojisinin çalışma alanındadır. 9 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Toplumsal

Toplumsallaşma ve toplumsallaşmaya eğitim kurumları ve diğer kurumların etkileri Toplumsal değişme, toplumsal hareketlilik, toplumsal ilişkiler ve toplumsal tabakalaşmada eğitimin rolü Toplumda rol ve statü kazanmada eğitimin etkisi Sosyal adalet ve eğitimde fırsat eşitliği 10 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

Öğretmen Öğrenci Eğitim programları Veli ilişkileri Okul 11 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Eğitim sistemi

� � � � EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Eğitim antropolojisi, Eğitim psikolojisi, Klinik ve medikal psikoloji, Genel sosyoloji, Kültürel antropoloji, Toplumsal psikoloji, Tarih, Ekonomi Siyaset bilimi ile � işbirliği yapar. 12

Eğitim sosyolojisinden, sosyolojinin bir dalı olarak ilk kez A. B. D. ’de 1907 yılında bahsedildi. 1917 yılında ilk kez eğitim sosyolojisi kitabı yazıldı. � Eğitim sosyolojisinin A. B. D. ’de ortaya çıkış nedeni; A. B. D’nin sosyal yapısıdır. Çok farklı din, dil, ırk ve milletlere mensup insanların yaşadığı bir ülkede bu yapı sorunların kaynağını oluşturmuştur. � Bu sorunların aşılmasında eğitimin etkili olabilmesi için eğitimcilerin bireylerin içinden geldiği yapıyı tanımaları ve onların değer yargılarını ve tavırlarını bilmeleri gerektiği düşünülmüştür. İşte bu yaklaşım eğitim sosyolojisini doğurmuştur. 13 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ �

Ülkemizde eğitim sosyolojisinin tarihi 1915’li yıllara dayanır. � Eğitim sosyolojisinin doğmasına katkı sağlayanlar; v v v Ziya Gökalp, Prens Sebahattin, İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Ethem Nejat, Satı Bey, Abdullah Cevdet. 14 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ �

düzeyinde, Darülfünunda eğitim sosyolojisi dersi 1917 yılından itibaren verilmeye başlanmıştır. � 1965’te ise Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi programdan bağımsız olarak bir Eğitim Sosyolojisi dersi koymuştur. � İlköğretmen okullarında eğitim sosyolojisi dersinin ilk okutulmaya başlanması 1953’te olmuştur. � 1967 -1968 öğretim yılından itibaren Eğitim Enstitüleri programlarına eğitim sosyolojisi dersi alınmıştır. 15 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Üniversite

Siyasal Kültürel Miras Seçme ve yöneltme okul Bireyi geliştirme Ekonomik Toplumsa llaştırma 16 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Her toplumda eğitimin işlevleri toplumun amaçlarına göre şekillenmektedir. Dolayısıyla bir eğitim sistemi yapılanırken hareket noktası olarak ilk önce amaçlar ve buna bağlı olarak işlevler gündeme gelmektedir.

Buradaki hedef bireyin toplumun bir üyesi olarak içinde bulunduğu toplumun kurallarını, normlarını (yapılması istenen ve istenmeyen) bireye öğretmektir. Tartışma: Toplumsallaşmanın açısından yararları neler olabilir? birey ve toplum 17 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ TOPLUMSALLAŞTIRMA

Geçmişle bağlantıları güçlü olan milletler hedeflerine daha sağlıklı ve güvenli olarak ulaşırlar. Bu nedenle kültürel mirasın yeni nesillere aktarılması görevi okullara verilmiştir. Okullar, toplumdaki yenilikleri başlatarak, geliştirerek, yenilikçi ve yaratıcı bireyler yetiştirip kültürel birikimi sağlarlar. Tartışma: Eğitim toplumsal mirası aktarırken seçici davranması doğru mudur, bu seçme işleminde sizce ölçüt ne alınmalıdır? 18 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ KÜLTÜREL MİRASI AKTARMA

� Toplumların siyasal rejimlerini koruma ve devam ettirme istekleri vardır. � Eğitim kurumları bireyleri toplumların sahip oldukları ideolojiye, değerlere ve hedeflere ulaştırabilecek mevcut siyasi düzene bağlı vatandaşlar olarak yetiştirirler. � Okullarda üzerinde yaşanılan vatanın bayrağını, devletin dayandığı temel felsefi değerler ve ideoloji, ilkeler, bayramlar ve kutlamalar öğrenilir. � Ülkemizin bütün eğitim kurumlarında Atatürk İlke İnkılâplarına bağlı, devletine karşı görev ve sorumluluklarını bilen, bayrağını seven, vatanı ve milletini seven, bu uğurda gerektiğinde canını verebilecek bireylerin yetiştirilmesi hedeflenir. 19 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ SİYASAL İŞLEVİ

kurumları çeşitli yeteneklerdeki öğrencileri yetenekleri doğrultusunda seçer ve yönlendirirler. � Bu sorumluluk yerine getirilirken ilk önce ilgi ve yetenekler tespit edilir, daha sonra da yönlendirme yapılır. � Bu sayede mesleğini seven, işini yapmaktan haz duyan mutlu insanlar ve mutlu bir toplum meydana gelir. 20 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Eğitim

genellikle para kazanıp yaşamlarını sürdürebilecekleri bir işi daha kolay bulabilmek veya daha çok kazandıran bir meslek sahibi olabilmek için eğitim almaktadırlar. � Bu nedenle birçok insan nitelikli, aranan ve kendini geliştirmiş eleman olabilmek için eğitim olanaklarından yoğun şekilde yararlanmaktadır. � Bu anlamda eğitim bireyi, yeteneklerini ve bilgisini geliştirmekte ve onu aranan eleman haline dönüştürmeye yardımcı olmaktadır. 21 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � İnsanlar

Ülkelerin gelişmişlik ve geri kalmışlıklarında önemli bir kriter ekonomileridir. Ekonomik hedeflere ulaşabilmek için bilinçli, alanında uzman teknik elemanlara ve üreticilere ihtiyaç vardır. Eğitimin en önemli özelliklerinden birisi de hem devletin hem de özel sektörün ihtiyaç duyduğu nitelikli elemanları yeterli sayıda yetiştirmek ve bu sektörlerin hizmetine sunmaktır. 22 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

Bireyi koruma Tanıdık sağlama OKUL İşsizliği önleme Statü kazandırma 23 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Eş seçme

işlevlerini yerine getirirken bir yandan bir takım toplumsal kurumlarla (aile, ekonomi, politika, din, hukuk gibi) etkileşim halindedir. � Diğer yandan da eğitim, toplumsal yaşamda önemli rol oynayan bazı toplumsal süreçlerle de ilişkilidir. 24 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Eğitim,

Hukuk Ekonomi Eğitim Din Politika 25 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Aile

Ekonomik faaliyetlerin gelişmesi ve giderek çeşitlenmesi bu faaliyetleri gerçekleştirecek nitelikli insan gücü ve teknolojinin de gelişmesine dolayısıyla eğitim kurumlarının değişme ve gelişmesine neden olmaktadır. Ekonominin ihtiyaç duyduğu yetişmiş insan gücünü nicelik ve nitelik yönünden planlanması gerekmektedir. Bu planlamada serbest piyasa ekonomisinin kuralları benimsenmektedir. Sonuç olarak eğitim ve ekonomi birbirlerini karşılıklı etkilemektedir. 26 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ EKONOMİ VE EĞİTİM

� Siyasi partiler, hükümet, belli başlı siyasi kurumlar eğitimin gelişme ve değişmesine etkide bulunurlar. � Her toplumda devlet yönetimini üstlenen siyasi kurumlar, eğitim yoluyla bireylere kendi siyasi düşüncelerini aktarmaya çalışırlar. � Gelişmekte olan ülkelerde eğitim kurumlarındaki köklü değişiklikler ve hızlı gelişmeler politik kurumların etkisiyle olur. � Ülkemizde de cumhuriyetin getirdiği yenilikler ve temel ilkeler eğitim kurumlarının sayesinde toplumun her kesimine yayılmış ve bunlar benimsetilmiştir. 27 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ SİYASET VE EĞİTİM

Tarih boyunca tüm toplumlarda görülen din, toplumun yapılanmasında, ekonomik, politik etkinliklerin düzenlenmesinde önemli rol oynamıştır. İlk zamanlar eğitim kurumları ile dini ibadet yerleri iç içedir. Daha sonra laik eğitim kurumları açılmıştır. Gelişen ekonominin nitelikli insan gücüne ihtiyaç duyması sonucu dini kurumlardan ayrı olarak eğitim kurumları kurulmaya başlanmıştır. 28 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ DİN VE EĞİTİM

AİLE VE EĞİTİM İlk toplumlarda çocuk bütün eğitimini ailede almaktaydı. Üretim ve tüketim aile içindeydi. Gelişen teknoloji ve ekonomiler sonucunda eğitim kurumları eğitim işlevini büyük ölçüde aileden devralmışlardır. Ailenin kazandırdığı değer yargıları çocuğun okul başarısını etkilemektedir. Bunun için çocuk eğitiminde aile okul işbirliği şarttır. Tartışma: 1. Aile ve okul çatışması nedir? Çocuk açısından ne tür sonuçlara yol açabilir. 29

30

Sosyalleşme, bireyle toplum arasındaki karşılıklı etkileşime dayanan bireyin doğumundan ölümüne kadar devam eden bir süreçtir. İnsanoğlu doğumuyla birlikte aile denilen kurumda yaşama ait öğrenmelerle büyümektedir. O halde bireyin sosyalleşme süreci doğar doğmaz aile kurumu içerisinde başlamaktadır. Bireyin sosyalleşmesinde; aile, akraba, arkadaş grubu, komşular, okul, sivil toplum örgütleri, sanatsal faaliyetler, iletişim araçları vb rol oynar. 31 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

Eğitim kurumlarında sosyalleşme süreci amaçlı, planlı, kontrollü ve denetimli bir temelde yürütülür. Bu nedenle okullar bireyin sosyalleşmesinde en fazla etkili olan kurumlardır. Bu bakımdan sosyalleşme süreci bir tür kültürlenme olarak da düşünülebilir. 32 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

İnsanlığın başlangıcından günümüze kadar sosyal yaşamda sürekli bir gelişme ve değişim olmuştur ve bu sosyal değişim zorunludur. � Değişimin olumlu yönde olması için eğitim kurumlarına önemli görevler düşmektedir. � İnternet ve televizyonlar sayesinde meydana gelen her değişimden anında haberdar olunmaktadır. � Bu durumda yapılması gereken değişimin karşısında olmak değil, eğitim kurumlarımız aracılığı ile değişimi kontrol altına almak, olumlu bir şekilde yönlendirmek, zararlı olabilecek etkilerinden özellikle genç kuşakları korumaktır. 33 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ �

� Toplumsal hareketlilik, toplumun değişik kurumlarındaki insanların ya da grupların toplumsal hiyerarşi içerisinde yer, meslek, statü veya sınıf değiştirmesi olarak tanımlanmaktadır. Toplumsal hareketlilik; �Yatay hareketlilik (aynı ya da benzer statüler arasında) �Dikey hareketlilik (farklı statüler arasında) 34 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ �

hareketlilik; hem coğrafi, hem de belirgin bir gelir ve saygınlık farkı yaratmayan hareketliliği kapsar. � Örnek; eşit saygınlık ve gelir düzeyinde meslekten mesleğe geçiş… 35 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Yatay

hareketlilik; sosyo-ekonomik kategoriler ve toplumsal sınıflar arası hareketlilik. Yukarı doğru olduğu gibi aşağı doğru geçişlerde mümkün. � Dikey hareketlilik kuşaklar arası olabileceği gibi (bir kız veya oğul babasının sınıfından yukarı çıkarıyor/indiriyor, . . ) aynı kuşakta da ( bir fabrika işçisinin işini bırakıp kendi başına çalışmaya başlayarak zengin olması, …) cereyan edebilir. 36 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Dikey

yoluyla yukarı doğru toplumsal hareketlilik, söz konusu toplumda eğitiminde fırsat eşitliği sağlandığı ölçüde gerçekleşir. � Günümüzde ortaya çıkan yeni mesleklerin gerektirdiği bilgi ve beceriler eğitim yolu ile elde edilir. � Bu yönüyle eğitim dikey toplumsal hareketliliğin hem nedeni hem de aracı olmaktadır. 37 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Eğitim

toplumlarının temel özelliklerinden biri olarak, bireylerin artan hareketliliği gösterilmektedir. Ekonomik büyümeye paralel olarak artan bir hareketlilik söz konusudur. � Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, gelişmiş ülkelere oranla sınıflar arasında hareketlilik daha azdır. 38 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Sanayileşmiş

Toplumsal kontrol, bireylerin toplumda genel geçer olan kuralları benimsemeye ve bunlara uygun olarak davranmaya zorlanmasıdır. Toplumdaki huzur ve istikrarın sağlanması açısından toplumsal kontrol oldukça önemlidir. Bu kontrol çoğu zaman yazılı olmayan kurallarla sağlanmaktadır ve formal veya informal eğitim yoluyla bireylere öğretilmektedir. Toplumda birbirinden çok farklı kişilik ve özelliklere sahip olan insanlar olmasına rağmen, bu insanlar belli olaylar karşısında ortak tepkide bulunmaktadırlar. 39 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

birçok olayla ilgili olarak insanların ortak tepkide bulunmasını sağlamak çoğu zaman zor olsa da, toplumun genelini ilgilendiren birçok olayda insanlar hiçbir yönlendirmeye ihtiyaç duymadan ortak tepkilerde bulunabilmektedirler. � Örneğin, bireysel olarak herkes farklı bir takımı desteklese de, milli takımın maçlarında herkes milli takımı desteklemektedir. � Bu ortak tepkiler sayesinde toplumsal kontrol sağlanması kolaylaşmaktadır. 40 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Sıradan

Sosyal sınıf farklılıklarının azaltılmasında, Toplumsal hareketliliğin gerçekleşmesinde, Sosyo-kültürel bütünleşmenin sağlanmasında etkili bir araçtır. 41 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

� Asgari eşit miktarda öğrenim imkanı, ölçüde öğrenim görme hakkı, � Sahip olunan yeteneklerin ve zihinsel potansiyelin tamamından yararlanılacak bir eğitim-öğretim � Eğitimin en üst seviyelerine çıkabilme hakkının sağlanması, 42 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ � Herkese

EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Ekonomik faktörler, Coğrafi faktörler, Toplumsal faktörler, Siyasal faktörler, Biyolojik faktörler 43

44 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Eğitim; Bireyin bireysel yeteneklerini geliştirmek Bireyin içinde yaşadığı topluma uyum sağlaması şeklinde iki noktaya vurgu yapmaktadır.

Eğitim bireye toplum değerlerini, toplumsal kuralları, normları çeşitli yollarla öğreterek onu toplumsallaştırır. 45 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Öyleyse eğitim bireyi hem bireyselleştirmekte hem de toplumsallaştırmaktadır.

Okullar ve diğer eğitim kurumları kültürü tanıtmak yoluyla öğrencilerin topluma uyum sağlamalarını ve değişmekte olan dünyaya ayak uydurmak için kültürü geliştirme yollarını öğretmek amacı gütmelidir. 46 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Eğitimin ana görevlerinden birisi kültürel mirası kuşaktan kuşağa aktarmaktır.