4 ders MALYET ANALNZI RETM FONKSYONLARI FRMA MALYETLER

4. ders : MALİYET ANALİNİZI &ÜRETİM FONKSİYONLARI

FİRMA MALİYETLERİ 1 - KISA DÖNEM MALİYET ANALİZİ 1 – 1 - SABİT MALİYETLER 1 – 2 – DEĞİŞİR MALİYETLER 1 – 3 – ORTALAMA MALİYET 1 – 4 – MARGİNAL MALİYET 1 – 5 - ORTALAMA MALİYET VE MARGİNAL MALİYET İLİŞKİSİ 1 – 6 – TOPLAM K R 1 – 7 – KAPASİTE SORUNU (Kısa Dönem maliyet analizinde) 2 – UZUN DÖNEM MALİYET ANALİZİ 2 – 1 – UZUN DÖNEM ORTALAMA MALİYET 2 – UZUN DÖNEM MARGİNAL MALİYET EGZERSİZ

ÜRETİM FONKSİYONLARI Eş-Ürün Eğrileri ve Tüketici Dengesi 1 - KISSA DÖNEMDE ÜRİTİM VE AZALAN VERİMLER KANUNU 1 -1 – ÜRETİM KAVRAMI VE ÜRETİM FONKSİYONU 1 - 2 - TOPLAM ÜRÜN, ORTALAMA ÜRÜN VE MARGİNAL ÜRÜN 1 - 3 - AZALAN VERİMLER KANUNU 1 - 4 - UZUN DÖNEM ÖLÇEK EKONOMİSİ 2 - EŞ-ÜRÜN EĞRİLERİ VE ÜRETİCİ DENGESİ 2 -1 – EŞ-ÜRÜN EĞRİLERİ 2 – 1 - MARGİNAL TEKNİK İKAME ORANI 2 – 1 - 2 – GİRDİLER ARASI İKAME 2 – 1 – 3 - EKSENLERE UZAKLIĞININ DEĞİŞMESİ 2 – 2 - EŞ-MALİYET DOĞRUSU 2 - 3 - ÜRETİCİ DENGESİ EGZERSİZ

1 – Kisa dönem Maliyet analizi Kisa dönem toplam maliyetler üç ana başlık altında incelenebilir. - Toplam sabit maliyetler (TSM) - Toplam değişir maliyetler (TDM) - Toplame Kâr (TK) Sonuç olarak, Toplam maliyet = TSM + TDM

1 – SABİT MALİYETLER 1 – 1 - Toplam Sabit Maliyet (TSM); üretim mıktarından bağımsız olan firmanın hiç üretim yapmasa dahi katlanmak zorunda olduğu maliyetlerdir. (Kira, Demirbaş alımı, Amortisma ödemeleri vb. ) TSM eğrisi üretim mıktarından etkilenmediği için yatay eksene paralel bir doğru şeklindedir. 1 – 2 – Ortalama Sabit Maliyet (OSM) ; Toplam Sabit Maliyetin üretim miktarına bölünmesiyle bulunur. OSM eğrisi üretim mıktarındaki artışa bağlı olarak giderek azaldığı için negatif eğilimli bir eğri şeklindedir.

1 – 2 – DEĞİŞİR MALİYETLER 1 – 2 – 1 - Toplam değişir maliyetler (TDM) ; Firmanının kısa dönemde üretimini sürdürebilmesi için üretim faktörlerine yaptığı ëdemelerdir. İşçilik ücretleri, hammadde, eletrik-su giderleri gibi. Hiç üretim yapılmazsa toplam değişir maliyetler sıfırdır. Toplam değişir maliyetler üretilen mal miktarıyla artar. (Şekilde TDM üretilen M mal mıktarıyla orantılı olarak artmaktadır).

1 – 2 – Ortalama Değişir Maliyet (ODM), Toplam Değişir Maliyetin (TDM) üretim miktarına bölünmesiyle bulunur. ODM önce azalan, minimuma ulaştıktan sonra artan bir eğridir. ODM firmanın üretimi ve kapasite kulanımı artikça faktör verimliliğindeki artışa bağlı olarak azalır, daha sonra faktör verimliliği azaldığında tekrar artar.

1 – 3 – ORTALAMA MALİYET Ortalama Toplam Maliyet (OTM), Ortalama maliyet (OM), her üretim düzeyinde toplam maliyetin üretim miktarına bölünmesiyle bulunur. OTM = OSM + ODM

1 – 4 – MARJİNAL MALİYET Marginal Maliyet, üretimi birim artırabilmek için katlanılması gereken ek maliyete denir. Kısa dönemde üretimin birim artıdığında toplam maliyette görülen artış, sadece toplam değişir maliyetten kaynaklanır. Toplam Maliyet fonksiyonunun üretilen miktara (Ü) göre türevini alınarak bulunur :

1 – 5 -) ORTALAMA MALİYET VE MARJİNAL MALİYET İLİŞKİSİ Marjinal maliyet eğrisi ortalama maliyet eğrisini minimum noktasında (A noktası) keser. Bunun matamatiksel olarak gösterebiliriz. türevini alalım :

1 – 6 – TOPLAM K R Bir firma sahibinin üretim faaliyetine girişmesinin sebebi maksimum kâr elde etmek olduğu için firmasının toplam maliyet ile toplam gelir arasındaki farkı kendi lehine olacak şekilde arttırmaya çalışacaktır. Toplam Kâr = Toplame Gelir (TG) – Toplam Maliyet (TM) Toplame Gelir firmanın üretiği mal ve hizmet miktarının piyasa fiyatı ile çarpımından elde edilen sonuçtur;

1 – 7 – KAPASİTE SORUNU (Kısa Dönem maliyet analizinde) Kısa dönemde bir firmanın üretim kapasitesi ortalama maliyet eğrisi yardımıyla açıklanabilir. 1 – 7 – 1 - Tam kapasite : Firmanın ortalama maliyet eğrisinin minimum olduğu noktasına isabet eden üretim düzeyidir. Yukarıda şekilde B noktası 1 – 7 – 2 - Atıl kapasite : Firmanın kapasite altında üretimde bulunduğu üretim düzeylerini tanımlar. Şekilde AB aralığı 1 – 7 – 3 - Aşırı kapasite : Firmanın tam kapasite üzerindeki üretim düzeylerini ifade eder. Şekilde BC aralığı 1 – 7 – 4 – Maksimum kapasite : Kısa dönemde firmanın üretebileceği maksimum ürün miktarını karşılayan kapasitedir.

2 – UZUN DÖNEM MALİYET ANALİZİ

2 – 1 – UZUN DÖNEM ORTALAMA MALİYET Kısa dönem ortalama maliyet eğrilerinin minimum noktalarında teğet olan zarf şeklinde bir eğridir. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisinin giderek azaldığı (azalan maliyet) safhada, AB aralığı için, ARTAN GETİRİ geçerlidir. Uzun ortalama maliyet (UOM) eğrisinin bir süre yatay eksene paralel olduğu (sabit maliyet) safhası için, B noktası, SABİT GETİRİ geçerlidir. UOM eğrisinin giderek artmaya başladığı (artan maliyet) safhasında ise, BC aralığı, AZALAN GETİRİ ortaya çıkar.

2 – UZUN DÖNEM MARJİNAL MALİYET Firmanının ürtim kapasitesini birim arttırması halinde toplam maliyetteki artışı belirtir. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisini minimum noktasında keser. (A noktası)

Egzersiz 1 Bir firmanının Toplam Maliyet fonksiyonu ( üretilen malın miktarı) olduğuna göre, firmanının TSM, OSM, TDM, OM, MM fonksiyonları bulunuz ve eğrilerini ciziniz. Egzersiz 2 Aşığıdaki tabloda, bir firmanın üretiği malın miktarına göre, katlanmak zorunda kaldığı Toplam Maliyetler yer almaktadır. Üretilen malın mıktarı 1 2 3 4 5 6 7 Toplam maliyet 100 130 155 170 183, 33 220 350 a-) Firmanın OM ve MM’lerini, bir tablo yaprak, hasaplayınız. b-) Aynı grafikte, firmanın TM, OM ve MM eğrilerini çiziniz.

ÜRETİM FONKSİYONLARI Eş-Ürün Eğrileri ve Üretici Dengesi

Birinci Bölüm KISSA DÖNEMDE ÜRİTİM VE AZALAN VERİMLER KANUNU

1 – ÜRETİM KAVRAMI VE ÜRETİM FONKSİYONU 1 – 1 -) ÜRETİMIN TANIMI Üretim, ihtiyaçları dolaylı olarak veya doğrudan karşıyacak mal ve hizmetleri meydana getirme çabalararının tümüne verilen isimdir. Diğer bir deyişle üretim, sınırsız ve sürekli artma eğiliminde olan ihtiyaçları gidermek için, sınırlı mal ve hizmetlerin miktarını veya faydasını arttırmaya yönelik olarak yürütülen faaliyetlerin tümüdür şeklinde de tarif edilebilir.

1 – 2 -) ÜRETİM FONKSIYONU Firmanın, belli oranlarda emek (E), sermeya (S), teknologi (T) gibi üretim faktörlerni bir araya getirdip üretim faaliyetinin sonunda ürettiği mal miktari Ü, kullanılan bu üretim faktörlerinin miktarına bağlı olarak değişeceğine göre, üretim fonksiyonunu şu şekilde förmüle edilebilir : Yani ; üretim fonksiyonu, belli bir teknik bilgi düzeyinde, belli bir miktarda mal elde etmek için kullanılacak gidilerin (input) miktarlarını ve bu girdiler arasındaki bileşim oranının ne olacağını gösteren matamatisel bir ilişkidir.

2 -) TOPLAM ÜRÜN, ORTALAMA ÜRÜN VE MARGİNAL ÜRÜN 2 – 1 -) TOPLAM ÜRÜN Toplam ürün (TÜ), belli bir zaman dilimi içinde, sabit ve değişken, bütün faktörlerin kullanılması sonucu elde edilen üretim miktarıdır. Başka bir ifade ile, toplam ürün, üretimde kullanınılan ( ) üretim faktörlerinin fonksiyonudır :

2 – 2 -) ORTALAMA ÜRÜN Ortalama ürün (OÜ), değişir faktör birimi başına düşen ürün miktarıdır ve toplam ürün (TÜ) miktarının, kulanılan değişir faktör miktarına bölünerek hesaplanır. Ortalama Ürün (OÜ) = Emek faktörünün ortalama ürünü : Sermaya faktörünün ortalama ürünü :

2 – 3 -) MARJİNAL ÜRÜN Marginal ürün, değişir faktör miktarının arttırılmasının toplam ürüne sağladığı katkıyı göstermekte ve toplam ürün miktarında meydana gelen değişmeyi göstermektedir. Ürün miktarındaki değişmeyi, değişir faktör miktarında meydana gelen değişmeye bölünmekle hesaplanır : Marjinal Ürün (MÜ) = Herhangibir değişir faktörünün Marjinal Ürünü, Üretim fonksiyonunun, bu değişen faktörüne göre türevi alınarak bulunur. değişir faktörün Marjinal Ürünü =

3 - ) AZALAN VERİMLER KANUNU Kisa dönem, değişken faktörlerin miktarının değişmesine imkan veren, fakat sabit yatırımları miktarının değişmesine imkan vermiyecek kadar kisa olan bir zaman dilimidir. Bu durumda, üretim artışları sadece değişken faktör artışlarıyla sağlanır. Azalan verimler kanunu, diğer girdilerin miktarı sabitken bir girdinin miktarı eşit birimler halinde artıkça toplam ürün artacağını ama bir noktadan sonra marginal ürünün azalacağını ifade etmektedir. Girdi miktarı devamlı olarak arttırılınca marjinal ürün negatif olmasi, yani toplam ürünün azalması bile söz konusu olur. Diğer fakörler sabit iken, bir faktörün miktarında birimlik değişmenin toplam ürün miktarında meydana getirdiği değişmeye o faktörün marjinal verimi denir.

4 -) UZUN DÖNEM VE ÖLÇEK EKONOMISI 4 – 1 -) Uzun dönem, üretime katılan tüm faktörlerin değiştirilmesinin mümkün olduğu bir zaman sürecidir. Firma, bu dönemde, yeni üretim planlamasına giderek, üretim kapasitesini belirleyen üretim tesis ölçeğini istediği şekilde değiştirebilir. Yani, üretim fonksiyon çok değişken şeklinde ifade edilebilir. Bu da kisa dönemden farkli olarak, uzun dönemde her şeyin değişebileceği anlamına gelir.

4 – 2 -) Ölçek ekonomisi, üretim kapasitesinin ölçeği genişledildikçe, üretim artış oranının maliyetlerdeki artış oranından daha yüksek olmasına denir. Ölçek ekonomileri uzun dönem maliyetleri azaltır. Ölçek ekonomileri içsel ve dışsal etkenlerden ortaya çıkmaktadır. Buna göre içsel ölçek ekonomileri, bir firmanın üretim kapasitesinin büyümesi sebebiyle diğer firmaların üretim ölçeklerinden bağımsız olarak ortaya çıkar. Öreneğin, işçilerin uzmanlaşmasına (kalifye olmalarına) bağlı olarak verimliliğin artması gibi. Dışsal ölçek ekonomileri, bütün firmaların oluşturduğu endüstride üretim ölçeğinin artmasının bir sonucu olarak firmaların maliyetlerinin düşmesidir. Örneğin, teknolojinin gelişmesine bağlı olarak maliyetlerde meydana gelen düşme gibi.

4 – 3 -) Ölçüğe göre sabit, artan ve azalan getiri kavramları Üretim faktörlerinin tamamımın değiştirilmesinin mümkün olduğu uzun dönemde tesis ölçeği de değişmekte ve üretim ölçeğinin verimini (ölçek ekonomisini) belirlemek mümkün olabilmektedir. Üç faklı durumda karşılaşabiliriz : • Eğer üretim faktörleri artış oranı ile üretimdeki artış oranı aynıysa ölçeğe göre sabit getiri söz konusudur. • Eğer, üretim artış oranı, üretim faktörlerinin artış oranından daha büyükse ölçeğe göre artan getiri söz konusudur. • Eğer, üretim artış oranı, üretim faktörlerinin artış oranından daha küçükse ölçeğe göre azalan getiri söz konusudur.

Bu üç farklı durumu matamatiksel olarak şu şekilde gösterebiliriz. üretim fonksiyonundaki bütün faktörlri katsaysıyla çarpıtıldığında, üretimde kadar artmış olacaktır : Burada ‘ın alabileceği değerlere göre, yukarıda belirtilen üç durumlarlarla karşılaşabiliriz. • Eğer ise ölçeğe sabit getiri, • Eğer ise ölçeğe artan getiri, • Eğer ise ölçeğe azalan getiri olduğunu göstermektedir.

ÖRNEK Bir firmanın üretimi , yani Coob-Douglas tipinde fonksiyonuyla ifade edildiğini varsayalım. Her iki faktörün 2 ile çarpalım (%100 artma) ve buna mukabelen ürtimdeki değişimi inceliyelim : Görüldüyü gibi, üretimdeki artış oranı, üretim faktörlerindeki artış oranından 2 kat daha fazladır. Bu durumda, firma, ölçüğe göre artan getiri durumunda bulunmaktadır. Matatiksel ifadelerle, burada olarak almış değerinide 2 olarak bulmuş oluyoruz. Şayet faktörleri 4 ile çarpsaydık, üretim de ile çarpılmış olacaktı. Bu özelliğe sahip olan fonksiyonlara iki dereceli homojen fonksiyon denilmektedir.

EGZERSİZ Aşağındaki tablodo görüldüğü gibi, bir atölyede, emek üretim faktörü (işçi sayısı) birer birim arttırıldığında, haftalık toplame masa üretimide bağlı olarak armaktadır. İşçi sayısı 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Masa Miktarı 0 10 55 69 93 93 92 87 30 88 Toplam Ürün (TÜ), Ortalama Ürün ve Marjinal Ürün eğrilerini çiziniz.

İkinci Bölüm EŞ-ÜRÜN EĞRİLERİ VE ÜRETİCİ DENGESİ

Eş-Ürün eğrileri analizinde tüm girdilerin (üretim faktörlerinin) değişişken olduğunu kabul edeceğiz. Dolayısıyla tüm girdilrin (input) değişebileceği bu analiz, uzun dönemli bir analizdir. İncelemenin daha kolay olabilmesi için üretim süresinde iki değişken faktör kullanacağız. HİCKS analizinin varsayımları : • İnceleme döneminde teknoloji sabittir (aynı eş-ürün eğrisi üzerinde) • Girdiler ( ) sürekli olarak biribirleri ile ikame edilebilir. Bu vaesayımlar altında üretim foksiyonları : Hatırlanacağı gibi tüketici dengesine ulaşırken farsızlık (EşFayda Eğrileri) eğrileriyla butçe doğrusuna ( başvurmuştuk. Üretici dengesinde yine aynı benzer araçlar çıkacak. Denge, eş-ürün eğrileriden herhangi birinin eş-maliyet doğrusuna teğet olduğu noktada oluşacak

1 – EŞ-ÜRÜN EĞRİLERİ 1 – 1 - TANITIMI Üretici için sadece iki girdinin ( ) kullandığı ve bu iki girdinin de değişken olduğu durumunda, aynı toplam ürün miktarını sağlamaya imkan verecek girdi bileşimlerinin geometrik yerlerini gösteren eğridir. Her iki girdiden (faktörden) kullanılan miktar arttırıldığı zaman, daha yukarı (100, 200, 300, 400, 500) seviyesini gesterirler.

1 – 2 -) ÖZELLİKLERİ • Eş-ürün eğrilerinin üzerindeki her nokta eşit üretim düzeyini gösterir. • Eğriler orijinden uzaklaştıkça daha yuksek üretim düzeylerini gösterir. • Bu eğriler sürekli negatif (azalan marginal teknik ikame oranı) eğimlidirler. • Eş-ürün eğrileri genellikle Orijine göre dış bükeydirler.

1 – 3 -) MARJİNAL TEKNİK İKAME ORANI Aynı üretim düzeyini sağlamak koşuluyla iki faktör arasındaki değişim oranıdır. Aynı eğri üzerinde kalmak şartıyla, kulanılan ( ) faktörlerden birinin miktarı arttırıldığı taktirde, diğerinin miktarının azalması geretiğini ifade etmektedir. Bu itibarla, eş ürün eğrisin eğimi iki faktör arasındaki marjinal verimlerinin oranına eşittir. MTİO = Grafik dikkatli incelendiği zaman G 1 girdisini her zaman eşit miktarda artırken aynı üretim miktarını koruyabilmek için her defasında vazgeçilen G 2 girdisinin (ikame edilen miktarı) giderek azalmaktadır.

ÖRNEK Bir firmanın üretim fonksiyonu Cobb-Douglas tipindedir: Burada S sermaye, E emek (işçilik) faktörlerini göstermektedir. 1°-) üretim düzeylerine ait eş-ürün eğrilerini çiziniz. 2°-) Firma bu iki faktörlerden E=2 ve S=5 kullandığı zaman elde ettiği toplam ürünü bulunuz. 3°-) Bu faktörlerin marjinal produktivitelerini bulunuz. 4°-) 3 -)den faydalanarak, herhangi bir eş-ürün eğrisi için MTİO’yı bulunuz

1°-a-) için eş-ürün eğrisini çizelem. Eğriyi çizebilmek için üç nokta alalım : A (E=1, S=1) ; B(E=2, S=0, 5) ; C(E=0, 5, S=2) 1°-b-) için eş-ürün eğrisi Aynı şekilde bu eğriyi de çizebilmek için üç nokta alalım : A (E=1, S=1, 5) ; B(E=1, 5, S=1) ; C(E=0, 5, S=3)

2°-) E=2, S=5 için firmanı toplam ürününü bulalım : 3°-) Üretim fonksiyonun önce E, sonra S’ya göre türevini alalıp bu iki faktörların marjinal verimlerini (produktivitélerini) bulalım. Emek faktörünın marginal verimi : Kapital faktörünın marjinal verimi : 4°-) Bu marginal verimleri kullanarak, S faktörü yerine ikame edeilecek E faktörü (ayni eş ürün eğrisi üzeride kalmak şartıyla), MTİO’yı buluruz : MTİO =

1 – 4 – GİRDİLER ARASI İKAME Gidiler arası ikame, gidilerin üretim süreci içinde biribirleri yerine kullanılması anlamını taşımaktadır. Bu konuda dört ayrı varsayım yapılabilir. Bunlar : • İkamenin mümkün olmaması ; • Sabit oranda mümkün olması ; • Artan oranda mümkün olması ; • Azalan oranda mümkün olmasıdır.

1 – 4 – 1 -) Girdilerarasında ikamenin mümkün olmaması Bazı üretim alanlarında ve bazı girdiler arasında ikame hiç mümkün değildir. Örneneğin ekmek üretiminde. Eğer ekmekhamuru 10 birim una 2 birim su katılarak hazırlanıyorsa, bu iki girdi birinin yerine ikame edilmiyecektir. Bu durum eş-ürün eğrilerinin şekli, yatay ve düşey eksende belli bir altına düşmeyen ve birine dik iki doğrudan ibaret olacaktır. MTİO’ıda sıfır olacaktır.

1 – 4 – 2 -) Girdiler arasında ikame sabit oranda ise : Burada MTİO sabittir. 1 – 4 – 3 -) Girdiler arasında artan oranda ikame olması : MTİO artandır. Gerçek hayatta örneği yoktur.

1 – 4 -) Girdiler arasında azalan oranda ikame olması : Azalan MTİO dır.

1 – 5 -) EKSENLERE UZAKLIĞININ DEĞİŞMESİ 1 - 5 – 1 -) Eş-ürün eğrileri orjinden uzaklaştıkça eksenlerden birine yaklaşmaz ise üretim ölçeği iki girdinin kalanım oranları değişmez. .

1 - 5 – 2 -) Eş-ürün eğrileri orjinden uzaklaştıkça eksenlerden birine yaklaşıp diğerinden uzaklaşıyorsa girdilerden biri daha fazla, diğeri daha az kullanılıyor, demektir. Aşağıdaki şekilde G 1 girdisi üretim ölçeği genişledikçe G 2’ye göre daha fazla artırılmaktadır.

2 - ) EŞ-MALİYET DOĞRUSU 2 – 1 -) TANITIMI Üretici, eş-ürün eğrisi üzerinde ( )faktör birleşimini tercih seçerken bütçe imkanlarını göz önünde bulundurmak zorundadır. Aynı zamanda üretim miktarını belirlemde elindeki bütçe imkanları yanında faktörlerin fiyatlarını da dikkate almak mecburiyetindedir. Faktör fiyatları ( ) veri iken, firma, çeşitli ( ) bileşimlerini aynı toplam maliyet (TM) katlanarak kullanabilmektedir. Bu ilişki, doğrusal bir fonksiyon oluşturmakta ve eş maliyet doğrusu olarak adlandırılmaktadır.

2 – 2 -) EŞ-MALİYET DOĞRUSUN DENKLEMİ Firma, parasal imkanlarını (R) tamamını, fiyatları belli olan faktörler için kullandığına göre, eş-maliyet doğrusunun denklemi : Görüldüğı gibi, eş maliyet doğrusunun eğimi ’e eşitir. faktôr miktarları değişince, bu değişmeleri ifade eden noktalarda, eş maliyet doğrusu üzerinde haraket eder. Bütün bu eş maliyet doğrusu üzerinde bulunan noktaların

3 -) ÜRETİCİ DENGESİ 3 – 1 – TANITIMI En iyi bileşiminin en uygun üretim miktarını sağladığı noktaya « Üretim Dengesi » denir. Eş-ürün eğrilerinden herhangi birinin eş-maliyet doğrusuna teğet olduğu noktada oluşur. (aşığıdaki şekilde D noktası) Üretici E ve F noktalarını seçmez. F noktasındaki maliyet çok yüksektir. E noktasındaki üretim düezyi azdır (100). D noktasında ise firmanın üretim düzeyi daha fazladır (200). Bu noktada malı en düşük maliyetle üretir. Denge bu noktada kurulur.

3 – 2 -) ÜRETİCİ DENGESİ MATAMATİKSEL TARİFİ Daha önce, örnekte gördüğümüz bir firmanın üretim fonksiyonu alalım. Firmanın parasal imkanın R = 200 YTL, emek ve sermaye faktör fiyatların FE = 5 YTL, FS = 20 YTL olduğunu farzedelim. Bu sayısal verilerle üreticinin dengesini bualalım. Eş maliyet doğrusudan S bulalım : Bu değeri üretim fonksiyonunda S’yi yerleştirip, elde edilen bir değişkenli foksiyonun tûrevini alalım : Böylece üreticin A( ) noktasında dengesini bulur ve bu noktada en yüksek üretim düzeyine ulaşır.

4 -) ÜRETİCİ DENGESİNİN DEĞİŞMESİ 4 – 1 -) MALİYETLERİN DEĞİŞMESİ Maliyetler değişirse eş maliyet doğrusu yer değiştirir. Bir tüketici üretim miktarını artirırsa veya üretim tesisini genişletirse maliyet artar. Bu durumda eş maliyet doğrusu sağa kayar. Aksi durumunda ise eş maliyet doğrusu sola kayar En yüksek maliyet de üretici dengesi üretimde noktası 300’ye çıkar denge noktalarının birleşiminden elde edilen doğruya firmanının Genişleme Yolu denilmektedir.

4 – 2 -) GİRDİ FİYATLARININ DEĞİŞMESİ Üretimde kullanılan girdilerden birinin ucuzlaması veya pahalılaşması durumunda eş maliyet doğrusu yer değiştirir. Eş maliyet doğrusu başlangıçta AB iken ‘in ucuzlamsı ile ‘ye kayar. Üretici dengesi noktasına, üretimde 200 den 300’ye çıkar. Eğer ‘in fiyatı artarsa eş maliyet doğrusu olur. Üretici dengesi üretimde 200 den 100’ye düşer. denge noktalarının birleşiminden elde edilen eğriye firmanının Genişleme Yol eğrisi denilmektedir.

ÖRNEK Bir firmanın üretim fonksiyonu , kullanınılan girdinin emek (E) ve sermaye (S)’nin fiyatları olduğuna göre, firmanın Genişleme Yolu denlemini bulup eğrisini çizelim. Bilindiği gibi üreticinin denge noktalarıda, eş-maliyet doğrularının eğiminin mutlak değeri iki faktör arasındaki marjinal verimlerinin oranına eşittir. Bunun ispatını (gerekiyorsa) Lagrange çarpanı metodunu kullanarak hemen gösterebilirsiniz : R = Firmanın parasal imkanı

E ve S faktörinin marjinal verimlerini bulup yaukarıdaki förülde yerine koyup, aranan Genişleme Yolu denlemini bulalım : Bulduğumuz Genişleme Yol doğrusun çizimi :

EGZERSİZ Aşağıdaki üretim fonksiyonu, bir firmanın belli oranlarda emek (E) ve sermayesini (S) bir araya getirip ürtim faliyetleri sonunda üretiği mal miktari göstermektedir. Firma, ile faktörler fiyatlarını ödediği bilinmektedir. 1°-) Üretim düzeyi için eş-ürün eğrisini çiziniz. 2°-) Firmanın üretiminim maliyetiyle sağlıyabilecek E ve S faktôrlerinin miktarlarını bulunuz. 3°-) Firmanın parasal imkanın R=16 olduğuna göre üreticinin dengesini bulunuz. 4°-) Firmanın Genişleme Yolu denklemini bulup eğrisini çizeliniz.

İKTİSAT DERS SORULARI 1°-) Aşağıdakilerden hangisi üretim imkânları eğrisinin özelliklerinden biri değildir? A-) Üretim imkânları eğrisi originden uzaklaştıkça daha yüksek üretim düzeyini gösterir B-) Üretim faktörleri miktarında artışın üretim imkânları eğrisi boyunca sağa kaymaya neden olması C-) Üretim imkânları eğrileri genellikle Origine göre dış bükeydir D-) Üretim imkânları eğrileri sürekli negatif (azalan) eğimlidirler 2°-) Üretim faktörlerinden sadece bir tanesinin değiştirilmesine olanak sağlıyan döneme ne ad verilir ? A-) Kisa dönem B-) Çok kisa dönem C-) Orta dönem D-) Uzun dönem E-) Piyasa dönemi

3°-) Üretimde uzun dönemde azalan verimler yasasını ortadan kalkmasının nedeni aşağıdakilerden hangesidir? A-) Marginal fiziki ürün değerinin sıfır olması B-) Ortalama fiziki ürün miktarlarını hesaplanamaması C-) Üretimde kullanılan tüm gidilerin miktarının değliştirilebilmesi D-) Üretim faktörü verimliliklerinin sabit kalması 4°-) Aşağıdakilerden hangisi faktör talebini etkileyen unsurlardan biri değildir? A -) Diğer üretim faktïrlerinin fiyatı B-) Talep edilen mal miktarı C-) Üretim faktörünün fiyatı D-) Bireyin boş zaman tercihi E-) Faktör verimliliği

5°-) X ve Y faktörlerini kulanan bir üreticin, X faktörünün marjinal verililiği Y faktörünün marjinal verimliğine oranı 4 ve Y malının fiyatı 25 YTL ise, üreticinin denge noktasına gelebilmesi için X malının fiyatı kaç olmalıdır. A -) 20 YTL B -) 25 YTL C -) 50 YTL D -) 100 YTL E -) 200 YTL 6°-) Üretim fonksiyonu , sermaya faktörünün fiyatı emek faktörünün fiyatının iki katı olduğunu bilindiği göre, firmanın Genişleme Yol doğrusu aşağıdakilerden hangisidir. A-) B-) C-) D-)

7°-) Firmanin, bir önceki soruda eş maliyet doğrusunun eğiminin mutlak değeri aşağıdakilerden hangisine eşitir. A-) 1 B-) ¼ C-) ½ D-) 2 E-) 4 8 -) Eş-Ürün eğrilerinin orijine göre dış bükey olmalarının nedeni aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir? A -) Faktör fiyatları B -) Fatörlerin marginal verimleri C -) Eş Maliyet Doğrusu D -) Azalan marjinal teknik ikame oranı

9°-) Eş-Ürün eğrisi ûzerinde A (E=1, S=4) noktasıdan B(E=4, S=1) noktasına geçilmekle Marginal Teknik İkame Oranı aşağıdakilerden hangi değeri alır? A-) 4 B-) 2 C-) 0, 5 D-) 1 E-) ¼ 10°-) Kisa dönemde, diğer girdilerin miktarı sabitken bir girdinin miktarı eşit birimler halinde arttıkça belli bir noktadan sonra marginal ürünün düşmesi neyi ifade eder? A-) Toplame üretim yasası B-) Azalan verimler kanunu C-) Üretim maksimizasyonu D-) Optimal üretim tesisi

11°) Coob-Douglas tipinde üretim fonksiyonuna aşağıdakilerden hangi getiri’den söz edebiliriz? A-) Ölçeğe göre azalan getiri B-) Ölçeğe göre sabit getiri C-) Ölçeğe göre artan getiri

12°-)Aşağıdaki şekle göre ekonomideki okul sayısının 1000’den 1500’e çıkması durumunda marjinal dönüşüm oranı kaç olur? A-) 0, 2 B-) 0, 4 C-) 0, 5 D-) 0, 6 E-) 0, 8