3 Metoda Ryszard Myhan Wybr metody badawczej Ryszard

3. Metoda Ryszard Myhan

Wybór metody badawczej Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 2

Metodologia, metodyka v Metodologia jest jedną z dziedzin filozofii nauki, której przedmiotem są metody badań stosowanych w nauce, ich poprawność, skuteczność oraz przydatność przy formułowaniu twierdzeń i teorii naukowych w danej dziedzinie wiedzy - jest więc nauką o metodach działalności naukowej i stosowanych w nauce procedurach badawczych. v Metoda to świadomy i konsekwentny sposób postępowania (poznania), prowadzący do osiągnięcia określonego celu badawczego, którym powinien być problem badawczy. v Metodyka to zbiór zasad i sposobów dotyczący wykonywania jakiejś pracy badawczej, albo osiągnięcia jakiegoś celu, w szczególności traktujący o szczegółowych normach postępowania w danej dyscyplinie naukowej. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 3

Metoda - ogólnie v Metoda to sposób postępowania: § § określony przez pewne dyrektywy, reguły, wytyczne powtarzalny, systematyczny, stosowany celowo i świadomie, zawierający element normatywny, wartościujący (jak należy postępować). Hajduk Z. , (2001). Ogólna metodologia nauk. Wydanie II. Lublin: KUL v Metoda to określony, powtarzalny i wyuczalny sposób, schemat lub wzór postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu. Nowak S. (1985). Metodologia badań społecznych. Państwowe Wydawnictwa Naukowe. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 4

Metoda naukowa v Metoda naukowa to: § § § v Metoda naukowa to określona procedura, która powinna być stosowana w procesie pozyskiwania lub tworzenia wiedzy naukowej. Ä v tok operacji przy stawianiu zagadnień, ich rozwiązywaniu oraz uzasadnianiu i systematyzowaniu odpowiedzi; zespół założeń przyjętych jako ramy lub wytyczne badania; ogół czynności i środków zastosowanych do sprawnego osiągnięcia rezultatów badań. Zasadniczym dla niej jest kryterium falsyfikowalności. Metoda naukowa jest też zbiorem zasad, na podstawie których przyjmuje się lub odrzuca analizowane teorie lub opisy zjawisk. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 5

Metoda – miejsce i rola Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 6

Hierarcha metod w nauce v Metoda nauki w ogóle v Metody charakterystyczne dla głównych typów nauk: (zgodnie z klasyfikacją nauk, dokonaną przez W. Windelbanda i H. Rickerta) v Ä nauki dedukcyjne i empiryczne; Ä nauki przyrodnicze i społeczne; Ä nauki dedukcyjne, przyrodnicze, o życiu, społeczne, o zachowaniu. Metody specyficzne dla poszczególnych dyscyplin. Kamiński S. (1981). Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk, Lublin: TN KUL Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 7

Metoda nauki w ogóle v Zdaniem niektórych jest tylko jedna metoda naukowa, wspólna dla wszystkich dyscyplin, która obejmuje całość czynności badawczych. Ä v Lecz metody naukowej nie da się zalgorytmizować, z różnych przyczyn, zwłaszcza dlatego, iż nieodzownym jej składnikiem jest twórczość. Szeroko rozumiana metoda naukowa obejmuje: § § akceptowane źródła poznania; określone postawy; określone reguły i wskazówki dotyczące postępowania badawczego oraz jego etapów; założenia dotyczące świata i możliwości jego poznania. Szaniawski K. (1994). Metoda i twórczość w nauce. Warszawa, PWN Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 8

Metoda nauki w ogóle – źródła poznania v Akceptowane źródła poznania (przede wszystkim w sensie metodologicznym), tzn. skąd pochodzi uzasadniona, akceptowana w nauce wiedza. v Obecnie są to: § Doświadczenie i empiria Ä § opiera się na zdaniach obserwacyjnych - to, co stoi z nimi w sprzeczności, musi zostać odrzucone, a to, co służy wyjaśnieniu tych zdań, musi być przyjęte. rozumowanie logiczne i wnioskowanie Ä to rozmaite czynności umysłowe z wyłączeniem obserwowania (doświadczenia). Ajdukiewicz K. (1983). Zagadnienia i kierunki filozofii. Warszawa: Czytelnik. Krajewski W. (1998). Prawa nauki. Przegląd zagadnień metodologicznych i filozoficznych. Warszawa: Wydawnictwo „Książka i Wiedza”. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 9

Metoda nauki w ogóle – postawy v v Akceptacja dwu filarów współczesnej nauki: § powtarzalnych i wyuczalnych metod badawczych, § twórczości. Dążenie do obiektywności. Dążenie do ustawicznego poszerzania wiedzy i lepszego uzasadniania, etc. , Krytycyzm (myślenie krytyczne) § § § stawiaj pytania, wyrażaj zdziwienie; określ problem i sprawdź dowody; bądź ostrożny wobec przeświadczeń i tendencyjności; unikaj argumentacji emocjonalnej i uproszczeń; rozważaj inne interpretacje, zaakceptuj brak pewności. Tavris C. , Wade. (1999). Psychologia. Podejścia oraz koncepcje. Poznań: Zysk i S-ka. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych 10

Metoda badawcza v Różnic między poznaniem potocznym, a poznaniem naukowym należy upatrywać w planowych i celowych sposobach postępowania badawczego. Ä W badaniach naukowych nie można posługiwać się dowolnymi sposobami. v Metody badawcze muszą być poprawne i skuteczne, a więc celowo dobrane i zaplanowane oraz świadomie zastosowane, uwzględniając: § § § treści badań, które powinny brać pod uwagę; skuteczność i możliwości zastosowania danej metody, adekwatność metody do koncepcji rozwiązania problemu; cele zakładanych badań; zasób posiadanych środków. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 11

Zadania metody badawczej v v v Każda dyscyplina naukowa posiada właściwe jej metody badawcze, których zadaniem jest rozwiązanie problemów naukowych, to jest ustalanie i wyjaśnienie nowych faktów, zjawisk, procesów, związków i zależności zachodzących między nimi. Metoda badawcza musi zawierać w sobie szereg działań o różnym charakterze zarówno koncepcyjnym jak i rzeczowym, zjednoczonych celem generalnym i ogólną koncepcją badań. O metodzie badań można mówić w dwóch znaczeniach: § § sposobów badawczego docierania do prawdy i pojęciowego przedstawienia poznanej prawdy; sposobów uzyskiwania tak zwanego materiału naukowego, czyli o znaczeniu roboczej metody badań. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 12

Istota i cechy metody Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 13

Cechy metody ü Jasność - metodę musi cechować powszechna zrozumiałość, ü Jednoznaczność - metoda powinna wykluczać dowolność stosowania różnych sposobów i zasad, ü Celowość - musi być podporządkowana określonemu celowi, ü Skuteczność - powinna zapewniać osiąganie zamierzonego celu, ü Niezawodność - musi zapewniać duże prawdopodobieństwa uzyskania zamierzonego rezultatu, ü Ekonomiczność - metoda powinna pozwalać osiągnąć zamierzony rezultat przy najmniejszych kosztach, zużyciu sił i środków oraz czasu. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 14

Rodzaje metod badawczych v Istnieje wiele metod badawczych - prawie każda dyscyplina naukowa posługuje się kilkoma roboczymi metodami. Pieter J. (1975). Zarys metodologii pracy naukowej. PWN, Warszawa. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 15

Metoda obserwacyjna v v Obserwacja jako metoda badawcza nie ogranicza się, jedynie do rejestracji jednostkowych faktów, lecz fakty te ujmuje we wzajemnych związkach i zależnościach, z przyczynowo - skutkowymi włącznie. Obserwacja jako metoda musi wykazywać następujące właściwości: Ä powinna być prowadzona celowo i planowo w taki sposób aby nie wpływała na przedmiot, proces, zjawisko i w ogóle obiekt obserwacji, Ä musi być obiektywna, a więc skutecznie przeciwdziałać subiektywnym, a nawet obiektywnym ograniczeniom, Ä obserwacje organizuje się świadomie i celowo, Ä uzyskane informacje gromadzi i interpretuje jako zjawiska oddziałujące na elementy i procesy danego systemu, Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych 16

Metoda eksperymentalna v Metoda eksperymentalna polegają na celowym wywoływaniu określonego zjawiska lub procesu. v W praktyce można spotkać się z dwoma rodzajami eksperymentów naukowych: § § v eksperymentem naturalnym, eksperymentem laboratoryjnym. Podstawowe składniki eksperymentu naukowego czyniące zeń metodę to: § § § zmienna niezależna i założenie przypuszczalnego kierunku zmian przezeń powodowanych, proces sprawdzania słuszności przypuszczeń przez wprowadzenie zmiennej zależnej, pomiar i rejestrowanie zmiennych zależnych. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 17

Zasady eksperymentu naukowego v Główne zasady eksperymentu naukowego to: § wyodrębnienie badanego zjawiska (procesu, struktury) od wpływów ubocznych (niekontrolowanych czynników), czyli utworzenie w miarę możliwości układu wyizolowanego (jego wyabstrahowanie), § ustalenie zmiennych badanego zjawiska i określenie warunków mających stanowić przedmiot czynnej ingerencji eksperymentatora, § § wywołanie zmian w wyodrębnionym zjawisku (procesie), stwierdzenie charakteru i zakresu wywołanej zmiany czynnej (zmiennych zależnych). Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 18

Cechy eksperymentu naukowego v Najistotniejszą cechą każdego eksperymentu jest: § wybranie odpowiedniego czynnika eksperymentalnego (zmiennej niezależnej), § ustalenie prawdopodobnego (przypuszczalnego) kierunku zmian (przypuszczalne zależności i zmiany występujące między zmienną niezależną i zmiennymi zależnymi stanowią treść hipotezy), § eksperymentalne weryfikowanie hipotezy roboczej przez wywołanie lub zmienianie biegu realnych procesów, § obserwowanie i dokładne mierzenie (rejestrowanie) zmiennych zależnych. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 19

Metody eksperymentalna - uzasadnienie v v Eksperyment naukowy znajduje szczególne zastosowanie przy badaniu zjawisk powtarzających się w warunkach przynajmniej częściowo takich samych (oznacza to, że nie ma możliwości prowadzenia eksperymentu nad zjawiskami indywidualnymi i niepowtarzalnymi). Metoda naukowego badania eksperymentalnego znajduje swoje uzasadnienie w zasadach przyczynowości i rozumowania indukcyjnego opracowanych przez J. S. Milla w postaci pięciu kanonów: Ø Ø Ø Ryszard Myhan jednej różnicy, jednej zgodności, połączonej różnicy i zgodności, zmian towarzyszących, kanonu reszty. Algorytm badań naukowych – metoda 20

Kanony metody eksperymentalnej v Kanon jednej różnicy: „Gdy przypadek, w którym badane zjawisko zachodzi, i przypadek, w którym ono nie zachodzi, • • mają wszystkie okoliczności wspólne z wyjątkiem jednej, obecnej tylko w pierwszym przypadku; Ä Ryszard Myhan w takim razie okoliczność, którą się różnią oba te przypadki, jest skutkiem lub przyczyną lub niezbędną częścią przyczyn owego zjawiska". Algorytm badań naukowych – metoda 21

Kanon jednej różnicy – przykład Współwystępują: A , C , D , B. Zatem: A jest przyczyną B. Uwaga: Za pomocą tego kanonu sprawdzamy nie tylko okoliczności zachodzenia skutku, lecz także okoliczności jego niezachodzenia (istotną rolę odgrywają tu tzw. eksperymenty kontrolne). Przykład: Fala dźwiękowa jest zaburzeniem rozchodzącym się w ośrodku sprężystym, którym może być powietrze, woda, lub ciało stałe (dźwięk nie może rozchodzić się w próżni - Hawkesbee 1705). Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 22

Kanony metody eksperymentalnej v Kanon jednej zgodności: „Gdy dwa lub więcej przypadków danego zjawiska • mają wspólną tylko jedną okoliczność, Ä Ryszard Myhan to okoliczność, w której jedynie znajdują się wszystkie przypadki, jest przyczyną (lub skutkiem) danego zjawiska„. Algorytm badań naukowych – metoda 23

Kanon jednej zgodności – przykład Współwystępują: A , C , D , B. Zatem: A jest przyczyną B. Uwaga: W rozważaniu wpływu jednych wyróżnionych zjawisk na drugie zakłada się, że pozostałe, nie brane pod uwagę czynniki są takie same (a wiec ich obecność można ignorować). Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 24

Kanony metody eksperymentalnej v Kanon połączonej różnicy i zgodności lub inaczej pośredniej różnicy: „Jeżeli dwa lub więcej przypadków, w których występuje dane zjawisko, • • mają tylko jedną okoliczność wspólną, gdy dwa lub więcej przypadków, w których ono nie występuje, nie mają nic wspólnego prócz nieobecności tej okoliczności; Ä w takim razie ta okoliczność, którą wyłącznie różnią się oba szeregi przypadków, jest skutkiem lub przyczyną, lub niezbędnym składnikiem przyczyny tego zjawiska„. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 25

Kanon pośredniej różnicy – przykład q Kanon powstały z połączenia kanonu jedynej zgodności z kanonem jedynej różnicy. Ø Ma zdaniem Milla większą wartość niż każdy z tych dwóch kanonów zastosowany oddzielnie. Ø W praktyce stosuje się najpierw jeden kanon, potem drugi. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 26

Kanony metody eksperymentalnej v Kanon zmian towarzyszących: „Każde zjawisko, zmieniające się w jakiś sposób • określony wraz z innym zjawiskiem, Ä Ryszard Myhan jest bądź przyczyną lub skutkiem tego zjawiska, bądź jest z nim związane jakimś skutkiem przyczynowym”. Algorytm badań naukowych – metoda 27

Kanon zmian towarzyszących – przykład q Niech Ai (dla i = 1, 2, 3, . . . ) oznacza stopnie intensywności czynnika A. Ø Jeśli zmianom intensywności czynnika A odpowiadają zmiany intensywności czynnika B, to między tymi czynnikami zachodzi zależność, będąca prawdopodobnie związkiem przyczynowym. Współwystępują: A 1 , C , D , B 1. Współwystępują: A 2 , C , D , B 2. Współwystępują: A 3 , C , D , B 3. Zatem: istnieje zależność między A i B. Uwaga: Kanon bazuje na zasadzie jedyności przyczyn - dla każdego zjawiska istnieje jego nieodłączna przyczyna. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 28

Kanony metody eksperymentalnej v Kanon reszt: „Jeżeli odejmiemy od danego zjawiska tę jego część, którą znamy dzięki dokonanym uprzednio indukcjom jako skutek określonych poprzedników, Ä to reszta zjawiska będzie skutkiem pozostałych poprzedników”. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 29

Kanon reszt – przykład q Jeśli jakaś całość AB jest przyczyną całości ab i B jest przyczyną b, to A jest przyczyną a. Ø Wadą tego rozumowania jest sztuczne (czysto spekulatywne) rozdzielanie całości na części, które samodzielnie powinny być brane pod uwagę. Współwystępują: A , B , C , X , Y. Zatem: C jest przyczyną X. Uwaga: Ten kanon właściwie redukuje się do kanonu różnicy. . Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 30

Metoda symulacji komputerowej v Metody symulacji komputerowej aktualnie najszersze zastosowanie znajdują w naukach przyrodniczych, ekonomicznych i badaniach technicznych. v Właściwie zorganizowana i przeprowadzona symulacja komputerowa jest ważną procedurą badawczą w każdej dyscyplinie naukowej. Symulację komputerową należy stosować wówczas, gdy: v § § § badanie zjawiska (procesu) rzeczywistego byłoby zbyt kosztowne lub niebezpieczne, badania wymagałyby zbyt długich oczekiwań na wynik lub rezultat planowanych osiągnięć, obiekt (przedmiot) badań jeszcze realnie istnieje, a my jesteśmy na etap jego projektowania, opracowywania koncepcji, a prognoza rozwiązania jest terminowo niezbędna. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 31

Metoda symulacji komputerowej v Metody symulacji komputerowej aktualnie najszersze zastosowanie znajdują w naukach przyrodniczych, ekonomicznych i badaniach technicznych. v Właściwie zorganizowana i przeprowadzona symulacja komputerowa jest ważną procedurą badawczą w każdej dyscyplinie naukowej. Symulację komputerową należy stosować wówczas, gdy: v § § § badanie zjawiska (procesu) rzeczywistego byłoby zbyt kosztowne lub niebezpieczne, badania wymagałyby zbyt długich oczekiwań na wynik lub rezultat planowanych osiągnięć, obiekt (przedmiot) badań jeszcze realnie istnieje, a my jesteśmy na etap jego projektowania, opracowywania koncepcji, a prognoza rozwiązania jest terminowo niezbędna. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 32

Wyjaśnienie probabilistyczne Ø Niech prawdopodobieństwo zachodzenia zdarzenia Z w warunkach W, tj. P(Z/W) wynosi p. Ä Schemat wyjaśniania probabilistycznego ma postać: § Kiedy takie wyjaśnienie uznajemy za wystarczające? Ä Jest to pytanie o wartość p, dla której będziemy skłonni akceptować tego typu wyjaśnienia. § Wyjaśnianie probabilistyczne można stosować zarówno w przypadku zajścia pojedynczego zdarzenia, jak i w przypadku zjawisk masowych. Ryszard Myhan Algorytm badań naukowych – metoda 33