3 ETIKA MENAXHERIALE Etika menaxheriale ose etika e

3. ETIKA MENAXHERIALE

Etika menaxheriale ose etika e menaxherit nuk është kurgjë tjetër vetëm sjelljet dhe vendimet e tij, të drejta apo të gabuara gjatë procesit të vendosjes dhe të menaxhimit të biznesit.

Etika menaxheriale mund të ketë ndikim dhe të ndryshojë njerëzit. Archie B. Caroll, studiues nga fusha e përgjegjësisë shoqrore ( sociale), menaxherin e karakterizon :

1. Menaxhimi imoral, 2. Menaxhimi amoral, 3. Menaxhimi moral.

Menaxhimi imoral Termat “ imoral dhe “ joetik” mund të konsiderohen si synonime që pasqyrojnë të njejtën gjë, të vepruarit jo etik. Menaxhimit imoral përveç që i mungojnë parimet etike, ky stil i menaxhmentit në mënyrë kontinuele vepron në mënyrë dhe në kundërshtim me parimet etike.

Mënyra e tillë e të menduarit preokupim kryesor ka: 1. përfitimin e kompanisë, 2. fitimin dhe suksesin me çdo kusht, 3. mungesa e ndjenjës për t’i parë të tjerët të barabartë në biznis dhe para ligjit.

Parim kryesor i aktivitetit të menaxherit imoral është: Nga ky veprim ne mund të fitojmë para, Nga ky konstatim po shihet se të gjitha elementet e tjera nuk çojnë peshë dhe nuk kanë rëndësi për këtë tip të menaxherit.

Tipe të tilla të menaxherëve ndeshen në vendet e tranzicionit, vendet postkomuniste dhe mund të ndeshet edhe te ne në Kosovë.

Zakonisht këta njerëz janë në përpjekje të vazhdueshme për të shfrytëzuar situata të turbullta, duke shfrytëzuar autoritetin e dobësuar të shtetit i cili është gjithnjë më i theksuar në fazat e tranzicionit, si dhe lakmia e pashpjegueshme e tyre përfitime me çdo kusht, pa marrë parasysh përgjegjësinë shoqërore ( sociale) ose normat etike.

Këta njerëz shërbehen edhe me spekulime, mashtrime me të vetmin qëllim për të arritur qëllim. Pra formula e menaxherit ” imoral” është qëllimi arsyeton mjetet.

Menaxhimi amoral Ky stil i menaxhimit të ndërmarrjes qëndron në mes të të qenurit moral dhe jomoral.

Ky stil i ndjenjës së përgjegjësisë shoqërore në menaxhimin e ndërmarrjes dhe në përgjegjësinë ndaj rrethinës më tepër është i orientuar në injorimin e disa veprimeve të cilat munden me qenë nga pakujdesia që pastaj kanë pasoja etike.

Ky lloj i menaxhimit ndahet: Menaxhimi amoral i qëllimshëm, Menaxhimi amoral i paqëllimshëm.

Menaxhimi amoral i qëllimshëm nuk merr parasysh rrethanat etike. Kështu që gjatë procesit të vendosjes nuk marrin për bazë elementet etike. Ata zakonisht thirrën në ate se standardet etike mund të vlejnë për fusha të tjera e jo për fushën e biznesit, për shkak se ne jemi këtu për të realizuar qëllimet dhe për të sigutuar profit.

Menaxherët amoral të paqëllimshëm nuk i mendojnë çështjet etike jo pse ata nuk duan ta bëjnë këtë, por këtë zakonisht e bëjnë nga pakujdesia, ngarkesat që kanë në udhëheqjen e biznesit.

Duhet thënë se ky tip i menaxherit e ndjek fitimin. Mirëpo, ka një vetëdije lidhur me sjelljen e vetë me të tjerët – me akterët e tjerë, përkatsisht i kushton rëndësi edhe sjelljes së vetë mbi të tjerët.

Mirëpo gabimet të cilat ndodhin krejt janë të paqëllimta dhe rrjedhin kryesisht nga neglizhenca e qështjeve të vogla dhe rëndësisë që u kushton. Prandaj jo rastësisht në mësimet e mëhershme kemi theksuar rëndësinë e rrespektimit të gjërave të vogla.

3. Menaxhimi i moralshëm Për dallim nga dy format e tjera të menaxhimit, ky menaxhim gjatë udhëheqjes së ndërmarrjes synon që të respektojë rregullat, ligjet, dhe parimet etike në aktivitetin e tyre.

Menaxherët e moralshëm janë më së shumti të interesuar të kenë sukses në biznes. Mirëpo, parimet e tyre gjatë procesit të menaxhimit janë përgjegjësia individuale dhe përgjegjësia e ndërmarrjes. Rezultatet dhe synimet e tyre dëshirojnë që t’i realizojnë brenda kufijve të etikës në biznes dhe rregullave të ”lojës” të cilat i ka vendosur qeveria. Janë njerëz të Fer play-it në biznes.

Bindja ndaj ligjit. Biznesi dhe procesi i marrjës së vendimeve afariste në ndërmarrje kërkon nga menagjerët që të jenë të ndërgjegjshëm përgjegjësinë e tyre individuale si menaxher, dhe përgjegjësinë sociale të ndërmarrjes ose së paku të ndërgjegjsohen se janë të obliguar në pikpamje etike dhe legjislative që t’i binden ligjeve gjatë afarizmit.

Transparenca mbi rrezikshmërinë – tregimi i të vërtetës. Është shumë e rëndësishme që në procesin e zhvillimit të biznesit të jemi transparent për gjëra të mira dhe për gjëra të rrezikshme. Njerëzit e vlerësojnë këtë.

E vlerësojnë nga prizma se ju po rrespektoni ata duke i trajtuar ata si partner me të cilët dëshironi ta ndani përgjegjegjësinë sociale ta zëmë duke u tërhequr vërejtjen për shkallën e rrezikshmërisë, ose për ndonjë problem tjetër specifik.

E vërteta ka rëndësi shumë të madhe për akterët ( stakeholder-ët që janë në një mënyrë të ndikuar nga aktivitetet e biznesit që ushtroni).

Shembull: Kompania Digital Equipment Corporation punësonte një numër të madh të grave. Angazhimet fizike të tyre nuk ishin të rënda. Mirëpo dështimet e tyre gjatë shtatzanisë ishin të shpeshta. Kështu që një numër i punëtoreve u interesuan për këtë dhe insistuan që kompania të vërtetojë se ndoshta për këtë shkaktari gjendet në aktivitetet në prodhim apo diku tjetër. Të gjitha rastet të cilat ishin të lidhura me dështimet, vinin nga linja zingjirore e gjysëm përquesëve.

Për këtë shkak kopania Digital Equipment Corporation (DEC) bëri një studim për të vërtetuar se çfarë është duke ndodhur. Ajo këtë studim e pagoi me qindra dollarë. Nga studimi rezultoi se dështimet që më ishin bërë dukuri kryesisht ishin nga zona zingjirore e gjysëm përquesëve dhe se në përqindje arrinin 39%. Ndërkaq mesatarja kombëtare e dështimeve ishte 18%.

Si përfundim rrodhi se ishte linja e gjysëmpërquesëve shkaktar për kët. Kompania i informoi menjëherë punëtorët e vetë për këtë dukuri. Poashtu i informojë edhe prodhuesit e industrisë së gjysëmpërquesëve, si dhe shoqatën e gjysëmpërquesëve.

Kushtoni kujdes dhe respektoni njerëzit Rrespektimi i njerëzve është një madhështi – vlerë morale e lartë. Nëpërmjet kësaj ju i detyroni të tjerët që tu rrespektojnë JU si menaxher.

Duke i respektuar ata, punën e tyre, kërkesat e tyre, duke treguar interesim për problemet e tyre, duke u kujdesur për gjendjen shëndetësore, duke u kujdesur edhe për gjendjen materiale, ju u dëshmoni atyre se ata janë të vlefshëm për ndërmarrjen tuaj.

Zhvillimet ekonomike dhe globalizimi i ekonomisë hapësirat tregtare vazhdimisht është duke i zvogëluar. Tani kemi edhe nje element të ri, diversitetin e njerëzve në ndërmarrje. Sot shumë kompani punësojnë Indian, Korean, kinez, pakistanez, etj. të cilët kanë kultura të ndryshme të jetës dhe të punës – këtë e quajmë diversitet.

Edhe këtu duhet të kemi kujdes që t’i respektojmë dhe mos të bëjmë dallime sipas etniciteteve, racës, ose sipas gjuhës.

Divergjencë – mospërputhje e mospajtim në mendime dhe në veprime ndërmejt dy a më shumë njerëzve, palëve etj. , ndryshim mendimesh a pikëpamjesh mbi një çështje; mosmarrëveshje. Divergjenca ideologjike, etj.

Diversion – veprimtari dëmprurëse që zhvillon një shtet armik në një vend tjetër a në prapavijat e kundërshtarit me anë të agjentëve të vet a të grupeve të posaçme, duke bërë sabotime, shkatërrime, vrasje etj. e duke përdorur mjete të ndryshme propagandistike me qëllim që t’i dobësojë forcën ushtarake e ekonomike dhe t’i minojë rendin politik e shoqëror. për qëllime sabotimi, spiunazhi etj.

Përmbajuni rregullit të artë : “ Mos bëni diçka që të tjerët s’deshironi t’ua bëjnë Ju”. Kjo është një masë e cila na shpjen drejtë matjes së dimensionit etik në biznes. Kjo do të thotë se individët duhet të trajtohen në mënyrë të drejtë, të ndershme, ashtu siç do të dëshironin menaxherët të trajtoheshin nga biznesi, nëse do të ishin ata vetë si individ.

Mbi të gjitha mos bëni keq: Është parim i parë në etikën mjekësore, kufiri i poshtëm i etikës: mos bëjë keq. Ky mendim mun të zbatohet edhe në biznes. Kështu për shembull një prodhues i lëngjeve për fëmijë i porositë prodhuesit e frutave që të mos i mbledhin dhe mos t’i sjellin frutat të cilat janë të mbrojtura me kemikate, edhepse këto kemikate ishin me rrezikshmëri të ulët dhe të lejuara përdorim mbshtetur në ligj.

Praktikoni pjesëmarrjen, jo paternalizëm: ky parim nënkupton faktin se menaxherët duhet të kenë parasysh se cilat janë nevojat e akterëve ( stakeholder-ve), dhe mos të vendosin në emër të tyre, ata e dinë se çka është mirë dhe çka është keq për ta.

Veproni gjithmonë kur keni përgjegjësi dhe kur keni mundësi: Menaxherët janë përgjegjës për organizimin dhe kryerjen e punëve nëpërmjet njerëzve për interes të ndërmarrjes. Ata në ndërmarrje janë të detyruar që të veprojnë, intervenojnë në çdo rast dhe çdo kohë kur shohin se diçka nuk është duke funksionuar si duhet.

Veprimi menaxherial veçmas është i dobishëm nëqoftëse ata që janë afër tij kanë nevojë ( dhe kur menaxheri është i vetmi që mund të ndihmoj). Mars 2010, Prof. dr. Nusret PLLANA