2020 2021 Gz Dnemi Temel lemlerI Laboratuvar ERK

2020 -2021 Güz Dönemi Temel İşlemler-I Laboratuvarı

İÇERİK ü Temel Laboratuvar Güvenliği Kuralları ve Standart Çalışma Prosedürü ü Laboratuvarda Kullanılan Malzemeler ü Laboratuvarda Kullanılan Cihazlar ü Laboratuvar Dersi Akış Planı ü Rapor Formatı ü Rapor Nasıl Yazılır?

Temel Laboratuvar Güvenliği Kuralları ve Standart Çalışma Prosedürü Laboratuvar yöneticisinin veya sorumlusunun talimatlarına ve lab. çalışma kurallarına uyulmalıdır. Laboratuvarda çalışılırken uygun koruyucu ekipman (önlük, eldiven ve koruyucu gözlük) giyilmelidir.

• Laboratuvara uykusuz ve aç bir mideyle gelinmemelidir. • Laboratuvarda uygun kıyafetler giyilmeli, bol kıyafet, önü açık ayakkabı, sandalet vb. giyilmemelidir. • Laboratuvar dışına laboratuvarda kullanılan önlük, eldiven, vb. ile çıkılmamalı ve kapı kolları vb. eldivenle tutulmamalıdır. • Laboratuvarda yiyecek ve içecek tüketilmemeli, sigara vb içilmemeli, gıda malzemeleri bulundurulmamalıdır.

• Laboratuvarda saçlar uzun ise toplanmalı, kısa ise gözü kapatmayacak şekilde tutturulmalıdır. • Kırık ya da çatlak cam malzemeler kullanılmalıdır. • Ağız yolu ile sıvı çekilmemelidir. • Hiçbir kimyasal madde koklanmamalı veya tadılmamalıdır. • Laboratuvarda yangın söndürücünün yeri ve laboratuvar çıkışları mutlaka öğrenilmelidir. • Laboratuvar düzenekleri kurulurken dikkatli olunmalı ve çatlak ve kırık cam malzemeler kullanılmamalıdır.

• Kimyasalların deri ile temas süresini arttıracağından, yüzük, künye, kolye, bilezik gibi takılar laboratuvarda çalışmaya başlamadan önce çıkarmalıdır. • Ellerde açık yara, kesik, çatlak vs. varsa çalışmaya başlamadan önce mutlaka bandajla kapatılmalı ve yapılacak işe uygun eldiven giyilmelidir. • Laboratuvardan çıkınca eller mutlaka yıkanmalıdır. • Laboratuvarda bulunan hiçbir malzeme deney kullanılmamalıdır. • Laboratuvarda asla cep telefonu kullanılmamalıdır. dışı amaçlar için

• Laboratuvardan ayrılmadan önce çalışılan alan, cihazlar ve cam malzemeler mutlaka temizlenmeli ve yerlerine bırakılmalıdır. • Denemeler sonunda oluşan kırık cam malzemeler ve kimyasal atıklar (katı veya sıvı) ayrı kaplarda toplanmalı, sıvı atıklar asla lavabolara dökülmemelidir. • Laboratuvarda meydana gelen her türlü durum (kimyasal dökülmesi, kaza veya yaralanma) laboratuvar yöneticisi veya sorumlusuna bildirilmelidir. • Laboratuvarda çalışma alanının düzeni ve temizliği önemlidir. Çalışma alanının düzenli tutulması, kimyasalların dökülmesini ve cam malzemelerin kırılmasını büyük ölçüde önler.

• Laboratuvar malzemeleri, daha sonra kullanan kişinin güvenliği açısından, kesinlikle kirli ve içinde kimyasal madde ile bırakılmamalıdır. Kolay tutuşabilen sıvılar kapalı bir kap içerisinde deney tezgahı üzerinde bulunmalı ve ısı kaynaklarından uzak tutulmalıdır • Zehirli buharları ve gazları solumaktan kaçınılmalıdır. Bu tür maddeler ile derişik asit, baz ve uçucu çözücülerle çalışırken çeker ocak kullanılmalıdır. • Kimyasal maddeler hiçbir zaman laboratuvar dışına çıkarılmamalıdır

• Laboratuvara giren öğrenciler makyajsız olmalı, kimyasal madde kalıntısı biriktirecek olan tırnaklar kesilmiş olmalı, kimyasal çözücü buharlarının etkisinden dolayı Lens takılmamalıdır. • Çözeltiler ihtiyaca uygun miktarlarda hazırlanmalıdır. • Hazırlanan çözeltiler, numuneler mutlaka etiketlenmelidir. Etiket üzerinde; Hazırlanış tarihi Hazırlayanın adı Çözelti/numunenin adı, içeriği ve gerekli olabilecek özellikleri yer almalıdır.

• Yangın çıkış kapılarının ve Yangın söndürme teçhizatlarının önü kapatılmamalıdır. • Yangına karşı önlem alınmalı ve yangın söndürme sistemleri hazır tutulmalıdır. • Laboratuvar personeline yangın söndürme eğitimi verilmeli ve yılda en az bir kez tatbikat yapılmalıdır. • Laboratuvarda gerçekleşebilecek kazalar ve ufak yaralanmalar için çalışanların ilk yardım bilgisine sahip olması hayat kurtarıcı olabilmektedir. • Laboratuvarlarda İlkyardım malzeme kiti bulundurulmalıdır. • Göz ve vücut duşları periyodik olarak kontrol edilmeli ve önleri boş tutulmalıdır.

Asit seyreltme işlemi için asit yavaşça su içerisine dökülmelidir. Tersi yapıldığı takdirde açığa çıkan yüksek sıcaklık nedeniyle patlama veya püskürme meydana gelecektir. LABORATUVARDA TEK BAŞINA ÇALIŞILMAMALIDIR !!!

Kimyasal Maddelerin Depolanması ve Taşınması Kimyasalların doğru bir şekilde sınıflandırılması ve depolanması çok önem verilmesi gereken, zor bir konudur. Kimyasallar, herhangi olumsuz bir durumda tehlikeli reaksiyon vermeyecek şekilde konumlandırılmalıdır. Doğru depolamada sınıflandırma; • kolay alev alabilen ve çok kolay alev alabilen, • korozif (aşındırıcı), • toksik, çok toksik, • oksitleyici, • kriyojenik, • patlayıcı maddeler • sıkıştırılmış gazlar şeklinde yapılmalıdır.

• Katıları ve sıvıları ayrı olarak sınıflandırmak temel sınıflandırma yöntemlerinden bir tanesidir. Bu şekilde fiziksel temas sonucu oluşabilecek riskler azaltılmış olur. • Genel yaklaşım kimyasalları birbirleriyle uyumlu bir şekilde sınıflandırmak olmalıdır, daha sonra gruplar bariyerlerle birbirinden ayrılmalıdır. • Yeterli depolama alanı mevcut yerlerde riski tamamen ortadan kaldırmak için farklı kimyasal gruplarda bulunan kimyasallar farklı yerlerde depolanmalıdır. • Bu noktada kimyasal malzemelerin Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) bizlere yardımcı olacaktır.

• Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS), kimyasal bir malzemenin içerdiği potansiyel tehlikeleri (sağlık, yangın, reaktivite ve çevresel) belirten ve bu kimyasal ürünle güvenli bir şekilde nasıl çalışılacağını gösteren bir belgedir. • Aynı zamanda kimyasalın tehlikeleri, kullanım, depolama, taşıma ve acil durum prosedürleri hakkında bilgiler içerir. • MSDS’ler malzeme hakkında malzemenin etiketinden daha çok bilgi vermektedir ve tedarikçi veya üretici firma tarafından hazırlanır. • Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarının amacı işletmede veya laboratuvarda kullanılan kimyasal maddelerle ilgili bilgiye çabuk erişim sağlanmasıdır.

MSDS’lerde her maddeye özel olarak aşağıdaki bilgiler yer alır: • Madde / Müstahzar ve Üreticinin Kısa • Tanıtımı • Kimyasal Bilesimi • • Kimyasalın Tehlikeleri • ilkyardım Bilgileri • • Yangınla Mücadele Bilgileri • • Kaza Sonucu Yayılmaya Karsı Önlemler • • Kullanım ve Depolama Özellikleri • • Maruziyet ve Kişisel Korunma Bilgileri • • Maddenin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Maddenin Kimyasal Kararlılığı ve Reaktivitesi Toksikolojik Bilgi Ekolojik Bilgi Bertaraf Bilgileri Taşımacılık Bilgileri Yasal Mevzuat Bilgileri Diğer Bilgiler

• Patlayıcı madde (E)** • Bu sembol atmosferik oksijen yokluğunda dahi, kolayca ekzotermik reaksiyona girerek "patlama riski taşıyan gazların oluşumuna neden olan" veya "ısıtıldığında patlayan" kimyasalları belirtir.

• Yükseltgeyici madde (O)*** • Bu sembol başta "organik peroksitler" olmak üzere, yapılarından oksijen çıkarabilen ve bu nedenle yangın tehlikesi yaratabilen, yükseltgeyici maddeleri belirtir.

• Toksik madde (T) • Bu sembol, yutulması, solunması veya deri aracılığı ile nüfuz etmesi halinde akut veya kronik sağlığa zararlı hatta ölümcül olabilen "zehirli (toksik)" maddeleri belirtir. Bu sembolü taşıyan bazı maddelerin uzun süreli ve denetimsiz kullanımı, kanserojenik veya kısırlaştırıcı etkilere neden olabilmektedir.

• Çok toksik madde (T+) • Bu sembolü taşıyan maddelerin yukarıda bahsedilen "akut veya kronik zararlı etkileri çok daha endişe verici boyuttadır. " Bu tür maddelerin insan vücudu ile temasına asla izin verilmemelidir.

• Zararlı madde (Xn) • Bu sembol, yutulması, solunması veya deri aracılığı ile nüfuz etmesi • halinde "sağlığa akut veya kronik zararlı olabilen" zararlı maddeleri belirtir.

• Tahriş edici madde (Xi) • Bu sembol, kısa süreli veya sürekli temas sonunda deri ve/veya solunum yollarında "tahriş edici etkiler gösterebilen" zararlı maddeleri belirtir.

• Çok kolay alev alıcı madde (F+)* • Bu sembol, parlama noktası, 0°C'ın altında ve kaynama noktası 35°C altında olan ve "çok kolay alev alan sıvılar ile oda sıcaklığında ve atmosfer basıncında alev alan gazları (veya gaz karışımlarını)“ belirtir.

• Kolay alev alıcı madde (F) • Bu sembol, parlama noktası 21°C altında olan "kolay alev alan sıvılar ile kolay tutuşan katıları" belirtir.

• Aşındırıcı (korozif) madde (C)** • Bu sembol, aşındırıcı özellik taşıyan ve "canlıların dokularına zarar verici" kimyasalları belirtir.

• Çevre sorunu yaratan madde (N) • Bu sembol, kısa orta veya uzun vadede "çevreye (akuatik çevre, hava veya toprak) zarar verebilen" maddeleri belirtir.

• Radyoaktif madde* • Bu sembol, "radyoaktif" maddeleri belirtir.

LABORATUVARDA KULLANILAN MALZEMELER Laboratuvarlarda çok sayıda farklı amaçlarla kullanılan malzeme vardır. Bunlardan temel laboratuvar malzemeleri; Ölçü balonları: Belirli konsantrasyonda çözeltilerin hazırlanmasında kullanılır. Uzun boyunlu kapaklı balonlardır. Ölçü miktarlarını belirten boyun kısmında çizgisi vardır. Kapasitleri 2 – 2000 m. L arasında değişir. Boyun kısımları şilifli olanlara balon joje denir.

Beher: Farklı hacimlerde (5 -1000 m. L) dereceli, sıvı çözeltileri yada sıvı-katı maddeleri karıştırmaya yarayan cam yada plastik kaplardır. Pipetler: sıvıların yada çözeltilerin belirli hacimlerde aktarılması için kullanılan en hassas ölçü aletleridir. Dereceli pipetler bir ucu sivritilmiş ve üzerlerinde taksimat bulunan in cam borulardır. 0. 1, 1, 2, 10, 25 m. L ‘lik ölçülerde pipetler vardır.

Puar Asit, baz gibi aşındırıcı ve toksik maddelerin pipetlenmesinde kullanılırlar. Puarın A, S ve E harfleriyle gösterilen 3 düğmesi bulunur. A düğmesine basılıp aynı anda lastik göbek sıkılarak puarın içindeki hava boşaltılır. Böylece sıvı çekme işlemi için gerekli vakum oluşturulur. Pipet sıvının içine daldırılır. S düğmesine basılarak sıvının pipet içinde yükselmesi sağlanır. Yeterli sıvı çekildiğinde düğme bırakılır. Sıvının istenilen yere boşaltılması için E düğmesine basılmalıdır.

Büret: uçları cam musluklu, taksimatlı cam Erlen: sıvılar yada çözeltileri karıştırmak borulardır. Titrimetrik analizlerde sarf amacıyla ve çoğunlukla titrasyon yaparken edilen ayarlı çözeltinin titrasyon sonunda kullanılmaktadır. Farklı hacimlerde (10 -500 büretten aktarılan hacmini ölçmek için m. L) ağzı şilifli yada şilifsiz, kapaklı cam kullanılır. malzemelerdir.

Mezür: belirli hacimdeki sıvıyı yada çözeltiyiçözünmemiş partikülleri süzmek amacıyla başka bir yere aktarmak amacıyla kullanılan cam aparatlardır. taksimatlı, cam veya plastik ölçü kaplarıdır. Huni: Çözeltileri yada sıvılar içerisindeki

LABORATUVARDA KULLANILAN CİHAZ ve EKİPMANLAR Teraziler: belirli miktarda cisimlerin kütlelerini doğru olarak ölçmek amacıyla kullanılan aletlere terazi denir. Tartımların hatasız olarak yapılması analizlerde ilk koşuldur. Duyarlıkları farklı hassas teraziler vardır. Tartım kapları: saat camı tartım kabı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca kuru madde analizinde nikel kaplar ve kül tayininde porselen krozelerde tartım amaçlı kullanılmaktadır.

Desikatörler: kurutulmuş örneklerin yada tartım kaplarının nem çekmemesi için kullanılan ve içinde nem çekici madde bulunan özel kaplara desikatör denir. Desikatörler camdan yapılır tabanında nem çekici madde (silika jel) ve üzerinde taban vardır. Desikatör kapakları tıraşlanmış ve parafin sürülmüştür. Kapak kaydırılarak açılıp kapatılır.

Etüv: kurutma işlemlerinde ve belirli sıcaklıkta tutulması gereken örnekleri bu sıcaklıklarda bekletmek amacıyla kullanılır. Kurutma etüvleri 250 °C ye kadar çıkabilir. Sıcaklığı ± 1 °C’ye kadar sabit tutarlar. Süt ve ürünlerinde kuru madde tayininde ve mikrobiyolojik analizlerde kullanılmaktadır.

Kül fırını: 1100 C ye kadar sıcaklık sağlarlar. Fırının içi sıcaklığa dayanıklı ateş tuğlaları ile kaplanmıştır. p. H metre: sıvıların ve örneklerin p. H değerini ölçmek amacıyla kullanılır. Kullanımından önce standart çözeltiler ile kalibre edilmelidir.

Santrifüj: Ağırlıkları önemli derecede farklı olan maddelerin yer çekimine bağlı olarak ayrımını hızlandıran bir araçtır. Santrifüj işleminde, tüpte bulunan partiküller, yoğunlukları ve büyüklüklerine göre farklı çökme hızına sahip olurlar. Çünkü çökme hızı; uygulanan kuvvete, partiküllerin şekline, yoğunluğuna ve ortamın yoğunluğuna bağlıdır.

Spektrofotometre; ultraviyole (0 -380 nm), görünür (nm) ve infrared (nm) dalga boylarında, doğrudan veya başka bir madde ile reaksiyona sokulduktan sonra ışık absorbsiyonu yapabilen her türlü maddenin ölçümünü yapan cihazdır. Spektrofotometrik ölçümlerde 3 tip küvet hazırlanır; 1. Kör (referans): Cihazın optik ayarlarının yapılması için gereklidir. Kör çözeltisi olarak distile su veya reaktifin kendisi kullanılır. 2. Standart: Aranan maddenin bilinen konsantrasyonlardaki çözeltisidir. 3. Numune: İçindeki madde miktarı tayin edilmek istenen çözeltidir.

Laboratuvar Dersi Akış Planı 05. 10. 2020 • Laboratuvar Güvenliği Hakkında Bilgi verilmesi 12. 10. 2020 • Grupların Belirlenmesi 19. 10. 2020 • Flotasyon 26. 10. 2020 • Pıhtılaştırma ve Yumaklaştırma (Jar Testi) 02. 11. 2020 • Nötralizasyon 09. 11. 2020 • Adsorpsiyon Metoduyla Fenol Giderimi 16. 11. 2020 • Ağır Metal Giderimi ve Kimyasal Çöktürme 23. 11. 2020 • Uygulama Dersi-1 28. 11 -06. 12. 2020 • Ara Sınav 1 -2 07. 12. 2020 • Sertlik Giderimi 14. 12. 2020 • Taneli Çökelme 21. 12. 2020 • Klorla Dezenfeksiyon 28. 12. 2020 • Uygulama Dersi-2

Rapor Formatı

1 • Deney Raporunun Formata Uygunluğu • Raporlar belirtilen formatta teslim edilmelidir. Bilgisayarda veya elle yazılmış olarak hazırlanmasında sakınca yoktur. • Deneyin Anlam ve Önemi-Literatür Özeti • Kısa, sade ve net bir biçimde deneyin amacı yazılır. Literatürde Çevre Mühendisliği uygulamalarında yapılan deneyin amacı, uygulama alanları ve diğer önemli bilgilerden bahsedilir. 2 3 • Deneyin Yapılışının Anlatılması • Burada yazılanlara bakılarak bu deney farklı bir laboratuvarda tekrar edilebilir mi? Kullanılan cam malzemeler, cihazlar ve kimyasallar açıkça belirtilmelidir.

4 • Deney Sonuçlarının Hesaplanması • Deney sonucunda ders sorumlusu tarafından istenilen hesaplamalar doğru yapılmış mı? Grafikler eksiksiz çizilmiş mi? 5 • Yorum • Deneyin sonuçlarının çevre mühendisliği açısından önemini belirten, ilgili deney prosesinin tam olarak ne işe yaradığını ve mesleki açıdan artı ve eski yönlerinin değerlendirilmesi gerekmektedir. • Şayet varsa sonuçlar ilgili yönetmelik veya limit kriterlerine göre kıyaslanıp değerlendirilmesi yapılmış mı? 6 • Kaynaklar • Deneyin 2. Bölümünde literatür özeti ile ilgili bilgilerin hangi kaynaklardan refere edildiği bu kısımda detaylı bir şekilde yazılır. 7 • Kopya Şüphesi* Durumu • Deneyin herhangi bir aşaması için yazılan rapor, bir başka rapor ile benzerlik taşıyorsa Rapor her iki öğrenci için (daha fazla olabilir) doğrudan sıfır olarak değerlendirilecektir.

Rapor Nasıl Yazılır? 1. DENEY RAPORUNUN FORMATA UYGUNLUĞU Rapor size verilen formatta belirtilen kurallara uygun şekilde hazırlanmalıdır. 2. DENEYİN ANLAM VE ÖNEMİ Bu bölümde deneyin anlam ve önemi üzerinde durulur, Çevre Mühendisliğindeki kullanım amaçlarından, faydalarından ve diğer gerekli temel bilgilerden bahsedilir. 3. DENEYİN YAPILIŞI 3. 1 Kullanılan Kimyasalların isimleri, derişimleri ve nasıl hazırlandıklarından bahsedilmelidir.

3. 2 Kullanılan Araç ve Gereçler Kullanılan cam malzemelerden, alet ve ekipmanlardan bahsedilmelidir. Deney tüm detayı ile anlatılmalı ve eksik bir nokta bırakılmamalıdır. Burada yazdıklarınızın doğruluğunu şu şekilde kontrol edebilirsiniz, bu anlatımla aynı deneyi kimsenin yardımı olamadan tekrar yapabilirim/yapamam. Deneyin yapılışı maddeler halinde yazılmalıdır. Kullandığınız dile dikkat etmelisiniz. 4. DENEY SONUÇLARININ HESAPLANMASI Deney sonucunda ders sorumlusu tarafından istenilen hesaplamalar ve grafikler bu bölüme yazılmalı.

5. DENEY SONUÇLARININ YORUMLANMASI Analiz yorumları ve deney sırasında raporda sizde cevaplanması istenen cevaplar bu kısma yazılır. 6. KAYNAKLAR Kaynaklar metin içerisinde kullanıldığı yerde (Yazar soyadı, tarih) şeklinde belirtilmeli ve aşağıdaki düzene göre raporun sonunda kaynaklar bölümünde verilmelidir. Yazarın soyadı, Adının ilk harfi, (yıl), “Makalenin adı”, Kitabın/derginin adı, Sayı (cilt), Sayfa no, Yayınevinin adı, Ülke/Şehir adı.

TEŞEKKÜRLER. .