2008 YILI PROGRAMI Dr Ahmet Sabri EROLU Rahmi

2008 YILI PROGRAMI Dr. Ahmet Sabri EROĞLU Rahmi Aşkın TÜRELİ Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı 8 Kasım 2007 tarihinde Türkiye Bankalar Birliği Ekonomi Çalışma Grubu’nda Yapılan Sunuş

TEMEL EKONOMİK HEDEFLER

MAKROEKONOMİK HEDEFLER 2005 2006 2007(T) 2008(P) BÜYÜME HIZLARI TARIM 5, 6 2, 9 -3, 0 SANAYİ 6, 5 7, 4 5, 5 5, 7 HİZMETLER 8, 2 6, 1 6, 2 5, 9 GSMH 7, 6 6, 0 5, 5 GSMH ( Milyar YTL) 486, 4 575, 8 646, 9 716, 6 GSMH (Milyar Dolar) 362, 8 402, 3 489, 0 520, 2 GSMH DEFLATÖRÜ 5, 3 11, 7 7, 0 5, 0 TÜFE 12 AYLIK % DEĞİŞME 7, 7 9, 7 6, 5 4, 0 72, 1 73, 0 73, 9 74, 8 FERT BAŞINA GSMH ( Dolar) 5. 034 5. 513 6. 619 6. 958 FERT BAŞINA GSYİH ( SAGP, Dolar) 7. 711 8. 577 9. 073 9. 681 NÜFUS ( Milyon Kişi) (T) Tahmin (P) Program

ÖDEMELER DENGESİNE İLİŞKİN GÖSTERGELER (Milyar Dolar) 2005 2006 2007 (T) 2008 (P) CARİ İŞLEMLER DENGESİ -22, 6 -32, 9 -36, 4 -39, 2 İHRACAT (FOB) 73, 5 85, 5 104, 0 117, 0 İTHALAT (CİF) 116, 8 139, 6 166, 0 182, 0 DIŞ TİCARET DENGESİ -43, 3 -54, 0 -62, 0 -65, 0 TURİZM GELİRLERİ 18, 2 16, 9 18, 6 19, 6 DIŞ BORÇ FAİZ ÖDEMELERİ 8, 0 9, 3 11, 1 12, 5 İHRACAT / İTHALAT (%) 62, 9 61, 3 62, 7 64, 3 CARİ İŞLEMLER DENGESİ / GSMH (%) -6, 2 -8, 2 -7, 4 -7, 5 (T) Tahmin (P) Program

DIŞ TİCARETE İLİŞKİN VARSAYIMLAR (%) 2005 2006 2007 (T) 2008 (P) 4, 8 5, 4 5, 2 4, 8 Euro Bölgesi 1, 5 2, 8 2, 5 2, 1 ABD 3, 1 2, 9 1, 9 İhracat 6, 0 3, 5 8, 3 1, 7 İthalat 7, 0 8, 6 6, 9 2, 5 Reel Kur (1$+1, 5€) 9, 7 -0, 4 9, 5 -4, 0 Ticaret Ortaklarımızın Petrol-Dışı İthalat Talebi 8, 0 9, 7 7, 6 7, 8 Ham Petrol Varil Fiyatı ($) 53, 4 64, 3 68, 5 75, 0 Ham Petrol İthalatı (Milyar $) 8, 6 10, 7 12, 3 13, 8 Enerji İthalatı (27. Fasıl, Milyar $) 21, 3 28, 9 33, 4 37, 7 Büyüme (Sabit Fiyatlarla, %) Dünya Fiyat Değişimleri (%) Kaynak: DPT 2008 Programı, IMF WEO 2007 Ekim

MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE DENGESİ

KAMU KESİMİ BORÇLANMA GEREĞİ (GSMH PAYI) 2005 2006 2007(T) 2008(P) -0, 4 -2, 6 0, 0 -0, 3 Konsolide Bütçe / Merkezi Yönetim 1, 7 0, 8 2, 3 2, 5 Mahalli İdareler -0, 1 0, 2 0, 0 Fon -0, 6 -1, 1 -1, 2 İşsizlik Sigortası -1, 0 -1, 1 Sosyal Güvenlik 0, 0 -0, 2 0, 1 0, 0 Döner Sermaye -0, 3 -0, 2 KİT -0, 2 -0, 6 0, 0 -0, 4 -10, 1 -10, 8 -7, 9 -8, 4 Konsolide Bütçe / Merkezi Yönetim -7, 7 -7, 2 -5, 3 Mahalli İdareler -0, 2 0, 1 -0, 1 Fon -0, 7 -1, 6 -1, 1 -1, 2 İşsizlik Sigortası -1, 0 -1, 1 Sosyal Güvenlik 0, 0 -0, 2 0, 1 0, 0 Döner Sermaye -0, 3 -0, 2 KİT -0, 3 -0, 7 -0, 1 -0, 5 Borçlanma Gereği Faiz Ödemeleri Hariç Borçlanma Gereği

MAKROEKONOMİK DENGELER

MAKROEKONOMİK DENGELER MAKROEKONOMİK HESAPLAR SİSTEMİ İLE SUNULAN ÇERÇEVE, ÜLKEMİZDE UYGULANMAKTA OLAN PLAN, PROGRAM VE BÜTÇE ÇALIŞMALARINDA MAKROEKONOMİK DENGELER ŞEKLİNDE ELE ALINMAKTADIR. PROGRAM VE BÜTÇE SÜRECİNİN MAKRO AŞAMASINDA 4 TEMEL DENGE OLUŞTURULMAKTADIR. BU DENGELER: - KAYNAKLAR- HARCAMALAR DENGESİ (MİLLİ BÜTÇE) - YATIRIM - TASARRUF DENGESİ - ÖDEMELER DENGESİ -KAMU KESİMİ FİNANSMAN DENGESİ EKONOMİNİN GENEL DENGESİ İSE BU DÖRT TEMEL DENGEDEKİ İLİŞKİLERİ ÖZET BİÇİMDE SUNMAKTADIR.

MAKROEKONOMİK DENGELERİN OLUŞTURULMASINDA ULUSAL GELİR HESAPLARI ESAS ALINMAKTADIR. ULUSAL GELİR HARCAMA YÖNTEMİ KULLANILARAK TALEP UNSURLARI İTİBARİYLE HESAPLANMAKTADIR. Y=C+I+X–M Y = MİLLİ GELİR (GSYİH), C = TOPLAM TÜKETİM (KAMU + ÖZEL), I = TOPLAM YATIRIM (KAMU + ÖZEL), X = MAL VE HİZMET İHRACATI, M = MAL VE HİZMET İTHALATINI GÖSTERMEKTEDİR. BURADAN BİR EKONOMİDEKİ MAL VE HİZMET ARZI İLE MAL VE HİZMET TALEBİ ARASINDAKİ EŞİTLİĞE GEÇİLEBİLİR. Y+M=C+I+X

ULUSAL GELİR HESAPLARINDAKİ TOPLAM ARZ VE TOPLAM TALEP EŞİTLİĞİNDEN İKİ TEMEL MAKROEKONOMİK DENGEYE İLİŞKİN ÖZDEŞLİKLERİ TÜRETMEK MÜMKÜNDÜR: A. TOPLAM KAYNAKLAR – TOPLAM HARCAMALAR DENKLİĞİ Y + (M - X ) = C + I BURADA (M - X) VEYA - (X - M) DIŞ KAYNAĞI GÖSTERMEKTEDİR. B. TOPLAM YATIRIM – TOPLAM TASARRUF DENKLİĞİ YURTİÇİ TASARRUF (Sd) = Y - C OLARAK TANIMLANIR VE TOPLAM ARZ = TOPLAM TALEP EŞİTLİĞİNDE YERİNE KONULURSA, Sd + (M - X) = I DIŞ TASARRUF (Sf) = (M - X) VEYA -(X - M) Sd - I = (X - M) YURTİÇİ TASARRUF - YATIRIM = DIŞ AÇIK = DIŞ TASARRUF

DPT TARAFINDAN OLUŞTURULAN MAKROEKONOMİK DENGELERDE KULLANILAN MİLLİ GELİR TANIMI GSMH’DIR. GSMH = GSYİH + NET DIŞ ALEM FAKTÖR GELİRLERİ (NDFG) NDFG = İŞÇİ GELİRLERİ + FAİZ GELİRLERİ + GİRİŞİMCİ HİZMET GELİRLERİ - FAİZ ÖDEMELERİ - KAR TRANSFERLERİ BUNA GÖRE, GSMH = C + I + ( X - M + NDFG) TOPLAM KAYNAKLAR – TOPLAM HARCAMALAR DENKLİĞİ İSE; Y + (M - X - NDFG) = C + I OLARAK YAZILABİLİR. BURADA (M - X - NDFG) VEYA -(X - M + NDFG) DIŞ KAYNAĞI İFADE ETMEKTEDİR.

GSMH VE DIŞ KAYNAK (DIŞ AÇIK) KALEMLERİNİN TOPLAMI EKONOMİNİN O YIL KULLANABİLECEĞİ TOPLAM KAYNAKLARI GÖSTERMEKTEDİR. TOPLAM KAYNAK = TOPLAM TÜKETİM + TOPLAM YATIRIM = SABİT SERMAYE YATIRIMI + STOK DEĞİŞİMİ TOPLAM YATIRIM – TOPLAM TASARRUF DENKLİĞİNİ Sd + (M - X - NDFG) = I OLARAK YAZDIĞIMIZDA, Sd - I = X - M + NDFG = DIŞ TASARRUF OLMAKTADIR. YURTİÇİ TASARRUFLAR İLE YATIRIMLAR ARASINDAKİ İLİŞKİYİ TANIMLADIĞIMIZDA: YURTİÇİ TASARRUF YATIRIM TASARRUF ÇIKIŞI YATIRIM YURTİÇİ TASARRUF GİRİŞİ BUNA GÖRE, BİR EKONOMİDE TOPLAM YATIRIMLARIN YURTİÇİ TASARRUFLARI AŞMASI DURUMUNDA TASARRUF AÇIĞI OLUŞACAK VE BU DA EKONOMİYE DIŞ TASARRUF GİRİŞİ İLE SONUÇLANACAKTIR.

TASARRUF - YATIRIM FARKI, KAMU (Sg - Ig) VE ÖZEL KESİM (Sp - Ip) OLARAK AYRIŞTIRILDIĞINDA: (Sg - Ig) + (Sp - Ip) = - (X - M) OLACAKTIR. YURTİÇİ TASARRUFLARIN YATIRIMLARI KARŞILAMAKTA YETERSİZ KALMASI SONUCUNDA OLUŞAN DIŞ TASARRUF GİRİŞİ, AYRI KAMU KESİMİNDEN VEYA ÖZEL KESİMDEN KAYNAKLANABİLECEĞİ GİBİ HER İKİ KESİMDE DE TASARRUF YATIRIM AÇIĞI OLUŞMUŞ OLABİLİR. ULUSAL GELİR HESAPLARINDA GAYRİ SAFİ MİLLİ HARCANABİLİR GELİR (GSMHG) TANIMI DA BULUNMAKLA BİRLİKTE, GSMHG’NİN ÜLKEMİZDE YAYGIN OLARAK KULLANIM ALANI BULUNMAMAKTADIR. GSMHG = GSMH + DIŞ ALEMDEN NET KARŞILIKSIZ CARİ TRANSFERLER (NKCT) GSMHG = C + I + (X - M + NDFG + NKCT) OLMAKTADIR.

BÖYLECE, GSMH + (-X + M - NDFG) = C + I ÖZDEŞLİĞİNDEKİ (-X + M - NDFG) OLARAK TANIMLANAN DIŞ KAYNAK MİKTARINA NKCT İLAVE EDİLDİĞİNDE CARİ İŞLEMLER DENGESİ AÇIĞINA ULAŞILMAKTADIR. ÜLKEMİZDE MAKROEKONOMİK DENGELERİN OLUŞTURULMASINDA KULLANILAN DIŞ KAYNAK HESABINDA KARŞILIKSIZ CARİ TRANSFERLER KAPSANMAMAKTADIR. BU DURUMUN TEMEL NEDENLERİ OLARAK, GAYRİ SAFİ MİLLİ HARCANABİLİR GELİR KAVRAMININ ÜLKEMİZDE YAYGIN OLARAK KULLANILMAMAKTA VE BU ÇERÇEVEDE TÜİK TARAFINDAN AÇIKLANMAMAKTA OLUŞU İLE KARŞILIKSIZ CARİ TRANSFERLERİN TUTARININ İHMAL EDİLEBİLİR ÖLÇÜDE KÜÇÜK OLMASI GÖSTERİLEBİLİR. ÖZET OLARAK BELİRTİRSEK, BİR EKONOMİDE YARATILAN GELİRDEN FAZLA HARCAMA YAPILDIĞINDA CARİ İŞLEMLER AÇIĞI OLUŞMAKTADIR. BU CARİ AÇIK İSE SERMAYE GİRİŞİ VE/VEYA REZERV AZALIŞI İLE FİNANSE EDİLMEKTEDİR.

GSMH = KAMU HARCANABİLİR GELİRİ + ÖZEL HARCANABİLİR GELİR KAMU HARCANABİLİR GELİRİ, KAMU KESİMİ GENEL DENGESİ TABLOSUNDAN ALINMAKTA OLUP AŞAĞIDAKİ KALEMLERİN TOPLANMASI İLE ELDE EDİLMEKTEDİR. 1. VERGİLER 2. VERGİ DIŞI NORMAL GELİRLER 3. FAKTÖR GELİRLERİ 4. SOSYAL FONLAR 5. CARİ TRANSFERLER MAKROEKONOMİK DENGELERİMİZDE TASARRUF KALEMLERİ ARTIK OLARAK HESAPLANMAKTA OLUP, HER İKİ KESİM İÇİN DE HARCANABİLİR GELİRLERDEN TÜKETİMLERİN ÇIKARTILMASI İLE ELDE EDİLMEKTEDİR. KAMU HARCANABİLİR GELİRİ - KAMU TÜKETİMİ = KAMU TASARRUFU ÖZEL HARCANABİLİR GELİR - ÖZEL TÜKETİM = ÖZEL TASARRUF

(Cari Fiyatlarla, Milyon YTL) Ekonominin Genel Dengesi 2005 2006 2007 (T) 2008 (P) 486. 401 575. 784 646. 893 716. 596 32. 794 44. 677 45. 900 49. 328 3. Toplam Kaynaklar 519. 195 620. 461 692. 793 765. 924 4. Toplam Yatırımlar 121. 214 137. 015 157. 909 175. 226 5. Sabit Sermaye Yatırımı 97. 647 123. 569 140. 290 155. 153 5. 1 Kamu 24. 578 30. 410 33. 435 33. 371 5. 2 Özel 73. 069 93. 159 106. 855 121. 783 6. Stok Değişmesi 23. 567 13. 446 17. 619 20. 073 1. 133 -703 556 438 22. 434 14. 149 17. 063 19. 634 397. 981 483. 446 534. 884 590. 698 8. KAMU HARCANABİLİR GELİRİ 78. 180 108. 028 102. 432 112. 879 9. Kamu Tüketimi 58. 321 72. 222 82. 588 89. 637 10. Kamu Tasarruf 19. 860 35. 806 19. 844 23. 241 11. Kamu Yatırım 25. 711 29. 706 33. 991 33. 809 12. Kamu Tasarruf Yatırım Farkı -5. 852 6. 099 -14. 147 -10. 568 13. ÖZEL HARCANABİLİR GELİR 408. 221 467. 756 544. 462 603. 717 14. Özel Tüketim 339. 660 411. 224 452. 296 501. 061 15. Özel Tasarruf 68. 561 56. 532 92. 166 102. 656 16. Özel Yatırım 95. 503 107. 309 123. 918 141. 417 -26. 942 -50. 776 -31. 752 -38. 761 16, 8 12, 1 16, 9 17, 0 88. 420 92. 338 112. 010 125. 898 1. GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILA 2. Dış Kaynak 6. 1 Kamu 6. 2 Özel 7. Toplam Tüketim 17. Özel Tasarruf Yatırım Farkı 18. Özel Tasarruf Oranı (Tasarruf/H. Gelir) 19. Toplam Yurt içi Tasarruflar

Ekonominin Genel Dengesi (1998 Fiyatlarıyla, Milyon YTL) 2005 2006 2007 (T) 2008 (P) 65. 338 69. 237 72. 699 76. 697 3. 499 3. 346 3. 586 3. 388 3. Toplam Kaynaklar 68. 837 72. 583 76. 285 80. 085 4. Toplam Yatırımlar 18. 139 18. 903 20. 323 21. 533 5. Sabit Sermaye Yatırımı 15. 388 17. 467 18. 554 19. 621 3. 887 4. 050 4. 145 3. 983 11. 501 13. 417 14. 409 15. 637 2. 752 1. 436 1. 769 1. 912 132 -75 56 42 2. 619 1. 511 1. 713 1. 870 7. Toplam Tüketim 50. 698 53. 679 55. 962 58. 553 8. KAMU HARCANABİLİR GELİRİ 10. 502 12. 990 11. 511 12. 081 9. Kamu Tüketimi 6. 709 7. 440 7. 925 8. 192 10. Kamu Tasarruf 3. 793 5. 550 3. 586 3. 890 11. Kamu Yatırım 4. 019 3. 975 4. 201 4. 025 12. Kamu Tasarruf Yatırım Farkı -227 1. 575 -615 -135 13. ÖZEL HARCANABİLİR GELİR 54. 836 56. 247 61. 187 64. 616 14. Özel Tüketim 43. 988 46. 239 48. 037 50. 361 15. Özel Tasarruf 10. 847 10. 007 13. 151 14. 255 16. Özel Yatırım 14. 120 14. 928 16. 122 17. 508 17. Özel Tasarruf Yatırım Farkı -3. 273 -4. 921 -2. 972 -3. 253 19, 8 17, 8 21, 5 22, 1 14. 640 15. 557 16. 737 18. 144 1. GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILA 2. Dış Kaynak 5. 1 Kamu 5. 2 Özel 6. Stok Değişmesi 6. 1 Kamu 6. 2 Özel 18. Özel Tasarruf Oranı

Kamu Kesimi Genel Dengesi

GSMH-DIŞ KAYNAK İLİŞKİSİ ( - ) işaret Dış Kaynak girişini göstermektedir.

TASARRUF-YATIRIM DENGESİ

TASARRUF-YATIRIM DENGESİ - 2

TASARRUF-YATIRIM DENGESİ (GSMH’YA ORANLAR, YÜZDE) 1990 -2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 T 2008 P Toplam Yatırımlar 24, 4 21, 6 23, 5 26, 5 24, 9 23, 8 24, 4 24, 5 - Kamu Yat. 6, 4 6, 3 4, 7 4, 2 5, 3 5, 2 5, 3 4, 7 - Özel Yat. 18, 1 15, 4 18, 8 22, 3 19, 6 18, 6 19, 2 19, 7 Toplam Tasarruflar 24, 4 21, 6 23, 5 26, 5 24, 9 23, 8 24, 4 24, 5 - Yurtiçi Tas. 21, 5 19, 2 19, 3 20, 3 18, 2 16, 0 17, 3 17, 6 - Kamu Tas. -1, 3 -6, 2 -5, 3 -1, 3 4, 1 6, 2 3, 1 3, 2 - Özel Tas. 22, 7 25, 4 24, 6 21, 6 14, 1 9, 8 14, 2 14, 3 3, 0 2, 4 4, 2 6, 7 7, 8 7, 1 6, 9 - Dış Tas.

GSMH BÜYÜMESİNE KATKILAR

BÜYÜME – İTHALAT İLİŞKİSİ

REEL KUR - DIŞ TİCARET İLİŞKİSİ

REEL KUR - DIŞ TİCARET İLİŞKİSİ - 2

(Cari Fiyatlarla GSMH’a Oran) Ekonominin Genel Dengesi 2005 2006 2007 (T) 2008 (P) 100, 0 6, 7 7, 8 7, 1 6, 9 3. Toplam Kaynaklar 106, 7 107, 8 107, 1 106, 9 4. Toplam Yatırımlar 24, 9 23, 8 24, 4 24, 5 5. Sabit Sermaye Yatırımı 20, 1 21, 5 21, 7 5. 1 Kamu 5, 1 5, 3 5, 2 4, 7 5. 2 Özel 15, 0 16, 2 16, 5 17, 0 6. Stok Değişmesi 4, 8 2, 3 2, 7 2, 8 6. 1 Kamu 0, 2 -0, 1 6. 2 Özel 4, 6 2, 5 2, 6 2, 7 7. Toplam Tüketim 81, 8 84, 0 82, 7 82, 4 8. KAMU HARCANABİLİR GELİRİ 16, 1 18, 8 15, 8 9. Kamu Tüketimi 12, 0 12, 5 12, 8 12, 5 10. Kamu Tasarruf 4, 1 6, 2 3, 1 3, 2 11. Kamu Yatırım 5, 3 5, 2 5, 3 4, 7 12. Kamu Tasarruf Yatırım Farkı -1, 2 1, 1 -2, 2 -1, 5 13. ÖZEL HARCANABİLİR GELİR 83, 9 81, 2 84, 2 14. Özel Tüketim 69, 8 71, 4 69, 9 15. Özel Tasarruf 14, 1 9, 8 14, 2 14, 3 16. Özel Yatırım 19, 6 18, 6 19, 2 19, 7 17. Özel Tasarruf Yatırım Farkı -5, 5 -8, 8 -4, 9 -5, 4 18. Toplam Yurt içi Tasarruflar 18, 2 16, 0 17, 3 17, 6 1. GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILA 2. Dış Kaynak

Ekonominin Genel Dengesi (1998 Fiyatlarıyla, Yüzde Değişme) 2005 2006 2007 (T) 2008 (P) 1. GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILA 7, 6 6, 0 5, 5 -1, 3 0, 2 -0, 3 3. Toplam Kaynaklar 8, 6 5, 4 5, 1 5, 0 4. Toplam Yatırımlar 9, 5 4, 2 7, 5 6, 0 5. Sabit Sermaye Yatırımı 25, 7 13, 5 6, 2 5, 8 5. 1 Kamu 38, 6 4, 2 2, 3 -3, 9 5. 2 Özel 21, 8 16, 7 7, 4 8, 5 6. Stok Değişmesi (1) -2, 6 -2, 0 0, 5 0, 2 -0, 3 0, 2 -0, 0 -2, 8 -1, 7 0, 3 0, 2 8, 3 5, 9 4, 3 4, 6 61, 0 23, 7 -11, 4 5, 0 2, 7 10, 9 6, 5 3, 4 43, 9 -1, 1 5, 7 -4, 2 12. ÖZEL HARCANABİLİR GELİR 1, 2 2, 6 8, 8 5, 6 13. Özel Tüketim 9, 2 5, 1 3, 9 4, 8 14. Özel Tasarruf -21, 8 -7, 7 31, 4 8, 4 15. Özel Yatırım 2, 6 5, 7 8, 0 8, 6 16. Toplam Yurt içi Tasarruflar 5, 6 6, 3 7, 6 8, 4 2. Dış Kaynak (1) 6. 1 Kamu 6. 2 Özel 7. Toplam Tüketim 8. KAMU HARCANABİLİR GELİRİ 9. Kamu Tüketimi 10. Kamu Tasarrufu 11. Kamu Yatırım (1) GSMH büyümesine katkı