2 TEHNIKI SISTEMI ZATITE Predavanje 2 Novembar 2012

. . . . 2 TEHNIČKI SISTEMI ZAŠTITE Predavanje 2 Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA Ručni javljači požara Od aktiviranja do signalizacije ~ 3 s; Postavljaju se na putevima za evakuaciju, u hodnicima, prolazima, na izlazima, na stepeništima, u blizini aparata za gašenje požara; Na visini od 1. 5 m, unutar objekta na rastojanju od 40 m, spolja do 120 m. Tipovi zaštite: IP 24, IP 55, IP 67 I – zaštita od predmeta (prašine) P – zaštita od vode I – (0. . 6) P – (0. . 8) Ako sistem za dojavu požara sadrži i ručne i automatske javljače požara, ručni javljači treba da se grupišu u posebne, odvojene zone ili u posebne linije dojave. Kod klasičnih (kolektivnih) sistema za dojavu požara ije n dozvoljeno kombinovanje ručnih i automatskih javljača u okviru jedne zone dojave. Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI TOPLOTE Principi konstrukcije javljača toplote • Metodi detekcije oslobođene toplote – Javljači koji koriste topive materijale koji se deformišu pod dejstvom temperature, – Javljači koji koriste termodinamičku silu, – Javljači koji koriste zavisnost električnog otpora od temperature, – Javljači koji koriste zavisnost magnetne indukcije od temperature, – Kombinovani javljači. • Osnovna podela – Javljači fiksne temperature (termostatički, termomaksimalni, eng. fixed heat detector, rus. максимальные тепловые извещатели), – Javljači gradijenta temperature (termodiferencijalni, eng. rate-of-rise detector, rus. дифференциальные тепловые извещатели). Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI TOPLOTE Javljači fiksne temperature • • Najstariji tip (oko 1860. ), Granična vrednost po EN 54 – 57 °C (u praksi 10 do 35 °C iznad ambijentalne temperature). Termomaksimalni javljač sa bimetalom(Invar kombinacija 36% nikla i 64% gvožđa. – Fe. Ni 36) Termomaksimalni javljač sa topivim elementom (Woodov element (metal) - legura od 50% bizmuta, 26. 7% olova, 13. 3% kalajai 10% kadmijuma. Topi se na temperaturi od 69 do 72°C. ) • Termomaksimalni javljač sa sondom • Termomaksimalni javljač sa kompenzacijom Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. 4 Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI TOPLOTE Termodiferencijalni javljači • Detektuju brzinu porasta temperature u vremenu: • Termodiferencijalni pneumatski javljač • Termodiferencijalni javljač sa dijafragmom • Termodiferencijalni javljači sa termistorom Tri stepena osetljivosti: 1. klasa: 1 o. C/min 2. klasa: 3 o. C/min 3. klasa: 5 o. C/min NFPA granična vrednost: 12 -15 o. F/min (7 -8 o. C/min) Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. 5 Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI TOPLOTE Posebne vrste javljača toplote 2 • Linijski termomaksimalni i termodiferencijalni javljači Dužina petlje do 300 m, rastojanje do 9 m Višesenzorski sistem, Dužina petlje do 2000 m, senzori na 20 m, tačnost 0. 5 o. C Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI TOPLOTE Postavljanje javljača toplote Površina nadziranja javljača toplote zavisi od površine prostorije koja se nadzire: - ako je površina prostorije do 30 m 2, površina nadziranja javljača toplote je 30 m 2, - ako je površina prostorije veća od 30 m 2, površina nadziranja javljača toplote je 20 m 2. (Savremeni javljači toplote imaju površinu pokrivanja od 50 m 2) Maksimalno rastojanje između javljača toplote (za 30 m 2) iznosi 7 m. Proizvođači savremenih javljača toplote međusobno rastojanje definišu na dva načina: 1. 2. 2. Za prostorije sa ravnom tavanicom šire od 5 m, poluprečnik pokrivanja je 5. 3 m, sa rastojanjem 3. 5 m od zida i 7 m između javljača. Za prostorije sa ravnom tavanicom uže od 5 m, poluprečnik pokrivanja je (5 m - širina hodnika)/2 + 5. 3 m U odnosu na visinu prostorije definišu se tri klase javljača toplote: 1. klasa - do 7. 5 m visine prostorije, 2. klasa - do 6 m visine prostorije, 3. klasa - do 4. 5 m visine prostorije. Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI DIMA § Dva principa otkrivanja dima: • radioaktivni – jonizacioni javljači dima (eng. ionization smoke detector) • optički – optički javljači dima (eng. photoelectric smoke detector) § Čestice dima neposredno posle generisanja - 0. 01 m do 0. 4 m. § Vidljivi dim - 0. 4 m i veće. § Opseg osetljivosti: za jonizacione javljače od 0. 01 - 1 m i za optičke javljače dima od 0. 5 - 10 m najefikasniji kada se pri nastanku požara stvara velika količina dima • visoka osetljivost • mala inertnost Osetljivost detekcije tačkastih javljača dima Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI DIMA Jonizacioni javljači dima • Pogodni za “čiste” vatre, manje osetljivi na guste dimove • Dve elektrode (na 1 cm), izvor α zračenja (0. 2 mg Am-241, Pt-239) • Proces rekombinacije jona • Intenzitet zračenja: 33. 3 k. Bq/0. 9 µCu Naponsko strujna karakteristika radioaktivne komore • Dve komore (merna i referentna); • Posebno osetljiv za brze, otvorene požare – neosetljiv na velike čestice dima; • Lažne dojave kod prodora čestica prašine ili turbulencije vazduha; • Skladišti se po pravilima za radioaktivni otpad; Princip rada jonizacionog javljača Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI DIMA Optički javljači dima • Dva principa otkrivanja dima: – slabljenje protoka svetlosti – princip apsorpcije (eng. light obscuration principle) – Intenzitet prelamanja svetlosti – princip refleksije (eng. light scattering principle) Javljači dima na principu refleksije • • Tyndall effect (difuzna refleksija svetlosti u prisustvu čestica dima); Dva-tri bljeska na 2 -3 s (potrebna koncentracija dima u trajanju od 5 -10 s); Javljači dima na principu apsorpcije • Novembar 2012. Svetlosni snop iz LED diode se deli u otvorenu (mernu) i zatvorenu (referentnu) komoru ; FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI DIMA Optički javljači dima Signal javljača dima u funkciji veličina čestica Javljač dima za “prljave” sredine A – optički ref. , B – optički aps. , C - jonizacioni Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI DIMA Linijski optički javljači dima Linijski javljači dima (linearni, bim javljači) - (eng. linear smoke detector) • Mogućnost podešavanja alarmnog praga od 25%, 50% i 70% zamračenja IC snopa, ili 25%, 35% i 50%; • Kompenzira spore promene signala (1% u odnosu na referentni signal u toku 1 h); • Udaljenost do 100 m, međusobno rastojanje do 7. 5 m, na visini do 25 m, minimalno 2. 4 m; • Pogodan za visoke prostorije; Varijanta 1 Varijanta 2 Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI DIMA Posebne vrste javljača dima Aspiracioni sistemi za dim, javljači dima sa uzorkovanjem, javljači sa ventilacijom, višetačkasti javljači dima, usisni sistemi za dim, VESDA lokatori - (eng. air sampling smoke detection system) Dva principa otkrivanja dima: Detekcija zamagljenosti (oblaka) u komori – (eng. cloud chamber smoke detection principle) Detekcija kontinualnim uzorkovanjem – (eng. continious air-sampling smoke detection) Primena: stara zdanja (zbog estetetike), prostorije sa kontrolisanim ambijentom (računarski centri) Zbog specifičnosti i raznolikosti primene ne postoji ni međunarodni, ni evropski standard. Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI DIMA Postavljanje javljača dima Maksimalna površina pokrivanja javljača dima se kreće od 60 m 2 do 100 m 2, sa međusobnim rastojanjem od oko 8 m do 12 m, respektivno. Zapadni proizvođači daju podatak koji se odnosi na postavljanje u odnosu na širinu prostorije od 5 m na sledeći način (za usvojenu površinu otkrivanja od 100 m 2): 1. Za prostorije sa ravnom tavanicom koje su šire od 5 m poluprečnik pokrivanja je 7. 5 m, sa rastojanjem od 5 m od zida i 10 m između pojedinih javljača. 2. Za prostorije sa ravnom tavanicom koje su uže od 5 m poluprečnik pokrivanja je (5 m - širina hodnika)/2 + 7. 5 m. Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI PLAMENA § Najvažnije osobine • • visoka osetljivost na zračenje plamena velika brzina odziva za otkrivanje požara sa brzim razvojem neosetljivost na zračenja koja ne potiču od požara blokiranje apsorpcije zračenja § Spektar zračenja plamena • • • kontinualno zračenje (posledica zagrevanja pri nepotpunom sagorevanju) linearni spektar (rezultat hemijskih reakcija u plamenu) pojedinačne linije (rezultat elektronskih prelaza) § Principijelna podela javljača na osnovu talasne dužine • • • ultraljubičasti – do 300 nm vidljivi – od 300 do 700 nm približno infracrveni – od 700 nm do 1. 3 µm infracrveni – od 1. 3 do 10 µm kombinovani Osnovna namena: Otkrivanje požara koji odmah obrazuju otvoreni plamen Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI PLAMENA Ultraljubičasti javljač plamena – (eng. UV detector) • osetljivost se definiše preko rastojanja na kome može da se detektuje požar nafte površine 0. 1 m 2 • obično se koriste za detekciju požara na rastojanju od 10 do 12 m sa vremenom odziva od par sekundi Spektralna osetljivost UV javljača plamena • reaguje na ultraljubičasti deo spektra • princip rada: fotoelektrična cev sa hladnom katodom (Geiger-Müller-ova cev) • detekcija pojedinačnih fotona (broj impulsa je proporcionalan površini katode) Princip rada ultraljubičastog javljača plamena Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI PLAMENA Ultraljubičasti javljač plamena 2 Osetljivost zavisi od veličine plamena, rastojanja i tipa goriva. Odbrojavanje (broj impulsa) zavisi od ugla i udaljenosti izvora ultraljubičastog zračenja. “vidno polje” UV javljača “odbrojavanje” UV javljača • • • otkriva požare tečnosti (alkohol, špiritus), gasova (sumpor, vodonik, amonijak), požare metala bez razvoja dima; lažne dojave izaziva: elektrolučno i gasnio zavarivanje, blic i halogene svetiljke; rentgen i gama zračenje. ULTRALJUBIČASTO ZRAČENJE SE LAKO APSORBUJE NA ORGANSKIM MATERIJALIMA Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI PLAMENA Infracrveni javljač plamena – (eng. IC flame detector) • reaguje na IC deo spektra otvorenog požara • detekcija u spektru od 4. 15 do 4. 55 µm, treperenje plamena frekvencije od 5 do 30 Hz • najveći deo energije u području do 10 Hz, većina detektuje i u području oko 2 Hz i niže Spektralna osetljivost. IC javljača plamena • zračenje preko filtera se vodi na optoelektrični pretvarač koji daje električni signal • frekventni filter filtrira frekvenciju treptanja, brojač memoriše impulse u jedinici vremena • signalizacija alarma >- talasna dužina “I” frekvencija treptanja Princip rada IC javljača plamena Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. 18 Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI PLAMENA Infracrveni javljač plamena Detektuje otvorene požare bez razvitka dima. Standardni opseg rada savremenih javljača ide od 4. 1 do 4. 7 µm. Osetljivost na sunčevu radijaciju smanjena oko 20 puta -> osetljivost na zračenje plamena oko 40%. Detekcija plamena na rastojanju do 20 m. Odziv IC javljača (parafin) Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Spektar plamena i lažna zračenja Predavanje 2. 19 Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 JAVLJAČI POŽARA - JAVLJAČI PLAMENA Postavljanje javljača plamena Kod postavljanja javljača plamena važna su dva faktora: - zapremina prostorije koja se nadgleda (maksimalna udaljenost temena kvadra koji predstavlja prostoriju), - “vidno polje” javljača plamena. Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. Prof. dr Milan Đ. Blagojević

. . . . 2 Adresa za kontakt: Dr Milan Blagojević, red. prof. Fakultet zaštite na radu u Nišu 18106 Niš, Čarnojevića 10 a milan. blagojevic@znrfak. ni. ac. rs Hvala na pažnji! Novembar 2012. FAKULTET ZAŠTITE NA RADU U NIŠU Predavanje 2. 21 Prof. dr Milan Đ. Blagojević