2 NTE UYGARLIKLARIN DOUU VE LK UYGARLIKLAR 1

2. ÜNİTE: UYGARLIKLARIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 1. TARİH ÖNCESİ ÇAĞLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ 2. TÜRKİYE’DE TARİH ÖNCESİ DÖNEMLERİN YAŞANDIĞI BÖLGELER 1

2. ÜNİTE UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR 2

2. TARİH ÖNCESİ ÇAĞLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Tarihe yönelik araştırmalar yapılırken tarihi, çağlara ayırma nedenleri neler olabilir? Tarihin bir bölümüne “tarih öncesi çağlar” denilmesinin nedeni nedir? 3

TEMEL KAVRAMLAR HÖYÜK PALEOLİTİK MEZOLİTİK TUNÇ Yanda verilen kavramlar size neleri çağrıştırmaktadır? ÇAĞ 4

Aşağıdaki görselleri inceleyerek altında verilen soruları cevaplayınız. İnsanların ilk yerleşim yerleri İnsanların geçim faaliyetleri 5

cevaplayalım İnsanların nasıl bir yerde barınacağına ve hangi ekonomik faaliyetlerde bulunacağına karar vermesinde etkili olan faktörler nelerdir? İnsanların geçim faaliyetleri arasında neler yer almaktadır? 6

1. TARİH ÖNCESİ ÇAĞLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ Uzun bir zaman dilimini kapsayan tarihi incelemek isteyen tarihçiler, insanlık için büyük önem taşıyan tarihsel olayları bölümlere ayırma gereği duymuşlardır. Bu bölümlerin herbirine “çağ” (dönem) adını veren tarihçiler, yazının bulunuşuna kadar geçen dönemi “Tarih Öncesi Çağlar”, yazının bulunuşundan sonraki dönemi ise “Tarih Çağları” olarak adlandırmışlardır. 7

8

Bilgi Hazinesi Tarih öncesi devirlerin Taş ve Maden Çağı olarak ikiye ayrılmasında o dönem insanlarının kullandıkları araç gereçlerin niteliği esas alınmıştır. 9

a. Taş Çağı (MÖ 600. 000 - MÖ 5000) Eski Taş (Paleolitik) Çağı (MÖ 600. 000 -10. 000) İnsanlık tarihinin en uzun evresidir. Bu döneme ait ilk yerleşim yerleri Fransa’daki Lasgue (Lasko) ve İspanya’daki Alfamira mağaralarıdır. Türkiye’de ise Eski Taş Çağı’na ait kalıntılara, İstanbul Yarımburgaz ile Antalya’da Karain, Beldibi ve Belbaşı mağaraları; Isparta’da Kapalin, Hatay-Samandağı’nda Mağaracık mağaralarında rastlandı. 10

Eski Taş Çağı’nın genel özellikleri şunlardır: • Yerleşim yerleri mağara ve kaya sığınaklarıdır. • Mağara duvarlarına av ve hayvan resimleri yaptılar. • Çakmak taşlarının yontulmasıyla baltalar ve kesici aletler yaptılar. • Klan (aile) şeklinde yaşadılar. Avcılık ve toplayıcılık temel geçim kaynaklarıdır. 11

Günümüzden yaklaşık 15. 000 yıl önce yapılmış hayvan resimlerine bir örnek (Lascaux Mağarası, Fransa) İlk insanların mağara duvarlarına resimler yapmasının nedenleri sizce neler olabilir? 12

İstanbul’daki Yarımburgaz Mağarası’nda yapılan kazı çalışması 13

Orta Taş Çağı İnsanların taştan yapılmış aletleri daha da geliştirdikleri bir dönemdir. Özellikle kilden yapılan araç ve gereçler günlük hayatta kullanıldı. Bu döneme ait yerleşim yerlerine ait buluntulara Güney Tacikistan’da Kuldara Bölgesi’nde rastlandı. Türkiye’de ise Antalya’da Beldibi, Ankara’da Macunçay, Göller Yöresi’nde Baradiz ve Samsun Tekkeköy’de çeşitli buluntular elde edildi. 14

Orta Taş Çağı’nın genel özellikleri şunlardır: • Avcılık ve toplayıcılık temel geçim kaynaklarıdır. • Çakmak taşından yapılmış (mikrolit) araç ve gereçleri kullandılar. • Mağara duvarlarına yapılan resimleri geliştirdiler. • Dönemin sonlarına doğru ateş bulundu. 15

Ateşin bulunması insan yaşamında ne gibi değişikliklere sebep olmuştur? 16

Yeni Taş Çağı (Neolitik Çağ) Yeni Taş Çağı’na ait buluntulara ilk olarak Ön Asya’da (Anadolu, İran, Suriye) rastlandı. Diyarbakır’daki Çayönü, Türkiye’de bilinen ilk köy yerleşim yeridir. Yine Konya’da Çatalhöyük ile Gaziantep’te Sakçagözü’nde Yeni Taş Çağı’na ait önemli kalıntılar bulundu. 17

Yeni Taş Çağı’nın genel özellikleri şunlardır: • Kilden çanak çömlek ve küp gibi araç gereçler yaptılar. • Toprağı işleyerek tarım yaptılar, üretici konumuna geçtiler. • Su kenarlarına ağaç dallarından, kamıştan ve kerpiçten kulübeler yaptılar. • Yerleşik hayata geçerek ilk köyleri kurdular. • Köpek, koyun, keçi, sığır gibi hayvanları evcilleştirdiler. 18

Çatalhöyük-Konya 19

etkinlik Aşağıdaki “Çatalhöyük Yerleşim Merkezi” adlı etkinlikte verilen temsili resimler Konya- Çatalhöyük yerleşim yerinin özellikleri göz önünde bulundurularak çizilmiştir. Çatalhöyük’ün temsili resmi (www. homapage. uludag. edu. tr) 20

cevaplayalım Bu yerleşim yerinde yaşayanların geçim kaynakları neler olabilir? Bu evlerde neden pencere ve çatı kullanılmamıştır? 21

b. Maden Çağı (MÖ 5000 - MÖ 3500) Bakır Çağı İnsanlar tarafından kullanılan ilk maden bakırdır. Bu dönemde bakırdan silah ve kap kacaklar yapıldı. Altın ve gümüş, süs ve takı eşyalarının yapımında kullanıldı. Türkiye’de Bakır Çağı’nın yaşandığı bölgeler Çorum’da Alacahöyük, Denizli’de Beycesultan, Çanakkale’de Kumtepe ve Truva, Samsun’da İkiztepe’dir. 22

Tunç Çağı İnsanlar, bakır ve kalayı karıştırarak tunç madenini elde ettiler. Tunçtan yapılan aletler genelde tarım ve savaş aletleri yapımında kullanıldı. Bu dönemde ilk şehir devletleri kuruldu (Anadolu’da Hitit, Mezopotamya’da Sümer ve Akad). İnsanlar arasındaki ticari ilişkiler başladı. Türkiye’de Tunç Çağı’nın yaşandığı bölgeler Ankara’da Ahlatlıbel ve Kayseri’de Kültepe’dir. 23

Demir Çağı İnsanlar, doğada oldukça bol bulunan demiri işleyerek medeniyetlerin gelişmesine önemli katkılarda bulundular. Demir tarımda, günlük hayatta ve silah yapımında kullanıldı. Bu dönemde şehir devletlerinin yerini büyük devletler ve imparatorluklar aldı. Devrin sonunda yazının bulunmasıyla tarihi devirlere geçildi. Türkiye’de Demir Çağı’nın yaşandığı bölgeler Burdur Hacılar, Yozgat Alişar ve Çorum Alacahöyük’tür. 24

1984 Tarih öncesinin devirlere ayrılmasında aşağıdaki gelişmelerden hangisi daha çok etkili olmuştur? A) B) C) D) E) Bazı hayvanları evcilleştirme Giyim kuşamda değişme Tarımla uğraşma Toplumsal dayanışma Araç ve gereç yapma 25

26

etkinlik Taş Çağı ve Maden Çağı ile ilgili okuduğunuz bilgilerden yararlanarak aşağıdaki tabloyu doldurunuz. Kullanılan Araçlar Önemli Gelişmeler Türkiye’deki Yerleşim Yerleri Eski Taş Çağı Yeni Taş Çağı Demir Çağı 27

2. TÜRKİYE’DE TARİH ÖNCESİ DÖNEMLERİN YAŞANDIĞI BÖLGELER 28

Anadolu’nun tarih öncesi yerleşim merkezleri Ülkemizin değişik bölgelerinde tarih öncesi dönemi aydınlatan önemli yerleşim merkezlerini gösteren yukarıdaki haritayı inceleyiniz. Buraların neden yerleşim yeri olarak seçildiğini 29 arkadaşlarınızla tartışınız.

Çayönü: Diyarbakır’ın Ergani ilçesindedir. Çayönü, Anadolu ve Güney doğu Avrupa’da bulunan en eski neolitik köy yeridir. Arkeolojik kazılar sonucunda Anadolu’nun ilk çiftçilerinin burada yaşadığı anlaşılmıştır. Çayönü’nde yapılan kazılarda, tahıl saplarını kesmek ve tahılı un hâline getirmek için çakmak taşından ve volkanik camdan yapılmış orak ve bıçaklar ile öğütme taşları bulunmuştur. 30

Çatalhöyük : Konya ilinin Çumra ilçesindedir. Burada ana tanrıça heykelcikleri, penceresiz ve girişleri çatıdan kerpiç evlerde dünyanın en eski duvar resimleri ve Anadolu’nun en eski çanak çömlekleri bulunmuştur. Çatal höyük, bugüne kadar elde edilen bulgulara dayanılarak dünyanın ilk kent yerleşim yeri olarak kabul edilmektedir. Çatalhöyük maketi 31

Alişar: Yozgat ilimizin sınırları içindedir. Burada yapılan kazılarda kerpiç duvarlı ve dört köşe damlı evler, büyük küpler, ağaç ve taş sandıklar, altın ve gümüşten eşyalar bulunmuştur. 32

Alacahöyük: Alacahöyük Çorum ilinin Alaca ilçesi sınırları içindedir. Atatürk’ün isteği ile 1935 yılında yapılan kazılar sonucunda burada dört ana kültür katı ortaya çıkarılmıştır. 33

Troia (Truva, Troya): Homeros’un İlliada (İlyada) destanında anlattığı ünlü kenttir. Çanakkale’nin 30 km güney batısında ki Hisarlık Tepesi’nde bulunan yandaki fotoğrafta görülen Troia, üste kurulmuş dokuz kent kalıntısından oluşur. İlk beş katmandaki kentler Bakır Çağına, sonraki katmanlarda bulunan kentler ise Tunç Çağına aittir. 34

Hacılar: Burdur yakınlarındadır. Burada yapılan kazılarda mermerden kaplar, orak, bıçak, el baltası, taş boncuk ve bilyeler, kemikten deliciler ortaya çıkarılmıştır. Yandaki fotoğrafta görülen Hacılar höyüğünün etrafı duvarlarla çevrilidir. Bu duvar, düşman saldırısına karşı yapılan surların ilk örneklerindendir. 35

1992 Mısır’da öğütleri ve ahlak kurallarını kapsayan, MÖ. 5000 yıllarına ait edebi eserler bulunmuştur. Anadolu’nun tarih öncesi dönemlerini aydınlatan, aynı yıllara ait buluntular arasında bu tür eserlere rastlanmamaktadır. Anadolu’da aynı döneme ait buluntular sadece günlük işlerde kullanılan eşyalardan oluşmaktadır. Bu farkın, Anadolu’nun hangi özelliğinin bir sonucu olduğu savunulabilir? A) B) C) D) E) Önemli ticaret yolları üzerinde bulunmasının Sık sık istilaya uğramasının İhtiyaçların Mısır’dakilerden farklı olmasının Yazıya geçişin daha geç olmasının Verimli topraklara sahip olmasının

1994 Anadolu’da tarih dönemlerinin Mezopotamya ve Mısır’dan daha geç başlaması, Anadolu’nun aşağıdaki özelliklerinden hangisinin bir sonucudur? A) B) C) D) E) Yazının kullanılmasına daha geç başlanması İstilaların daha çok olması Siyasi birliğin daha geç kurulması Önemli ticaret yolları üzerinde bulunması Çeşitli inançlara sahip insanların bulunması

o Tarihi çağlara ayırırken evrensel ………… olaylar etkili olmuştur. Tarih Öncesi Dönemler denilir. o Yazının bulunuşuna kadar döneme ……………… o Tarih öncesi dönemlere ……………… da denilir. Prehistorya o …………… Anadolu ve Güneydoğu Avrupa’da bulunan en eski neolitik Çayönüköy yeridir. o Ergime ısısı düşük, çıkarılması kolay olduğu için ilk kullanılan maden ……… dır. bakır 38