2 NTE HCRE VE BLNMELER Canllarn en kk

2. ÜNİTE HÜCRE VE BÖLÜNMELER

• Canlıların en küçük yapı birimlerine hücre denir. • Hücre üç temel kısımdan oluşur. ( hücre zarı, sitoplazma, çekirdek) • 1. Hücre Zarı: Hücrenin etrafını sararak hücreye şekil verip, hücreyi dış etkilerden korur. Hücre zarı hücre için gerekli maddeleri hücre içine alırken, hücrede oluşan atık maddeleri hücrenin dışına atar. Hücre içine alınacak maddeleri seçerek alır. Bu nedenle hücre zarı seçici geçirgendir. Bu nedenle hücre zarı canlıdır. Hem bitki hücresinde hem de hayvan hücresinde hücre zarı bulunur. Bitki hücrelerinde hücre zarının dışında hücre duvarı (çeperi) bulunur. Hücre duvarı cansız ve tam geçirgendir. Bitkiyi dış etkilerden korur, dayanıklılık sağlar. Hücre duvarı sadece bitki hücrelerinde bulunur.

• 2. Çekirdek: Hücrenin yönetim merkezidir. DNA (deoksirübo nükleik asit) çekirdekte bulunur. Hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur. Bazı gelişmemiş (prokaryot canlılar; bakteriler, mavi-yeşil algler) canlıların hücrelerinde çekirdek yoktur. Bu canlılarda kalıtım materyali (DNA) sitoplazmada bulunur. • Kas hücrelerimizde birden çok çekirdek bulunur, ancak gelişmiş alyuvar hücrelerimizde çekirdek kaybolur.

• 3. Sitoplazma: Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yumurta akı kıvamında organellerin bulunduğu sıvıdır. Organel hücre içinde çeşitli görevleri yapan özelleşmiş yapılardır.

• Mitokondri: Enerji üretiminden sorumludur. Enerji ihtiyacı fazla olan kas, sinir, karaciğer hücrelerinde sayıları daha çoktur.

• Sentrozom: Hücrenin bölünmesinden sorumludur. Sadece hayvan hücrelerinde bulunur.

• Ribozom: Protein üretiminden sorumludur. Tüm hücrelerde bulunur.

• Lizozom: Hücre içi sindirimden sorumludur. Büyük molekülleri parçalar. Daha çok hayvan hücrelerinde bulunur. İlkel bitki hücrelerinde de bulunur.

• Golgi Cisimciği: Salgı üretimi ve paketlenmesinden sorumludur. Ter bezleri, gözyaşı besi, süt bezlerinde salgı üretimi golgi cisimcikleri tarafından gerçekleştirilir.

• Koful: Hücre içi madde depolamadan sorumludur. Hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıda, bitki hücrelerinde büyüktür ve az sayıda bulunur.

• Endoplazmik retikulum: Madde taşımasıdan sorumludur.

• Plastitler: Sadece bitki hücrelerinde bulunur. Üç çeşittir; • Kloroplast: Bitkilere yeşil renk verir, fotosentezin yapımından sorumludur. • Kromoplast: Bitkilere sarı, kırmızı, turuncu renkleri veren plastitdir. • Lökoplast: Renksiz plastitdir. Besin depolamada görevlidir.

Bitki ve hayvan hücresi arasındaki farklar: Bitki Hücresi Hayvan Hücresi 1 Köşeli Yuvarlak 2 Hücre duvarı var Hücre duvarı yok 3 Sentrozom yok Sentrozom var 4 İlkel bitki hücrelerinde lizozom var, gelişmişlerinde Lizozom var yok Kofullar büyük sayıları az Kofullar küçük sayıları çok 5 6 Plastitler var (kloroplastit, Kromoplastit, Lökoplastit) Plastit yok

• Mikroskop “mikro” ve “skop” kelimelerinin birleşiminden oluşur ve küçük şeyleri incelemeye yarayan alettir. İlk olarak Hollandalı Zacharias Janssen (Zakaryas Yansen) 1590 yıllarında teleskopta bazı değişiklikler yaparak mikroskobu buluştur. Bu günkü anlamda mikroskobu ilk olarak 17 yy. da Hollandalı Antoni Van Leeuwenhoek (Antoni Van Lövenhuk) ve İngiliz Robert Hooke (Rabırt Huk) kullanmıştır.

• 1665 yılında Robert Hooke, şişe mantarından almış olduğu bitki hücrelerinin ölü hücre çeperlerini gözlemledi. Gözlemlediği bu içi boş küçük odacıklara hücre adını verdi. • 1674 yılında Anton Van Leeuwenhoek (Antoni Van Lövenhuk), ilk canlı hücreyi gözlemledi. • 1833 yılında Brown (Bravn), orkide hücrelerinde hücre çekirdeğini gözlemlemiştir.

• 1838 -1839 yıllarında Alman bilim insanları Theodar Schwann (Teodor Şvan) ve Matthias Schleiden (Matiyas Şleyden)’in ayrı çalışmaları hücre teorisini ortaya çıkarmıştır. Schleiden (Şleyden) bitki hücreleri üzerinde çalışırken, Schwann hayvan hücreleri üzerinde çalışmıştır. Bu iki bilim insanının hücre ilgili teorisi; “Tek hücreli organizmalardan, meşe ağaçlarına ve insanlara kadar bütün canlılar hücrelerden oluşmuşlardır. ” şeklinde ifade edilmektedir.

• 1857 yılında Kolliker (Köliker), hücre organellerinden mitokondriyi gözlemlemiştir. • 1858 yılında Rudolph Virchow (Rudolf Virşov) hücre teorisine yeni bilgiler ekleyerek, modern hücre teorisini ortaya koymuştur. Wirchow ayrıca bitkiler ve hayvanların yani tüm canlıların hücre yada hücrelerden meydana geldiğini , yine bu hücrelerin sahip olduğu genetik bilgilerinde, oluşan diğer hücrelere aktarıldığını savunarak Hücre Teorisini açıklamıştır.

• 1898 yılında Camillo Golgi (Kamiyo Golgi), hücre organellerinden golgi cisimciğini gözlemlemiştir. • 1939 yılında Siemens (Simens) elektron mikroskobunu keşfetmiştir. Böylece hücrenin ayrıntılı yapısı hakkındaki bilgiler hızla artmıştır. • 1950’lerden günümüze kadar hücre ilgili yapılan çalışmalar teknolojinin gelişmesiyle daha da hız kazanmıştır.

Görsel: 2016 2017 Fen Bilimleri 6 MEB yayınları Ders Kitabı