2 HAFTA Bilimin levleri Bilim ne ie yarar

2. HAFTA

Bilimin İşlevleri • Bilim ne işe yarar diye sorulduğunda • Birtakım olayların ne olduğunu veya nasıl olduğunu anlamaya yarar.

• bilimsel inceleme yöntemleri üçe ayrılabilir: • Betimsel yöntemler İstatistiksel yöntemler Deneysel yöntemler

Bilimsel Yöntemin Aşamaları • Bilimsel yöntem dört temel aşamadan oluşmaktadır.

Betimsel (Tasvir) Yöntemler • Gözlem, • Klinik yöntem • Testler.

Gözlem • Doğal gözlem, Dışarıdan bir etki yapmadan normal koşullar altında yapılan gözlemdir.

• Sistematik gözlem • Belli sınırlar ve kategoriler kullanılarak yapılan gözlemdir. Araştırmacının özel olarak seçtiği veya geliştirdiği kategoriler kullanılması açısından sistematik gözlem testlerden ayrılır.

Gözlemi Kaydetme Yolları • Her şeyi olduğu gibi yazma, • Olay temelli örneklem • Zaman örneklemesi

• Sık sergilenmeyen davranışları gözlemek için o davranışların olma olasılığını artıran durumlar yaratılabilir.

Görüşme • Görüşme, gelişimle ilgili araştırmalarda yaygın olarak kullanılan veri toplama tekniklerinden biridir.

• Sorular önceden belirlenebilir, herkesten aynı konuda bilgiler elde edebilmek için aynı sorular sorulabilir • Bu tekniğin bazı sınırlılıkları vardır.

Anket ve Soru Listeleri • Sıklıkla kullanılan yöntemlerden birisi de araştırmacının anketler yoluyla bilgi topladığı tarama (survey) yöntemidir.

• verilerin standart hale getirilebilmesi • Anketler isimsiz olarak yanıtlandığından kişiler genellikle içten bir şekilde tepki vermektedirler.

Klinik Yöntem • Kinik yöntem bir olayı enine boyuna incelemek, geçmişini araştırmak şeklinde tanımlanabilir. • Örnek olay yöntemi ve vaka incelemesi de bu bağlamda değerlendirilebilir.

Testler • Test, çeşitli kişilere standart şartlar altında standart sorular sorulmasıdır.

Deneysel Yöntemler • Değişken kişiye, ortama ve zamana göre farklı değerler alabilen bir özelliktir.

• Değişken değişik değer alabilen özelliktir. • Değişkenler, araştırmadaki fonksiyonuna göre üçe ayrılır: • Bağımsız değişken • Bağımlı değişken • Kontrol değişkeni

• Örneğin; alkol tüketiminin saldırganlığı artırdığı yönünde bir hipoteze sahip olan araştırmacı bu hipotezini test etmek için deneysel yöntem uygular. • Burada alkol tüketimi bağımsız değişken iken saldırganlık bağımlı değişken olarak ifade edilir. • Gözlemlenen bir davranış olan saldırganlığın değişimi alkol tüketim miktarına göre değişeceği için bu değişken bağımlı değişken olarak ifade edilmektedir

• Deneysel yöntemde amaç neden sonuç ilişkisine dayanan hipotezi test etmektir. Bunun için de araştırmacı, bağımsız değişkeni manipüle eder, bağımlı değişkeni etkileyebilecek diğer bütün koşulları sabit tutar ve davranışın sonucunu gözlemler

• Deneysel yöntemde, araştırmacı davranışa olan etkisini incelediğimiz bağımsız değişkene maruz kalan grup ile bu grup ile karşılaştırma yapacağımız kontrol grubu olarak adlandırılan bir gruba sahiptir. • Bağımsız değişkene maruz kalan gruba ise deneysel grup adı verilir. • Bu iki grubun davranışlarındaki fark gözlemlenerek davranışları arasındaki fark bağımsız değişkene dayandırılır. • Burada önemli olan konu ise bağımsız değişken dışındaki bütün koşulların iki grup arasında aynı olmasıdır ve sabit tutulmasıdır.

• Örneğin; şiddet içerikli medya programlarına maruz kalan çocukların saldırganlık davranışlarını ölçmek için yapılan deneyde bir grup çocuğa şiddet içerikli bir program izletilir. • Bu grup deneysel gruptur. Bu çocukları karşılaştıracağımız diğer bir grup olan kontrol grubundaki çocuklara ise herhangi bir şiddet içerikli program izletilmez. • Sonuç olarak da iki grupta bulunan çocukların saldırganlık davranışları ölçülür ve deneysel gruptaki çocukların daha fazla saldırganlık davranışı sergilemesi bağımsız değişken olan şiddet içerikli medya programına maruz kalmaya dayandırılır. • Burada dikkat edilmesi gereken bir durum ise deney ve kontrol grubunda bulunan çocukların birbirine benzer özelliklere sahip olması gerektiğidir.

Deney Çeşitleri • Üç çeşit deney bulunmaktadır. • Lâboratuvarda gerçekleşen deneyler, • Deneklerin günlük yaşamının bir parçası olarak hazırlanmış düzen içerisinde gerçekleşen deneyler (saha deneyleri), • Doğal ortamda yapılan deneylerdir.

• Üç deney türü başlıca iki yönden farklılık gösterir. • araştırmacının deney üzerindeki kontrolü • genelleştirme derecesinin kontrol derecesi ile ters orantılı olması

İstatistiksel Yöntemler 1. Farkların önem derecesi 2. İlişki (korelasyon) 3. Test geliştirme

Farkların önem derecesi • Araştırmada elde edilen iki sayısal değer arasındaki farkın gerçekten önemli olup olmadığını belirlemek için kullanılan bazı istatistiksel teknikleri ifade eder (t testi, F testi, vb. ).

İlişki (korelasyon) • İki değişken arasındaki ilişkiyi gösteren bir katsayıdır. Korelasyon için iki değişkene ilişkin birer veri grubunun bulunması ve bu iki veri grubunun da aynı araştırma grubundan elde edilmiş olması gerekir. • Korelasyon katsayısı " r " ile gösterilir ve iki basamaklı ondalık sayılarla ifade edilir: • r= +1. 00 pozitif yönde tam bir ilişkiyi; • r= -1. 00 negatif yönde tam bir ilişkiyi; • r= 0. 00 ilişkisizlik durumunu gösterir.

Test Geliştirme İyi bir testin sahip olabileceği üç özellik vardır: • Geçerlik, • Güvenirlik • Kullanışlılık.

Araştırma Desenleri Yaş, Kuşak ve Zaman Açısından İnceleme • Araştırmacılar, çoğu kez yaş, kuşak ve zaman etkenlerinin araştırma bulgularını nasıl etkilediğini bilmek isterler. • Kuşak terimi, aynı zaman diliminde, örneğin 19601965 döneminde doğan bir grup insanı tanımlar.

• Bu tür durumları gözlememizi sağlayan üç tür temel araştırma deseni vardır: 1) Kesitsel araştırma deseni, 2) Boylamsal araştırma deseni, 3) Sırasal desen. COHORT ETKİSİ

Evren/Örneklem • Bilimsel araştırmanın temel amaçlarından biri de örneklerden yola çıkarak genelleme yapabilmektir. • Evren, söz konusu grubun tüm üyeleridir. Evren genellikle çok büyük olduğundan evreni temsil etmek üzere bir örneklem seçilerek araştırma bu örneklem üzerinde yapılır. • İlgi duyduğumuz ve örneklemimizi seçtiğimiz belirli bir evren hedef evren ya da çalışma evreni olarak adlandırılmaktadır.

Psikolojinin Tarihçesi • 18. yüzyıla kadar felsefenin kapsamı içinde ele alınmış, bilimsel anlayışa uygun ilk psikoloji çalışmalarının Almanya'da, 1879'da Wilhelm Wundt tarafından ilk psikoloji laboratuarınınkurulmasıyla başladığı kabul edilir.

• Psikoloji, olgusaldır. • Psikoloji, tekil olaylarla değil, genellemelere ulaştıran verilerin toplanması ve analizi yoluyla çalışır. • Psikoloji bulguları görelidir.

• Psikoloji sistemlidir. • Psikoloji, kayıtlı ve birikimlidir. Psikolojinin bilimsel tarihçesinde aşağıdaki çeşitli ekoller söz konusu olmuştur

Yapısalcılık • Wundt'un "insan davranışının kontrollü koşullarda gözlenmesine yönelik bu çalışmalarından sonra psikoloji bağımsız bir bilim dalı olarak gelişmiştir.

• Bilinç öğelerinin birleşimi ve kurallarının incelenmesi için de, "içe bakış" yöntemini kullanmıştır.

Davranışçı Yaklaşım • (J. B. Watson) Davranışsal yaklaşım, davranışı, içinde oluştuğu çevre koşullarıyla açıklamaya çalışan psikologlar tarafından geliştirilmiştir.

• Davranışların niçin olduğuna değil, nasıl oluştuğuna önem verilmiştir. Bu ekoldekiler gözlenebilen davranışları, kasların ve iç salgı bezlerinin dışarıdan gelen uyarımlara tepkisi olarak tanımlarlar.

• Davranışları uyaran-tepki zinciri içinde açıklar. Öğrenme sürecini çevredeki ödüllendirme koşullarına bağlar.

Psiko-analitik/Psiko-dinamik Yaklaşım • (S. Freud) Avrupa'da yaygınlaşmıştır. Psiko-analitik yaklaşım • Davranışı, cinsel güdüler, toplumsal baskılar gibi bilinç dışı etkiler açısından ele alır.

• Freud'un çalışmaları, tedavisine yöneliktir. davranış bozukluklarının

• Toplum tarafından hoş karşılanmayan bu duygular bilinçaltına itilirler. Bilinçaltına itilmiş isteklerin farkında olamayız, ancak onlar bizim davranışımızı etkilemeye devam ederler. • Psiko-analitik yaklaşım, dil sürçmesi, unutmalar, hatalar ve buna benzer davranışları bilinçaltındaki isteklerin ifadesi olarak kabul eder.

• Freud rüyaları da bilinçaltının, uyku sırasında bilinç üstüne çıkması olarak açıklar. • Günümüzde yeni davranışçı, biyo-sosyal, bilişsel gelişimsel, insancıl. . . gibi farklı yaklaşımlar ağırlığını hissettirmektedir

Nöro-Biyolojik Yaklaşım • Kişiliği ve davranışı çevreye uyum süreci olarak ele almışlardır. Kişiliğin işlevleri üzerinde durup, öğrenme, problem çözme, motivasyon gibi çevreye uyuma yardım eden konuları incelemişlerdir

İnsancıl Yaklaşım • (C. Rogers) insanı, davranışını denetleyebilen özgür bir varlık olarak ele alırlar. İnsanın seçme özgürlüğünü sürekli kendini gerçekleştirme yönünde kullandığı kabul edilir.

Bilişsel Yaklaşım • Davranışların daha çok belirlendiğini savunurlar. zihinsel süreçlerle • Gestalt psikolojisi, bilişsel psikolojinin öncülüğünü yapmıştır. • Almanya'da Bütünselcilik (Gestalt) ekolü olarak ortaya çıkan bu yaklaşım, öncekilerin parçacı yaklaşımını eleştirmektedir.

Psikolojinin Alt Dalları • Biyolojik Psikoloji: • Biyolojik psikoloji, sinir sisteminden ve vücudumuzda bulunan diğer organların işleyişinden yola çıkarak insan davranışlarını ve zihinsel süreçleri açıklamaya çalışan psikolojinin bir alt dalıdır.

• Bilişsel Psikoloji: • Bilişsel psikoloji, düşünme, algılama, plan yapma, karar verme, hayal kurma, problem çözme, öğrenme, hatırlama gibi zihinsel süreçler ile ilgilenen alt daldır.

• Gelişimsel Psikoloji: • Gelişimsel psikoloji insanların yaşam süreçlerinde gerçekleşen değişimleri ele alan ve insanların doğumdan başlayarak ileri yaşlara kadar geçen süreçlerini inceleyen bir alandır.

• Kişilik Psikolojisi: • Kişilik psikolojisi her bireyin farklı kişilik özellikleri ile ilgilenen alt daldır.

• Klinik Psikoloji: • Klinik psikologlar, davranışsal ve duygusal bozuklukların nedenlerini anlamaya ve bunları tedavi etmeye çalışırlar.

• Eğitim Psikolojisi: • Eğitim psikolojisi öğrenme ve öğretme süreçleri ile ilgilenen bir alt daldır. Öğrencilerin sınıf ortamında öğrenme biçimlerini ele alan ve öğrencilerin psikolojik ve eğitim süreçleri ile ilgili çeşitli testler uygulayan bir alandır.

• Sosyal Psikoloji: • Sosyal psikoloji, insan davranışlarını ve insanların birbiri üzerindeki etkilerini inceler. İnsanların grup içinde nasıl bir davranış sergiledikleri bu dalın ilgi alanıdır. Kişiler arası ilişkiler, insanların diğer insanlar ile olan ilişkileri, insanların birbirlerine karşı tutumları ve önyargıları sosyal psikolojinin konularındandır. Gruplar arası ilişkileri de inceleyen sosyal psikologlar toplum ile ilgili konuları da ele alır.

• Kültürel Psikoloji: • Kültürel psikoloji, farklı kültürleri inceleyerek kültürler arasındaki yaşayış farklılıkları, kültürlerin normlarını ve gelenek göreneklerini ele alır.

• Endüstri ve Örgüt Psikolojisi: • İnsanların iş ortamlarında nasıl davrandığını, çalışanlar ve işveren arasındaki ilişkileri inceleyen bir alt daldır.

• Nöropsikoloji: • Biyolojik psikoloji ile benzer çalışmayalar yürüten bu alan, beyin ve sinir sistemi üzerine çalışmaktadır.

• Sağlık Psikolojisi: • Sağlık psikoloji, insanların sağlıklarını etkileyen faktörler ve stres faktörü üzerine çalışan bir alandır.

KAYNAK • Kırımlı Taşkın F. , Psikolojinin Bilimsel Doğası Ve Yöntem Sorunu. İçinde: Yapıcı, M. (Ed. ). Doğumdan Ölüme Psikolojik Süreçler Psikoloji, 2018, Ankara: Eğiten Kitap. • Öğr. Gör. Hasan Hüseyin Atasayar - Ders Notları