17 Kafli Taugakerfi Boflutningur Boefni m a hormn

17. Kafli: Taugakerfið Boðflutningur: • Boðefni, m. a. hormón • Taugaboð Tækni & vísindi | mbl. is | 7. 8. 2007 | 13: 00 Boðefni í heilanum gegnir lykilhlutverki í athyglisbresti með ofvirkni Dópamín, sem er boðefni í heilanum, tengist athyglisbresti með ofvirkni (ADHD). Niðurstöður rannsókna varpa e. t. v. ljósi á hvers vegna fólki með ADHD hættir til að misnota fíkniefni. Þegar fíkniefna er neytt, eykst þéttni dópamíns tímabundið í heilanum. Þessar niðurstöður gefa e. t. v. vísbendingar um hvers vegna t. d. Rítalín virka gegn ADHD, þ. e. að lyfin auki dópamínþéttingu í heilanum. /Útdráttur úr frétt/

Boðflutningskerfi vefdýra Taugakerfi og innkirtlakerfi: Mjög sérhæfð 1. Taugakerfið er fljótvirkara 2. Innkirtlakerfið er lengur að koma boðum til skila en áhrifin vara lengur Tauga- og innkirtlakerfi vinna saman að samhæfingu líkamsstarfanna Taugakerfið nemur breytingar í líkama og umhverfi sem áreiti og bregst við (andsvar

Taugakerfið greinist í: Miðtaugakerfi (MTK/CNS) • Heili • Mæna Úttaugakerfi (ÚTK/PNS) • Heilataugar (12 pör) • Mænutaugar (31 par)

Megingerðir frumna í taugakerfinu Stjarnfrumur • Taugafrumur (neurons) taka á móti boðum og flytur boð • Taugatróð (neuroglia) vernda og næra taugafrumur, mynda myelínslíður Taugafruma Örtróð

Taugafruma er mynduð úr: • Bol: Geymir kjarna og mest af umfrymi. • Griplum: Þræðir sem bera boð að bolnum frá aðlægri taugarfrumu. • Síma: Þráður sem flytur boð frá bol að taugaenda. Er í sumum tilvikum með mýelínslíður • Taugaenda: Síminn klofnar á endanum; endarnir flytja boð til næstu frumu með boðefnum

Mýli Flestir langir símar í hryggdýrum hafa slíður: Mýli, sem einangrar frumuhimnuna. Slíðrið er myndað úr mýlisfrumum sem liggja hver fram af annarri en snertast ekki

MS-sjúkdómur MS er sjúkdómur í miðtaugakerfi sem lýsir sér skemmdum á einangrunarefni, mýli, sem umlykur taugafrumur. Við þetta raskast boð frá heila og veldur það ýmsum einkennum, svo sem sjóntruflunum, jafnvægisleysi og lömunum

Þrjár gerðir af taugungum: • Skyntaug – Flytur skynboð til MTK • Millitaug – Eru langalgengasta tegundin, um 99% allra taugunga eru millitaugungar – Finnast bara í MTK • Hreyfitaug – Flytur boð til vöðva eða kirtils frá MTK

Taugungar Helstu hlutar taugafrumu (taugungs) Frumu bolur með kjarna Griplur taka við taugaboðefnum Mýlisfrumur mynda mýlislíður Sími Mýlisskor Endahnúður sendir boðefni til næstu taugafrumu

Hvíldarspenna (resting potential) Spennumunur er á milli innra og ytra borðs fruma vegna munar á mólstyrk jóna Na+/K+ dæla sér um að halda uppi mismunandi mólstyrk þessara jóna. Hvíldarspenna: Ef taugafruma er ekki að flytja boð mælist -65 m. V rafspenna yfir frumuhimnuna (himnan er – hlaðin að innan og + að utan)

Hvíldarspenna • Hvíldarspenna viðhelst með Na+/K+ dælu sem dælir þremur Na+ jónum út úr frumunni fyrir hverjar tvær K+ jónir inn. Utan frumu Inni í frumu

Hvíldarspenna • Einnig eru fleiri K+ hlið opin en Na+ hlið og um þau berast K+ jónir út úr frumunni. • Við hvíldarspennu er því jákvæð spenna utan á himnunni

“Allt eða ekkert” • Ef áreiti er nógu sterkt til að valda boðspennu, þá er boðspennan alltaf eins, (sveifluvídd og tímalengd er fastar stærðir). Stærra áreiti veldur ekki stærri boðspennu • Boðspenna fylgir “lögmálinu um allt eða ekkert”

Boðspenna (action potential) 1. Efnaboð veldur umskautun við griplu 2. Spennunæm Na+ hlið opnast, Na+ streymir inn í frumuna og himnan umskautast: Boðspenna Róspenna

3. Boðspennan opnar næstu spennunæmu Na+ hlið. Þau sem fyrst höfðu opnast verða fljótt óvirk en spennunæm K+ hlið opnast um stunda og hleypa út K+ jónum 4. Na+/K+ dælan fínstillir róspennu

Mýlisskor Einangrun mýlisins veldur því að jónir komast ekki í gegnum himnuna þar sem mýlið er Jákvæð rafhleðsla berst því inni í símanum á milli mýlisskora, en aðeins þar eru jónahlið

Hraði taugaboða og mýlisslíður • Hraði taugaboða fer eftir sverleika símans (sverari sími, hraðara taugaboð) og einangrun (góð einangrun hraðara taugaboð) • Schwanfrumur mynda mýlisslíður sem einangrar símann. Bil er á milli þessara frumna: Mýlísskor (Node of Ranvier) • Mýelínslíðrið einangrar símann þannig að boðspennan afskautar aðeins (“stekkur”) á milli mýlisskoranna

Stökkleiðni: Boðspennan stekkur á milli mýlisskora og fer þannig með meiri hraða

http: //www. youtube. com/watch? v=9 eu. Db 4 TN 3 b 0 com/watch? v=9 eu. D b 4 TN 3 b 0 Taugamót Kjarni Sími Boðspenna Frumubolur Griplur

Boð milli frumna

Boðflutningur milli taugunga • Þegar boðspenna berst að taugaenda, þá losnar seytibóla sem inniheldur taugaboðefni • Seytibólan fer yfir taugamótin, lendir á viðtaka næstu frumu og framkallar afskautun taugaboðið heldur áfram. • Taugaboðin fara aðeins í aðra áttina: Að taugaenda

Boðkorn Endahnúður Stefna boðsins Griplur Taugamótabil Taugaboðefni Fyrirmótahimna Eftirmótahimna

Tauga/vöðvamót • Sími taugungs greinist áður en hann kemur að vöðvanum. Hver grein tengist einum vöðvaþræði • Taugaendinn breikkar og lendir í gróf í vöðvafrumunni: Endaflaga • Taugaendar losa taugaboðefni (asetílkólín/ACh) á vöðvafumuna, og framkalla boðspennu í henni og vöðvasamdrátt

Boðefni taugakerfisins Þar sem taugar mætast fer boðið á milli með tvennum hætti. Raftaugamót ef nær ekkert bil er milli taugafrumanna. Efnataugamót þar sem boðefni fer á milli ef bilið er of stórt til að boðspenna komst á milli Boðefnin dvelja örstutt í taugamótabilinu en þá er þeim eytt með sérstökum ensímum

Boðefni taugakerfis Mörg taugaboðefni eru þekkt Þau helstu eru: Acetylcholine (Ach): Boðefni milli fruma. Ath: Acetylcholinesterasi! Noradrenalín/Norepinephrine (NE): Boðefni í endum sjálfvirkra tauga Adrenalín: Virkt sem hormón en kemur fyrir sem boðefni. Dópamín: Boðefni einkum í miðtaugakerfi Serótónín: Boðefni einkum í miðtaugakerf

Miðtaugakerfið (Central Nervous System) Heili og mæna: Mjúkir hlaupkenndir vefir Vörn: Bein, þrjár himnur (dura mater, arachnoid membrane, pia mater), Heila- og mænuvökvi

MIÐTAUGAKERFI Heili Mæna ÚTTAUGAKERFI HEILATAUGAR SKYNTAUGAR VILJASTÝRT TAUGAKERFI DRIFKERFI MÆNUTAUGAR HREYFITAUGAR SJÁLFVIRKT T TAUGAKERFI SEFKERFI

Mæna Í mænugrána (gráa svæðinu) eru taugabolir og stuttir þræðir mænustöðva Í hvítunni eru mýldir taugasímar sem liggja upp og niður mænu. Þeir tengja stöðvar hennar innbyrðis og við taugastöðvar í heila. Mænuhvíta Mænugráni Dura mater (himna) Skyntaugungur Pia mater Mænutaug (himna) Hreyfitaugungur Mæna Mænutaug Brjóskþófi Hryggjarliður

Mæna Millitaugungur Boð kom a ti lm æn um eð Baklægur Hluti mænu Kviðlægur Hluti mænu Ba k (do rót rsa l ro ot) t) t o ró l ro ð i a Kv entr (v ð Bo f rá f a ar n æ m sky n tau g ðh e um re au t i f y g

• Mænan er flokkuð eftir líkamssvæðum: Háls, brjóst og lendar • 31 par af mænutaugum út og inn – Skyntaugafrumur koma baklægt inn í mænuna – Hreyfitaugafrumur fara kviðlægt út úr mænunni til vöðva og kirtla – Mænan sér um sum einföld viðbrögð, t. d. hnéviðbragðið

Skilgreiningar MTK ÚTK Hópur af frumubolum Kjarni (nucleus) Taugahnoð (ganglion) Knippi af taugasímum taugabraut Taug

Heilinn: Um 2% af líkamsþunganum, en tekur til sín um 15% af blóðinu Engar taugar eru innan heilans heldur aragrúi taugunga sem mynda gríðalega margar taugabrautir

Heilinn (Encephalon): Hvelaheili (cerebrum) Milliheili (diencephalon) Litliheili / hnykill (cerebellum) Heilastofn (brainstem) Um 10% heilans eru taugafrumur, 90% eru taugatróð

Hvelaheili (Cerebrum) • Hægra og vinstra heilahvel • (hemispherium cerebri) Hvelatengsl (corpus callosum) tengja heilahvelin saman Grunnhnoð (basal ganglia) hreyfingar Hvelaheilinn er alsettur fellingum, til að auka yfirborð hans

Hvelaheilinn Í hvelaheila eru stöðvar sem stjórna, jafnvægi, heyrn sjón, lykt , hugsun ofl. Þessi hluti heilans hefur tekið miklum breytingum í tímans rás eftir því sem lífverurnar verða flóknari.

Hvelaheilinn og heilabörkur Heilabörkur er ysti hluti hvelaheilans og þróunarlega yngstur. Þar liggja m. a. heilastöðvar sem sjá um skynjun, svo sem heyrn, sjón, lykt, bragð og snertingu. Hann stjórnar einnig meðvituðum hreyfingum og gegnir lykilhlutverki þegar kemur að námi, minni, hugsun, tali og fleiru.

Sérhæfð starfssvæði í heilaberki Hreyfing Líkamsskyn Wernicke-svæði Brocasvæði Ennisbörkur Sjón Heyrn

l og i nli ð ur Hö fin nd o gu g r nb Úl Tær Ol Ökli Öx Hné Bo Mjöðm lur Frumhreyfibörkur: Eitt af starfssvæðum heilabarkar Háls lok og Augn auga t Andli Varir r Kjálka a Tung ing Kyng Smámenni hreyfingar, teiknað utan á frumhreyfibörk. Stærð líkamsparta er í hlutfalli við flatarmál heilabarkarins sem tengist þeim

Milliheili (diencephalon) • Stúka (thalamus) – Margir litlir kjarnar – Tengistöð fyrir nánast allar skynbrautir á leið til heilabarkar – Mótar einnig boðin • Undirstúka (hypothalamus) – Meginaðsetur samhæfingar á tauga- og hormónastjórn líkamans – Aðsetur stjórnstöðva sem tengjast frumhvötum – Gegnir lykilhlutverki í samvægi/jafnvægishneigð (homeostasis) • Heiladingull (hypophysis) – “Yfirkirtill líkamans” – Skiptist í fremri (kirtil-) og aftari (tauga-) hluta – Situr í tyrkjasöðli (sella turcica) • Heilaköngull (pineal gland) – Myndun melatonin

Milliheili Höfuðkúpa Heilahimna Heilabörkur Stúka Undirstúka Miðheili Heiladingull Heilastofn Litli heili Mænukylfa Hálsliður Mæna

Litli heili (cerebellum) • Samhæfing hreyfinga • Stjórnar líkamsstöðu og jafnvægi • Miðlar upplýsingum um stöðu/jafnvægi – Frá skynnemum í vöðvum, liðamótum, húð, augum og eyrum – Einnig taugatengingar frá heilaberki

Afturheili Litli heili (hnykill) Samhæfir hreyfingar rákóttra vöðva, sérstaklega við þjálfun Brú Tengir heilahluta saman, afturheila miðheila og mænukylfu Mænukylfa Temprar lífsstörf, t. d. öndun, hjartslátt, vídd æða, meltingu

Miðheili* Ýmsar taugabrautir liggja um miðheila Í miðheila er substantia nigra, en Parkisonsjúkdómurinn felur í sér hrörnun þeirra Dreif. Temprar virkni taugunga í MTK. Dreifð taugahnoð í miðheila og heilastofni tengjast saman í net. – Hefur áhrif á: • • • Hreyfingar Blóðrás Öndun Svefn og vöku Síar skynupplýsingar

Framheili* Stærsti hluti heilans. Milliheili Stúka, undirstúka, heilaköngull og heiladingull. Randkerfi Ræður miklu um atferli manna, hvatir og geðhrif Hvelaheili: Ennisblað: meðvituð hugsun, hreyfing beinagrindavöðva. Hvirfilblað: hita-, þrýstisársaukaskyn húðar. Hnakkablað: sjón. Gagnaugablað: heyrn, lykt. Tengisvæðin. Tengja saman blöðin í hvelaheilanum og samhæfa boð frá mörgum svæðum

Heilastofn er ofan við mænu: Nær yfir mænukylfu, brú og miðheila. Í heilastofni: M. a. stjórnun á öndun, hjartslætti, hitatemprun. Brautir á mænu og heilastofni eru að mestu ósjálfráðar http: //www. pbs. org/wnet/brain/3 d/

Rafvirkni heilans Virkni heilans fylgja taktfastar rafsveiflur sem hægt er að mæla: Heilarafrit (electroencephalogram/Eec) Vitneskja um virkni og verkaskiptingu svæða í heilanum fæst með því að mæla rafvirkni þeirra við mismunandi aðstæður Sveiflur í heilanum fara eftir heilsu og hugarástandi og sérkennandi heilabylgjur koma fram í ýmsum sjúkdómum

Einkenni taugakerfisins Skynbrautir taugakerfis bera boð til MTK. Þar fer úrvinnsla fram, og andsvar berst eftir hreyfibraut (til rákóttra vöðva, sléttra eða hjartavöðva, eða kirtla) Sum viðbrögðin eru sjálfvirk, önnur viljastýrð Sum boð fara einungis til mænu og þaðan beint til hreyfibrautar úttaugakerfis: Viðbragðsbogi

Úttaugakerfið Frá MTK ganga 12 samstæður af heilataugum + 31 samstæða af mænutaugum Aðlægar taugar(til mænu) = skyntaugar Frálægar taugar (frá mænu) = hreyfitaugar (til vöðva eða kirtlis)

Einkenni taugakerfisins. Úttaugakerfi: Boð berast um knippi taugaþráða í taugum. Hver taugungur ber boð í aðra áttina og nær yfirleitt enda á milli í taug. Í flestum taugum eru bæði taugungar sem flytja boð til og frá MTK Taugaþráður (sími) Mýlisslíður Þráðaknippi Blóðæðar Taugarhula Þverskurður af taug með þráðaknippum sem innihalda taugaþræði

Skipting frálægra tauga Viljastýrða (sómatíska) taugakerfið: Til rákóttra vöðva ( hreyfitaugar) Losa asetílkólín á vöðva Örvandi Sjálfvirka taugakerfið (autonomic system): Til sléttra vöðva, hjartavöðva og kirtla Losa noradrenalín eða asetílkólín á vöðva/kirtil Örvandi eða letjandi

Fyrirhnoðaþráður og eftirhnoðaþráður Sómatískir hreyfitaugungar Mæna Sjálfvirkir hreyfitaugungar Mæna Fyrirhnoðaþráður Taugahnoða Eftirhnoðaþráður Fyrri hreyfitaugungur sjálfvirkrar hreyfibrautar er fyrirhnoðaþráður, og er frumubolur hans í MTK. Hann liggur að taugahnoðu og myndar þar taugamót við seinni taugunginn: Eftirhnoðaþráð. Frumubolur seinni taugungsins er í taugahnoðunni

Bakrót, kviðrót, bakrótarhnoða Skyntaugar mænu mynda bakrót, en hreyfitaugar mænu mynda kviðrót

Sjálfvirkar taugabrautir Sjálfvirka taugakerfið samhæfir líkamsstarfsemi og lagar að breytilegum aðstæðum. Stjórnar líkamsstarfsemi ómeðvitað, t. d. meltingu, hjartsláttartíðni Skiptist í drifkerfi (örvandi) og sefkerfi (letjandi) Báðir hlutar sjálfvirka taugakerfis liggja til sama líffæris

Sympatíska kerfi/ Drifkerfi Virkt þegar það þarf að grípa til snöggra viðbragða (“fight og flight”). Blóði einkum dælt til rákóttra vöðva Parasympatíska kerfi/ Sefkerfi Virkt í hvíld. Lítið blóðflæði til rákóttra vöðva, mikið til innri líffæra. Starfsemi meltingarfæra mjög virk Driftaugar Seftaugar

Heilataugar manns 12 pör tauga (I-XII) tengjast heila Heilataugarnar eru ýmist hreinar skyntaugar eða blandaðar Þær tengjast allar heilastofni nema lyktartaugin (I), sem tengist ennisblaði Heilataugarnar þjóna aðallega höfði (skyntaugar frá skynfærum og húð og hreyfitaugar til kirtla og vöðva). Skreyjutaugin (X) er eina heilataugin sem fer niður fyrir háls. Þjónar líffærum í brjóst- og kviðarholi I Lyktartaug III Augnhreyfitaug II Sjóntaug IV Hagldartaug VI Fráfærandataug V Þrenndartaug VII Andlitstaug VIII Jafnvægis- og heyrnartaug IX Tungu- og koktaug XII Tungurótartaug X Skreyjutaug XI Aukataug

Viðbragðsbraut Mænuviðbrögð: Einföldustu viðbragðsbrautirnar. Geta verið tveggja tauga eða þriggja tauga MILLITAUGUNGUR GRÁA EFNIÐ BAKLÆGUR ´HVÍTA EFNIÐ SKYNTAUGUNGUR HREYFITAUGUNGUR KVIÐLÆGUR SVARI NEMI

Miðtaugakerfi og úttaugakerfi Taugabrautir FRUMUBOLUR Endahnúðar TAUGASÍMI Nemi GRIPLUR Skynb r aut FRUMUBOLUR Millitaugafrumu TAUGASÍMI Fruma innan mænu Mýlisskor KJARNI SCHWANN FRUMUBOLUR (TAUGASLÍÐURSFRUMA) t TAUGASÍMI GRIPLUR Hreyfibrau Vöðvi

Viðbragðsbrautir í heila og mænu 1. Brautir í mænu, t. d. fólk kippir ósjálfrátt að sér útlimum frá hlutum sem valda sársauka 2. Brautir í heila neðan og innan heilabarkar. T. d. Stjórn á blóðþrýstingi og öndun í mænukylfu 3. Brautir í heilaberki. Mögnun eða bæling geðhrifa Mænukylfa Aukið CO 2 í blóði örvar mænukylfu til að senda boð til millirifjavöðva og þindarvöðva um að auka öndunartíðni

Misnotkun fíkniefna Líkamlegur ávani, t. d. Morfín og heróín. Þessi efni setjast á nema í heila sem greina náttúruleg boðefni sem kalla fram vellíðan Huglægur ávani, t. d. Kannabis. Nikótín: Eykur blóðsykur, losar dópamín, fósturskaðar. . . Áfengi og önnur vímuefni fara yfir fylgju og geta haft áhrif á fóstur Mikil áfengisneysla getur valdið alvarlegum skaða, FAS (Fetal Alcohol Syndrome). Einkenni: Vansköpun, vaxtarskerðing, röskun á starfsemi miðtaugakerfisins. Minna magn áfengis getur valdið einkennum sem koma fram í athyglisbresti, litlum félagsþroska, ofvirkni, námsörðugleikum o. fl. Characteristic facial features in a child with fetal alcohol spectrum disorders. Findings may include thin upper lip, upturned nose, flat nasal bridge and midface, small head circumference

Hömlutaugungar T. d. í heilaberki er að finna hömlutaugunga sem verka líkt og “dimmerar” fyrir nærliggjandi frumur. Hömlutaugungarnir koma í veg fyrir að heilinn móttaki og svari hverju því sem hann sér og heyrir. Þeir koma einnig í veg fyrir flæði hömlulausra boða á borð við þau sem birtast í flogaveiki. Þar eð taugungar þessir hafa víðtæk áhrif þá þarf ekki að koma á óvart, að efni sem hafa áhrif á þá, geti breytt skynjun fóks. Ef taugungar þessir hætta að virka breytir það skynjun, hreyfingum o. fl. A) Hömlutaugungurinn sinnir sínu hefðbundna hlutverki, að hægja á upplýsingaflæði í gegnum nærliggjandi taugung. B) Cannabinoids, en það eru efni sem bæði eru framleidd í heila og koma fyrir í marijuana, valda því að hömlutaugungurinn slakar á og hleypir fleiri boðum í gegnum taugunginn.

Sjúkdómar í heila Alzheimer: Ein gerð heilabilunar, elliglöp og minnisgloppur, hrörnunarsjúkdómur, taugafrumur í heila eyðileggjast, ólæknandi Einkenni: Málstol, verkstol, lélegt minni, skapsveiflur, ranghugmyndir, lystarleysi Parkinson: Hægfara hnignun í þeim hluta MTK sem stýrir og samhæfir líkamshreyfingu. Einkenni koma fram vegna skorts á boðefninu dópamíni, sem heilinn framleiðir. Helstu einkenni: Vöðvaskjálfti, vöðvastirðleiki, hægar hreyfingar. Andlegt atgervi skerðist ekki. Algengast að sjúkdómseinkenni komi fram hjá fólki á aldrinum 50 -70 ára • Heilahimnubólga (meningitis): Bólga í himnum sem umlykja heilann. Orsakir bólgunnar: Oftast sýkingar af völdum veiru eða bakteríu. Heilahimnubólga af völdum veiru er algengari en heilahimnubólga af völdum bakteríu og er ekki eins alvarleg. Heilahimnubólga af völdum bakteríu er yfirleitt mjög alvarleg og án meðferðar deyja flestir. Heilablóðfall (stroke): Afleiðing skyndilegrar og varanlegrar truflunar á blóðflæði til heilasvæða. Getur orsakast af stíflu í heilaslagæð af völdum blóðtappa eða því að æð brestur og blæðir í heilavefinn (heilablæðing). Einkenni eru háð staðsetningu og stærð skemmdar í heilanum.

MS-sjúkdómur MS er sjúkdómur í miðtaugakerfi sem lýsir sér skemmdum á einangrunarefni, mýli, sem umlykur taugafrumur. Við þetta raskast boð frá heila og veldur það ýmsum einkennum, svo sem sjóntruflunum, jafnvægisleysi og lömunum

Verkaskipting heilahvelanna* Skyn- og hreyfistöðvar hægra heilahvels tengjast flestar vinstri helmingi líkamans og öfugt Heilataugar víxlast lítið, eða aðeins að hluta Annað heilahvel er betur þroskað en hitt Stöðvar sem stýra tali eru þroskaðri í ríkjandi heilahveli, en rúmskynjun tengist fremur víkjandi hvelinu (Vinstra heilahvel: Rökrænt, notar rökræna úrvinnlsu. Einbeitir sér að smáatriðum, er mótækilegt fyrir orðum og tungumálum, ræður vel við stærðfræðileg og vísindaleg viðfangsefni Hægra heilahvel: Skapandi, notar ímyndurnaraflið, hugmyndarflugið, tilfinningar, mótækilegt fyrir táknum og myndum)

*Snýst ballerínan réttsælis eða rangsælis? * Ef þér sýnist hún snúast réttsælis er hægra heilahvelið virkara hjá þér, en annars það vinstra

Hugsun, nám og minni* Meðvitund: Afurð samfelldrar skynjunar + hugsunar (ytra árteitis og “dagdrauma”)? Ótengt nám, t. d. móðir vaknar við barnsgrát Tengt nám, t. d. skilyrðing (bjölluhljóð matur) Vanaminni: Ómeðvitað, t. d. að þekkja fólk af röd Þekkingarminni: Meðvitað. T. d. bóknám Skammtímaminni geymir fá atriði í senn, t. d. símanúmer á meðan hringt er. Langtímaminni geymir mikið magn upplýsinga og varir lengi.

Vaka og svefn* Dreif stuðlar að vöku. Minni hreyfing og vöðvaspenna minnkar virkni dreifar Ákveðnar heilastöðvar verða mjög virkar í svefni Ýmis stig svefns einkennast af mismunandi heilabylgjum Í bliksvefni: Hraðar augnhreyfingar, REM (Rapid Eye Movement). Draumar eru bundnir við REM-svefn Því fylgir vanlíðan og jafnvel ofskynjanir ef fólk er svipt bliksvefni

*1848: Járnbrautarstarfsmaður fékk járnkarl (Þvermál: 2, 5 cm, lengd: 1 m) í höfuðið (vinstri kinn) við sprengingu. Járnkarlinn skaddaði auga og fór í gegnum ennisblað Verulegar persónuleikabreytingar

*Dæmi um truflun á heilastarfsemi: andlitsókenni Truflun í kennslakerfi heilans Oliver Sacks: The Man Who Mistook His Wife for a Hat