10 NOVAC I CENE NA DUGI ROK Tema

10 NOVAC I CENE NA DUGI ROK

Tema 7 Monetarni sistem Copyright © 2004 South-Western Mankju gl. 29

ZNAČENJE NOVCA • Novac predstavlja skup one imovine u nekoj ekonomiji koju ljudi uobičajeno koriste za kupovinu dobara i usluga od drugih ljudi. Copyright © 2004 South-Western

Funkcije novca • Novac u ekonomiji ima (bar) tri funkcije: • Sredstvo razmene (≈prometa) • Obračunska jedinica (≈mera vrednosti) • Čuvar vrednosti (≈blago) Copyright © 2004 South-Western

Funkcije novca • Sredstvo razmene je predmet koji kupci daju prodavcima kada žele da kupe dobra i usluge. • Sredstvo razmene je sve što je odmah prihvatljivo kao način isplate. Copyright © 2004 South-Western

Funkcije novca • Obračunska jedinica je merilo na osnovu kojeg ljudi određuju cene i beleže dugove. • Čuvar vrednosti je predmet koji ljudi mogu da upotrebe za prenos kupovne moći iz sadašnjosti u budućnost. Copyright © 2004 South-Western

Funkcije novca • Likvidnost je lakoća s kojom se neka vrsta imovine može pretvoriti u sredstvo razmene u ekonomiji. Copyright © 2004 South-Western

Vrste novca • Robni novac je novac u obliku robe koja ima unutrašnju vrednost • Primeri: zlato, srebro, cigarete. • Dekretni (fiat) novac se upotrebljava kao novac na osnovu državnog dekreta. • On nema unutrašnju vrednost. • Primeri: papirni i metalni novac, čekovi Copyright © 2004 South-Western

Novac u privredi SAD • Gotov novac su papirne novčanice i metalni novac u rukama najšire javnosti. • Depoziti po viđenju su depoziti na bankovnim računima kojima deponenti mogu da pristupe po zahtevu ispisivanjem čeka. Copyright © 2004 South-Western

Slika 1 Dve mere za novčanu masu u ekonomiji SAD (2001) Milijarde dolara M 2 $5. 455 • Štedni depoziti • Kratkoročni depoziti • Investicioni fondovi na tržištu novca • Nekoliko manjih kategorija ($4. 276 milijardi) $1. 179 M 1 • Depoziti po viđenju • Putnički čekovi • Ostali depoziti na osnovu kojih se izdaju čekovi ($599 milijardi) • Gotov novac 0 ($580 milijardi) • Sve što spada u M 1 ($1. 179 milijardi)

PRIMER IZ PRAKSE: Gde se nalazi sav taj gotov novac? • Godine 2001. stanje gotovog novca iznosilo je oko 580 milijardi dolara. • To je oko 2. 734$ dolara gotovog novca po jednom odraslom stanovniku. • Ko drži svu tu gotovinu? • Deo gotovog novca nalazi se u inostranstvu • Deo gotovog novca nalazi se u nelegalnim tokovima Copyright © 2004 South-Western

CENTRALNA BANKA • Federalne rezerve (Fed) su nacionalna centralna banka SAD. • Narodna banka Srbije je nacionalna centralna banka Srbije • Centralna banka nadgleda bankarski sistem. • Centralna banka reguliše količinu novca u privredi. Copyright © 2004 South-Western

CENTRALNA BANKA • Federalne rezerve osnovane su 1914. godine nakon što je serija propadanja banaka 1907. ubedila Kongres da je SAD potrebna centralna banka koja će garantovati zdrav bankarski sistem te države. • Narodna banka Srbije je starija: osnovana je 1884. godine; o istorijatu NBS pogledajte na: http: //www. nbs. yu/serbian/obanci/index. htm Copyright © 2004 South-Western

IZV: Narodna Banka Srbije (zapisati) • Osnovne funkcije Narodne banke Srbije su da utvrđuje i sprovodi monetarnu politiku, vodi politiku kursa dinara, čuva devizne rezerve i upravlja njima, izdaje novčanice i kovani novac i stara se o funkcionisanju platnog prometa i finansijskog sistema • NBS je u obavljanju svojih funkcija samostalna i nezavisna • Organi NBS su: Monetarni odbor, guverner i Savet. Monetarni odbor utvrđuje monetarnu politiku, a čine ga guverner i viceguverneri (3 -5; sada 4). • Guvernera bira Narodna skupština na period od pet godina • Savet ima predsednika i četiri člana koje bira Narodna skupština na period od pet godina Copyright © 2004 South-Western

Primarne funkcije centralne banke (zapisati) • Regulacija, kontrola boniteta i zakonitosti rada banaka i osiguranje zdravog bankarskog sistema. • Funkcioniše i kao banka banaka pozajmljujući bankama novac i kao poslednje utočište zajmotražiocu. • Vodi monetarnu politiku kontrolišići ponudu novca. Copyright © 2004 South-Western

Primarne funkcije centralne banke (zapisati) • Operacije na otvorenom tržištu • Ponuda novca je količina raspoloživog novca u privredi. • Glavni način na koji centralna banka menja ponudu novca je kroz operacije na otvorenom tržištu. • Centralna banka kupuje i prodaje državne obveznice Copyright © 2004 South-Western

Primarne funkcije centralne banke (zapisati) • Operacije na otvorenom tržištu • Kupovinom obveznica od strane Centralne banke na otvorenom tržištu, povećava se ponuda novca. • Prodajom obveznica od strane Centralne banke na otvorenom tržištu, smanjuje se ponuda novca. Copyright © 2004 South-Western

BANKE I PONUDA NOVCA • Banke utiču na količinu tražnje za depozitima u privredi kao i na ponudu novca. Copyright © 2004 South-Western

BANKE I PONUDA NOVCA • Rezerve su depoziti koje su banke primile, ali ih nisu dale za pozajmice. • Bankarstvo sa delimičnim rezervama predstavlja bankarski sistem u kome banke drže samo depozita kao rezerve. Copyright © 2004 South-Western

BANKE I PONUDA NOVCA • Udeo rezervi predstavlja deo depozita koje banke drže kao rezerve. Copyright © 2004 South-Western

Kreiranje novca u bankarstvu sa delimičnim rezervama • Kada banka daje pozajmice od svojih rezervi ponuda novca raste. • Na ponudu novca utiče iznos depozita u bankama i iznos bankarskih zajmova (kredita). • Depoziti banaka su evidentirani i kao njena aktiva i kao njena pasiva. • Deo ukupnih depozita koje banka mora da drži na rezervama naziva se udeo rezervi. • Pozajmice postaju aktiva za banku. Copyright © 2004 South-Western

Kreiranje novca u bankarstvu sa delimičnim rezervama • Sledeći T konto (račun) pokazuje da banka. . . Banka X • prihvata depozite, • čuva deo kao Aktiva Pasiva rezerve, Rezerve Depoziti • dok ostatak $10, 00 $100, 00 pozajmljuje. • Pretpostavimo da Pozajmice $90, 00 je udeo rezervi Ukupna aktiva Ukupna pasiva 10%. $100, 00 $100. 00 Copyright © 2004 South-Western

Kreiranje novca u bankarstvu sa delimičnim rezervama • Kada jedna banka daje novac na zajam, taj novac se, u načelu, deponuje u drugu banku. • To dovodi do stvaranja dodatnih depozita i rezervi koje se koriste za pozajmljivanje. • Kada banka daje zajmove iz svojih rezervi, dolazi do povećavanja ponude novca. Copyright © 2004 South-Western

Novčani multiplikator • Koliko je novca kreirano u ovoj privredi? Copyright © 2004 South-Western

Novčani multiplikator • Novčani multiplikator je iznos novca koji bankarski sistem stvara od svakog dinara rezervi. Copyright © 2004 South-Western

Novčani multiplikator Banka X Aktiva Pasiva Rezerve $10, 00 Depoziti $100, 00 Krediti $90, 00 Ukupna aktiva Ukupna pasiva $100, 00 Banka Y Aktiva Rezerve $9, 00 Pasiva Depoziti $90, 00 Krediti $81, 00 Ukupna aktiva $90, 00 Ukupna pasiva $90, 00 Ponuda novca = $190, 00! Copyright © 2004 South-Western

Novčani multiplikator • Novčani multiplikator je recipročna vrednost udela rezervi: M = 1/R • Sa obaveznom rezervom, R = 20% ili 1/5, • Multiplikator je 5. Copyright © 2004 South-Western

Instrumenti monetarne kontrole CB • Centralna banka (CB) ima na raspolaganju tri monetarna instrumenta: • Operacije na otvorenom tržištu • Obavezne rezerve • Eskontnu stopu Copyright © 2004 South-Western

Instrumenti monetarne kontrole CB • Operacije na otvorenom tržištu • CB sprovodi operacije na otvorenom tržištu kada kupuje i prodaje državne obveznice stanovništvu: • Kad CB kupuje državne obveznice ponuda novca raste. • Ponuda novca se smanjuje kad CB prodaje državne obveznice. Copyright © 2004 South-Western

Instrumenti monetarne kontrole CB • Obavezne rezerve • Na ponudu novca CB utiče i preko obaveznih rezervi. • Obavezne rezerve su propisi o minimalnoj količini rezervi koje banke moraju da drže u odnosu na depozite. Copyright © 2004 South-Western

Instrumenti monetarne kontrole CB • Promene obavezne rezerve • Obavezne rezerve su deo (%) ukupnih rezervi banke koji ona neće koristiti za pozajmice. • Povećavanje obaveznih rezervi smanjuje ponudu novca. • Smanjivanje obaveznih rezervi povećava ponudu novca. Problem: zašto su obavezne rezerve najčešći instrument NBS? Uprkos problemu koji to izaziva to je (za sada) najdostupniji instrument!!! Copyright © 2004 South-Western

Instrumenti monetarne kontrole CB • Promena eskontne stope • Eskontna stopa je kamatna stopa na kredite koje CB daje bankama • Rast eskontne stope smanjuje ponudu novca. • Smanjenje eskontne stope povećava ponudu novca. Copyright © 2004 South-Western

Problemi pri kontroli ponude novca • Kontrola ponude novca od strane CB nije precizna. • CB mora da se izbori sa dva problema koja nastaju zbog sistema bankarstva sa delimičnim rezervama. • CB ne kontroliše količinu novca koju domaćinstva odlučuju da drže kao depozite u bankama. • CB ne kontroliše iznos koji banke odlučuju da daju za pozajmice. Copyright © 2004 South-Western

Rezime • Izraz novac odnosi se na onu imovinu koju ljudi uobičajeno koriste za kupovinu dobara i usluga. • Novac ima (bar) tri funkcije u privredi: kao sredstvo razmene, kao obračunska jedinica i kao čuvar vrednosti. • Robni novac ima unutrašnju vrednost. • Dekretni (fiat) novac nema unutrašnju vrednost. Copyright © 2004 South-Western

Rezime • Zadatak centralne banke neke zemlje, jeste da reguliše monetarni sistem te zemlje • Centralna banka kontroliše ponudu novca kroz operacije na otvorenom tržištu ili promenama obavezne rezerve ili eskontne stope. Copyright © 2004 South-Western

Rezime · · Kada banke jedan deo svojih depozita koriste za kreditiranje, one povećavaju količinu novca u privredi. Pošto CB ne kontroliše količinu novca koju domaćinstva odlučuju da drže kao depozite u bankama ili iznos koji banke odlučuju da daju na zajam, kontrola ponude novca od strane CB nije savršena. Copyright © 2004 South-Western