1 Witam Pastwa na wykadzie z podstaw makroekonomii

1 Witam Państwa na wykładzie z podstaw makroekonomii, : )…

2 INFLACJA

3 INFLACJA jest to wzrost przeciętnej ceny dóbr w pewnym okresie. Co to znaczy „przeciętnej ceny”? - WSKAŹNIK CEN KONSUMENTA (Consumer Price Index – CPI); - WSKAŹNIK CEN PRODUCENTA (Producer Price Index – PPI); - DEFLATOR…

4 DEFLATOR = (PKBN/PKBR) • 100 Jeśli DEFLATOR równa się np. 203, 2, oznacza to, że ceny wszystkich dóbr wliczanych do PKB (a nie ceny konsumpcyjnych dóbrreprezentantów) wzrosły przeciętnie o 103, 2%. . .

5 Inflacja w Stanach Zjednoczonych, 1870 -1995 (poprzedni rok = 100).

6

7

8 Ceny towarów i usług konsumpcyjnych w Polsce w latach 1989 – 1992 (wzrost w % w stosunku do poprzedniego miesiąca) Miesiące 1989 1990 1991 1992 Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listopad Grudzień 11, 0 7, 9 8, 1 9, 8 7, 2 6, 1 9, 5 34, 4 54, 8 22, 4 17, 7 79, 6 23, 8 4, 3 7, 5 4, 6 3, 4 3, 6 1, 8 4, 6 5, 7 4, 9 5, 9 12, 7 6, 7 4, 5 2, 7 4, 9 0, 1 0, 6 4, 3 3, 2 3, 1 7, 5 1, 8 2, 0 3, 7 4, 0 1, 6 1, 4 2, 7 5, 3 3, 0 2, 3 2, 2 Źródło: „Biuletyn Statystyczny GUS” 1991, nr 5, s. 15 i nr 11, s. 15; 1993, nr 1, s. 18.

9 Inflacja w różnych krajach w latach 2000– 2006 (CPI) (w % w porównaniu z poprzednim rokiem) Kraje Australia Czechy Francja Hiszpania Japonia Meksyk Niemcy POLSKA USA Szwajcaria Szwecja Węgry W. Brytania 2000 4, 5 3, 8 1, 8 3, 5 -0, 8 9, 5 1, 4 10, 1 3, 4 1, 6 1, 3 9, 8 0, 9 2001 4, 4 4, 7 1, 8 2, 8 -0, 7 6, 4 1, 9 5, 5 2, 8 1, 0 2, 7 9, 2 1, 2 2002 3, 0 1, 8 1, 9 3, 6 -0, 9 5, 0 1, 4 1, 9 1, 6 0, 6 1, 9 5, 3 1, 3 2003 2, 8 0, 1 2, 2 3, 1 -0, 3 4, 5 1, 0 0, 8 2, 3 0, 6 2, 3 4, 6 1, 4 2004 2, 3 2, 8 2, 3 3, 1 0, 0 4, 7 1, 8 3, 5 2, 7 0, 8 1, 0 6, 8 1, 3 2005 2, 7 1, 8 1, 9 3, 4 -0, 3 4, 0 1, 9 2, 1 3, 4 1, 2 0, 8 3, 6 2, 0 2006 3, 5 1, 9 3, 6 0, 3 3, 6 1, 8 1, 0 3, 2 1, 0 1, 5 3, 9 2, 3 2007 2, 3 2, 8 1, 6 2, 8 0, 0 4, 0 2, 3 2, 5 2, 9 0, 7 1, 7 7, 9 2, 3 2008 4, 4 6, 3 3, 2 4, 1 1, 4 5, 1 2, 8 4, 2 3, 8 2, 4 3, 3 6, 1 3, 6 Źródło: IMF, World Economic Outlook, Database for April 2010. 2009 1, 8 1, 0 0, 1 -0, 3 -1, 4 5, 3 0, 1 3, 5 -0, 3 -0, 4 2, 3 4, 2 2, 2

ODMIANY INFLACJI Przyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie światowej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie.

Przyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie światowej, w którym w Polsce trwała: a) INFLACJA GALOPUJĄCA. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok.

Przyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie światowej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) INFLACJA PEŁZAJĄCA. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku.

Przyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie światowej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) INFLACJA CZYSTA. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza.

Przyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie światowej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) DEFLACJA. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70 XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok.

Przyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie światowej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) DEZINFLACJA. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok. e) Na przykład, rok 1991.

Przyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie światowej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) HIPERINFLACJA. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok. e) Na przykład, rok 1991. f) Nie wystąpiła (patrz Philipa Cagana definicja hiperinflacji).

Przyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie światowej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) INFLACJA KOREKCYJNA. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok. e) Na przykład, rok 1991. f) Nie wystąpiła (patrz Philipa Cagana definicja hiperinflacji). g) Przełom lat 1989 -1990.

Przyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie światowej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) INFLACJA JAWNA. i) Inflacja ukryta. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok. e) Na przykład, rok 1991. f) Nie wystąpiła (patrz Philipa Cagana definicja hiperinflacji). g) Przełom lat 1989 -1990. h) Przełom lat 1989 -1990.

Przyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie światowej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) INFLACJA UKRYTA. j) Inflacja bazowa. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok. e) Na przykład, rok 1991. f) Nie wystąpiła (patrz Philipa Cagana definicja hiperinflacji). g) Przełom lat 1989 -1990. h) Przełom lat 1989 -1990. i) Kolejki w drugiej połowie lat 70. XX wieku.

Przyj się rysunkowi poniżej i wskaż okres po II wojnie światowej, w którym w Polsce trwała: a) Inflacja galopująca. b) Inflacja pełzająca. c) Inflacja czysta. d) Deflacja. e) Dezinflacja. f) Hiperinflacja. g) Inflacja korekcyjna. h) Inflacja jawna. i) Inflacja ukryta. j) INFLACJA BAZOWA. Za każdym razem uzasadnij swoje opinie. a) Na przykład 1989 rok. b) Na przykład druga połowa lat 70. XX wieku. c) Taka inflacja w praktyce się nie zdarza. d) Na przykład 1954 rok. e) Na przykład, rok 1991. f) Nie wystąpiła (patrz Philipa Cagana definicja hiperinflacji). g) Przełom lat 1989 -1990. h) Przełom lat 1989 -1990. i) Kolejki w drugiej połowie lat 70. XX wieku. j) Inflacja bazowa trwała bez przerwy w całym okresie 1950 -2000, choć nie zawsze była mierzona.

ZADANIE Czy inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji: (dlaczego? podaj przykłady): a) ŚRODKA PŁATNICZEGO? 21

ZADANIE Czy inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji (dlaczego? podaj przykłady): a) ŚRODKA PŁATNICZEGO? 22 Tak. Kiedy inflacja jest wysoka, pieniądz szybko traci wartość. Ci, którzy przyjmują zapłatę w pieniądzu, tracą, bo posiadacze zasobów środka płatniczego płacą podatek inflacyjny. Trwa UCIECZKA OD PIENIĄDZA, ludzie rozglądają się za lepszym środkiem wymia-ny. Np. w Polsce u schyłku lat 80. XX w. środkiem wymiany stał się $. Taki proces może się zakończyć powrotem do transakcji barterowych i zanikiem korzyści z istnienia pieniądza.

ZADANIE Czy inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji (dlaczego? podaj przykłady): a) Środka płatniczego? 23 Tak. Kiedy inflacja jest wysoka, pieniądz szybko traci wartość. Ci, którzy przyjmują zapłatę w pieniądzu, tracą, bo posiadacze zasobów środka płatniczego płacą podatek inflacyjny. Trwa ucieczka od pieniądza, ludzie rozglądają się za lepszym środkiem wymiany. Np. w Polsce u schyłku lat 80. XX w. środkiem wymiany stał się $. Taki proces może się zakończyć powrotem do transakcji barterowych i zanikiem korzyści z istnienia pieniądza. b) ŚRODKA MIERZENIA WARTOŚCI?

ZADANIE 24 Czy inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji (odpowiedzi uzasadnij; podaj przykłady): a) Środka płatniczego? Tak. Kiedy inflacja jest wysoka, pieniądz szybko traci wartość. Ci, którzy przyjmują zapłatę w pieniądzu, tracą, bo posiadacze zasobów środka płatniczego płacą podatek inflacyjny. Trwa ucieczka od pieniądza, ludzie rozglądają się za lepszym środkiem wymiany. Np. w Polsce u schyłku lat 80. XX w. środkiem wymiany stał się $. Taki proces może się zakończyć powrotem do transakcji barterowych i zanikiem korzyści z istnienia pieniądza. b) ŚRODKA MIERZENIA WARTOŚCI? Tak. Kiedy ceny zmieniają się bardzo szybko, kłopotliwe staje się informowanie nabywców o ich bieżącej wysokości. Używany do tej pory pieniądz przestaje być wygodną miarą wartości. Sprzedawcy szukają wówczas nowej miary wartości. Na przełomie lat 80. i 90. XX w. w Polsce na jednym z większych bazarów świata, czyli na warszawskim Stadionie Dziesięciolecia, bez trudu można było spotkać ceny wyrażone np. w niemieckich markach.

ZADANIE 25 Czy inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji (odpowiedzi uzasadnij; podaj przykłady): a) Środka płatniczego? Tak. Kiedy inflacja jest wysoka, pieniądz szybko traci wartość. Ci, którzy przyjmują zapłatę w pieniądzu, tracą, bo posiadacze zasobów środka płatniczego płacą podatek inflacyjny. Trwa ucieczka od pieniądza, ludzie rozglądają się za lepszym środkiem wymiany. Np. w Polsce u schyłku lat 80. XX w. środkiem wymiany stał się $. Taki proces może się zakończyć powrotem do transakcji barterowych i zanikiem korzyści z istnienia pieniądza. b) Środka mierzenia wartości? Tak. Kiedy ceny zmieniają się bardzo szybko, kłopotliwe staje się informowanie nabywców o ich bieżącej wysokości. Używany do tej pory pieniądz przestaje być wygodną miarą wartości. Sprzedawcy szukają wówczas nowej miary wartości. Na przełomie lat 80. i 90. XX w. w Polsce na jednym z większych bazarów świata, czyli na warszawskim Stadionie Dziesięciolecia, bez trudu można było spotkać ceny wyrażone np. w niemieckich markach. c) ŚRODKA GROMADZENIA OSZCZĘDNOŚCI?

26 ZADANIE Czy inflacja zmienia sposób spełniania przez pieniądz funkcji (odpowiedzi uzasadnij; podaj przykłady): a) Środka płatniczego? Tak. Kiedy inflacja jest wysoka, pieniądz szybko traci wartość. Ci, którzy przyjmują zapłatę w pieniądzu, tracą, bo posiadacze zasobów środka płatniczego płacą podatek inflacyjny. Trwa ucieczka od pieniądza, ludzie rozglądają się za lepszym środkiem wymiany. Np. w Polsce u schyłku lat 80. XX w. środkiem wymiany stał się $. Taki proces może się zakończyć powrotem do transakcji barterowych i zanikiem korzyści z istnienia pieniądza. b) Środka mierzenia wartości? Tak. Kiedy ceny zmieniają się bardzo szybko, kłopotliwe staje się informowanie nabywców o ich bieżącej wysokości. Używany do tej pory pieniądz przestaje być wygodną miarą wartości. Sprzedawcy szukają wówczas nowej miary wartości. Na przełomie lat 80. i 90. XX w. w Polsce na jednym z większych bazarów świata, czyli na warszawskim Stadionie Dziesięciolecia, bez trudu można było spotkać ceny wyrażone np. w niemieckich markach. c) ŚRODKA GROMADZENIA OSZCZĘDNOŚCI? Tak. Próba oszczędzania w pieniądzu, który - pod wpływem inflacji - szybko traci siłę nabywczą, zwykle kończy się utratą znacznej części oszczędności. Przekonało się o tym wielu Polaków trzymających swoje złotówki w państwowych bankach u schyłku 80. lat XX w. Znowu - w takiej sytuacji rolę środka oszczędzania przejmują inne dobra. W końcu lat 80. Polacy oszczędzali np. w wódce, meblach lub w wykupionym ze sklepu cukrze.

PRZYCZYNY INFLACJI 27 Zdaniem zwolenników ILOŚCIOWEJ TEORII PIENIĄDZA przyczyną inflacji jest (ceteris paribus) wzrost ilości pieniądza w gospodarce. ILOŚCIOWĄ TEORIĘ PIENIĄDZA często prezentuje się, wykorzystując RÓWNANIE WYMIANY FISHERA.

28 RÓWNANIE WYMIANY FISHERA (ang. quantuty equation of money) stwierdza, że w analizowanym okresie całkowite wydatki na zakup dóbr (M • V) są równe wartości nabytych dóbr (Y • P): MSN • V = Y • P gdzie: MSN to nominalna podaż pieniądza, P to ogólny poziom cen, V to szybkość obiegu pieniądza, Y to realna wartość produkcji (PKB).

29 SZYBKOŚĆ OBIEGU PIENIĄDZA, V, jest to liczba transakcji obsługiwanych przez jednostkę pieniądza przeciętnie w ciągu roku. V = (Y • P)/MSN

30 MSN • V = Y • P RÓWNANIE WYMIANY FISHERA jest zawsze prawdziwe, bo: V = (Y • P)/MSN. Niezależnie od tego, jakie wartości Y, P i MSN zaobserwujemy, z definicji V ma zawsze taką wartość, że MSN • V = Y • P.

31 Na przykład: Y = 4 chleby, P = 3 gb/bochenek, MSN = 6 gb. Więc: V = (Y • P)/MSN = (4 • 3)/6 = 2. Więc: MSN • V = Y • P, czyli 6 • 2 = 4 • 3.

32 V = (Y • P)/MSN Od czego zależy szybkość obiegu pieniądza , V, w gospodarce?

33 V = (Y • P)/MSN Od czego zależy szybkość obiegu pieniądza , V, w gospodarce? 1. Wysokość realnego oprocentowania, czyli koszt alternatywny trzymania pieniądza.

34 V = (Y • P)/MSN Od czego zależy szybkość obiegu pieniądza , V, w gospodarce? 1. Wysokość realnego oprocentowania, czyli koszt alternatywny trzymania pieniądza. 2. Tempo inflacji (wzrost cen powoduje utratę siły nabywczej środka płatniczego; zatem: im szybciej rosną ceny, tym większe jest tempo obiegu pieniądza w gospodarce).

35 V = (Y • P)/MSN Od czego zależy szybkość obiegu pieniądza , V, w gospodarce? 1. Wysokość realnego oprocentowania, czyli koszt alternatywny trzymania pieniądza. 2. Tempo inflacji (wzrost cen powoduje utratę siły nabywczej środka płatniczego; zatem: im szybciej rosną ceny, tym większe jest tempo obiegu pieniądza w gospodarce). 3. Częstotliwość wypłacania poborów (im bliżej do wypłaty, tym mniejszy jest potrzebny nam zapas środka płatniczego).

36 V = (Y • P)/MSN Od czego zależy szybkość obiegu pieniądza , V, w gospodarce? 1. Wysokość realnego oprocentowania, czyli koszt alternatywny trzymania pieniądza. 2. Tempo inflacji (wzrost cen powoduje utratę siły nabywczej środka płatniczego; zatem: im szybciej rosną ceny, tym większe jest tempo obiegu pieniądza w gospodarce). 3. Częstotliwość wypłacania poborów (im bliżej do wypłaty, tym mniejszy jest potrzebny nam zapas środka płatniczego). 4. Dostępność środków zgromadzonych na rachunkach bankowych (sieć bankomatów, liczba miejsc akceptujących karty kredytowe itp. ).

37 Z równania MSN • V = Y • P wynika równanie: r. M+r. V+r. M • r. V = r. P + r. Y+r. P • r. Y, gdzie: r. M, r. V, r. P, r. Y to stopy zmiany, odpowiednio: wielkości nominalnej podaży pieniądza, MSN, szybkości obiegu pieniądza, V, poziomu cen, P, i realnej wielkości produkcji, Y. Oznacza to, ze suma stóp zmian MSN i V jest – W PRZYBLIŻENIU - równa sumie temp zmian Y i P. r. M+r. V ≈ r. P + r. Y.

38 Z równania wymiany MSN • V = Y • P wynikają dwa wnioski. 1. Zwiększenie podaży pieniądza, MSN, musi (CETERIS PARIBUS) powodować taki sam (w kategoriach procentowych) wzrost cen, P.

39 Z równania wymiany MSN • V = Y • P wynikają dwa wnioski. 1. Zwiększenie podaży pieniądza, MSN, musi (CETERIS PARIBUS) powodować podobny (w kategoriach procentowych) wzrost cen, P. 2. Ewentualne różnice temp wzrostu ilości pieniądza, MSN, i cen, P, da się wytłumaczyć zmianami szybkości obiegu pieniądza, V, i realnej wielkości produkcji, Y.

40 Z równania wymiany MSN • V = Y • P wynikają dwa wnioski. 1. Zwiększenie podaży pieniądza, MSN, musi (ceteris paribus) powodować podobny (w kategoriach procentowych) wzrost cen, P. 2. Ewentualne różnice temp wzrostu ilości pieniądza, MSN, i cen, P, da się wytłumaczyć zmianami szybkości obiegu pieniądza, V, i realnej wielkości produkcji. A TO JEST WŁAŚNIE TEZA ZWOLENNIKÓW ILOŚCIOWEJ TEORII PIENIĄDZA!

41 POLITYKA BUDŻETOWA A INFLACJA G↑→AE ↑→(AE>Yp) →P↑

42 POLITYKA BUDŻETOWA A INFLACJA G↑→AE ↑→(AE>Yp) →P↑ MSN • V = Y • P Ekspansywna polityka budżetowa powoduje, że po lewej stronie równania wymiany Fishera, zależnie od sposobu sfinansowania wydatków państwa: 1. ROŚNIE NOMINALNA PODAŻ PIENIĄDZA, MSN,

43 1. Rośnie nominalna podaż pieniądza, MSN… Powiedzmy, że wzrost wydatków państwa, G, jest finansowany wyłącznie dodatkową emisją pieniądza. Np. rząd zdobywa środki, zmuszając bank centralny do emisji pieniądza i kupna rządowych papierów wartościowych. Jeśli te papiery wartościowe nie zostaną WYSTERYLIZOWANE, czyli odsprzedane przez bank centralny np. bankom komercyjnym, nastąpi MONETYZACJA DEFICYTU (deficyt budżetu spowoduje, że w gospodarce zwiększy się nominalna podaż pieniądza, MSN) i (zapewne) – ceteris paribus – poziom cen, P. MSN • V = Y • P

44 POLITYKA BUDŻETOWA A INFLACJA G↑→AE ↑→(AE>Yp) →P↑ MSN • V = Y • P Ekspansywna polityka budżetowa powoduje, że po lewej stronie równania wymiany Fishera, zależnie od sposobu sfinansowania wydatków państwa: 1. Rośnie nominalna podaż pieniądza, MSN, i (lub) 2. ROŚNIE SZYBKOŚĆ OBIEGU PIENIĄDZA, V.

45 …lub rośnie szybkość obiegu pieniądza, V… Załóżmy, że dodatkowe wydatki państwa są finansowane emisją państwowych papierów wartościowych, kupowanych przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa na krajowym rynku kapitałowym. W takiej sytuacji zwykle rośnie szybkość obiegu pieniądza, V, a więc także – ceteris paribus – poziom cen, P.

46 …lub rośnie szybkość obiegu pieniądza, V… Załóżmy, że dodatkowe wydatki państwa są finansowane emisją państwowych papierów wartościowych, kupowanych przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa na krajowym rynku kapitałowym. W takiej sytuacji zwykle rośnie szybkość obiegu pieniądza, V, a więc także – ceteris paribus – poziom cen, P. Kiedy państwo finansuje swoje wydatki emisją długu publicznego, prywatne oszczędności stosunkowo szybko zamieniają się w wydatki państwa. Przekształcenie prywatnych oszczędności w prywatne inwestycje, które zwykle dokonuje się dzięki systemowi finansowemu, trwałoby dłużej. MSN • V = Y • P

47 Zarówno monetyzacja deficytu budżetowego i spowodowany nią wzrost MSN, jak i zwiększenie się szybkości obiegu pieniądza, V, mogą zostać zneutralizowane zmniejszeniem przez bank centralny nominalnej podaży pieniądza, MSN, w gospodarce…

48 Oczywiście, ekspansja budżetowa jest groźniejsza w gospodarce „klasycznej” niż w „keynesowskiej”…

49 PODSUMUJMY… Ekspansywna polityka budżetowa często powoduje zwiększenie się zagregowanego popytu w gospodarce i wzrost cen. Jest tak zwłaszcza wtedy, kiedy towarzyszy jej wzrost ilości pieniądza w obiegu. Jednak zależność ta NIE JEST WYRAŹNA z powodu działania czynników zakłócających (np. gospodarka może być „keynesowska”, a nie „klasyczna”).

50 Na rysunku z modelem ADAS inflacja spowodowana ekspansywną polityką budżetową wygląda tak oto: P LAS E 2 P 2 SAS 1 E 1 P 0 SAS 0 E 0 AD’ AD 0 YP Y 1 Y

51 INFLACJA A POZIOM PRODUKCJI, BEZROBOCIA I INFLACJI

52 Jak pamiętamy: Szoki popytowe wytrącają gospodarkę z równowagi i powodują zmiany produkcji oraz SKIEROWANE W PRZECIWNYCH KIERUNKACH ZMIANY STOPY INFLACJI I STOPY BEZROBOCIA.

53 Np. po POZYTYWNYM makroekonomicznym szoku popytowym W KRÓTKIM OKRESIE stopa inflacji wzrasta powyżej zera, a stopa bezrobocia się zmniejsza (wszak produkcja rośnie). P LAS SAS 0 P 1 PA/B SAS 1 B E 1 A P 0 AD 1 E 0 AD 0 0 YB YP YA Y

54 Natomiast W DŁUGIM OKRESIE stopa inflacji powraca do zera, a stopa bezrobocia powraca do naturalnego poziomu (produkcja maleje). P LAS SAS 0 P 1 PA/B SAS 1 B E 1 A P 0 AD 1 E 0 AD 0 0 YB YP YA Y

55 Zmiany stóp: bezrobocia i inflacji po pozytywnym szoku popytowym P LAS π SAS 1 SPC P 1 PA/B B E 1 SAS 0 A P 0 AD 1 E 0 0 AD 0 YB YP YA πA E 0 0 πB Y A’ UB U UA B’

56 Po NEGATYWNYM makroekonomicznym szoku popytowym W KRÓTKIM OKRESIE, stopa inflacji spada poniżej zera, a stopa bezrobocia się zwiększa (wszak produkcja maleje). P LAS SAS 0 P 1 PA/B SAS 1 B E 1 A P 0 AD 1 E 0 AD 0 0 YB YP YA Y

57 Natomiast W DŁUGIM OKRESIE stopa inflacji powraca do zera, a stopa bezrobocia powraca do naturalnego poziomu (produkcja maleje). P LAS SAS 0 P 1 PA/B SAS 1 B E 1 A P 0 AD 1 E 0 AD 0 0 YB YP YA Y

58 Zmiany stóp: bezrobocia i inflacji po negatywnym szoku popytowym P LAS π SAS 1 SPC P 1 PA/B B E 1 SAS 0 A P 0 AD 1 E 0 0 AD 0 YB YP YA πA E 0 0 πB Y A’ UB U UA B’

59 SPC – krótkookresowa krzywa Phillipsa P LAS π SAS 1 SPC P 1 PA/B B E 1 SAS 0 A P 0 AD 1 E 0 0 AD 0 YB YP YA πA E 0 0 πB Y A’ UB U UA B’ Wykres, który pokazuje krótkookresową zależność stopy bezrobocia i stopy inflacji, nazywamy KRÓTKOOKRESOWĄ KRZYWĄ PHILLIPSA (SPC).

ZADANIE a) Wykonaj rysunek z krótkookresową krzywą Phillipsa. 60

ZADANIE: a) Wykonaj rysunek z krótkookresową krzywą Phillipsa. π 0 E 0 U PC 1 61

62 ZADANIE: a) Wykonaj rysunek z obiema krzywymi Phillipsa. π 0 E 0 U PC 1 b) Wskaż krótkookresowe skutki pozytywnego szoku popytowego.

63 ZADANIE: a) Wykonaj rysunek z obiema krzywymi Phillipsa. π E 0 0 U PC 1 b) Wskaż krótkookresowe skutki pozytywnego szoku popytowego. π A 0 E 0 U PC 1 Po pozytywnym szoku popytowym w krótkim okresie gospodarka przesunie z punktu E do punktu A na rysunku.

ZADANIE: c) Wskaż długookresowe skutki negatywnego szoku popytowego. 64

65 ZADANIE: c) Wskaż długookresowe skutki negatywnego szoku popytowego. π 0 E 0 U B PC 1 W wyniku negatywnego szoku popytowego w długim okresie gospodarka przesunie się z punktu E do punktu B i z powrotem do punktu E.

66 Długookresowa krzywa Phillipsa π LPC A’ E 1 10% B’ A PC 2 E 0 0 U U* B PC 1 Niech – ceteris paribus – MSN wzrasta w stałym tempie, równym – powiedzmy – 10% rocznie. Zgodnie z ilościową teorią pieniądza, stopa inflacji, π, również wynosi wtedy 10%, a nie 0%.

67 Długookresowa krzywa Phillipsa π LPC A’ E 1 10% B’ A PC 2 E 0 0 U U* B PC 1 Niech – ceteris paribus – MSN wzrasta w stałym tempie, równym – powiedzmy – 10% rocznie. Zgodnie z ilościową teorią pieniądza, stopa inflacji, π, również wynosi 10%, a nie 0%. JEŚLI TYLKO POZOSTAŁE ZMIENNE NOMINALNE (NP. PŁACE NOMINALNE) ZWIĘKSZAJĄ SIĘ W TEMPIE RÓWNYM 10%, GOSPODARKA ZNAJDUJE SIĘ W PUNKCIE E 1 NA RYSUNKU. Naturalna stopa bezrobocia równa się U*.

68 Długookresowa krzywa Phillipsa π LPC A’ E 1 10% B’ A PC 2 E 0 0 U U* B PC 1 Odcinek SPC między punktami B’ i A’ nadal ilustruje skutki makroekonomicznych szoków popytowych, czyli skierowane odwrotnie zmiany stopy inflacji, π, i stopy bezrobocia, U. Teraz szokami tymi są NIE ZMIANY WIELKOŚCI, lecz ZMIANY TEMPA WZROSTU MSN.

69 Długookresowa krzywa Phillipsa π LPC A’ E 1 10% B’ A PC 2 E 0 0 U U* B PC 1 Kiedy tempo wzrostu MSN się zmienia, w krótkim okresie ceny, P, rosną w nie zmienionym tempie, które zależy od, ustalanego raz na jakiś czas, tempa wzrostu płac nominalnych. W takiej sytuacji realna podaż pieniadza, MS, zmienia się w tym samym kierunku, co nominalna podaż pieniądza: (MSN/P=MS). Jest to przyczyną szoku popytowego. Właśnie ta sytuacja jest pokazana na rysunku…

70 π LPC A’ E 1 10% B’ A PC 2 E 0 0 U U* B PC 1 Wykres, który pokazuje długookresową zależność stopy bezrobocia i stopy inflacji, nazywamy DŁUGOOKRESOWĄ KRZYWĄ PHILLIPSA (LPC).

71 π LPC A’ E 1 10% B’ A PC 2 E 0 0 U U* B PC 1 Wykres, który pokazuje długookresową zależność stopy bezrobocia i stopy inflacji, nazywamy DŁUGOOKRESOWĄ KRZYWĄ PHILLIPSA (LPC). Po szoku popytowym i niezbędnych dostosowaniach płac i cen bezrobocie cykliczne (lub cykliczny niedobór rak do pracy) zanika i stopa bezrobocia zawsze powraca do swego naturalnego poziomu.

72 π LPC A’ E 1 10% B’ A PC 2 E 0 0 U U* B PC 1 Wykres, który pokazuje długookresową zależność stopy bezrobocia i stopy inflacji, nazywamy DŁUGOOKRESOWĄ KRZYWĄ PHILLIPSA (LPC). Po szoku popytowym i niezbędnych dostosowaniach płac i cen bezrobocie cykliczne (lub cykliczny niedobór rak do pracy) zanika i stopa bezrobocia zawsze powraca do swego naturalnego poziomu. O tym, jaka stopa inflacji towarzyszy naturalnej stopie bezrobocia, decyduje tempo wzrostu nominalnej podaży pieniądza.

73 Jednak w wielu krajach stopy: inflacji, π, i bezrobocia, U, zmieniają się inaczej, niż to wynika z teorii Phillipsa. Na przykład szybszemu wzrostowi cen towarzyszy taki sam poziom bezrobocia. Zdarza się również ich jednoczesny wzrost… Żeby zrozumieć te sytuacje, dokładniej zbadamy teraz skutki makroekonomicznych szoków podażowych.

74 SKUTKI NEGATYWNEGO SZOKU PODAŻOWEGO P LAS SAS 1 PB B SAS 0 P 0 E 0 AD 0 YB YP Y STAGFLACJĄ nazywamy inflację, której towarzyszy zmniejszanie się produkcji i wzrost bezrobocia.

75 P LAS SAS 1 PB B SAS 0 P 0 E 0 AD 0 YB YP Y Rozwój sytuacji w długim okresie – PIERWSZY scenariusz

76 SZOKI PODAŻOWE P P 1 PB LAS SAS 1 E 1 B SAS 0 P 0 E 0 AD 1 AD 0 YB YP Rozwój sytuacji w długim okresie – DRUGI scenariusz

77 INFLACJA POPYTOWA I INFLACJA KOSZTOWA W zależności od przyczyny wzrostu cen wyróżnia się INFLACJĘ POPYTOWĄ i KOSZTOWĄ (podażową).

78 INFLACJA POPYTOWA jest spowodowana gwałtownym wzrostem popytu w gospodarce. Jego przyczyną może być np. wzrost deficytu budżetowego, finansowany drukiem pieniądza lub ekspansywna polityka pieniężna realizowana przez bank centralny.

79 Przyczyną INFLACJI KOSZTOWEJ jest wzrost kosztów produkcji, np. na skutek podwyżki wynagrodzeń lub podniesienia stóp podatkowych. (Odmianą inflacji kosztowej jest INFLACJA IMPORTOWANA, którą wywołuje wzrost cen za granicą).

80 SZKODY POWODOWANE PRZEZ INFLACJĘ Inflacja przyczynia się do NIEEFEKTYWNOŚCI i NIESPRAWIEDLIWOŚCI. Ich skala zależy m. in. od tego, jak skutecznie społeczeństwo potrafi się dostosować do warunków inflacji.

INFLACJA A EFEKTYWNOŚĆ 81 Inflacja powoduje WZROST KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH w gospodarce. W szczególności chodzi o:

82 Inflacja powoduje WZROST KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH w gospodarce. W szczególności chodzi o: 1. KOSZTY ZDZIERANYCH ZELÓWEK (ang. shoe-leather costs), które odzwierciedlają koszty transakcyjne spowodowane ucieczką od pieniądza (np. czas tracony w kolejkach do sklepów),

83 Inflacja powoduje WZROST KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH w gospodarce. W szczególności chodzi o: 1. KOSZTY ZDZIERANYCH ZELÓWEK (ang. shoe-leather costs), które odzwierciedlają koszty transakcyjne spowodowane ucieczką od pieniądza (np. czas tracony w kolejkach do sklepów), 2. KOSZTY ZMIENIANYCH JADŁOSPISÓW (ang. menu cost), czyli koszt adaptowania się podmiotów gospodarczych do wzrostu cen (np. koszt zmiany konstrukcji aparatów wrzutowych akceptujących monety w urządzeniach do automtycznej sprzedaży biletów).

84 Koszty zdzieranych zelówek i koszty zmienianych jadłospisów są szczególnie duże w przypadku inflacji sięgającej tysięcy procent rocznie, którą nazywamy HIPERINFLACJĄ.

85 Dalej, INFLACJA, której tempa nie da się przewidzieć, UTRUDNIA PROWADZENIE RACHUNKU EKONOMICZNEGO. Przyszły poziom cen i wielkość przyszłych dochodów nie są znane. Nie wiadomo, jakie będą koszty i przychody związane z realizacją konkretnego przedsięwzięcia.

86 Dalej, INFLACJA, której tempa nie da się przewidzieć, UTRUDNIA PROWADZENIE RACHUNKU EKONOMICZNEGO. Przyszły poziom cen i wielkość przyszłych dochodów nie są znane. Nie wiadomo, jakie będą koszty i przychody związane z realizacją konkretnego przedsięwzięcia. Bojąc się ryzyka, inwestorzy mogą wówczas w ogóle powstrzymać się od działania. Tym samym, w gospodarce zmniejsza się nie tylko zagregowany popyt, lecz również tempo wzrostu produkcji potencjalnej (tempo wzrostu gospodarczego) i maleje efektywność gospodarowania.

INFLACJA A SPRAWIEDLIWOŚĆ 87 Skutkiem inflacji jest ŻYWIOŁOWA REDYSTRYBUCJA DOCHODÓW. Gwałtowny wzrost cen czyni bogatymi nielicznych, zaś miliony ponoszą straty. Podobnie, jak to ma miejsce w przypadku bezrobocia TE ZYSKI I STRATY ZWYKLE NIE ODPOWIADAJĄ AKCEPTOWANYM PRZEZ SPOŁECZEŃSTWO KRYTERIOM SPRAWIEDLIWOŚCI I BYWAJĄ PRZYPADKOWE.

88 Skutkiem inflacji jest ŻYWIOŁOWA REDYSTRYBUCJA DOCHODÓW. Gwałtowny wzrost cen czyni bogatymi nielicznych, zaś miliony ponoszą straty. Podobnie, jak to ma miejsce w przypadku bezrobocia te zyski i straty zwykle nie odpowiadają akceptowanym przez społeczeństwo kryteriom sprawiedliwości i bywają przypadkowe. a) Posiadacze gotówki płacą PODATEK INFLACYJNY.

89 Skutkiem inflacji jest ŻYWIOŁOWA REDYSTRYBUCJA DOCHODÓW. Gwałtowny wzrost cen czyni bogatymi nielicznych, zaś miliony ponoszą straty. Podobnie, jak to ma miejsce w przypadku bezrobocia te zyski i straty zwykle nie odpowiadają akceptowanym przez społeczeństwo kryteriom sprawiedliwości i bywają przypadkowe. a) Posiadacze gotówki płacą PODATEK INFLACYJNY. b) Gospodarstwa domowe i firmy mogą też tracić na skutek DRENAŻU FISKALNEGO, czyli w wyniku niedostosowania systemu podatkowego do rosnących cen.

90 Skutkiem inflacji jest ŻYWIOŁOWA REDYSTRYBUCJA DOCHODÓW. Gwałtowny wzrost cen czyni bogatymi nielicznych, zaś miliony ponoszą straty. Podobnie, jak to ma miejsce w przypadku bezrobocia te zyski i straty zwykle nie odpowiadają akceptowanym przez społeczeństwo kryteriom sprawiedliwości i bywają przypadkowe. a) Posiadacze gotówki płacą PODATEK INFLACYJNY. b) Gospodarstwa domowe i firmy mogą też tracić na skutek DRENAŻU FISKALNEGO, czyli w wyniku niedostosowania systemu podatkowego do rosnących cen. c) Różne grupy społeczne walczą o zachowanie zagrożonej inflacją siły nabywczej swoich dochodów. Niektórzy, np. pracownicy zorganizowani w agresywne związki zawodowe, osiągają ten cel, inni – np. emeryci – tracą, ponieważ nominalna wartość ich dodatkowych dochodów nie nadąża za wzrostem cen.

91 JAK SOBIE RADZIĆ Z INFLACJĄ? ROLA INSTYTUCJI Chodzi o ZMIANY SPOSOBU ZORGANIZOWANIA I DZIAŁANIA GOSPODARKI, KTÓRYCH SKUTKIEM JEST POWSTANIE TRWAŁYCH BODŹCÓW SPRZYJAJĄCYCH STABILNOŚCI CEN I OGRANICZENIU SZKÓD POWODOWANYCH INFLACJĄ.

92 JAK SOBIE RADZIĆ Z INFLACJĄ? ROLA INSTYTUCJI 1. Antyinflacyjne zabezpieczenia instytucjonalne polegają zwykle na zobowiązaniu banku centralnego do dbania o stabilność cen, a także na ograniczaniu możliwości wymuszania przez rząd na władzach banku centralnego zwiększania nominalnej podaży pieniądza.

93 1. Antyinflacyjne zabezpieczenie instytucjonalne polegają zwykle na zobowiązaniu banku centralnego do dbania o stabilność cen, a także na ograniczaniu możliwości wymuszania przez rząd na władzach banku centralnego zwiększania nominalnej podaży pieniądza. 2. Zmiany instytucjonalne obejmują również mechanizmy ułatwiające społeczeństwu życie z inflacją, takie jak indeksowanie („waloryzowanie”), czyli automatyczne korygowanie zmiennych nominalnych o skutki inflacji (np. indeksowanie progów podatkowych i oprocentowania lokat bankowych, stosowanie księgowości dostosowanej do warunków inflacji itp. ).

94 ŚRODKI POLITYKI GOSPODARCZEJ Kiedy mimo zabezpieczeń instytucjonalnych trwa inflacja, jej zahamowaniu służą zwykle środki polityki gospodarczej, czyli RESTRYKCYJNA POLITYKA PIENIĘŻNA.

W wyniku restrykcyjnej polityki pieniężnej w krótkim okresie spada tempo inflacji, π, i rośnie stopa bezrobocia, U. π LPC E 0 A SPC 1 0 U

W wyniku restrykcyjnej polityki pieniężnej w krótkim okresie spada tempo inflacji, π, i rośnie stopa bezrobocia, U. π LPC E 0 A SPC 1 0 U W długim okresie sytuacja może się rozwinąć w różny sposób…

I. Scenariusz umiarkowanie optymistyczny - ADAPTACYJNE OCZEKIWANIA INFLACYJNE (ang. adaptative expectations) + WIARYGODNOŚĆ polityki państwa Ludzie sądzą, że w przyszłości sytuacja nie zmieni się, więc gdy obecne tempo inflacji maleje, STOPNIOWO maleje także przewidywana przyszła stopa inflacji. Ten spadek oczekiwań inflacyjnych powoduje spadek rzeczywistego tempa inflacji.

I. Scenariusz umiarkowanie optymistyczny - ADAPTACYJNE OCZEKIWANIA INFLACYJNE (ang. adaptative expectations) + WIARYGODNOŚĆ polityki państwa Ludzie sądzą, że w przyszłości sytuacja nie zmieni się, więc gdy obecne tempo inflacji maleje, STOPNIOWO maleje także przewidywana przyszła stopa inflacji. Ten spadek oczekiwań inflacyjnych powoduje spadek rzeczywistego tempa inflacji.

II. Scenariusz radykalnie optymistyczny – RACJONALNE OCZEKIWANIA INFLACYJNE (ang. rational expectations) + WIARYGODNOŚĆ polityki państwa Przewidując tempo inflacji, ludzie wykorzystują wszystkie dostępne informacje gospodarcze i niczym zawodowi ekonomiści przewidują jej zmiany, dostosowując się do nich NATYCHMIAST (a nie stopniowo).

II. Scenariusz radykalnie optymistyczny – RACJONALNE OCZEKIWANIA INFLACYJNE (ang. rational expectations) + WIARYGODNOŚĆ polityki państwa Przewidując tempo inflacji, ludzie wykorzystują wszystkie dostępne informacje gospodarcze i niczym zawodowi ekonomiści przewidują jej zmiany, dostosowując się do nich NATYCHMIAST (a nie stopniowo).

101 III. WARIANT PESYMISTYCZNY - BRAK WIARYGODNOŚCI polityki państwa

102 Akceptacji prowadzonej przez państwo polityki antyinflacyjnej sprzyja odpowiednia POLITYKA DOCHODOWA.

103 Akceptacji prowadzonej przez państwo polityki antyinflacyjnej sprzyja odpowiednia POLITYKA DOCHODOWA. Przykładem narzędzia wykorzystywanego w ramach polityki dochodowej jest opodatkowanie wzrostu wynagrodzeń ponad pewien próg. Zwiększa ono prawdopodobieństwo zgody pracowników na obniżanie tempa wzrostu płac i tym samym inflacji. Wszak zbyt duże podwyżki płac i tak będą zabierane przez państwo.

104 POLITYKA CELU INFLACYJNEGO alternatywą dla bezpośredniego sterowania podażą pieniądza. Bank centralny oglasza docelowe tempo inflacji na najbliższe 2 -3 lata, a następnie za pomocą operacji otwartego rynku typu REPO i REVERSE REPO (zob. zadanie 17 w rozdziale pt. RYNEK PIENIĄDZA), sterując stopą procentową, zmierza do osiągnięcia tego celu. (Podwyższa stopy procentowe, kiedy rzeczywista inflacja przewyższa cel inflacyjny i obniża je w odwrotnej sytuacji).

105 POLITYKA CELU INFLACYJNEGO alternatywą dla bezpośredniego sterowania podażą pieniądza. Bank centralny oglasza docelowe tempo inflacji na najbliższe 2 -3 lata, a następnie za pomocą operacji otwartego rynku typu REPO i REVERSE REPO (zob. zadanie 17 w rozdziale pt. RYNEK PIENIĄDZA), sterując stopą procentową, zmierza do osiągnięcia tego celu. (Podwyższa stopy procentowe, kiedy rzeczywista inflacja przewyższa cel inflacyjny i obniża je w odwrotnej sytuacji). POLITYKA CELU INFLACYJNEGO ma zaletę w postaci obliczalnosci.

106 Wielu ekonomistów uważa, że należy stosować przy tym STAŁE REGUŁY GRY, których przykładem jest REGUŁA TAYLORA (Przyczyną jest np. zakladana niekompetencja i uznaniowość polityków gospodarczych)

107 REGUŁA TAYLORA + ½ ½