1 STRATEJ YNTEM VE TEKNK STRATEJ Genel olarak

1 STRATEJİ, YÖNTEM VE TEKNİK

STRATEJİ Genel olarak; bir şeyi elde etmek için izlenen yol ya da amaca ulaşmak için geliştirilen bir planın uygulanmasıdır. • Eğitim açısından strateji; dersin hedeflerine ulaşmasını sağlayan; yöntem, teknik ve araçgereçlerin belirlenmesine yön veren yaklaşımdır. • 2

Yöntem • Öğretim yöntemi, öğrenciyi hedefe ulaştırmak için izlenen yoldur. • Yöntemle, belli öğretme teknikleri ve araçları kullanılarak öğretmen ve öğrenci etkinliklerinin bir plana göre düzenlenmesi ve yürütülmesi amaçlanır. 3

Teknik • Öğretim yöntemini gerçekleştirmede kullanılan yoldur. • Yöntemi uygulamaya koyma biçimi ya da sınıf içinde yapılan işlerin bütünüdür. • Aynı hedefi gerçekleştirmek üzere birçok tekniğin bütünlük oluşturacak şekilde arada sunulması yöntemi oluşturur. 4

• Stratejiler ÖĞRETMEN ÖĞRENCİ ÖĞRETİM STRATEJİLERİ ÖĞRENME STRATEJİLERİ ¡Sunuş yoluyla ¡Buluş yoluyla ¡Araştırma-inceleme yoluyla ¡Dikkat ¡Tekrar ¡Anlamlandırma ¡Yürütücü ¡Duyuşsal 5 Biliş

Sonuç olarak; Strateji Yöntem Teknik 6

Öğretim Stratejileri n. Sunuş yoluyla n. Buluş yoluyla n. Araştırma-inceleme yoluyla

Sunuş yoluyla öğretim stratejisi • Açıklayıcı, yorumlayıcı bir yaklaşımla kavram ve genellemelerin öğretildiği bir yoldur. • Etkinliklerin merkezinde “öğretmen” yer almaktadır. • Öğretmen bilgiyi sağlayan, ilke, genelleme ve kavramları sunan, açıklayıcı örnekler veren kişidir. 8

Sunuş yoluyla öğretim stratejisi • Bilgiler çok dikkatli bir şekilde düzenlenir. • Öğrenciler tarafından alınmaya hazır hale getirilir. • Öğretmen konuyu kendisi planlar ve sunar. 9

Sunuş yoluyla öğretim stratejisinin temel özellikleri; • Öğretmen ve öğrenciler arasında yoğun bir etkileşim, • Bol örnek verilmesi, • Grafik, resim, şema gibi görsel uyarıcıların kullanılması, • Genelden özele doğru (tümdengelim) bir sıra izlenmesi ve öğretimin adım ilerlemesi. 10

Sunuş yoluyla öğretim stratejisini planlama aşamaları • Hedef davranışlar (kazanımlar) belirlenir • İçerik belirlenir. • Örnekler hazırlanır.

Sunuş yoluyla öğretim stratejisinin uygulama aşamaları • • • Ön örgütleyiciler sunulur (hedeften haberdar etme, tanımlama, açıklama, örnek verme, şekille gösterme, kavram haritaları sunma vb. ) Kavram, ilke ya da bilgi birikimini açıklanır, ön öğrenmelerle ilişkilendirilir. Öğrenciler örnekler üretir, farklı düşünceler ortaya konur.

Hangi durumlarda Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisini Kullanalım? • İçeriğin çok fazla, zamanın kısıtlı ve sınıfların kalabalık olduğu durumlarda • Dersin giriş kısmında • Öğrencilerin ön bilgilerinin eksik olduğu durumlarda • Konuların örneklerle somutlaştırılmasında • İlke, olgu ve kavramların açıklanmasında

Buluş yoluyla öğretim stratejisi • Bruner tarafından geliştirilmiştir. Bruner’e göre; • Çocukların içinde • keşfetme merakı ve • öğrenme isteği vardır. • “Bilmek bir ürün değil süreçtir”

Buluş yoluyla öğretim stratejisi • Amacı; Öğrencilerin konunun yapısını keşfetmelerini sağlayacak problem durumlarını vererek öğrencinin bilişsel gelişimini sağlamaktır. • Yapı, bir konu hakkındaki fikirler, kavramlar ve bunların arasındaki ilişkilerdir. • Öğrencinin bu yapıyı öğrenmesi tümevarım yönteminin kullanılması ile sağlanmaktadır. •

Buluş yoluyla öğretim stratejisi • Amacı; Bu yöntemin kullanılmasında öğrencinin etkin olmasına önem verilir. • Bu amaçla öğretmenin görevi; • • bu yöntemin uygulanabileceği konuyu seçmek ve • öğrencilere buluş yapmalarına fırsat verecek şekilde öğretim ortamını düzenlemektir.

Buluş yoluyla öğretim stratejisi • Öğretmen, etkili geri bildirimler sunabilmeli, • öğrencileri motive edebilmeli, • konu ile ilgili bir çok örnek sağlamalıdır. • Öğretmen öğrenciye, zihinsel süreçlerinde rehberlik eden kişidir. •

Buluş yoluyla öğretim stratejisi Ders süreci 1) Öğretmenin örnekleri sunması 2) Öğrencilerin örnekleri betimlemesi 3) Öğretmenin ek örnekler vermesi 4) Öğrencilerin ek örnekleri betimlemesi ve öncekiler ile karşılaştırması 5) Öğrencilerin ek örnek ve örnek olmayan durumları sunması 6) Öğrencilerin zıt örnekleri karşılaştırmaları 7) Öğretmenin, öğrencilerin teşhis ettikleri özellikleri, ilişkileri veya ilkeleri vurgulaması 8) Öğrencilerin ilişkileri ve özellikleri ifade etmeleri ve tanımlamaları 9) Öğretmenin öğrencilerden ek örnekler istemesi (Yılmaz ve Sünbül, 2003, s. 92)

Araştırma-inceleme yoluyla öğretim stratejisi • Suchman tarafından geliştirilmiştir. Ona göre; Öğrenciler bir problem veya bilgiyi ilginç bulduklarında doğal olarak araştırmak isterler • Kendi düşünme stratejilerinin farkına varabilirler ve bunlar geliştirilebilir • Yeni stratejiler öğretilebilir veya var olanlar geliştirilebilir •

Araştırma-inceleme yoluyla öğretim stratejisi Bilimsel araştırma yöntemlerinin derslerde kullanılmasını sağlar • • • Problemin tanımlanması Hipotezlerin (Denencelerin) kurulması Verilerin toplanması Verilerin analizi ve hipotezlerin sınanması

Dersi İşlerken Hangi Sırayı İzleyelim? Dersin planlanması • Öğretmen tarafından problem durumunun sunulması (daha önce karşılan ya da öğretmen tarafından hazırlanan) Öğrencinin; • Problemin farkına varması • Problemin tanımlanması ve sınırlandırılması • Problemle ilgili veri toplanması (kaynak tarama) • Hipotezlerin oluşturulması • Problemin çözümü için veri toplanması ve analiz edilmesi • Hipotezlerin test edilmesi (hipotezler doğrulanıyorsa özetin yapılması ve sonuçların sınıfla paylaşılması, hipotezler doğrulanmıyorsa tekrar düzenlenmesi). •

ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ • Sınıfta uygulanacak kuralların bir listesidir. • Öğrencilerin hedeflere ulaşabilmeleri için kullanılan yollardır. 22

Yöntem seçimini etkileyen faktörler 1. Fiziksel imkanlar 2. İçeriğin özelliği 3. Öğrenci grubunun büyüklüğü ve özelliği 4. Öğrencinin gelişim özellikleri 5. Öğrencinin hazırbulunuşluk düzeyi 6. Zaman 7. Maliyet 8. Öğretmenin yönteme yatkınlığı 9. Öğrencide geliştirilmek istenen yetenekler 23

Öğretim Yöntemleri Çağdaş Eğitimde Yöntemler * Beş duyuya hitap eder. *Öğrenci merkezdedir. * Yaparak yaşayarak öğrenme söz konusudur. * Bilişsel alanın uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme basamaklarında uygulamalar yapılır. * Sınıfta iletişim çok yönlüdür. * Demokratik sınıf iklimi vardır. 24 Geleneksel Eğitimde Yöntemler * Ağırlıklı olarak işitme duyusuna hitap eder. * Öğretmen merkezdedir. * Öğretim sırasında ezber önemlidir. * Bilişsel alanın özellikle bilgi ve daha sonra kavrama basamaklarında uygulamalar yapılır. *Sınıfta iletişim tek yönlüdür

Anlatım • Öğretmenlerin sıklıkla kullandığı, öğretmen merkezli, işiterek öğrenme temelli, sunuş yoluyla öğretim stratejisinde çoğunlukla tercih edilen yöntemdir. • Tüm derslerde anlatım yöntemi kullanılabilir. • Özellikle bilişsel alanın bilgi basamağındaki davranışların kazandırılmasında etkilidir. 25

Ne zaman kullanalım? • Dersin giriş bölümünde • Öğrencilerin derse ilgisini çekmek için • Dersi özetlemede • Zaman kısıtlı ise • Sınıf kalabalıksa • Konu sayısı çoksa • İçerikte soyut kavramların sayısı fazla ise 26

Dersi İşlerken Hangi Sırayı İzleyelim? • Öğretmen öğrencilerin dikkatini çekecek bir giriş yapar. • İçerik organize bir şekilde öğrencilere sunulur. • İçerikteki konuların ana hatlarıyla ilişkiler gösterilerek özetlenir. 27

Anlatım 28 Yararları Sınırlılıkları *Öğrencilerin not alma ve dinleme becerileri gelişir *İstenilen hızda ders işlenir. Soyut kavramların öğretiminde etkilidir. *Zaman ve maliyet bakımından ekonomiktir. *Öğrenciler organize görüş kazanır. *Öğrenciler pasiftir. *Öğrenmenin kalıcılığı düşüktür. Kalıcılığın arttırılması için bol tekrar gerekir. *Üst düzey davranışlar kazandırılamaz. *Duyuşsal alanı olumsuz etkiler.

Tartışma • Tartışma, öğrencilerin bir konuyu kavraması, iyi anlayamadıkları noktaların açıklığa kavuşturulması ve öğrenilenlerin pekiştirilmesi amacıyla küçük grup veya büyük gruplarla gerçekleştirilen, öğrencilerin karşılıklı konuşmasına, birbirlerini dinlemesine ve eleştirmesine dayanan bir yöntemdir. 29

Tartışma • Buluş yoluyla öğretim stratejisi için ve bilişsel alanın kavrama basamağındaki davranışlar için çok uygundur. Öğretmen-öğrenci ve öğrenci etkileşimi vardır. Tartışma belli hedeflere yönelik hazırlanmalı ve kendi içinde sistemli olmalıdır. 30

Ne zaman kullanalım? • İyi anlaşılamayan yerlerin açıklığa kavuşturulmasında • Konuların pekiştirilmesinde • Öğrencilerin neleri bildiğini kontrol edilmesinde • Demokratik tutum kazandırılmasında • Eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesinde • Farklı görüşlere saygı göstermenin geliştirilmesinde 31

Tartışma Yararları *Sözel beceriler gelişir (dinleme, konuşma, soru sorma vb. ). *Demokratik tutum kazanılır. *Duyuşsal davranışlar kazanılır (hoşgörü, empati vb. ) *Öğrenci problemin farklı çözüm yollarını fark eder. *Öğrenciye arkadaşlarının deneyimlerinden yararlanma fırsatı sunar. 32 Sınırlılıkları *Fazla zamana ihtiyaç duyulur. *Kalabalık sınıflarda etkili olmayabilir. *İlköğretimin ilk yıllarında kullanmak doğru değildir. *Tartışmayı hedeften saptırmamak zordur. *Bütün öğrenciler tartışmaya katılmak istemeyebilir. *Her ders için uygun değildir. *Öğrenci yeterli hazırlık yapmazsa tartışma hedefine ulaşmaz.

Tartışma - Münazara • Tartışılacak konu belirlenir. • Konu ile zıt görüşleri savunacak iki grup belirlenir ( Eğitimde fiziksel şiddet olmalıdır/olmamalıdır). • Öğrenciler gruplara tesadüfi atanır. • Gruplar hazırlık yapar. • İzleyiciler karşısında birbirlerinin fikirlerini çürütmeye çalışırlar. • Uzmanlardan oluşan jüri kazananı belirler. • Bir düşünceyi savunabilme ve farklı fikirlere hoşgörülü olabilme becerilerini geliştirir. 33

Tartışma - Seminer • Çoğunlukla lisansüstü eğitimde kullanılır. • Belli bir konuda araştırma yapmış ya da detaylı bilgilere sahip bir kişinin izleyicilerle bilgilerini paylaşmasıdır. • Kişi sunumunu bitirince izleyicilerin katılımı ile tartışma yapılır. 34

Tartışma - Çember Gruptaki öğrenci sayısı 10 -15 kişi olmalıdır. • Öğrenciler çember şeklinde otururlar (herkes birbirini görür). • Tartışmayı yönetecek lider ve konuşulanları not edecek sekreter belirlenir. • Sorular tek bütün öğrencilere sorulur (sorular önceden hazırlanmış olmalıdır). • Soruları cevaplamaları için her öğrenciye 1 -2 dakika süre verilir. • Cevaplar sekreter tarafından not edilir. • Sorular bitince önemli noktalar özetlenir. • 35

Tartışma – Fikir Taraması • Dersin giriş aşamasında ya da gelişme kısmında öğrenciler sıkılmaya başladıklarında kullanılan derse hareket getiren bir tekniktir. • Gruplar 4 -9 kişiden oluşur. • Gruplara tartışmaları için 5 -10 dakika süre verilir. • Amaç herhangi bir soruna değişik çözümler getirmektir. 36

Tartışma – Vızıltı Grupları • Öğrencilerin belli bir konuda daha önceden belirlenen süre içerisinde fikir üretmeleri ve bu fikirleri diğer grupları açıklamaları temeline dayanır. • Vızıltı 22 (grup iki kişiden oluşur ve grup üyelerinin iki dakikalık konuşma süresi vardır), Vızıltı 55 (grup beş kişiden oluşur ve grup üyelerinin beş dakikalık konuşma süresi vardır 37

Örnek Olay Örnek olay yöntemi gerçek hayatta yaşanmış ya da yaşanması muhtemel bir problem durumunun sınıf ortamına getirilerek çözüm yollarının bulunması işidir. Çoğunlukla buluş yoluyla öğretim stratejisinde tercih edilen bir yöntemdir. İyi hazırlanmış örnek olaylar öğrencilerin derse yönelik dikkatini arttırır. Öğrencilerin derslerde öğrendikleri bilgileri uygulamaları için şans verir.

Örnek Olay • Öğretmen örnek olayı sınıfa sunar (genellikle yazılı olarak) • Öğrenciler örnek olayı inceler. • Anlaşılmayan noktalar öğretmene sorulur. • Öğretmen soruları cevaplar. • Öğretmen öğrencilere yönlendirici sorular sorar. • Öğrenciler çözüm önerileri geliştirirler. • Çözüm önerilerinden istediklerini seçerek örnek olayı tekrar düzenlerler. 39

Örnek Olay Yararları *Öğrenciler öğrenme sürecine aktif olarak katılırlar. *Öğrencilerin eleştirel düşünme, fikir üretme, problem çözme gibi üst düzey becerileri gelişir. *Öğrencilerin sözel iletişim becerileri gelişir. *Öğrenciler farklı kaynaklardan bilgi edinme yollarını kazanırlar. *Öğrencileri gerçek hayata hazırlar. 40 Sınırlılıkları *Kalabalık sınıflarda değerlendirme yapmak güçleşir. *Hedef davranışları gerçekleştirmeye yönelik örnek olay bulmak zordur. *Uzun zaman alır. *Öğretmenin iyi hazırlanması gerekir. *Tartışma kültürü gelişmemiş sınıflarda uygulanması zordur. *Öğrencilerde örnek olayla ilgili yeterli bilgi yoksa verimli olamazlar.

Problem Çözme • Gerçek yaşamdan alınmış problemlerin çözümü için öğrencilerin aktif olarak çalışarak bir sonuca varmaları sürecine problem çözme yöntemi denir. Çoğunlukla araştırma-inceleme yoluyla öğretim stratejisinde tercih edilen bir yöntemdir. Bilişsel alanın uygulama basamağındaki davranışların kazandırılmasında çok etkilidir. Analiz ve sentez basamaklarının geliştirilmesi içinde kullanılabilir. Üst düzey düşünme becerilerini (eleştirel düşünme, yansıtıcı düşünme ve yaratıcı düşünme gibi) geliştirir. 41

• Problem Çözme Basamakları 1. Problemi hissetme, farkına varma 2. Problemi tanımlama ve sınırlandırma 3. Problemle ilgili bilgi toplama (kaynak tarama) 4. Problemin çözümü için hipotezler (denenceler) kurma 5. Veri toplama (istatistiksel) 6. Hipotezleri (denenceleri) test etme, kabul veya ret etme 7. Çözüme ulaşma ve değerlendirme 42

Dersi İşlerken Hangi Sırayı İzleyelim? • Öğrencilerin ihtiyaçlarına uygun gerçek hayattan bir problem durumu seçilir. • Öğrencilerin problemi çözmesi için öğretmen rehberlik eder. • Öğrenciler problemin farkına varır ve tanımlarlar. • Problemin çözümü için çalışmalar yapılır (bireysel ya da grup). • Sonunda ulaşılan çözümler değerlendirilir. 43

Problem Çözme Yararları *Öğrenciler bilimsel yöntemi kullanmayı öğrenirler. *Öğrenciler kuramsal bilgiyi uygulamayı öğrenirler. *Öğrenmelerdeki kalıcılığı artırır. *Öğrencilerin iletişim becerileri gelişir. *Öğrenciler takım çalışmasını öğrenirler. *Öğrencilerde derse yönelik güdüyü artırır. *Eleştirel düşünme, yansıtıcı düşünme ve yaratıcı düşünme gibi üst düzey düşünme becerilerini kazandırır. 44 Sınırlılıkları *Öğrenciler konu ile ilgili temel kavramları bilmiyorsa kullanılamaz. *Problemin tanımlanması zor olabilir. *Zaman ve maliyet açısından ekonomik olmayabilir. *Problemin çözümü için ihtiyaç duyulan materyallere ulaşılamayabilir. *Kalabalık sınıflarda uygulanması zor olabilir. *Her derste uygulanamaz. *Öğrencinin güdü düzeyi üst konumda tutulamazsa uygulanması zorlaşır. *Değerlendirme yapmak zordur.

Gösterip Yaptırma • Herhangi bir beceriyi kazandırmak istediğimizde en çok işe yarayan yol o becerinin nasıl yapılacağının önce öğretmen tarafından yapılması daha sonra da öğrencilere yaptırılmasıdır. Mesleki beceri kazandırmada, bir aracın kullanımını öğrenmede, beden eğitimi, güzel yazı çalışmaları gibi etkinliklerin gerçekleştirilmesinde gösterip yaptırma yöntemi çok etkilidir. 45

Dersi İşlerken Hangi Sırayı İzleyelim? • Çok iyi planlama yapılır. • Gösteri için gerekli önlemler alınır. • Kazandırılmak istenen davranış tüm sınıfın önünde öğretmen tarafından gösterilir. • Gösteri sırasında öğretmen aşama (her aşama öğrencilerin not alabileceği bir hızda gerçekleşir) açıklamalar yapar ve her aşama sonunda öğrencilere soru sorması için izin verir. 46

Dersi İşlerken Hangi Sırayı İzleyelim? • Gerekirse aşamalar tekrar edilir. • Her öğrenci gösterilen davranışı yapar. • Bu sırada öğretmen dönüt-düzeltmeler verir. • Bütün öğrencilerin davranışı doğru yapması sağlanıncaya kadar zaman verilir. 47

Gösterip Yaptırma Yararları *Öğrenmeler daha kalıcıdır (yaparak yaşayarak öğrenme) *Psikomotor becerilerin öğretiminde etkilidir. *Çok sayıda duyu organına aynı anda hitap edilebilir. 48 Sınırlılıkları *Plan iyi yapılmazsa zaman kaybına neden olur. *Etkili dönüt-düzeltme verilmezse iş taklitten öteye geçemez. *Kalabalık sınıflarda uygulama güçleşir. *Ne yapılacağı iyi açıklanamazsa öğrenciler başarılı olamaz.

İşbirlikli Öğrenme • İşbirlikli öğrenme en basit anlamıyla, öğrencilerin ortak bir amaç doğrultusunda küçük gruplar halinde birbirinin öğrenmesine yardım ederek çalışmalarıdır (Açıkgöz, 1992). • Tüm öğrenme grupları işbirlikli öğrenme değildir. Herhangi bir grubun işbirlikli öğrenme grubu olabilmesi için bazı özelliklere sahip olması gerekmektedir. 49

İşbirlikli Öğrenme Gruplarının Özellikleri Olumlu bağımlılık Grup ödülü Bireysel değerlendirilebilirlik Yüz yüze etkileşim Sosyal beceriler Grup sürecinin değerlendirilmesi Eşit başarı fırsatı 50 Gruptaki öğrencilerin ancak birlikte çalışırlarsa başarılı olacaklarına inanmalarıdır. Gruptaki öğrenciler ancak grup başarılı olursa başarılı sayılırlar. Grubun başarılı olabilmesi için grupta yer alan bütün bireylerin başarılı olmasıdır. Gruptaki öğrencilerin birlikte çalışırken birbirlerini özendirmeleridir. Gruptaki öğrencilerin birbirleriyle iyi ilişkilerde bulunabilmeleridir Gruptaki öğrencilerin etkinlik sonunda birlikte çalışma sürecinde yaptıkları değerlendirmeleridir. Üyelerin gruba girmeden önceki başarıları ve gruba girdikten sonraki başarılarının karşılaştırılmasıdır.

İşbirlikli Öğrenme Yararları Öğrencilerim hem bilişsel hem de duyuşsal yönleri gelişir. Öğrencileri sosyalleştirir. Öğrencilerin derse katılımı artar. Öğretmen öğrenme eksikliklerine anında müdahale edebilir. Grup içinde herkesin öğrenmesi sağlanır. Uygulamada çok fazla materyale ihtiyaç yoktur. Maliyet çok düşüktür. 51 Sınırlılıkları Karmaşık konuların öğrenilmesinde yetersiz kalabilir. Çalışmaları değerlendirmek zordur. Çalışma tek bir kişi üzerine kalabilir. İyi planlama yapılmazsa küme çalışmasına dönüşür.

Hedef-Strateji-Yöntem İlişkisi Hedef Basamağı Strateji Yöntem Bilgi Sunuş Anlatma Kavrama Buluş Tartışma Örnek Olay Uygulama Analiz Sentez Değerlendirme Araştırma-İnceleme Problem Çözme İşbirlikli Öğrenme

Teşekkürler Dr. Vesile Demirtaş Dr. A. Murat Ellez Dr. Hale Sucuoğlu Buca Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalı