1 Sosyal Antropoloji 6 hafta Toplumsal Cinsiyet ve

1 Sosyal Antropoloji 6. hafta Toplumsal Cinsiyet ve Yaş

2 Toplumsal farklılaşma

3 “İlkel” toplumun eşitlikçi kökeni İnsan toplum “ilk başta” sosyal ve siyasal açıdan eşit miydi?

4 “Sosyal farklılaşma ve eşitsizlik insan toplumunun evrensel olgudur” Örneğin, Marx ve Engels’e göre evrensel temel toplumsal farklılaşma; 1. Yaşlı ve genç 2. Erkek ve kadın 3. ‘Biz’ ve ‘onlar’

5 Toplumlar ve farklılaşma • Avcı-toplayıcı toplumlar ▫ M. Ö. 50, 000’den günümüze; artık yok olmak üzere. . . ▫ Üretim biçimi: Avcılık, balıkçılık, yenebilir bitkilerin toplanması ▫ Yaş ve cinsiyete dayalı farklılaşma ve eşitsizlikler • Tarım ve Pastoral toplumları ▫ M. Ö. 12, 000 den günümüze; bugün artık daha büyük devletlerin parçasıdırlar ▫ Üretim biçimi: Avcılık ve toplayıcılıkla desteklenen tarım; Hayvancılık ▫ + şef, dini lider ve halk gibi siyasi statüne dayalı eşitsizlikler • Sanayileşmemiş geleneksel uygarlıklar ▫ M. Ö. 6000’den 19. yüzyıla kadar ▫ Üretim biçimi: Daha yüksek teknoloji ile daha verimli tarım, ticaret ve tarım dışı üretimi ▫ + derin siyasi, hukuki ve sosyo-ekonomik eşitsizlikler (örneğin, aristokratik toprak sahibi ve serf) • Sanayı toplum ▫ 18. yy sonundan günümüze ▫ Üretim biçimi: Kapitalist sanayi ve tarımsal üretim ▫ + derin sosyo-ekonomik eşitsizlikler (kapitalist ve emekçi; üst sınıf, orta sınıf ve alt sınıf)

6 Toplumsal cinsiyet

7 Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet • Cins(iyet) (sex): kadın ve erkek arasında belirli biyolojik (kromozomlara göre) farklılıklar • Toplumsal cinsiyet (gender): toplumsal ve kültürel olarak inşa edilmiş kadın ve erkek arasında (asimetrik) farklılıklar; kadın ve erkek ilişkisel şekilde tanımlanır

8 “Doğal” erkek bedeni, kadın bedeni? http: //thesocietypages. org/socimages/2014/06/04/are-you-working-hard-enough-to-achieve-your-natural-body/

9 Daha kadınsı, daha erkeksi. . .

10 Daha kadınsı, daha erkeksi. . . ?

11 Sorun ne? r e le p i t o a y a te d m ı r y ı Cin et y i s e l a y da a i l i ik ye i s Cin ü ğ lü n ü t s Er ü k ke er t s lı

12 Cinsiyete dayalı ayırım: biyolojik mi? kültürel/ideolojik mi? Erkek: Kadın: : Kültür: Doğa ? ? (Sherry Ortner, 1974) kadın Üreme güçler (doğa ve kültür arasında muğlak ve tehlikeli olayı) ↓ DOĞAya yakın ↓ Vahşi, kontrol edilmeyen, tehlikeli, kontrol edilmesi gereken ↓ ‘Başit’ işler, az sorumluluk - domestik ↕ Kadınların toplumsal rolleri Çocuklar eğitme Kültür, geleneği devam ettirme İffet, namus. . . erkek Üretim, siyaset, dini faaliyetler ↓ KÜLTÜRlü (medeni) ↓ Akıl, medeniyeti temsil eden, ‘doğa’yı, ötekini kontrol eden ↓ Karmaşık işler, yönetim (siyasi ve/veya dini makamlar) - kamusal ↕ Erkeklerin biyolojik yapı “Doğal”, kontrol edilmez (sorumluluk olmayan) cinsel arzu

13 Hem kişisel kimlik hemde toplumsal farklılaşmanın temel unsur olarak toplumsal cinsiyet 1970 ler sonrası toplumsal cinsiyet çalışmalar ▫ Cinsiyetin doğal düzenden cinsiyetin toplumsal düzene ▫ Kadınların toplumsal konumudan kadın-erkek ilişkisinin kültürel farklılıklar ▫ ‘Cinsiyet nedir? ’ sorusundan ‘erkeksilik ve kadınsılık nasıl inşa ediliyor’ sorusuna ▫ Kadınların güçsüzlüğüden gayri resmi güçlerine. . .

14 Cinsiyete dayalı iş bölümü Hipotez: Kadınların topluma ekonomik katkılar büyüdükçe onların toplumsal ve siyasi statüsü ve katılımı da artar. ?

15 Ester Boserup (1970) Ekonomik Kalkınmada Kadınların Rolü Afrika topluluklarda emek yoğun insan gücü kullanan tarımdan yeni teknoloji kullanan modern tarıma geçiş ile beraber üretimde ve siyasette kadınların katılımı azalmıştır.

16 Sanlar Kalahari Çölü’nde yaşayan avcı-toplayıcı toplum Richard B. Lee, Kanadalı antropolog – Bantulu tercüman ile Sanlarla görüsüme yapıyor

17 • San topluluğunda diğer avcı-toplayıcı topluluklar gibi avlama erkeklerin, toplama da kadınların işidir. • San topluluğunda insanların beslendikleri kaynakların üçte ikisinin toplanmayla elde ediliyor. • Ancak, Sanlar kendi topluluğu avcı toplum olarak tanımlar ve avcılığa sembolik önem verir.

18 Mundurucular Amazon yağmur ormanda bahçecilikle geçinen yerel halkı Murphy, Yolanda ve Richard Murphy 1985 Ormanın Kadınları

19 • Mundurcu topluluğunda toprak zeminin hazırlamak ve avlama erkeklerin işidir. • Sebze yetiştirmek, otları ayıklamak ve ürünler toplamak kadınların işidir. • Meyve ve yemiş toplama ve balık tutma kadınlar ve erkeklerin beraber yaptığı işlerdir. • Bahçecilik diğer faaliyetlerden daha uğraş gerektirir ve beslenme açısından diğer faaliyetlerden daha önemlidir. • Ancak, avlamanın dini ve ahlaki önemi ritüellerde vurgulanır ve Mundurcular avlamayı en önemli prestijli iş olarak görürler.

20 İktidar “ekonomik katkı”na mı dayanıyor? • • • Bahçe işlerinin ekonomik katkısı yok mudur? Toplayıcılığın ekonomik katkısı yok mudur? Ev işinin ekonomik katkısı yok mudur? Çocuk bakımının ekonomik katkısı yok mudur? Hayvan bakımı, çapalama, odun toplama, el işleri satma, dükkanı bakma. . . sadece “yardım” mı? Kadın emeğinin görünmezliği

21 Ne kadar erkek hakimiyeti, ne kadar kadının itaatı? Chewonglar – Malezya’da yaşayan cinsiyet eşitliği yüksekliğinden bilinen bir etnik grup Hopiler – Kuzey Amerika kıtasında yaşayan anasoylu ve cinsiyet eşitliği yüksekliğinden sıkca atıfta bulunan toplum

22 Yaş

23 • Bir toplumsal farklılaşma ilkesi olarak yaş hem biyolojik hem de toplumsal olgudur. • Ancak, yaşamaları evrensel olgu değildir. • Gerontokrasi sanayi öncesi toplumlarda oldukça yaygın yönetim biçimiyken toplumsal değişimin hızlandığı, kazanılan statün daha önemli olduğu modern toplumda gerontokrasi çok az görünen yönetim ilkesidir – neden? ?

24 Cinsiyete dayalı yaşlanma Toplumsallaşma • Toplumun bir üye olmak -“tam” insan olma • Cinsiyet dışı çocukluğundan birer kadın ve erkek olmak Olgunlaşma süreci toplumsal cinsiyete dayalı olarak gerçekleşir; yetişkin olmak cinsiyetlendirilmiş kişi olmak demektir

25 Geçiş ritüeli (initiation) • Üyeliği kabul töreni → “Tam” (toplumsal-kültürel anlamda) insan olma • Yeni statü (yeni yükümlülükler, yeni haklar) verilme • Kamusal ve görünür (törenler, dövme, sünnet vb. ) • Victor Turner’ya göre geçiş ritüelleri üç aşamadan oluşur – ayrılma, geçişken, yeniden bütünleşme Victor Turner, Britanyalı antropolog Geçiş ritüeline (sünnet töreni) katılan Ndembu çocuklar (Zambia)

26 Kagurular Tanzanya’nın orta bölgede yaşayan anasoylu bir etnik grubu Ayrılma: On ve on iki yaş arası erkek çocuklar köylerden alınarak çıplak ve tıraş edilmiş bir halde çalılık bir araziye götürülürler, sünnet edilirler ve Kaguru dünya görüşünü barındıran şarkıları, mitleri ve sırlar öğretilirler Geçişken: Bir süre çalılık arazindeki kampta tutulur ve çeşitli ‘sınav’ altına tutulur Yeniden bütünleşme: Köylerine geri götürülürler ve yeni ismiler verilirler Akran gurubu dayanışma (Toplumun soy grubuna dayalı bölünmüşlüğünü dengeler) Toplumsal entegrasyon Thomas O. Beidelman 1970 Batı Afrika’nın Anasoylu Halkı