1 SES BLGSYLE LGL YAZIM KURALARI Herhangi bir

1. SES BİLGİSİYLE İLGİLİ YAZIM KURALARI Herhangi bir sözcükte, ses bilgisi kurallarının uygulanmaması yazım yanlışına sebeb olur. a) Ünlü daralmasıyla ilgili kuralın uygulanmaması ya da yanlış sözcükte uygulanması yazım yanlışına neden olur. örnek: Hiç okuyan ile okumıyan bir olur mu? okumayan Ödevini yapmıyanlara ceza verilecek. yapmayanlara b) Ünsüz benzeşmesi ve ünsüz yumuşaması kurallarının uygulanmaması ya da yanlış sözcükte uygulanması yazım yanlışına sebeb olur. örnek: Zonguldağ’a gitmek için yola çıktılar. Zonguldak’a Bu fani dünyada hiç umutum kalmadı. umudum Kitapcıya uğramadan eve gitmezdi. kitapçı c) Ses düşmesi veya ses türemesiyle ilgili kuralların uygulanmaması yazım yanlışına neden olur. örnek: Onun fikirine bende katılıyorum. fikrine Önerilen teklifleri bir ret etti. reddetti

ÖRNEK SORU: 1 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Günlerdir aynı konunun tartışılması sabrını taşırdı. B) Bu konuda onun da fikrini almak istedi. C)Törende çok mutlu olmuş, göğüsü kabarmış. D)Ona bir armağan vererek gönlünü almaya çalıştı. E)Çok sinirlenmiş ağzına geleni söylemişti. (1999 -ÖSS)

ÇÖZÜM: C seçeneğindeki ‘göğüs’ sözcüğünün yazımı yanlıştır. Çünkü ‘göğüs’ sözcüğü ünlüyle başlayan bir ek aldığında orta hecedeki ünlünün düşmesi gerekirdi. Doğru yazımı ‘göğsü’ olmalıydı. CEVAP C

2. BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER 1. Cümleler büyük harfle başlar. Sayı ile başlayan cümlelerde sayıdan sonra gelen sözcük küçük harfle başlar. örnek: Her gün mutlaka olumlu bir şey söyleyin. 2002 yılında öğretmenliğe başladım. <<<<<<<<<<<<< NOT >>>>>>>>>>>> Alınlı sözlerde tırnak içine alınan cümleler de büyük harfle başlar: Andre Gide bir yazısında şöyle der: ‘Sanatçının konusu insandır. ’ Çocuk annesine: ‘Anne, benim uykum geldi !’ dedi. 2. Dizeler büyük harfle başlar. örnek: Seni hatırlarım, sulara günün Şavkı vurunca Seni hatırlarım, dalgalara ay Işık verince.

3. İki nokta (: ), soru işareti(? ), ünlem(!), ve üç nokta (…)’ dan sonra gelen, cümle niteliği taşıyan sözler veya söz grupları büyük harfle başlar. örnek: Babam, kardeşime: ‘hemen gel’ demişti. Canan mı geldi? Bana neden haber vermediniz? Aferin! Bundan böyle kimseyle kavga etme. <<<<<<<<<< NOT > >>>>>>>>>>> İki noktadan sonra gelen ifade cümle özelliği taşımıyaosa sözcük küçük harfle başlar: Masanın üstünde neler yoktur ki: bozuk bir saat, kalem, kitap… 4. Özel adlar soyadlarrı büyük harfle başlar: a)Kişi adları ve soyadları büyük harfle başlar: örnek: Haluk levent’in yeni kaseti piyasaya çıkmış.

b) Özel ada bağlı olan unvanlar ve meslek adları büyük harfle başlar. örnek: Geçen gün Doktor Mustafa Bey’i gördüm. Cemile hanım benim matematik öğretmenimdi. Arkadaşlar ona Deli Osman diyorlardı. c) Mektup ve resmi yazışmalarda hitap sözcükleri büyük harfle başlar. örnek: Canım arkadaşım, Sayın Bakan, d)Hayvanlara verilen adlar büyük harfle başlar. örnek: Kafesteki Maviş durmadan ötüyordu. Onun kedisi Pamuk çok şişmandı. e) Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar örnek: Kısa bir sürede Fransızcayı öğrenmiş. İki öğrenci kendi arasında Kazakça konuşuyordu. f) Yer adları (sokak, cadde, semt, köy, ilçe, il, bölge, ülke, kıt’a…) büyük harfle başlar. örnek: Bu yıl tatil için Bodrum’a gideceğiz. Tahsin, Demirlibahçe mahallesi’nde oturuyor.

7. Millet ve boy adları büyük harfle başlar. örnek: Türk, İngiliz, Arap, İspanyol… 8. Dini ve mitolojik adlar büyük harfle başlar. örnek: Asya kıtasının büyük bir kısmını Müslümanlar oluşturur. Batı Avrupa’da Katolikler, Hristiyanlara göre fazladır. 9. Gazete, dergi, kitap adları büyük harfle başlar. örnek: Bugün Hece dergisine abone oldum. Yarına kadar ‘çalıkuşu’ romanının özeti çıkarılacak. <<<<<<<<<< NOT >>>>>>>>>>>> Özel ada dahil olmayan gazete, dergi vb. sözler büyük harfle başlamaz Hürriyet gazetesi, Türk Edebiyatı dergisi 10. Yön adları, özel isimden önce gelmişse büyük, sonra gelmişse küçük harfe başlar. örnek: Bu hafta sonu Batı Karadeniz’i gezeceğiz. Bu hafta sonu Karadeniz’in batısını gezeceğiz.

ÖRNEK SORU: 2 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük harflerin kullanımı ile ilgili bir yazım(imla) yanlışı vardır? A) Karayel kuzeybatıdan eser. B) Doğu Anadolu’da kara iklimi ekilidir. C) Türkiye’nin Güneyi genellikle yağışlıdır. D) Amerika’nın kuzey komşusu Kanada’dır. E) Arjantin, bir Güney Amerika ülkesidir.

ÇÖZÜM: Yön bildiren adlar, özel addan önce kullanılmışsa küçük harfle başlar. ‘Güney Amerika, Batı Anadolu, Kuzey Afrika’ gibi. C seçeneğinde yön adı özel isimden sonra geldiği halde büyük harfle başlamış, yazım yanlışı yapılmıştır. Doğrusu ‘Türkiye’nin güneyi’ olmalıdır. CEVAP C

11. Milli ve dini bayramlar büyük harfle yazılır. örnek: Cumhuriyet Bayramı 30 Ağustos Zafer Bayramı Ramazan Bayramı 12. saray, köşk, han, kale, köprü…adları büyük harfle başlar. örnek: Azak Kalesi’ni yarın gezeceğiz. Mostar Köprüsü’nün ayrı bir güzelliği var. 13. Kurum, kuruluş adları büyük harfle başlar. örnek: Türk Dil Kurumu’nu ziyaret ettik. Ben gazi Üniversitesi mezunuyum. 14. Gezegen adları büyük harfle başlar; ancak güneş, dünya, ay sözcükleri coğrafi terim olarak kullanılıyorsa büyük harfle; bunun dışındaki kullanımlarında küçük harfle başlar. örnek: Ay Dünya’nın tek uydusudur. Sınavı kazanınca dünyalar benim oldu. En büyük gezegen Jüpiter’dir.

3. ‘DE’ NİN YAZIMI Dilimizde iki ‘de’ vardır: a)Durum (hal) eki olan ‘-de’ Durum eki olan ‘-de’ eklendiği sözcüğe bitişik yazılır. Ünsüz benzeşmesi kuralına uyar(-ta, -te olur). örnek: Bu kitapta anlatılanlar yaşanmış olaylardır. Sanatçı, öykülerinde kırsal alanda yaşayan kişileri konu edinmiş. Sözde bugün bizimle geziye katılacaktı. b)Bağlaç olan ‘de’ ayrı bir sözcük olduğu için kendinden önceki ve sonraki sözcükten ayrı yazılır. örnek: Bu kitap da okuduğum kitabın bir benzeridir. Sizinle de görüşmek istediğini söyledi. Konuşsan da konuşmasan da bir anlamım yok. Bağlaç durumunda olan ‘da, de’ nin ‘te, ta’ şekli yoktur. ‘Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var’ diyordu Hasan. de (yanlış)

ÖRNEK SORU: 3 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Nasıl oldu da beni hatırlayamadı, bir türlü anlayamadım. B) O kadar çok çalıştı ki havanın karardığını fark edemedi. C)Bugün sinemaya gidelim, yarında size gideriz. D)Yarınki toplantıya kimlerin katılacağı belli değil henüz. E)Geçmişte yaşanan tatsızlıkların unutulmasını istiyorduk artık. (2001 -ÖSS)

ÇÖZÜM: A, B, C ve D seçeneklerinde ‘ki’ ve ‘de’ nin olduğunu görüyoruz. Bağlaç olan ‘de’ ve ‘ki’ ayrı yazılır. C seçeneğindeki ‘da’, (yarında) bağlaç olmasına rağmen bitişik yazılmıştır, yazımı yanlıştır. CEVAP C

4. ‘Kİ’ NİN YAZIMI Türkçede üç farklı ‘ki’ vardır. a)Bağlaç olan ‘ki’ b)İlgi zamiri olan ‘-ki’ c)Sıfat yapım eki olan ‘-ki’ a)Bağlaç olan ‘ki’: Bağlaç olan ‘ki’ kendinden önceki sözcükten ayrı yazılır. Çoğunlukla cümleleri birbirine bağlar. Bazen de bir sözcüğü cümleye bağladığı görülür. örnek: Anladık ki bu çocuk zeki olacak. Sessiz ol ki anlatılanları duyalım. Gel gör ki o da senin gibi düşünüyor. <<<<<<<<<< NOT >>>>>>>>>>>>>> Bazı sözcüklerde ‘ki’ bağlacı kalıplaştığı için bitişik yazılır. Bu ‘ki’ lerin ayrı yazımı, yazım yanlışlığına sebep olur. Sanki, belki, çünkü, mademki, halbuki, meğerki, oysaki

b)İlgi zamiri olan ‘-ki’ İlgi zamiri olan ‘ki’ ek olduğu için kendinden önceki sözcükle bitişik yazılır. Bir ismin yerini tutar. Her zaman ilgi eki olan ‘-ın/-in, -ım/-im’den sonra gelir. örnek: Sizin çocuğunuz çok sessiz, bizimki ise yaramaz. >Bu cümlede ilgi zamiri olan -ki ‘çocuk’ sözcüğünün yerine kullanılmıştır Cemile’nin konuşması seninkine göre çok güzeldi. >Bu cümlede ilgi zamiri olan -ki ‘konuşma’ sözcüğü yerine kullanılmıştır. Benim arkadaşlarımı değil, sizinkileri uyarmışlar. > Bu cümlede ilgi zamiri olan -ki ‘arkadaşlar’ sözcüğünün yerine kullanılmıştır. c)Sıfat yapım eki olan ‘-ki’ ek olduğu için kendinden önceki sözcükle bitişik yazılır. Eklendiği sözcüğü, kendinden sonra gelen ismi sıfat yapar. örnek: Akşamki maçta iyi mücadele edemedik. Bugün okuldaki şenliklere katıldık. Yarınki toplantıya kimler katılacak.

ÖRNEK SORU: 4 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ‘ki’ nin yazımı yanlıştır? A)Çok çalışmalısınki sınavı kazanasın. B)Sokaktaki çocuklar top oynuyorlardı. , C)İşlerini bitirmedi ki erken çıkalım. D)Yarın bahçedeki çiçekleri sulayacağız. , E)Belki o da bize katılacak.

ÇÖZÜM: A seçeneğinde kullanılan ‘ki’ bağlaçtır ve ayrı yazılır. ‘çalışmalısın ki’ sözü, ‘çalışmalısın ki’ şeklinde olmalıdır. CEVAP A

5. ‘Mİ’ SORU EDATININ YAZIMI Soru edatı olan ‘mi’ kendinden önceki sözcükten her zaman ayrı yazılır. Bu edattan sonra gelen ekler ise bu sözcüğe bitişik yazılır. Cümleye soru, zaman ve pekiştirme anlamları katar. örnek: Şu tepeyi aştık mı, istediğimiz yere ulaşırız. Güzel mi güzel bir yüzü vardı küçük çocuğun. Siz buralara daha önce geldiniz mi? Konuştuklarınızı bana da anlatır mısınız? <<<<<<<<<<< NOT >>>>>>>>>>>> Mi soru edatı, ünlü daralmasına uğrayan ‘-ma, -me’ olumsuzluk ekiyle karıştırılmamalıdır. Olumsuzluk eki daralsa dahi kendinden önceki sözcükle bitişik yazılır. Bizimle artık gelmek iste miyormuş. Siz, onunla görüş müyormusunuz? Bu cümlelerde olumsuzluk eki olan ‘-ma, -me’ ayrı yazıldığı için yazım yanlışı yapılmıştır.

6. SAYILARIN YAZIMI Yazı ile gösterilen sayıların her bir rakamı ayrı yazılır. örnek: Büşra’nın, arkadaşına otuz beş lira borcu varmış. İstanbul bileti yüz beş liraymış. <<<<<<<<<<< NOT >>>>>>>>>>>> Çek veya senetlerde rakamlar bitişik yazılır. Bu şekilde yazılmasının sebebi basamaklar arasında değişiklik yapılmaması içindir. ‘dörtyüzmilyonbeşyüzbin’ 7. GÜN VE ADLARIN YAZIMI Gün ve ay adları cümle içinde belli bir tarihle verilmişse büyük harfle başlar; ancak içinde belli bir tarihle kullanılmayan gün ve ay adları küçük harfle başlar. örnek: 15 Eylül Pazartesi günü üniversiteye kaydını yaptırmıştı. Onlar temmuz ayını bekliyorlardı tatile gitmek için. Seninle çarşamba günü görüşmeye razıyım, dedi.

8. PEKİŞTİRMELERİN YAZIMI Pekiştirme ‘m, p, r, s’ ünsüzleriyle yapılır. Pekiştirilmiş sözcükler, ses türemesi olsa da olmasa da bitişik yazılır. Bu sözcüklerin ayrı yazılması yazım yanlışına sebep olur. örnek: Bugün de gökyüzü masmaviydi. Sapasağlam bir görünümü vardı onun. Merve’nin saçları yumuşacık ve tertemizdi. 9. İKİLEMELERİN YAZIMI İkilemeyi oluşturan sözcükler ayrı yazılır ve ikilemelerin arasına herhangi bir noktalama işareti gelmez. örnek: Dost düşman herkes seni konuşuyor. İki kardeş el ele yürüyordu. Doğru dürüst bir konuşması yoktu onun. Bazı ikilemeler kalıplaşarak bitişik yazılır. Bu ikilemelerin ayrı yazılması yazım yanlışına sebep olur. birdenbire, gitgide

ÖRNEK SORU: 5, Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Ağır ağır meydana doğru ilerledi. B) Hastamız günden güne iyileşiyor. C) Tam karşımızda uçsuz bacaksız bir deniz vardı. D) Uzun zamandır yapayalnız yaşıyordu. E) Hiç nefes almadan, soruları peşpeşe sodu.

ÇÖZÜM: İkilemelerin ayrı, pekiştirmeler ise bitişik yazılır. A, B, C seçeneklerinde kullanılan ikilemeler ayrı yazılmıştır. D seçeneğinde pekiştirme vardır. E seçeneğinde ise ikileme bitişik yazılmıştır. CEVAP E

10. KISALTMALARIN YAZIMI a) Kurum ve kuruluşların kısaltmaların her sözcüğün ilk harfi büyük yazılır ve nokta(. ) konmaz. örnek: ÖSYM: Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi THY: Türk Hava Yolları TTK: Türk Tarih Kurumu Bu kısaltmalara getirilen ekler ses bilgisi kuralına uyar ve kısaltmanın okunuşuna göre belirlenir. örnek: Eğitimini tamamlamak için ABD’ye gidecek. İTÜ’yü kazanmayı çok istiyordu. TDK’nin ‘Türkçe Sözlük’ ü piyasaya sürülmüş. b) Özel ad, rütbe ve unvanlar kısaltılırken bu sözcüklerin ilk harfi büyük, sonraki harfler küçük yazılır ve kısaltmanın sonuna nokta(. ) konur. örnek: İng. (İngilizce) Doç. Dr. (Doçent Doktor) Ank. (Ankara)

c) Özel adlarda ilk harfler büyük yazılır ve nokta kullanılır. örnek: Y. K. Beyatlı’nın şiirlerini okudum. N. F. Kısakürek usta sanatçılardan biridir. d) Kısaltma küçük harfle yapılmışsa kısaltmaya, kısaltmanın açılımına göre ek getirilir. Sonunda noktası olan kısaltmalar kesme işaretiyle ayrılmaz. örnek: Bu çuval 45 kg. dan fazla. Burada derinlik 25 m. yi buluyor.

ÖRNEK SORU: 6 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kısaltmalarla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? A) THY’nin İstanbul-Ankara seferi yapıldı. B) Ablam İTÜ’den bu yıl mezun oldu. C) Maçları bundan sonra TRT’de izleyebilirsiniz. D) BM’in bu ayki toplantısı ertelenmiş. E) ASKİ’nin çalışmaları çok yavaş ilerliyor.

ÇÖZÜM: Kısaltmalara getirilen ekler, kısaltmanın okunuşuna uygun olarak yazılır ve kesme işaretiyle ayrılır. D seçeneğinde ‘BM’nin’ biçiminde yazılan kısaltma ‘BM’nin’ şeklinde olmalıydı. CEVAP D

11. BİLEŞİK SÖZCÜKLERİN YAZIMI 1. Bileşik İsimlerin Yazımı a) Ses(ünlü) düşmesiyle oluşan bileşik isimler, bitişik yazılır. örnek: Cumartesi görüşmeye ne dersin? Nasıl bir gün geçirdiniz? b) Tür kaymasıyla oluşan bileşik sözcükler bitişik yazılır. örnek: Alınan kararla gecekonduların yıkımı başladı. Az önce bir caankurtaran geçti. Onlar çok konuksever insanlardır. 2. Bileşik Eylemlerin Yazımı a) Yardımcı fiillerle kurulan bileşik eylemlerde ünlü düşmesi veya ünsüz türemesi varsa bitişik; yoksa ayrı yazılır. örnek: Gün boyunca sizden söz etti. Onu affetmem biraz zaman alacak. Kısa bir sürede tüm varlığını kaybetti.

b) Kurallı bileşik fiiller her zaman bitişik yazılır. örnek: Birazdan dışarı çıkabilirim. Sen gidedur, ben sana yetişirim. Giden trenin ardından bakakaldım. c) Bazı kalıplaşmış bileşik fiiller bitişik yazılır. örnek: Ben bu işten vazgeçtim. Biz de sınav için buraya başvurduk. 12. YABANCI SÖZCÜKLERİN YAZIMI a) İki ünsüzle başlayan kimi yabancı sözcüklerde, ünsüzlerin arasına ünlü getirilmez. örnek: Kravatı ile ceketi uyumlu değildi. Banliyo ile ceketi uyumlu değildi. Zayıflaması için spor yapması önerildi.

b) İki ünsüzle biten yabancı sözcüklerde, ünsüzlerin arasına ünlü getirilmez. örnek: Bu yarışmadaki finalist belli oldu. Benim için referans olabilir misin? Bu film benim hoşuma gitmedi. c)Ortasında iki ya da daha fazla ünsüz bulunan yabancı sözcüklerde, bu harflerin arasına ünlü getirilmez. örnek: Antrenör çalışmamıza geç katıldı. Arkeologlar, kazılarına hızla devam ettiler O, esprili bir kişiliğe sahipti.

HAZIRLAYAN SEDA AKGÜL MÜŞERREF KURAL