1 PASTWO NA RYNKU 2 PASTWO sprawuje wadz

1 PAŃSTWO NA RYNKU

2 PAŃSTWO sprawuje władzę w społeczeństwie, np. ustala reguły zachowania obywateli, a także – np. siłą - skłania ich do różnych działań. W Polsce państwo składa się z centralnych i lokalnych instytucji sprawujących władzę polityczną (np. Sejm, samorządy powiatowe itp. ) i z podległych im pracowników: urzędników, policjantów itd. ).

3 Ludzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynku. Jego ZAWODNOŚĆ (ang. MARKET FAILURE) sprawia, że państwo interweniuje, zmieniając rynkowe rozstrzygnięcie kwestii: „Co, jak i dla kogo jest wytwarzane”. Dotyczy to pojedynczych rynków (np. państwo kontroluje monopole, buduje drogi, chroni środowisko, bada jakość piwa w sklepach, a także całej gospodarki (np. państwo prowadzi politykę pieniężną, zwalcza bezrobocie). MY ZAJMIEMY SIĘ DZIAŁANIAMI PAŃSTWA NA POJEDYNCZYCH RYNKACH. . .

4 W imię EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m. in. zapobiega MONOPOLIZACJI, kontroluje EFEKTY ZEWNĘTRZNE, wspiera powstawanie DÓBR PUBLICZNYCH, zwalcza KŁOPOTY Z INFORMACJĄ, trapiące sprzedawców i nabywców.

5 POLITYKA ANTYMONOPOLOWA Pamiętasz? Monopol czysty to jedyny producent dobra, który w dodatku nie jest zagrożony pojawieniem się innych producentów. Na zmonopolizowanym rynku BARIERY WEJŚCIA uniemożliwiają konkurentom podjęcie produkcji.

6 BARIERY WEJŚCIA stanowią wszystkie te okolicznosci, które wszystkim chętnym utrudnieją podjęcie produkcji pewnego dobra (np. wyłączny dostęp dotychczasowych producentów do rzadkiego surowca, wysokie koszty uruchomienia produkcji, duże „korzyści skali”).

7 Zmieniając wielkość produkcji, monopol wpływa na cenę. W efekcie zwykle MONOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ I SPRZEDAJĄ DROŻEJ niż miałoby to miejsce, gdyby w opanowanej przez monopol gałęzi trwała konkurencja.

8 GAŁĄŹ ZMONOPOLIZOWANA WYTWARZA QM. MC, MR, P P 1 A MC MR 0 QM QC D Q To, iż na zmonopolizowanym rynku MR<P sprawia, że zwykle MONOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ (QM<QC) I SPRZEDAJĄ DROŻEJ (P 1>MC) niż w sytuacji, w której w opanowanej przez monopol gałęzi trwałaby konkurencja.

9 Gałąź wolnokonkurencyjna wytwarza 2 mln jednostek. Stały koszt krańowy wynosi 6. Po przejęciu przez monopolistę produkcja spada do 1 mln jednostek, a cena wzrasta do 8. Koszt krańcowy się nie zmienia. a) Narysuj sytuację na tym rynku przed jego monopolizacją. b) Na tym samym rysunku pokaż skutki monopolizacji. c) Dlaczego wielu uważa, że monopolizacja jest niesprawiedliwa (podaj wyliczenia)? d) A dlaczego jest ona nieefektywna (podajwyliczenia)?

10 FORMY POLITYKI ANTYMONOPOLOWEJ (POLITYKI OCHRONY KONKURENCJI). Monopol wielozakładowy 1. Kontrola już istniejących przedsiębiorstw „dysponujących siłą monopolistyczną”, czyli zdolnych – poprzez zmniejszenie produkcji – podbijać cenę wytwarzanego dobra. 2. Niedopuszczanie do powstawania nowych przedsiębiorstw „dysponujących siłą monopolistyczną”.

11 KONTROLA JUŻ ISTNIEJĄCYCH MONOPOLI Państwo np. zwalcza zmowy cenowe (ang. price fixing) i drapieżne cenotwórstwo (ang. predatory pricing). Do zmowy cenowej dochodzi, gdy kilka wielkich przedsiębiorstw zmniejsza produkcję i uzgadnia cenę, zaprzestając stosowania jej jako narzędzia konkurencji. Natomiast drapieżnym cenotwórstwem jest ustalanie ceny poniżej kosztów produkcji w celu wyparcia konkurentów z gałęzi. W ramach polityki antymonopolowej państwo zwalcza także wykorzytywanie przez wielkie przedsiębiorstwa ich uprzywilejowanej pozycji rynkowej, a także ograniczanie przez nie dostępu konkurentów do rynku.

12 NIEDOPUSZCZANIE DO POWSTANIA NOWYCH PRZEDSIĘBIORSTW DYSPONUJĄCYCH „SIŁĄ MONOPOLISTYCZNĄ”. Chodzi o kontrolę połączeń przedsiębiorstw (fuzji) (ang. mergers). Jednym z czynników wpływające na decyzję władz antymonopolowych o wydaniu (lub nie!) zgody na połączenie przedsiębiorstw jest poziom indeksu Herfindahla-Hirschmana.

13 Monopol naturalny (jednozakładowy)

14 Podział monopolu jednozakładowego oznacza wzrost kosztów produkcji i niebezpieczeństwo powtórnego zmonopolizowania rynku. W takiej sytuacji państwo zwykle za pomocą niezależnej od rządu AGENCJI REGULACYJNEJ („regulatora”) bezpośrednio kontroluje („reguluje”) wchodzący w grę rynek.

15 EFEKTY ZEWNĘTRZNE Formą zawodności rynku, z którą zmaga się państwo, są także EFEKTY ZEWNĘTRZNE (ang. externalities). Kiedy ktoś – gospodarując – wpływa na koszty i zado wolenie innych inaczej niż za pośrednictwem rynku, mamy do czynienia z efektem zewnętrznym. Innymi słowy efekty zewnętrzne są dotyczącymi osób postronnych ubocznymi skutkami czyjegoś gospodarowania (konsumowania i produkowania dóbr). Np. efektem zewnętrznym JEST bezpieczeństwo w okolicy luksusowego hotelu na warszawskim Starym Mieście. NIE SĄ nim natomiast korzyści Rosji z wyższych cen ropy naftowej po ograniczeniu produkcji przez Arabię Sauddyjską.

16 PRZYKŁADY: Papieros, róże przed czyimś gankiem, SO 2 emitowane wprost do atmosfery przez tę fabrykę, droga dojazdowa do autostrady zbudowana przez pewną firmę ku zadowoleniu okolicznej ludności, przykry zapach wokół garbarni, śmieci w lesie. RODZAJE EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH: 1. PRODUKCYJNE I KONSUMPCYJNE. -Sąsiad wytruł mszyce na swoje działce, więc moje owoce są zdrowe. -Sąsiad słuch muzyki ludowej „na pełny regulator”. 2. POZYTYWNE I NEGATYWNE -Cukrownia wyrzuca na hałdę cenne odpady poprodukcyjne. -Wyprowadziliśmy psa na spacer i teraz nie da się wejść na trawnik.

17 ZADANIE W pewnej gałęzi panuje konkurencja i występują efekty zewnętrzne. Prywatny i społeczny koszt krańcowy produkcji są stałe i wynoszą – odpowiednio – MPC=4 i MSC=6. Linia popytu rynkowego jest dana wzorem: Q=-P+10, gdzie Q to zapotrzebowanie, a P to cena. Narysuj tę sytuację. Ile wynosi społeczna strata spowodowana efektem zewnętrznym (zaznacz odpowiedni obszar)?

18 W pewnej gałęzi panuje konkurencja i występują efekty zewnętrzne. Prywatny i społeczny koszt krańcowy produkcji są stałe i wynoszą – odpowiednio – MPC=4 i MSC=6. Linia popytu rynkowego jest dana wzorem: Q=-P+10, gdzie Q to zapotrzebowanie, a P to cena. Narysuj tę sytuację. Ile wynosi społeczna strata spowodowana efektem zewnętrznym (zaznacz odpowiedni obszar)? P, MPC, MSC 6 4 0 B A D 4 6 MSC MPC Q Chodzi o obszar BAD równy 3. (Oczywiście chodzi tu o ubytek nadwyżki całkowitej).

19 Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą negocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc musi je zastąpić państwo. 1. Podatek (MSC-MPC? ). 2. Ograniczenia ilościowe (limity) (ang. command & control).

20 DOBRA PUBLICZNE ITP. Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np. zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) DOBRA Dobra prywatne znamy doskonale; np. kiedy ktoś odgryzie kawałek naszej kanapki, dla nas zostaje mniej, jednak to my decydujemy, czy poczęstujemy kogoś kanapką. Zwykle nie przysparzają one kłopotów państwu, prywatni producenci wytwarzają ich dla nas mnóstwo! Z dobrami klubowymi stykamy się rzadziej: np. wielu może wspólnie kibicować „Legii”, lecz jej właściciel jest w stanie wpuścić na stadion kogoś, kto nie zapłacił za bilet. Również dobrami „klubowymi” państwo nie musi się bardzo przejmować, bo prywatne przedsiębiorstwa chętnie produkują je dla członków „klubu”.

21 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np. zatłoczona plaża) DOBRA Dobra publiczne (np. obrona narodowa) Zupełnie inaczej jest z DOBRAMI PUBLICZNYCH (ang. public goods), których dotyczy EFEKT GAPOWICZA (ang. free riding): niemożność wykluczenia z udziału w konsumpcji (używania) dobra powoduje, że z dobra można korzystać, nie ponosząc kosztów jego wytworzenia. Z udziału w korzystaniu z dóbr publicznych nie spo sób nikogo wykluczyć, a to że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczności zbioru korzystających - nie przeszkadza innym.

22 Prawo, obrona narodowa, bezpieczeństwo na ulicach, polityka gospodarcza, pokaz sztucznych ogni, drogi i zieleńce miejskie, ogólnie dostępne kąpieliska, światło latarni morskiej, pomnik na Placu Niepodległości, publiczne radio i telewizja – oto przykłady dóbr publicznych.

23 Z udziału w korzystaniu z DÓBR PUBLICZNYCH nie sposób nikogo wykluczyć, a to, że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczności zbioru korzystających – nie przeszkadza innym. Prywatne firmy zwykle nie produkują wystarczającej ilości dóbr publicznych. Przecież nie są organizacjami charytatywnymi i muszą dostać zapłatę za swój produkt. Tymczasem dobra publiczne padają ofiarą gapowiczów.

24 Z udziału w korzystaniu z DÓBR PUBLICZNYCH nie sposób nikogo wykluczyć, a to, że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczności zbioru korzystających – nie przeszkadza innym. Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto rozwiązania: 1. Państwo może samo wytwarzać te dobra. 2. Państwo może zamówić produkcję tych dóbr u prywatnych producentów. 3. Państwo może stworzyć możliwość wykluczenia osób niepowołanych z udziału w konsumpcji (użytkowaniu) tych dóbr.

25 KŁOPOTY Z INFORMACJĄ Kłopoty z informacją przyjmują dwie formy: 1. 2. ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców). DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE).

26 ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców). Chodzi o sytuacje, w których gorsze poinformowanie jednej ze stron transakcji o ważnych cechach dobra lub samej transakcji może skłonić państwo do obrony „słabszego”.

27 PRZYKŁADY: Praca przy azbeście, lek o nieznanych skutkach ubocznych, pożyczka, której prawdziwy koszt Twój Bank zamaskował finansowym żargonem, sfałszowana kiełbasa „Krakowska”, marihuana sprzedawana w szkołach podstawowych, płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy, Pistolet-zabawka, którym przy odrobinie wysiłku można wybić oko siostrze

28 FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: • • • Ustawy o bezpieczeństwie pracy. Ustawy o uczciwym handlu. Ograniczanie dostępu dóbr do rynku. Ograniczanie dostępu producentów do rynku. Udostępnianie informacji.

29 DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE). Chodzi o sytuacje, w których jednostka - nie biorąc pod uwagę efektów zewnętrznych swojego działania, a także norm kulturowych - podejmuje (rzekomo!) niewłaściwe decyzje o ilości nabywanych (konsumowanych) dóbr. Nawet jeśli informacja jest symetryczna, ludzie (rzekomo!) źle oceniają użyteczność pewnych dóbr. . .

30 PRZYKŁADY: Szczepienia ochronne, alkohol, wyroby tytoniowe, hazard, handel częściami ludzkiego ciała, „wysoka” kultura, aborcja, edukacja, niektóre rodzaje ubezpieczeń (OC, ubezpieczenie emerytalne), pornografia, prostytucja, transmisja z meczu Reprezentacji Narodowej, samochodowe pasy bezpieczeństwa, eutanazja.

31 DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE). FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: 1. 2. 3. Nakazy i zakazy. Podatki i subsydia. Propaganda „społeczna”.

32 Poza efektywnością państwo – za pomocą PODATKÓW i ZASIŁKÓW – dba również o SPRAWIEDLIWOŚĆ.

33 PODATKI są głównym źródłem dochodów państwa. W Polsce wpływy z opodatkowania wyniosły w 2003 r. 88, 9% wszystkich dochodów budżetu centralnego („budżetu państwa”) (kolejne 2, 5% stanowiły dochody z cła, które też jest podatkiem). Podatki są to - nie związane z własnością – przymusowe płatności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw na rzecz państwa.

34 RODZAJE PODATKÓW Często wyróżnia się podatki: BEZPOŚREDNIE i POŚREDNIE. Te pierwsze obciążają dochody wprost. W Polsce w 2005 r. do bezpośrednich zaliczano następujące podatki „centralne”: dochodowy od osób fizycznych (ang. personal income tax, PIT); dochodowy od osób prawnych (ang. corporate income tax, CIT) i „gminne”: od spadków i darowizn; rolny; leśny; od nieruchomości. Natomiast podatki pośrednie są ukryte w cenach dóbr. W Polsce pośrednie są np: podatek od wartości dodanej (ang. value added tax, VAT), akcyza, podatek od gier.

35 Udział najważniejszych podatków w dochodach podatkowych budżetu centralnego w 2003 r. (w mld zł; w %). 1. Wpływy podatkowe budżetu państwa 135, 2 100, 0 w tym m. in. : -VAT 60, 4 44, 7 -PIT 25, 7 19, 0 -Akcyza 34, 4 25, 4 -CIT 14, 1 10, 5 Źródło: Dane GUS.

36 PODATKI A SPRAWIEDLIWOŚĆ Ludzie chcą, aby podatki były sprawiedliwe. Rozumieją przez to różne rzeczy. Domagają się np. sprawiedliwości poziomej i pionowej. SPRAWIEDLIWOŚĆ POZIOMA oznacza, że znajdujące się w takiej samej sytuacji osoby o równym dochodzie płacą tyle samo. SPRAWIEDLIWOŚĆ PIONOWA to stan, gdy podatek jest równie dolegliwy dla wszystkich, bez względu na dochód.

37 Ludzie bywają także zwolennikami ZASADY ZDOLNOŚCI DO PŁACENIA (ang. ability to pay principle), twierdząc, że podatki powinni płacić ci, których na to stać. Z kolei rzecznicy ZASADY: PŁACI, KTO KORZYSTA (ang. benefits principle), chcą opodatkować korzyści z konkretnych działań państwa (np. podatek drogowy powinni płacić głównie właściciele samochodów).

38 W praktyce to, kto, ile podatku płaci państwu, zależy od: 1. Progresywności systemu podatkowego. 2. Rozkładu ciężaru opodatkowania podatkami pośrednimi.

39 PROGRESYWNOŚĆ PODATKU Podatki (i systemy podatkowe) mogą być PROGRESYWNE. Podatek jest progresywny, jeśli w miarę wzrostu opodatkowanego dochodu przeciętna stopa opodatkowania wzrasta. Co to znaczy? Otóż, PRZECIĘTNA STOPA OPODATKOWANIA stanowi odsetek dochodu całkowitego zabierany przez państwo podatkiem. Oczywiście, konsekwencją progresywności podatku jest to, że bogaci płacą państwu więcej niż biedni. . .

40 ROZKŁAD CIĘŻARU OPODATKOWANIA Pamiętasz, jak działa podatek od sprzedaży? Po nałożeniu podatku linia podaży przesuwa się z położenia S do S’. Rozkład ciężaru opodatkowania zależy od przebiegu linii popytu i linii podaży. Np. na rysunku A przy względnie płaskiej linii popytu nabywcy dobra znacznie zmniejszają zapotrzebowanie reagując na wzrost ceny dobra. Mogą zatem skutecznie bronić się przed przerzucaniem na nich przez sprzedawców ciężaru opodatkowania i w efekcie płacą państwu względnie małą część podatku (P 1 E 1 P*B). Natomiast na rysunku B linia popytu jest względnie stroma i kupujący płacą stosunkowo dużą część podatku (P 1 E 1 BP*).

41 A PB B PB S’ P 1 P* P 2 0 S S E 1 B S’ P 1 P* E A P 2 D’ Q 1 Q* Q 0 E 1 E B D A Q 1 Q* Q Jeśli popyt nabywców jachtów opisuje raczej rysunek B niż A, to opodatkowanie sprzedaży jachtów uderzy w producentów, a nie w nabywców. Skutkiem może być znaczny spadek produkcji w stoczniach i bezrobocie. . . Wniosek jest oczywisty: urzędnicy od podatków powinni znać się na ekonomii, .

42 PODATKI, SPRAWIEDLIWOŚĆ A EFEKTYWNOŚĆ I KRZYWA LAFFERA. Kiedy przeciętna stopa opodatkowania, , wynosi 0, podatkowe dochody budżetu też są równe 0 (zob. rysunek). (Przecież podatek nie jest pobierany). Kiedy przeciętna stopa opodatkowania, , wynosi 100%, znowu wynoszą one 0. (Nikt nie chce pracować, kiedy państwo zabiera wszystkie owoce pracy). Linia na rysunku to sławna, KRZYWA LAFFERA, która ukazuje zależność wpływów do budżetu i wysokości przeciętnej stopy opodatkowania. Krzywa Laffera Wpływy do budżetu 0 t

43 PODATKI, SPRAWIEDLIWOŚĆ A EFEKTYWNOŚĆ I KRZYWA LAFFERA. Arthur Laffer sądzi, że obniżenie przeciętnej stopy podatku, , może zwiększyć dochody państwa z podatku (zob. rysunek). Krzywa Laffera Wpływy do budżetu Obniżenie podatków spowoduje silny wzrost produkcji i dochodów, a więc podstawy opodatkowania. Nawet przy niższych stawkach podatków wywoła to wzrost dochodów budżetu. Produkcja się zwiększy, ponieważ obniżenie podatków sprawi, że ludziom będzie się opłacać więcej pracować. (Przecież państwo zostawi im większą część owoców ich pracy). Zauważ: jeśli Laffer ma rację, sprawiedliwość nie kłóci się z efektywnością. Obniżka podatków likwiduje część spowodowanej nimi nieefektywności (na rynkach rośnie produkcja!), a państwo ma więcej pieniędzy na zasiłki!

44 Sprawiedliwości służą nie tylko podatki, lecz także ZASIŁKI (płatności transferowe, transfery) (ang. transfer payments) takie, jak zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki dla chorych, dla starych, dla rodzin wielodzietnych itp. Poza wydatkami na zakup dóbr transfery są głównym rodzajów wydatków państwa. Zasiłkiem (transferem) nazywamy inne niż podatki, niehand lowe przepływy dóbr między konsumentami, producentami i państwem.

45 RODZAJE ZASI ŁKÓW WYRÓŻNIMY: 1) Zasiłki państwa dla gospodarstw domowych i producentów (np. zasiłki pielęgnacyjne, dotacje państwa dla organizacji pozarządowych). 2) Zasiłki pomiędzy producentami i gospodarstwami domowymi (np. umorzenie „złego długu” przez bank, jałmużna dla chorego na AIDS). W RAMACH INNEGO PODZIAŁU ROZRÓŻNIA SIĘ: 1) Zasiłki pieniężne (np. stypendium za wyniki w nauce). 2) Zasiłki rzeczowe (np. koce wysłane powodzianom). JESZCZE INNA KLASYFIKACJA DZIELI ZASIŁKI NA: 1) Uzależnione od dochodu (np. zasiłek dla rodziny wielodzietnej). 2) Nie uzależnione od dochodu, lecz np. od wieku korzystającego, jego sprawności fizycznej, stosunku do pracy (np. renta inwalidzka).

46 ZASIŁKI A SPRAWIEDLIWOŚĆ I EFEKTYWNOŚĆ Zasiłki państwa służą sprawiedliwości. Jednak ubocznym skutkiem jest zmniejszenie dobroczynności prywatnej, np. osób, kościołów. W dodatku transfery powodują nieefektywność, zniechęcając do pracy (to dlatego mówimy, że „biednemu lepiej dać wędkę, a nie rybę”). Licząc na zasiłek, ludzie stają się bierni, co powoduje, że maleje ilość wytwarzanych dóbr. Koszty spowodowane zasiłkami obejmują także: biurokrację, zanik przedsiębiorczości, spowodowany rosnącymi podatkami spadek dochodów, a zatem także skłonności do oszczę-dzania, który zmniejsza inwestycje i wzrost gospodarczy.

47 W wyniku działań państwa posługującego się podatkami i transferami powstaje podmiotowy podział dochodów w społeczeństwie. Chodzi o dochody gospodarstw domowych. PODZIAŁ PODMIOTOWY oznacza podział dochodów między gospodarstwa domowe. Wygodnymi narzędziami opisu zróżnicowania dochodów gospodarstw domowych są KRZYWA LORENZA i WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO oraz WSPÓŁCZYNNIK UBÓSTWA i LINIA UBÓSTWA.

48 KRZYWA LORENZA Na osi poziomej układu współrzędnych mierzymy odsetek wszystkich gospodarstw domowych (od najuboższych do najbogatszych), a na pionowej – odsetek wszystkich dochodów. Punkty krzywej Lorenza pokazują jaką część wszystkich dochodów przypada danemu odsetkowi gospodarstw domowych. Krzywa Lorenza zaczyna się w początku układu (0% ro dzin ma 0% dochodów!), a kończy w punkcie o współrzędnych: 100% i 100% (100% gospodarstw domowych dostaje 100% dochodów wszystkich gospodarstw domowych). Amerykańska krzywa Lorenza, 2001 r. Pierwsza Druga Trzecia Czwarta Piąta Odsetek 100% dochodów 4, 3 9, 9 15, 6 23, 0 47, 2 Dochody Grupy kwintylowea/ 4, 3% 0 a/ Od najbiedniejszych do najbogatszych 20% populacji. A · 20% B · 100% Grupy kwintylowe

49 WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO Pole między krzywą Lorenza, a linią doskonałej równości (przekątna na rysunku) stanowi wygodną miarę nierówności dochodów. Jego udział w całości obszaru pod linią doskonałej równości to współ czynnik Giniego, którego wartość zmienia się od 0 (doskonała równość) do 1 (zupełna nierówność). Amerykańska krzywa Lorenza (2001 r. ) Punkty krzywej Lorenza pokazują, jaką część wszystkich dochodów przypada danemu odsetkowi (np. kwintylowi) gospodarstw domowych. Pierwsza Druga Trzecia Czwarta Piąta Odsetek 100% dochodów 4, 3 9, 9 15, 6 23, 0 47, 2 Dochody Grupy kwintylowea/ 4, 3% 0 a/ Od najbiedniejszych do najbogatszych 20% populacji. A · 20% B · 100% Grupy kwintylowe

50 LINIA UBÓSTWA I WSPÓŁCZYNNIK UBÓSTWA LINIĘ UBÓSTWA (ang. poverty line) wyznacza tzw. MINIMUM SOCJALNE, czyli minimalny dochód zaspokajający podstawowe potrzeby. W USA linia ubóstwa przebiega na wysokości potrojonej wartości koszyka podstawowych produktów spożywczych, którego skład określają urzędnicy i naukowcy, dbając aby dobra w koszyku były odpowiednio zróżnicowane, kaloryczne i tanie.

51 LINIA UBÓSTWA I WSPÓŁCZYNNIK UBÓSTWA (ang. poverty rate) stanowi odsetek gospodarstw domowych żyjących poniżej linii ubóstwa, czyli osiągających dochód niższy od minimum socjalnego.

52 Wylicza się kilka różnych linii ubóstwa, oddzielnie dla osób samotnych, dla dwuosobowych gospodarstw domowych itd. W 2004 r. w Stanach linia ubóstwa dla osób samotnych przebiegała na wysokości 9 393 dolarów, a dla rodziny czteroosobowej na wysokości 18 810 dolarów rocznie. (W Polsce w XII ’ 03 odpowiednio 792, 3 zł i 2 327, 6 zł). Zgodnie z tym kryterium w 2003 r. 12, 5% Amerykanów (36 mln osób, głównie czarnoskórych, imigrantów z krajów hiszpańskojęzycznych, rodzin samotnych kobiet) żyło w biedzie. (W Polsce w 2003 r. współczynnik ubóstwa wynosił 59, 0%).

53 W Polsce obliczane jest także tzw. MINIMUM EGZYSTENCJI, które umożliwia zaspokojenie tylko najniezbędniejszych potrzeb; po jego przekroczeniu następuje BIOLOGICZNE WYNISZCZENIE organizmu. W 2003 r. minimum egzystencji wynosiło 354, 8 zł i 1236, 6 zł (odpowiednio: dla osób samotnych i rodzin czteroosobowych). Poniżej minimum egzystencji żyło 12% gospodarstw domowych. (Pamiętajmy, że z przyczyn „technicznych” badania gusowskie nie obejmują rodzin patologicznych (np. alkoholików, bezdomnych) i bardzo bogatych. A. -----------A Zgodnie z danymi MPi. SS w 2002 r. w Polsce było ponad 30 tys. bezdomnych (organizacje pozarządowe wspominały o 300 tys. takich osób). Rzut oka na listę 100 najbogatszych osób w Polsce według tygodnika „Wprost” wskazuje, że także biegun bogactwa jest w Polsce dobrze wykształcony. Majątek osób zajmujących czołowe miejsca na tej liście jest mierzony setkami milionów dolarów.