1 Pamitasz Cykl koniunkturalny Y PKB Szczyt Dno

1 Pamiętasz? Cykl koniunkturalny Y (PKB) Szczyt Dno Ekspansja Recesja Ekspansja Czas

2 Poznaliśmy już dotyczące bardzo długiego okresu modele wzrostu gospodarczego (neoklasyczny i endogeniczny). Wyjaśniają one zmiany wielkości produkcji potencjalnej, YP, które zachodzą np. w ciągu kilkudziesięciu lat. Teraz zajmiemy się analizą krótkookresowych zmian wielkości produkcji, Y, czyli np. jej odchyleń od poziomu produkcji potencjalnej, Yp. Wykorzystamy przy tym MODEL IS-LM.

3 Badamy wpływ wahań zagregowanych wydatków, AEPL, na wielkość produkcji W KRÓTKIM OKRESIE. Przyczyną tych wahań mogą być m. in. DZIAŁANIA PAŃSTWA (np. polityka budżetowa i pieniężna, czyli – polityka stabilizacyjna, a także zachowania konsumentów i inwestorów.

4 Zakładamy, co odpowiada rzeczywistości, że w krótkim okresie gospodarka jest „keynesowska” (istnieją WOLNE MOCE PRODUKCYJNE, CENY SĄ STABILNE). W tej sytuacji o poziomie produkcji w gospodarce decyduje właśnie wielkość planowanych wydatków zagregowanych, AEPL.

WOLNE MOCE PRODUKCYJNE. 5 Założenie o nie w pełni wykorzystanych mocach wytwórczych dobrze odpowiada rzeczywistości. Nawet wtedy, gdy produkcja jest bliska produkcji potencjalnej, NA PRZECIĄG KRÓTKIEGO OKRESU firmy mogą zwiększyć produkcję, intensywniej wykorzystując czynniki produkcji (np. praca ludzi i maszyn w godzinach nadliczbowych).

6 STABILNOŚĆ CEN Oto przyczyny stabilności cen w krótkim okresie (one się uzupełniają). 1) Nominalne płace często są ustalane RAZ NA DŁUGI CZAS w trakcie ZDECENTRALIZOWANYCH (toczonych gałąź po gałęzi, a nie naraz w całej gospodarce) negocjacji. W efekcie ŚREDNI poziom płac w gospodarce zmienia się wolno. 2) Stabilność płac nominalnych, tzn. jednostkowych kosztów osobowych, które są główną częścią jednostkowych kosztów produkcji, sprawia, że ceny też są stabilne. Przecież zmiany cen powodowałyby nadzwyczajne zyski i straty, co – jak wiemy - w warunkach KONKURENCJI nie jest prawdopodobne. 3) W dodatku ten producent, który - korzystając ze wzrostu popytu - pierwszy podnosi ceny, ryzykuje utratą części udziału w rynku. (Jego konkurenci mogą nie podnieść cen). Powstrzymuje to firmy przed podniesieniem ceny. (W takiej sytuacji monopol podniósłby cenę. Jednak na konkurencyjnym rynku nikt nie koordynuje działań pojedynczych producentów. To się nazywa PROBLEM KOORDYNACJI). . .

7 1. MODEL IS-LM Częściami modelu ISLM są: linia IS i linia LM (zob. rysunek). Opiszemy je po kolei. i LM i* E IS 0 Y* Oznaczenia: i – stopa procentowa. Y – wielkość produkcji. AEPL – wielkość zagregowanych wydatków. Y=AEPL

8 1. 1. LINIA IS Linia IS składa się z punktów, czyli kombinacji stopy procentowej, i, oraz poziomu produkcji, Y, przy których RYNEK DÓBR jest w równowadze (planowane wydatki, AEPL, są równe wielkości produkcji, Y; AEPL=Y). i E 1 i 1 E 2 i 2 IS 0 Y 1 Y 2 Y=AEPL Zależność stopy procentowej, i, oraz produkcji jest odwrotna, bo stopa procentowa wyznacza m. in. cenę kredytu inwestycyjnego.

9 Oto funkcja prywatnych inwestycji: I = IA - b • i. b > 0, gdzie: I – inwestycje planowane. IA – autonomiczna część planowanych inwestycji. b – współczynnik, który mierzy wrażliwość planowanych wydatków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej. i – stopa procentowa.

10 A oto funkcja prywatnej konnsumpcji: CPL = CA + KSK • (1 – t) • Y, gdzie: CPL – planowane wydatki konsumpcyjne, CA – autonomiczne wydatki konsumpcyjne, KSK to krańcowa skłonność do konsumpcji (z dochodu do dyspozycji), t to stopa opodatkowania netto [(Td-B)/Y] (Td to podatki bezpośrednie, a B to zasiłki; zakładamy, że podatki pośrednie, TE, a także dochody państwa z własności wynoszą zero).

11 WYPROWADZAMY WZÓR LINII IS: AEPL = Y AEPL = C + I + G + NX. AEPL = Y AEPL = CA + KSK • (1 – t) • Y + (IA – b • i) + GA + NX Y = CA + KSK • (1 – t) • Y + (IA – b • i) + GA + NX

12 WYPROWADZAMY WZÓR LINII IS Cd. . . : A zatem: Y = CA+KSK • (1–t) • Y+(IA–b • i)+GA+NX. Y = CA+KSK • (1–t) • Y+(IA–b • i)+GA+XA-KSI • Y. * Y = CA+IA+GA+XA+[KSK • (1–t) • Y–KSI • Y]–b • i. Y = CA+IA+GA+XA+Y • [KSK • (1–t)–KSI]–b • i. Y = A + KSK” • Y - b • i, gdzie A to wszystkie planowane wydatki AUTONOMICZNE w gospodarce, a KSK” = [KSK • (1 – t) – KSI]. A zatem: Y • (1 – KSK”) = A – b • i. Mnożąc to równanie stronami przez mnożnik dla gospodarki otwartej [M” = 1/(1 -KSK”)], dostajemy szukane równanie linii IS: Y = M” • A–M” • b • i. ----* Zakładamy, że importowane są tylko dobra konsumpcyjne; KSI to stała tzw. krańcowa skłonność do importu (ΔZ/ΔY=Z/Y=KSI, gdzie Z to import).

13 IS: Y = M” • A–M” • b • i, i E 1 i 1 E 2 i 2 IS 0 Y 1 Y 2 Y=AEPL Interpretacja wykresu: rola parametrów A, b, M”. 1. PARAMETR „b” OKREŚLA NACHYLENIE LINII IS. - Wrażliwość wydatków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej decyduje o nachyleniu linii IS. 2. PARAMETR „A” DECYDUJE O POŁOŻENIU LINII IS. - Zmiany wielkości wydatków autonomicznych w gospodarce przesuwają linię IS. 3. PARAMETR M” (KSK”) OKREŚLA JEDNOCZEŚNIE I NACHYLENIE I POZYCJĘ LINII IS. - Zmiany mnożnika przesuwają i zmieniają nachylenie linii IS.

14 1. 2. LINIA LM Linia LM składa się z punktów, czyli kombinacji stopy procentowej, i poziomu produkcji, Y, przy których RYNEK PIENIĄDZA pozostaje w równowadze (REALNY popyt na pieniądz jest równy REALNEJ podaży pieniądza; MD = MS). i LM 0 Y= AEPL Zależność stopy procentowej, i, oraz produkcji, Y, jest prosta, bo im większa produkcja, Y, tym większy popyt na pieniądz, MD, a więc także – ceteris paribus - stopa procentowa, i.

15 i E 2 i 1 0 LM E 1 Y 2 Y= AEPL MD = k • Y – h • i k, h > 0. gdzie: MD – realny popyt na pieniądz. k – współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. Y – wielkość produkcji. h - współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej. i – stopa procentowa.

16 Przyjmy się dokładniej realnemu popytowi na pieniądz. . . MD = k • Y – h • i Realny popyt na pieniądz a stopa procentowa i realna wielkość produkcji i i 2 i 1 E 2 k • (Y 2 -Y 1) E 1 MD 2=k • Y 2–h • i. MD 1=k • Y 1–h • i. 0 MD 1 MD 2 MD 1. Zmiany stopy procentowej przesuwają nas po linii realnego popytu na pieniądz (np. i 1→i 2 E 1→E 2). 2. Natomiast zmiany realnej wielkości produkcji przesuwają całą linię realnego popytu na pieniądz (np. przy i=i 1, Y 1→Y 2 MD 1 → MD 2).

17 A teraz przyjmy się realnej podaży pieniądza. . . REALNA PODAŻ PIENIĄDZA: MS = M/P, gdzie: M – nominalna podaż pieniądza. P – poziom cen w gospodarce (np. CPI; ang. Consumer Price Index).

18 WYPROWADZAMY WZÓR LINII LM: Oto warunek równowagi na rynku pieniądza: M/P = k • Y – h • i. A zatem szukane równanie linii LM wygląda następująco: i = (1/h) • (k • Y - M/P) gdzie: k – współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. h - współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej.

19 i LM: i = (1/h) • (k • Y - M/P) LM 0 Y=AEPL INTERPRETACJA WYKRESU: ROLA PARAMETRÓW h, k, M/P. 1. PARAMETR „k” DECYDUJE O NACHYLENIU LINII LM. - Zmiany wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji zmieniają nachylenie linii LM. 2. PARAMETR „M/P” OKREŚLA POZYCJĘ LINII LM. - Zmiany realnej podaży pieniądza w gospodarce przesuwają linię LM. 3. PARAMETR „h” DECYDUJE O NACHYLENIU I POŁOŻENIU LINII LM. - Zmiany wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej zmieniają nachylenie i przesuwają linię LM.

1. 3. KOMPLETNY MODEL IS-LM 20 Podsumujmy: oto kompletny model IS-LM, ilustrujący równowagę na rynku dóbr i pieniądza. Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniądza i LM i* E IS 0 Y* Y=AEPL IS: Y = M” • A–M” • b • i LM: i = (1/h) • (k • Y - M/P) Tylko dla stopy procentowej, i, oraz produkcji, Y, odpowiadających punktowi przecięcia linii IS i LM (i 0, Y 0) oba rynki (gotowych dóbr i pieniądza) pozostają – JEDNOCZEŚNIE - w równowadze. (Gospodarka dąży do takiego stanu).

2. MNOŹNIKI POLITYKI: FISKALNEJ I PIENIĘŻNEJ Rozwiązujemy układ równań IS-LM: Y = M” • A–M” • b • i. i = (1/h) • (k • Y-M/P). Okazuje się, że: Y = γ • A + γ • (b/h) • (M/P) i = γ • A • k/h - [1/(h+k • b • M”)] • (M/P) gdzie: γ = M”/[1+(k • M” • b)/h]. γ – gr. gamma. 21

22 Jak na wielkość produkcji, Y, i stopę procentową, i, wpłynie wzrost autonomicznych wydatków, A, w gospodarce? i IS: Y = M” • A–M” • b • i LM: i = (1/h) • (k • Y - M/P) LM E 1 i 0 E IS 1 IS 0 Y 1 Y=AEPL Otóż wzrost wydatków autonomicznych, A, przesuwa w prawo linię IS (zob. równanie linii IS). Zwiększają się: produkcja, Y, i stopa procentowa, i. Kiedy zwiększają się (autonomiczne) wydatki państwa, G, ten wzrost stopy procentowej, i, powoduje spadek („wypieranie”) wydatków prywatnych. (Prywatne inwestycje zależą odwrotnie od stopy procentowej).

23 Jak na wielkość produkcji, Y, i stopę procentową, i, wpłynie wzrost realnej podaży pieniądza, M/P, w gospodarce? IS: Y = M” • A–M” • b • i LM: i = (1/h) • (k • Y - M/P) i LM LM 1 E i 0 E 1 i 1 IS 0 Y 1 Y=AEPL Wzrost realnej podaży pieniądza, M/P, przesuwa w prawo linię LM (zob. równanie linii LM). Zwiększa się produkcja, Y; maleje stopa procentowa, i.

24 A oto pogłębiona analiza wpływu zmian autonomicznych wydatków, A, oraz realnej podaży pieniądza, M/P, na wielkość produkcji, Y, i poziom stopy procentowej, i.

25 Jak na wielkość produkcji w gospodarce, Y, wpływają zmiany autonomicznych wydatków, A? Jak wiemy: Y = γ • A + γ • (b/h) • (M/P) i = γ • A • k/h - [1/(h+k • b • M”)] • (M/P), gdzie: γ = M”/[1+(k • M” • b)/h]. Otóż: MF = Y/ G = Y/ A = γ, gdzie MF to MNOŻNIK POLITYKI FISKALNEJ (ang. fiscal policy multiplier).

Zauważ! „Y” jest liniową funkcją „A” : Y = γ • A + γ • (b/h) • (M/P). 26 Pochodna cząstkowa tej funkcji względem A jest więc stała. Jest ona tangensem kąta linii Y=γ • A+γ • (b/h) • (M/P) i osi poziomej poniższego układu współrzędnych. Y=γ • A+ γ • (b/h) • (M/P) tgα=ΔY/ΔA=γ=MF ΔY α ΔA A

27 Jak na wielkość produkcji w gospodarce, Y, wpływają zmiany realnej podaży pieniądza, M/P? Jak wiemy: Y = γ • A + γ • (b/h) • (M/P) i = γ • A • k/h - [1/(h+k • b • M”)] • (M/P), gdzie: γ = M”/[1+(k • M” • b)/h]. Otóż: MM = Y/ (M/P) = (b/h) • γ, gdzie MM to MNOŻNIK POLITYKI PIENIĘŻNEJ (ang. monetary policy multiplier).

Zauważ! „Y” jest liniową funkcją „M/P” : Y = γ • A + γ • (b/h) • (M/P). 28 Pochodna cząstkowa tej funkcji względem M/P jest więc stała. Jest ona tangensem kąta linii Y=γ • A+γ • (b/h) • (M/P) i osi poziomej poniższego układu współrzędnych. Y=γ • A+ γ • (b/h) • (M/P) tgα=ΔY/Δ(M/P)=γ(b/h)=MM ΔY α Δ(M/P) M/P

Y = γ • A + γ • (b/h) • (M/P) tgα=ΔY/ΔA= (b/h) • γ=MM tgα=ΔY/ΔA=γ=MF α ΔY α A ΔA ΔY M/P Δ(M/P) Zatem: ΔY = ΔA • MF=γ oraz ΔY= Δ(M/P) • MM=γ • (b/h). MNOŻNIK POLITYKI FISKALNEJ, MF, informuje, o ile zmieni się Y pod wpływem danej zmiany A. MNOŻNIK POLITYKI PIENIĘŻNEJ, MP, informuje, o ile zmieni się Y pod wpływem danej zmiany M/P. 29

30 3. PUŁAPKA PŁYNNOŚCI I PRZYPADEK KLASYCZNY A teraz: Najpierw opiszemy dwie specyficzne sytuacje w gospodarce: PUŁAPKĘ PŁYNNOŚCI (ang. liquidity trap) i PRZYPADEK KLASYCZNY (ang. classical case). Następnie zbadamy skuteczność polityki pieniężnej i polityki fiskalnej w tych sytuacjach. Na zakończenie użyjemy modelu IS-LM w celu wyjaśnienia, dlaczego niekiedy bank centralny kontroluje ilość pieniądza w gospodarce, a niekiedy – bezpośrednio poziom stopy procentowej.

31 3. 1. PUŁAPKA PŁYNNOŚCI Wyobraźmy sobie POZIOMĄ linię LM (zob. rysunek). Co oznacza jej nietypowe położenie? Pozioma linia LM i Mała zmiana stopy procentowej, i, (CD). LM’ LM C D 0 A B Y=AEPL Bardzo duża zmiana wiel kości produkcji, Y (AB). Aby to zrozumieć, pomyśl o linii LM, która jest prawie pozioma (LM’). Aby stopa procentowa, i, zmieniła się zauważalnie (np. o CD na rysunku), produkcja, Y, musi zmienić się bardzo znacznie (o AB). Pozioma linia LM oznacza skrajny wariant takiej sytuacji.

32 i Pozioma linia LM LM 0 Y= AEPL LM: i=(1/h) • (k • Y-M/P) Otóż z poziomą linią LM mamy do czynienia NP. wtedy, gdy parametr h we wzorze linii LM, opisujący wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej, jest BARDZO DUŻY (h→∞) (w porównaniu z parametrem k). Przecież skoro: i=(1/h) • (k • Y-M/P), a h→∞, to dla spowodowania choćby małej zmiany stopy procentowej, i, niezbędna jest bardzo duża zmiana produkcji, Y.

33 i Pułapka płynności LM 0 Y= AEPL Przyjmijmy, że w opisywanej sytuacji wrażliwość popytu na pieniądz, MD, na zmiany stopy procentowej, i, jest ogromna (h→∞). . . Bardzo małe zmiany i kompensują wtedy zmiany MD spowodowane wielkimi zmianami Y. To się nazywa PUŁAPKA PŁYNNOŚCI (ang. liquidity trap). W PRZYPADKU PUŁAPKI PŁYNNOŚCI BARDZO MAŁE ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ POWODUJĄ, ŻE LUDZIE SĄ SKŁONNI TRZYMAĆ PRAKTYCZNIE DOWOLNĄ ILOŚĆ PIENIĄDZA. POPYT NA PIENIĄDZ JEST BARDZO WRAŻLIWY NA ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ.

34 3. 2. PRZYPADEK KLASYCZNY. A teraz pomyśl o pionowej linii LM. Co oznacza taka sytuacja? i Pionowa linia LM LM LM’ C Duża zmiana stopy procentowej, i, (CD). D 0 A B Y= AEPL Bardzo mała zmiana wiel kości produkcji, Y (AB). Pomyśl o linii LM, która jest prawie pionowa (LM’). Już bardzo małe zmiany wielkości produkcji, Y, (np. o AB na rysunku) powodują duże zmiany stopy procentowej, i (o CD). Pionowa linia LM oznacza skrajny wariant takiej sytuacji.

i 35 Pionowa linia LM LM 0 Y= AEPL LM: i=(1/h) • (k • Y-M/P) Z pionową linią LM mamy do czynienia NP. wtedy, gdy h we wzorze linii LM, opisujące wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej, jest bardzo małe (w porównaniu z k) (h→ 0). Przecież skoro: i=(1/h) • (k • Y-M/P), a h→ 0, to już małe zmiany produkcji, Y, skutkują dużą zmianą stopy procentowej, i. Tylko taka zmiana oprocentowania pozwala wtedy skompensować skutki wywołanej zmianą produkcji zmiany popytu na pieniądz.

i Przypadek klasyczny 36 LM 0 Y= AEPL Przyjmijmy, że w opisywanej sytuacji wrażliwość popytu na pieniądz, MD, na zmiany stopy procentowej, i, jest bardzo mała (h→ 0). Aby skompensować zmiany popytu na pieniądz, MD, spowodowane bardzo małymi wahaniami produkcji, Y, niezbędne są wielkie zmiany stopy procentowej, i. To się nazywa PRZYPADEK KLASYCZNY (ang. classical case). PRZYPADEK KLASYCZNY OZNACZA, ŻE NIEZALEŻNIE OD POZIOMU STOPY PROCENTOWEJ LUDZIE CHCĄ TRZYMAĆ PRAKTYCZNIE TAKĄ SAMĄ ILOŚĆ PIENIĄDZA.

37 3. 3. POLITYKA PIENIĘŻNA Oto linia LM: i=(1/h) • (k • Y-M/P). Jak widać, wzrost realnej podaży pieniądza, M/P, przesuwa LM w prawo (w dół). Przy danym położeniu linii IS powoduje to wzrost produkcji, Y, i spadek stopy procentowej, i. i LM LM’ IS 0 Y=AEPL Rozpatrzymy dwa – skrajne - warianty takiej sytuacji: 1. Pułapkę płynności. 2. Przypadek klasyczny.

38 POLITYKA PIENIĘŻNA: PUŁAPKA PŁYNNOŚCI. Pułapka płynności: zwiększenie realnej podaży pieniądza nie powoduje spadku stopy procentowej i wzrostu produkcji. Bardzo mala obniżka stopy procentowej skutkuje tak dużym wzrostem popytu na pieniądz (h→∞), że ów wzrost realnej podaży pieniądza zostaje zaabsorbowany. Więc po wzroście podaży pieniądza stopa procentowa prawie się nie zmienia, NIE WPŁYWAJĄC NA WIELKOŚĆ PRODUKCJI, Y. i Pułapka płynności LM 0 Y= AEPL W efekcie, kiedy linia LM jest pozioma i występuje pułapka płynności, przy danym położeniu linii IS (zakładam, że jej położenie jest normalne), polityka pieniężna traci skuteczność. Zmiany podaży pieniądza nie wpływają na popyt na rynku dóbr, ponieważ nie powodują zmian stopy procentowej.

39 i IS LM A • B • LM’ 0 Odcinek CD Y= AEPL Analiza graficzna potwierdza taki wniosek. Przy h→∞ i prawie poziomej linii LM nawet znaczny wzrost realnej podaży pieniądza, M/P (zob. odcinek AB na rysunku), skutkuje tylko bardzo małą zmianą stopy procentowej, i, więc praktycznie ma wpływu na wielkość zagregowanych wydatków i produkcję, Y (zob. odcinek CD na rysunku).

40 W praktyce sytuacja podobna do pułapki płynności występuje skrajnie rzadko, więc polityka pieniężna okazuje się - mniej lub bardziej - skuteczna. . . Zauważ jednak, że jeśliby realna stopa procentowa w gospodarce spadła w okolice 0%, popyt na pieniądz stałby się bardzo wrażliwy na zmiany stopy procentowej i wzrastałby skokowo (h ∞): 1. Alternatywny koszt trzymania środka płatniczego zmniejszyłby się wtedy gwałtownie. 2. Wzroslaby liczba projektów inwestycyjnych, zapewniających minimalny akceptowalny (przewyższający stopę procentową) poziom stopy zysku. To dlatego, kiedy na przełomie XX w. i XXI w. realna stopa procentowa w Japonii spadła w okolice 0%, niektórzy ekonomiści (np. Paul Krugman) mówili o pułapce płynności, w którą wpadła Japonia.

41 POLITYKA PIENIĘŻNA: PRZYPADEK KLASYCZNY W przypadku klasycznym zwiększenie realnej podaży pieniądza powoduje znaczny spadek stopy procentowej i wzrost produkcji. Obniżka stopy procentowej skutkuje na tyle małym wzrostem popytu na pieniądz (h→ 0), że dopiero duży spadek stopy procentowej sprawia, że ów wzrost realnej podaży pieniądza zostaje skompensowany. Przypadek klasyczny i LM 0 Y= AEPL W efekcie, kiedy linia LM jest pionowa, przy danym położeniu linii IS, polityka pieniężna okazuje się bardzo skuteczna. Zmiana realnej podaży pieniądza, MS, wymusza znaczną zmianę stopy procentowej, i, bo dopiero wtedy popyt na pieniądz, MD, zmienia się wystarczająco, aby rynek pieniądza odzyskał równowagę! (Wszak h→ 0, więc MD słabo reaguje na zmiany i!).

42 Kiedy linia LM jest pionowa, przy danym położeniu linii IS, polityka pieniężna okazuje się bardzo skuteczna. i LM LM’ A i LM IS 0 Y= AEPL B LM’ IS 0 Y= AEPL Analiza graficzna potwierdza taki wniosek. Przy prawie pionowej linii LM dany wzrost realnej podaży pieniądza, M/P skutkuje stosunkowo znaczną zmianą stopy procentowej, i, i (lub) wielkości zagregowanych wydatków i produkcji, Y (por. rysunki A i B).

3. 4. POLITYKA FISKALNA 43 Oto linia IS: Y = M” • A–M” • b • i. Jak widać, wzrost autonomicznych wydatków, A, w tym wydatków kontrolowanych przez państwo, G, przesuwa linię IS o M” • ΔA. i LM IS’ IS 0 Y=AEPL Jednocześnie jednak wyparte zostaje M” • b • Δi wydatków prywatnych, bo stopa procentowa, i, wzrasta na skutek zwiększenia się produkcji. Znowu rozpatrzymy dwa – skrajne - warianty takiej sytuacji: 1. Pułapkę płynności. 2. Przypadek klasyczny.

POLITYKA FISKALNA: PUŁAPKA PŁYNNOSCI. 44 W takiej sytuacji polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje. Y = M” • A–M” • b • i. Np. , przy prawie poziomej linii LM wzrost wydatków państwa, który przesuwa linię IS, powoduje bardzo małą zmianą stopy procentowej, i, a więc znaczny wzrost produkcji, Y (wzrostu tego nie zmniejsza bardzo słaby efekt wypierania). i IS IS’ LM 0 Y= AEPL Już mała zmiana stopy procentowej, i, powoduje tak dużą zmianę popytu na pieniądz, ΔMD, że zmiana popytu na pieniądz, ΔMD, wywołana przez zmianę wielkości produkcji, Y, zostaje skompensowana. W takiej sytuacji produkcja, Y, może wzrosnąć aż o M” • ΔA (prawie nie dochodzi do wypierania; M” • b • i ≈ 0).

45 Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje. . . i IS IS’ LM 0 Y= AEPL Otóż do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku MONETYZACJI DEFICYTU BUDŻETOWEGO. Monetyzacja deficytu budżetowego polega na finansowaniu deficytu budżetu przez bank centralny za pomocą emisji pieniądza.

46 Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje. Otóż do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku MONETYZACJI DEFICYTU BUDŻETOWEGO. i IS IS’ A i B IS’ IS LM LM’ LM i* 0 Y=AEPL 0 YA YB Y= AEPL W obu przypadkach przyczyną dużej zmiany produkcji, Y, jest mała zmiana stopy procentowej, i. Jednak za każdym razem przyczyny tej słabej reakcji stopy procentowej na zmiany wielkości produkcji są inne. Za pierwszym razem jest chodzi o bardzo silną wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej (por. rysunek A). Za drugim razem mała zmiana stopy procentowej jest spowodowana zwiększeniem realnej podaży pieniądza (por. rysunek A).

47 POLITYKA FISKALNA: PRZYPADEK KLASYCZNY W przypadku klasycznym polityka fiskalna traci skuteczność. Przesunięcia linii IS prawie nie zmieniają wielkości produkcji w gospodarce. Przyczyną jest bardzo silny efekt wypierania. Już małe zmiany wielkości produkcji, Y, powodują bardzo dużą zmianę stopy procentowej, i. i LM IS’ IS 0 Y=AEPL

48 W przypadku klasycznym potrzebna jest bardzo duża zmiana stopy procentowej, i, aby - przy h→ 0 - MD zmienił się wystarczająco dla skompensowania zmiany MD spowodowanej choćby niewielką zmianą Y. i LM IS’ IS 0 Y=AEPL

49 Do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku pełnego wykorzystania mocy produkcyjnych i „giętkich” cen w gospodarce. i LM IS’ IS 0 Y=AEPL Ekspansywna polityka fiskalna i wzrost AEPL, powoduje wtedy jedynie wzrost P. Rosnące ceny, P, redukują realną podaż pieniądza, M/P. To podbija stopę procentową i skutkuje wyparciem wy -datków prywatnych [ C i(lub) I]. W takiej sytuacji wypieranie okazuje się „pełne” [ G = C + I ]. Przecież jakakolwiek nadwyżka AEPL>YP powoduje dalszy wzrost „giętkich” cen. . . Jednak w rozpatrywanym tu przypadku klasycznym przyczyną silnej reakcji stopy procentowej, i, na zmianę wielkości produkcji jest niewrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej (h→ 0). W gospodarce „klasycznej” przyczyną podobnego zjawiska było pełne wykorzystanie możliwości produkcyjnych i „giętkość” cen, P.

50 * PODSUMUJMY: Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, zawodzi polityka pieniężna, a skuteczna jest polityka fiskalna. W przypadku klasycznym jest odwrotnie: polityka pieniężna okazuje się skuteczna, nieskuteczna jest polityka fiskalna. Jednak skrajności pułapki płynności i przypadku klasycznego bardzo rzadko odpowiadają gospodarczej rzeczywistości. Naszym wnioskom wygodnie jest zatem nadać nieco inną formę.

51 Im bardziej płaska jest linia LM (czyli im bardziej wrażliwy na zmiany stopy procentowej jest popyt na pieniądz), tym mniej skuteczna jest polityka pieniężna i tym bardziej skuteczna jest polityka fiskalna. Lub ekwiwalentnie: Im bardziej stroma jest linia LM (czyli im mniej wrażliwy na zmiany stopy procentowej jest popyt na pieniądz), tym bardziej skuteczna jest polityka pieniężna i tym mniej skuteczna jest polityka fiskalna.

52 4. MODEL IS-LM A POLITYKA BANKU CENTRALNEGO Jak pamiętamy ze standardowego wykładu podstaw ekonomii, prowadząc politykę pieniężną, bank centralny za pomocą operacji otwartego rynku, stopy dyskontowej i stopy rezerw minimalnych steruje nominalną podażą pieniądza, MS. Jednak w praktyce bywa i tak, że bank centralny kontroluje nie nominalną podaż pieniądza, MS, lecz – bezpośrednio – stopę procentową, i, wykorzystując w tym celu operacje otwartego rynku. Model IS/LM ułatwia odpowiedź na pytanie, dlaczego bank centralny niekiedy decyduje się na sterowanie podażą pieniądza, MS, niekiedy zaś na kontrolowanie stopy procentowej, i.

53 Bank centralny bezpośrednio kontroluje stopę procentową na dwa sposoby: 1. Jeśli rynkowa stopa procentowa, i, przewyższa pożądany poziom i* (i>i*), bank centralny na wielką skalę oferuje na rynku tańszy kredyt krótkoterminowy oprocentowany na poziomie i*. Powoduje to, że rynkowa stopa procentowa, i, spada do poziomu i*. 2. Jeśli zaś rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej pożądanego poziomu i* (i<i*), bank centralny zaciąga na rynku na tyle dużo pożyczek, płacąc za nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa procentowa, i, podniosła się do poziomu i*.

54 Powiedzmy, że zmieniając podaż pieniądza, za pomocą operacji otwartego rynku bank centralny nie dopuszcza do odchylenia się rynkowej stopy procentowej, i, od pożądanego poziomu i*. * W efekcie linia LM na rysunku z modelem IS-LM jest pozioma [zob. linia LM(i) na rysunku poniżej]. i Oznaczenia: i* 0 LM(i) i – stopa procentowa. Y – wielkość produkcji. LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej stopie procentowej, i, określonej przez bank centralny. Y Kiedy popyt na pieniądz, MD, się zmienia, co może spowodować zmianę stopy procentowej, „i”, bank centralny zmienia „MS”, uniemożliwiając zmianę „i”; więc „i” się nie zmienia. -----* Krytycy wskazują, że w długim okresie takie działania banku centralnego grożą utratą kontroli nad podażą pieniądza i przyśpieszeniem inflacji.

55 PRZEANALIZUJMY DWIE SYTUACJE. . . Sytuacja 1. Kształt polityki fiskalnej jest zmienny i niepewny, a bank centralny chce - mimo wszystko - prowadzić skuteczną politykę stabilizacyjną, czyli minimalizować odchylenia rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od potencjalnej wielkości produkcji, Y*.

56 ZMIENNA POLITYKA FISKALNA i LM(M) Oznaczenia: LM(M) – linia LM, odpowiadająca danej podaży pieniądza, M, określonej przez bank centralny. LM(i) i* A B IS 1 D C Y’ 1 Y*Y 2 Y’ 2 LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej stopie procentowej, i, określonej przez bank centralny. IS 2 IS 1 i IS 2 – możliwe skrajne pozycje linii IS. Y Wniosek: przy zmiennej polityce fiskalnej kontrola nominalnej podaży pieniądza jest LEPSZYM narzędziem polityki stabilizacyjnej (CD < AB na rysunku). (Zauważ: kiedy kontrolowana jest po- daż pieniądza, zmiany stopy procentowej tłumią skutki eks- pansywnej i restrykcyjnej polityki fiskalnej). Zmiany „i” zmniejszają skutki ekspansywnej i restrykcyjnej polityki fiskalnej.

57 Sytuacja 2. Popyt na pieniądz jest bardzo zmienny, a bank centralny – znowu - chce prowadzić skuteczną politykę stabilizacyjną.

ZMIENNY POPYT NA PIENIĄDZ i 58 Oznaczenia: LM 1 i LM 2 – skrajne położenia linii LM, odpowiadającej danej podaży pieniądza, M, i przesuwającej się na skutek nieprzewidywalnych zmian popytu na pieniądz. LM 2 LM(i) i* LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej stopie procentowej, i, określonej przez bank centralny. IS IS – linia IS w tej gospodarce. Y 1 Y* Y 2 Y Wniosek: przy zmiennym popycie na pieniądz kontrola stopy procento- wej, a nie podaży pieniądza, jest lepszym narzędziem polityki stabilizacyjnej.

ZRÓB TO SAM! 59 Tak czy nie? 1. Linia IS zmienia nachylenie na skutek spadku stopy opodatkowania netto. Tak. Przecież poziom mnożnika, M”, we wzorze linii IS (Y = M” • A –M” • b • i) zależy od stopy opodatkowania netto. 2. W gospodarce otwartej mnożnik polityki fiskalnej, Mf, jest mniejszy od mnożnika. Tak (zwykle). Mnożnik, w odróżnieniu od mnożnika polityki fiskalnej, nie uwzględnia efektu wypierania. 3. W gospodarce otwartej mnożnik polityki pieniężnej informuje, jak zmieni się stopa procentowa na skutek zmiany realnej podaży pieniądza. Nie. Mnożnik polityki pieniężnej informuje, jak na skutek zmiany realnej podaży pieniądza zmieni się wielkość produkcji, a nie stopa procentowa.

60 4. Kiedy realna stopa procentowa spada poniżej zera, opłaca się zaciągać jak najwięcej kredytu, więc w gospodarce pojawia się pułapka płynności. Tak. Przy stopie procentowej bardzo bliskiej zeru zaczyna się opłacać trzymać praktycznie nieograniczoną ilość pieniądza. Dla najmniejszych choćby spadków oprocentowania wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej okazuje się nieskończenie duża (h→∞). 5. W zamkniętej gospodarce „keynesowskiej”, która tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest podobnie skuteczna jak w gospodarce „klasycznej”. Nie. W pierwszym przypadku polityka fiskalna okazuje się bardzo skuteczna („wypieranie” jest bardzo słabe), a w drugim zupełnie nieskuteczna („efekt wypierania” jest bardzo silny). 6. Im bardziej stroma jest linia LM, tym bardziej skuteczna jest polityka pieniężna i tym mniej skuteczna jest polityka fiskalna. Tak. Przy danym położeniu linii IS i pionowej linii LM spowodowane polityką pieniężną zmiany stopy procentowej i poziomu produkcji w gospodarce okazują się największe. 7. Kiedy bank centralny kontroluje poziom stopy procentowej, powstaje sytuacja analogiczna do pułapki płynności. Tak. W takiej sytuacji jakiekolwiek zmiany poziomu stopy procentowej, powodują gwałtowny wzrost lub gwałtowny spadek popytu na pieniądz (h→∞). Skutkiem jest powrót sto-py procentowej do wyjściowego poziomu.

61 8. Kiedy bank centralny kontroluje stopę procentową, zmiana popytu na pieniądz względnie silnie wpływa na wielkość produkcji w gospodarce. Nie. W takiej sytuacji zmiany popytu na pieniądz nie mają wpływu na poziom stopy procentowej, a więc – w zasadzie - także na wielkość produkcji w gospodarce. 9. Kiedy bank centralny kontroluje ilość pieniądza (a nie bezpośrednio stopę procentową) w gospodarce, zmiany zagregowanych wydatków względnie słabo wpływają na wielkość produkcji. Tak. Zmiany zagregowanych wydatków są wtedy tłumione przez zmiany stopy procentowej, bo stopa procentowa się zmienia pod wpływem zmian zagregowanych wydatków.

ZADANIA 62 1. W zamkniętej gospodarce konsumpcja opisana jest równaniem: C=100/P+0, 5·Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I=900– 2000·i , wydatki państwa, G, są równe 2000. Popyt na pieniądz równa się MD=0, 75·Y– 1500, podaż pieniądza MS=750. Ceny są stałe i równe 1. a) Podaj równania linii IS i LM. b) Wykonaj rysunek z liniami IS i LM. Oblicz i zaznacz poziom produkcji, Y, oraz stopę procentową, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach. (Pamiętaj o oznaczeniach!). c) Jaki poziom osiągnie stopa procentowa po zmniejszeniu wydatków państwa, G, o 1000 (MS się nie zmienia)? Pokaż tę sytuację na rysunku. a) IS: Y=6000 -4000*i LM: Y=3000. b) Zob. rysunek. i LM 75% IS c) 25% - zob. rysunek. Y 3000 i LM 75% IS 25% IS’ 3000 Y

63 2. W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsumpcja równa się: C=50/P+0, 7 Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I=200 -750 i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD=0, 8 Y-2000 i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Us -tal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające rów -nowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. i a) Y=C+I+G=50+0, 7 Y+200– 50 i+200=450+0, 7 LM S D Y– 750 i. To: Y=1500– 2500 i (IS). M =M = E 800=0, 8 Y– 2000 i. To: Y=1000+ 2500 i 0, 1 (LM). IS Y=1500– 2500 i (IS) i Y=1000+2500 i (LM), to: Y=1250 oraz i= 0, 1 (10%) (zob. rysunek). b) 0 1250 Y IS przesunie się w prawo, a LM pozostanie i w pierwotnym położeniu. LM 1. Oto rozwiązanie układu równań, odpowiadających nowej linii IS’ (Y=1833, (3)-2500 i) 0, 1(6) i starej linii LM (Y=1000+2500 i): i=0, 1(6) 0, 1 IS’ oraz Y=1416, (6). Pod wpływem wzrostu wy. IS datków państwa, G, o G=100 wielkość pro 0 dukcji, Y, zwiększyła się o (1416, (6)– 1250)= 1250 1416, (6) Y 166, (6). 2. Teraz odwołajmy się do MF: γ=M”/[1+(k • M” • b)/h]=10/3 [1+(8/10 10/3 750)/2000]=1, (6) 100=166, (6).

64 3. a) Zagregowane wydatki zmieniają się w trudny do przewidzenia sposób. Czy w takiej sytuacji lepszym rozwiązaniem jest kontrolowanie przez bank centralny podaży pieniądza w gospodarce, czy też kontrolowanie poziomu stopy procentowej? Dlaczego? b) A teraz problemem są nieprzewidywalne zmiany popytu na pieniądz. Jaki rodzaj polityki pieniężnej jest lepszy tym razem? Dlaczego? a) Lepszym rozwiązaniem jest kontrolowanie przez bank centralny ilości pieniądza w gospodarce. Przy stałej podaży pieniądza zmiany zagregowanych wydatków i produkcji powodują wtedy zmiany stopy procentowej, które tłumią te zmiany zagregowanych wydatków. W efekcie wahania rzeczywistej wielkości produkcji wokół poziomu produkcji potencjalnej okazują się względnie małe. b) Jeśli bank centralny kontroluje podaż pieniądza, na odpowiednim rysunku zmiany popytu na pieniądz równolegle przesuwają linię LM. Powoduje to wahania rzeczywistej wielkości produkcji wokół jej poziomu potencjalnego. Natomiast ustabilizowanie stopy procentowej na wybranym przez bank centralny poziomie powoduje, że przy stałych zagregowanych wydatkach w gospodarce – mimo wahań popytu na pieniądz - rzeczywista wielkość produkcji się nie zmienia. Sprzyja to sukcesowi polityki stabilizacyjnej państwa.

65 Test (Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi) 1. W sytuacji przedstawionej na rysunku obok w punkcie A: A. Y>AEPL i MD>MS. B. Y>AEPL i MD<MS. C. Y<AEPL i MD>MS. D. Y<AEPL i MD<MS. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. NIE. i LM E i. A 0 • A IS YA Y 2. Linia IS przesuwa się równolegle w prawo pod wpływem: A. Zwiększenia się konsumpcji autonomicznej. B. Zmniejszenia się wrażliwości wydatków inwestycyjnych na zmiany poziomu stopy procentowej. C. Zmniejszenia się krańcowej skłonności do importu. D. Zwiększenia się stopy opodatkowania netto. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. NIE.

66 3. Linia LM przesuwa się równolegle w lewo pod wpływem: A. Wzrostu poziomu cen w gospodarce. B. Zmniejszenia się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. C. Zwiększenia się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej. D. Spadku nominalnej podaży pieniądza w gospodarce. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. TAK. 4. Po wzroście wydatków państwa produkcja w gospodarce opisywanej modelem IS/LM zwiększa się tym bardziej: A. Im bardziej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany stopy procentowej. B. Im bardziej wrażliwe są wydatki inwestycyjne na zmiany stopy procentowej. C. Im bardziej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. D. Im większa jest krańcowa skłonność do oszczędzania. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. NIE.

67 5. Po wzroście podaży pieniądza produkcja w gospodarce opisywanej modelem IS/LM zwiększa się tym bardziej: A. Im mniej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany stopy procentowej. B. Im bardziej wrażliwe są wydatki inwestycyjne na zmiany stopy procentowej. C. Im mniej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. D. Im większa jest krańcowa skłonność do konsumpcji. A. TAK. B. TAK. C. NIE. D. TAK. 6. Kiedy linia LM: i=(1/h) • (k • Y-M/P) jest prawie pozioma: A. Wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej jest bardzo mała w porównaniu z wrażliwością popytu na pieniądz na zmiany produkcji. B. W gospodarce na pewno występuje pułapka płynności. C. Wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany produkcji jest bardzo mała w porównaniu z wrażliwością popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej. D. Przy danej stopie procentowej ludzie są skłonni trzymać praktycznie dowolną ilość pieniądza. A. NIE. B. NIE. Przyczyną takiego przebiegu linii LM może być przecież bardzo mała wartość parametru k we wzorze linii LM. C. TAK. D. TO ZALEŻY. . .

68 7. Kiedy dana linia LM: i=(1/h) • (k • Y-M/P) jest prawie pionowa: A. Wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej jest bardzo mała w porównaniu z wrażliwością popytu na pieniądz na zmiany produkcji. B. W gospodarce na pewno występuje przypadek klasyczny. C. Wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany produkcji jest bardzo mała w porównaniu z wrażliwością popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej. D. Przy danej stopie procentowej ludzie są skłonni trzymać praktycznie dowolną ilość pieniądza. A. TAK. B. NIE. Stromy przebieg linii LM może być spowodowany bardzo dużym poziomem parametru k we wzorze linii LM. C. NIE. D. TO ZALEŻY. . . 8. W krótkim okresie w zamkniętej gospodarce: A. Polityka pieniężna jest nieskuteczna w przypadku pułapki płynności. B. Polityka fiskalna jest skuteczna w przypadku klasycznym. . C. Polityka pieniężna jest skuteczna w przypadku klasycznym. D. Polityka fiskalna jest nieskuteczna w przypadku pułapki płynności. A. TAK. B. NIE. C. TAK. D. NIE.

69 9. Przyczyną skoncentrowania się przez Fed w latach 90. XX w. raczej na kontroli stopy procentowej niż podaży pieniądza mogły być: A. Rozprzestrzenienie się „innowacji finansowych”. B. Zmienna polityka fiskalna rządu. C. Pułapka płynności. D. Wahania poziomu popytu na pieniądz. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. TAK.