1 Eitim Alannda Psikolojik Danma ve Rehberlik Eitim

1. Eğitim Alanında Psikolojik Danışma ve Rehberlik: Eğitim, insan zihnine yapılan, ürününü geç ve güç veren, bunun yanında da pahalı ve zorunlu olan bir yatırımdır. Bu yatırımın amaca ulaşması her şeyden önce, öğretmen, öğrenci, yönetici ve velinin sağlıklı işbirliğine bağlıdır. Ayrıca, eğitim etkinliklerinden söz edildiğinde akla gelen ilk ve temel kavramlar, erimli çalışma ve başarıdır. Eğitimin amaçlarına ulaşması ve eğitim etkinliğini oluşturanlar arasındaki ilişkinin kurulması ve sağlıklı olarak sürdürülmesinde yaşanan sorunların çözülmesi, bu alanda verilecek rehberlik hizmetlerine bağlıdır. Okul ortamında bu amaçla verilen rehberlik hizmetine “Eğitim Alanında Psikolojik Danışma ve Rehberlik” adı erilmektedir. Literatür incelendiğinde eğitimin yönetim, öğretim ve öğrenci kişilik hizmetleri olmak üzere üç temel hizmetten oluştuğu görülmektedir. Eğitim sürecinde üç ana etkinlikten oluşması, sürecin bütünlüğünü bozmamakta, biri diğerinin neredeyse ön koşulu olmaktadır. Bu üç alan ve ilişkileri aşağıdaki gibi gösterilebilir: Eğitim alanında yürütülen hizmetleri yönetim, öğretim ve öğrenci kişilik hizmetleri olarak üç boyutta ele alabiliriz. Bu hizmetlerin her üçü de, birbirini etkileyen ve aynı zamanda tamamlayan nitelikte bir ilişki ağı ile birbirine bağlıdır.

• Eğitimin amaçlarının gerçekleştirilmesinde her birinin kendine düşen görevleri ve üstlendikleri rolleri vardır. Çağdaş eğitim, bireyi bir bütün olarak ele alıp kapasitelerini en uygun düzeyde geliştirmeyi amaç edinmektedir. Bu üç alandan herhangi birisi yetersizlik gösterip, fonksiyonunu yerine getiremezse eğitimle ulaşılmak istenilen amaca ulaşılamayabilir. Öğrenci kişilik hizmetlerinin merkezinde rehberliğin olduğunu görüyoruz. • Öğrenci kişilik hizmetleri birinci bölümde de vurgulandığı gibi, öğrencinin kişisel gelişim ve gerçekleşim ihtiyaçlarını karşılamaya dönük tüm yardım hizmetlerini kapsar. Bu yardımların en önemlisinin psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri olduğunu söyleyebiliriz. • Yani rehberlik hizmetlerinden yoksun bir eğitim süreci yetersiz olarak değerlendirilebilir. Bu açıklamalardan psikolojik danışma ve rehberliğin, eğitim sürecinin ayrılmaz bir parçası ve tamamlayıcısı olduğu anlaşılmaktadır.

• 2. Sağlık Alanında Rehberlik • Sağlık, insanın kendini bedenen, ruhen ve zihnen iyi hissetme hali olduğu dikkate alındığında sağlık alanında da psikolojik yardıma ihtiyaç duyulmaktadır. Bir yandan hastanın medikal yaıdım alma ve hekimin uyguladığı iyileştirme süreci konusunda bilinçlenmesi; ona yapılacak rehberliğe bağlıdır. • Gerek tedavi öncesi gerekse tedavi süresince ve tedavi sonrasında da hastanın ailesinin de psikolojik sorunları ortaya çıkabilir. Aileye verilecek yardım dolaylı da olsa hastaya yapılmış bir yardımdır. Kronik hastalığı ya da fiziksel yetersizliği bulunan hastalara ve onların ailelerine, hastalığa ve yetersizliğe uyum sağlayabilmeleri, tedaviyi kabul etmeleri ve yaşantılarını tatminkar bir şekilde sürdürmeleri konusunda psikolojik yardım verilebilir.

• Hastanın hastane ortamından ve hastalığından kaynaklanan yersiz korkularının giderilmesi, gerçekleri olduğu gibi kabul edebilecek hale gelmesi için verilecek psikolojik yardımın çok önemli katkısı olcaktır 13. Koruyucu sağlık hizmetlerine önem veren ülkelerde bu işbirliğinin geliştirilmesiyle başarılı sonuçlara ulaşıldığı görülmektedir, insanların, özellikle sağlıkla ilgili koruyucu temel bilgilere ulaşıp, sağlık kurulularından arzu edilen düzeyde yararlanması, rehberlik hizmetlerinin katkısıyla daha başarılı bir şekilde gerçekleştirilebilir. • Ayrıca, psikolojik sorunları olanlara, medikal yardımı gerekli kılmayacak düzeydeyken ulaşılıp psikolojik yardımın verilmesi çok önemli bir destek olacaktır. Psikolojik yardım verebilecek nitelikte eğitim görmüş ‘psikolojik danışma ve rehberlik uzmanlarının’, özellikle Sağlık Ocakları ve Ana-Çocuk Sağlığı Merkezleri gibi sağlık kuramlarında istihdam edilmesi hizmetin kalitesini artıracaktır. • Türkiye gibi gelişmişlik düzeyini arzu edilen seviyeye çıkarmaya çalışan ülkelerde, diğer sorunlar gibi sağlıkla ilgili sorunların da yoğun olduğu söylenebilir. Sağlık hizmeti veren kurumların hizmet kalitesini artırmada rehberlik hizmetleri katkı sağlayabilir.

• 3. Sosyal Yardım Kurumlarında Rehberlik • Ülkemizde sosyal yardım kurumlan olarak, • yaşlılara yönelik huzurevleri, • korunmaya muhtaç çocuklara yönelik kurulan Çocuk Esirgeme Kuramlarına bağlı, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları, • Kızılay derneği ve • sosyal dayanışma kurumu gibi merkezler bulunmaktadır. • Bu kuramlardaki bireyler, buralara gelmeden önce yaşamış oldukları travmatik olaylar nedeni ile psikolojik danışma ve rehberlik yardımına daha fazla ihtiyaç duymaktadırlar. • Huzurevleri, korunmaya muhtaç yaşlıların temel yaşamsal ihtiyaçlarının karşılanmasını amaç edinen kuramlardır. Yaşlılık dönemi kendini dışlanmış, yalnız, bir işe yaramaz ve başkalarının bakımına muhtaç hissetme gibi duyguların ortaya çıktığı dönemdir.

• Yine bu dönemde en büyük tehlike yaşam ümidinin azalmasıdır. Bu nedenle onların yaşam gücünü hissetmelerini ve yaşamdan keyif almalarını sağlamak, belki de onlara verilebilecek en önemli hizmetlerden biridir. Bu da sosyal çevresi ile etkileşiminin sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesiyle sağlanır. • Ayrıca geleneksel aile içinde saygın ir yeri, otoritesi olan yaşlının aile dışında bir bakım biçimi olan huzurevine yerleştirilmesi de kolay kabullenilir bir durum değildir. Toplumdaki statüsünü yitirmek ve evinde alıştığı yaşamdan vazgeçmek yaşlı için zordur. • Onun için ev, bildiği, hakim olduğu, içinde kendini güvende ve özgür hissettiği, anılarıyla beraber olduğu bir ortamdır. Huzurevi ise çevre denetimini göreli olarak yitirdiği, ilk kez karşılaştığı farklı kültürlerden insanlarla birlikte yaşamak zorunda olduğu yeni bir ortamdır

• Böyle ortamlarda yaşamak zorunda kalan yaşlılara olumsuz duygularıyla başa psikolojik danışma ve rehberlik eğitimi almış uzmanların istihdam edilmeleriyle gerekli destek sağlanabilir. • Çocuk Esirgeme Kurumları, ailenin toplumda var olan geleneksel destek sistemlerinin iş yapamaz hale gelmesi durumunda gerekli yardımı sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Korunmaya muhtaç çocukların gelişimlerinin desteklenmesi, sağlıklı, huzurlu bir ortamda yaşatılması çağdaş toplumların önde gelen görevlerindendir. • Onların üretken birisi olarak topluma katılmaları aynı zamanda toplum kalkınmasının da ön koşuludur. Bireyin bir bütün olarak gelişimini destekleyen çalışmalarından dolayı bu kurumlan aynı zamanda eğitim kurumu olarak da değerlendirebiliriz.

• Ancak, ne kadar iyi düzenlenmiş olursa olsun, bir yurt ortamı; sıcak duygular, bedensel temas, duygusal. zihinsel ve toplumsal uyarım gibi konularda yetersiz kalabilir, mukayeseli yapılan araştırmalarda, yurttaki çocukların, yetişkinlerden yardım isteme, insanlarla sıcak-derin ilişkiler yaşama gibi iletişim teorilerinde yetersiz oldukları, konuşma ve dil gelişiminde de geriliklerin görüldüğü belirtilmektedir. Bu sebeplerden dolayı, bu kuramlarda etkili rehberlik hizmetlerinin uygulamaya konulması gerekmektedir. , • Kızılay derneği, doğal afetler sonucu zorda kalan insanlara yardım veren bir kurumdur. Doğal afet sonucu bir anda bütün varlığını, yakının; kaybeden insanlara rehberlik hizmetleriyle psikolojik destek verilebilir. • Bütün bu sosyal yardım kurumlarında, özellikle psikolojik destek konusunda yetersizlikler varsa, rehberlik hizmetlerinin bu kuramlarda yeterince önemsenmediği anlamına gelebilir. Yeterli düzeyde psikolojik danışma ve rehberlik uzmanı istihdam ederek ve gerekli destek sağlanarak daha huzur’: , bir toplum oluşturulabilir. Son zamanlarda gerek dünyada gerekse ülkemizde bu kuramlarda psikolojik danışma ve rehberlik uygulamaları hızlı bir gelişme içerisindedir.

• 4. Endüstri Alanında Rehberlik • Rehberlik hizmetlerinin önemini: endüstri alanındaki kuruluşlar tarafından fark edilmeye başlanmasıyla birlikte buralarda da bu hizmetlerin yer almaya başladığını görüyoruz. • Hatta, bu hizmete sendikalar, iş ve işçi bulma kurumu gibi kuramlarda da yer verilmeye başlandığı görülmektedir. Sanayi kuruluşlarında, personel seçimi ve geliştirilmesinde, işe ve ortama uyum sağlamada, çalışanların iş yaşamıyla ilgili streslerinin giderilip iş doyumlarının arttırılıp daha üretken olmalarında rehberlik yardımının önemi artmaktadır. • Sendikaların da üyelerine sadece ücret ve sosyal haklarını koruma yönünden yardım vermenin yanında, onların mutluluğu ile ilgili değişik konularda da hizmet vermeyi üstlendiklerini görüyoruz. İş hayatından ve günlük hayanı sıkıntılarından kurtulup, stres düzeyi düşük bir yaşam kurmaları konusunda rehberlik hizmetlerinden faydalanmaya yönelmeleri sendikaları daha da güçlendirip, üyelerinin desteğini artırabilir. Ayrıca, verimliliğin artışında bir önemli rolü olmaktadır.

• 5. Kışlada Rehberlik • Her kurum gibi silahlı kuvvetlerinde s görülerinden kaynaklanan bir yapılanma biçimi bulunmaktadır. Bu yapılanmanın özünü “emirkomuta zinciri” oluşturmaktadır. • Kışlaya gelene kadar davranışlarını kendi belirleyen birey, kışlaya geldiği andan itibaren kendini emir ve komuta içinde bulmaktadır. Ayrıca aileden ilk kez ayrılanların yaşadıkları ev özlemi ve aile bağımlılığının yanında bazı kişilik özellikleri ile alışkanlıkları, kışlada bazı uyum sorunlarının yaşanmasına neden olmakta; moral ve motivasyonu olumsuz yönde etkilemektedir.

• Kışlada verilecek rehberlik hizmetleri; • a. Moral gücünü yükseltir. Orduda askerlerin moral ve motivasyonu bu kurumun iş görüsü için en temel ön koşuldur. • b. Verilen görevi özümseyerek kabullenmeleri yaptıkları işten almalarım sağlar. • c. Askerler arasındaki duygusal bağların kuvvetlendirilmesinde etkili olur. Stratejik öneme sahip, yaşam riski fazla olan görevlerde güvenli bağların geliştirilmesini sağlar. • d. Özellikle yaşam tehlikesi fazla olan görevlerde mücadele gücünü geliştirmek ve özellikle böyle görevler sonunda olabilecek arkadaş kaybı, yaralanma gibi sarsıcı olaylardaki dayanıklılığı artırır. • e. Uyum sorunlarına çözüm getirir.

• 6. Ceza ve Tutukevlerinde Rehberlik • Kanunen suç sayılabilecek davranışlarda bulunanlar, suçun niteliğine bağlı olarak özgürlükleri kısıtlanarak ceza ve tutukevlerine gönderilir. Gerek bu ortama girmeye sebep olan olaylar, gerekse buradaki yaşam şartları kavga, intihar, madde bağımlılığı, cinsel sapmalar, depresyon gibi bazı sorunların doğmasına ve yaşanmasına neden olmaktadır. Bir yandan bu ortamdan doğan sorunları çözmek bir yandan da onları tekrar topluma kazandırmak ve uyum düzeylerini yükseltmek için, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri verilmelidir. • Temel Fonksiyonlarına Göre Rehberlik • Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin amacı incelendiğinde; bu hizmetin ne kadar fonksiyonu olduğu anlaşılacaktır. Bu fonksiyonların neler olduğu konusunda literatürde farklı listelerin verildiği görülmektedir. Listeler incelendiğinde; bazı noktalarda binişiklik olmasına rağmen, farklılıkları dikkate alarak fonksiyonları altı başlık halinde toplama eğiliminin yaygın olduğu söylenebilir. Bunlar şöyle aralanabilir: • Uyum sağlayıcılık, yönelticilik, ayarlayıcılık, geliştiricilik, önleyicilik ve tamamlayıcılık,