1 DOBRA PUBLICZNE I KOPOTY Z INFORMACJ 2

1 DOBRA PUBLICZNE I KŁOPOTY Z INFORMACJĄ

2 I. DOBRA PUBLICZNE I PODOBNE PROBLEMY

3 W imię EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m. in. zapobiega MONOPOLIZACJI, kontroluje EFEKTY ZEWNĘTRZNE, wspiera powstawanie DÓBR PUBLICZNYCH, zwalcza KŁOPOTY Z INFORMACJĄ trapiące sprzedawców i nabywców.

4 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen „na Warszawiance” Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np. zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa)

5 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen „na Warszawiance” Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np. zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) Z udziału w korzystaniu z dóbr publicznych nie sposób nikogo wykluczyć, a to że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczebności zbioru korzystających - nie przeszkadza innym. DÓBR PUBLICZNYCH (ang. public goods) dotyczy EFEKT GAPOWICZA (ang. free riding): niemożność wykluczenia z udziału w konsumpcji (używania) dobra powoduje, że z dobra można korzystać, nie ponosząc kosztów jego wytworzenia.

Oto przykłady DÓBR PUBLICZNYCH: prawo, obrona narodowa, odśnieżanie, bezpieczeństwo na ulicach, polityka gospodarcza, pokaz sztucznych ogni, drogi i zieleńce miejskie, ogólnie dostępne kąpieliska, światło latarni morskiej, pomnik na Placu Niepodległości, publiczne radio i telewizja. 6

7 Prywatne firmy zwykle nie produkują wystarczającej ilości dóbr publicznych. Przecież nie są organizacjami charytatywnymi i muszą dostać zapłatę za swój produkt. Tymczasem dobra publiczne padają ofiarą gapowiczów.

8 Strata efektywności spowodowana istnieniem dobra publicznego D 1 popyt 1. obywatela na dobro publiczne. D 2 popyt 2. obywatela na dobro publiczne. D 1+2 popyt całego społeczeństwa na dobro publiczne.

9 Strata efektywności spowodowana istnieniem dobra publicznego Powiedzmy, że 1. obywatel zapłaci za produkcję optymalnej (dla siebie!) ilości dobra publicznego (Q 1) [zauważ, że dla tej ilości dobra skłoność do płacenia (wartość dobra) zrównuje się z krańcowym kosztem produkcji dobra].

10 Strata efektywności spowodowana istnieniem dobra publicznego Pole ABC to powstająca w tej sytuacji STRATA EFEKTYWNOŚCI. Wszak dla niewytwarzanych jednostek dobra z przedziału Q 1 Q* wartość dobra dla społeczeństwa jest większa od kosztu produkcji.

11 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto rozwiązania: 1. Państwo może samo wytwarzać te dobra (np. obrona narodowa).

12 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto rozwiązania: 2. Państwo może zamówić produkcję tych dóbr u prywatnych producentów (np. sprzątanie ulic). Zauważ: państwo wytwarza te dobra publiczne, w przypadku których przekazanie produkcji prywatnym producentom zagroziloby interesowi publicznemu (m. in. bezpieczeństwo publiczne, obrona narodowa).

13 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto rozwiązania: 3. Państwo może stworzyć możliwość wykluczenia osób niepowołanych z udziału w konsumpcji (użytkowaniu) tych dóbr (np. opłaty za przejazd autostradą, systemy patentowe, prawa autorskie).

14 Długa dygresja o ANALIZIE KOSZTÓW I KORZYŚCI (ang. cost -benefit analysis)

15 ANALIZA KOSZTÓW I KORZYŚCI (ang. cost-benefit analysis) Aby odpowiedzieć na pytania w rodzaju: „Czy należy wytwarzać to dobro publiczne? ”, „Ile dokładnie tego dobra publicznego wyprodukować? ”, państwo stosuje ANALIZĘ KOSZTÓW I KORZYŚCI. Często wymaga ona dokonania wyceny efektów zewnętrznych. ANALIZA KOSZTÓW I KORZYŚCI polega zwykle na porównaniu krańcowych kosztów i korzyści. Np. – zgodnie z teorią - liczbę policjantów w mieście należy zwiększać, aż rosnący koszt krańcowy nie zrówna się z malejącą korzyścią krańcową. Oczywiście, pomiar korzyści, o których mowa, jest bardzo trudny. Np. jak ustalić, ile jest wart spadek liczby zabójstw we Wrocławiu o 1, 5% rocznie? Jeśli, szukając odpowiedzi, spytamy mieszkańców, ile pieniędzy przeznaczyliby na dodatkowe etaty w policji, ankietowani zawyżą (np. kiedy żyją w niebezpiecznej dzielnicy) lub zaniżą (np. kiedy okolica, w której stoi ich dom, jest bezpieczna) swoją skłonność do płacenia. CDN.

ANALIZA KOSZTÓW I KORZYŚCI (ang. cost-benefit analysis) 16 W praktyce ANALIZA KOSZTÓW I KORZYŚCI często dotyczy inwestycji publicznych, których realizacja wymaga poniesienia dużych kosztów początkowych (np. budowa portu, lotniska, tamy, tunelu). Korzyści z ich dokonania trwają wiele lat. Taka struktura czasowa kosztów i korzyści wymaga zastosowania przy ocenie projektu dyskontowania. Wynik obliczeń zaktualizowanej wartości przyszłych kwot pieniądza zależy wtedy od poziomu stopy dyskontowej. Najprostszym rozwiązaniem jest posłużenie się rynkową stopą procentową.

ZADANIE 17 Oszacowano popyt na usługi promu, mającego ułatwić komunikację w mieście (zob. tabela). Cena bile tu (w gb) 0 1 2 3 4 Liczba przewozów tys. osób/rok 4 3 2 1 0 Otwarcie czynnej 2 lata przeprawy kosztuje 10 999 gb. Po roku eksploatacji pojawiają się pozytywne efekty zewnętrzne warte 3000 gb, a po dwóch latach negatywne efekty zewnętrzne warte 6790 gb. Nie można pobierać opłat za przeprawę przez zatokę, więc otwarcie prywatnego promu jest wykluczone. a) Oblicz nadwyżkę konsumenta powstającą dzięki uruchomieniu darmowej przeprawy (załóż, że dobro jest doskonale podzielne).

ZADANIE 18 Oszacowano popyt na usługi promu, mającego ułatwić komunikację w mieście (zob. tabela). Cena bile tu (w gb) 0 1 2 3 4 Liczba przewozów tys. osób/rok 4 3 2 1 0 Otwarcie czynnej 2 lata przeprawy kosztuje 10 999 gb. Po roku eksploatacji pojawiają się pozytywne efekty zewnętrzne warte 3000 gb, a po dwóch latach negatywne efekty zewnętrzne warte 6790 gb. Nie można pobierać opłat za przeprawę przez zatokę, więc otwarcie prywatnego promu jest wykluczone. a) Oblicz nadwyżkę konsumenta powstającą dzięki uruchomieniu darmowej przeprawy (załóż, że dobro jest doskonale podzielne). P 8000 gb. 4 4 Q b) Stopa dyskontowa równa się 10% (nie ma innych projektów, nadwyżka konsumenta powstaje jednorazowo na koniec roku, nie ma ryzyka i inflacji). Czy mając odpowiednie środki, władze powinny uruchomić darmową przeprawę?

ZADANIE 19 Oszacowano popyt na usługi promu, mającego ułatwić komunikację w mieście (zob. tabela). Cena bile tu (w gb) 0 1 2 3 4 Liczba przewozów tys. osób/rok 4 3 2 1 0 Otwarcie czynnej 2 lata przeprawy kosztuje 10 999 gb. Po roku eksploatacji pojawiają się pozytywne efekty zewnętrzne warte 3000 gb, a po dwóch latach negatywne efekty zewnętrzne warte 6790 gb. Nie można pobierać opłat za przeprawę przez zatokę, więc otwarcie prywatnego promu jest wykluczone. a) Oblicz nadwyżkę konsumenta powstającą dzięki uruchomieniu darmowej przeprawy (załóż, że dobro jest doskonale podzielne). 8000 gb b) Stopa dyskontowa równa się 10% (nie ma innych projektów, nadwyżka konsumenta powstaje jednorazowo na koniec roku, nie ma ryzyka i inflacji). Czy mając odpowiednie środki, władze powinny uruchomić darmową przeprawę? Tak. c) Dlaczego?

ZADANIE 20 Oszacowano popyt na usługi promu, mającego ułatwić komunikację w mieście (zob. tabela). Cena bile tu (w gb) 0 1 2 3 4 Liczba przewozów tys. osób/rok 4 3 2 1 0 Otwarcie czynnej 2 lata przeprawy kosztuje 10 999 gb. Po roku eksploatacji pojawiają się pozytywne efekty zewnętrzne warte 3000 gb, a po dwóch latach negatywne efekty zewnętrzne warte 6790 gb. Nie można pobierać opłat za przeprawę przez zatokę, więc otwarcie prywatnego promu jest wykluczone. a) Oblicz nadwyżkę konsumenta powstającą dzięki uruchomieniu darmowej przeprawy (załóż, że dobro jest doskonale podzielne). 8000 gb b) Stopa dyskontowa równa się 10% (nie ma innych projektów, nadwyżka konsumenta powstaje jednorazowo na koniec roku, nie ma ryzyka i inflacji). Czy mając odpowiednie środki, władze powinny uruchomić darmową przeprawę? Tak. c) Dlaczego? c) 8000/(1+0, 1)+8000/(1+0, 1)2+3000/(1+0, 1)-6790/(1+0, 1)2=11 000 gb. 11 000 gb > 10 999 gb. d) A jeśliby stopa dyskontowa była wyższa od 10%? (Wskazówka: porównaj zaktualizowaną wartość nakładów i efektów tego przedsięwzięcia).

ZADANIE 21 Oszacowano popyt na usługi promu, mającego ułatwić komunikację w mieście (zob. tabela). Cena bile tu (w gb) 0 1 2 3 4 Liczba przewozów tys. osób/rok 4 3 2 1 0 Otwarcie czynnej 2 lata przeprawy kosztuje 10 999 gb. Po roku eksploatacji pojawiają się pozytywne efekty zewnętrzne warte 3000 gb, a po dwóch latach negatywne efekty zewnętrzne warte 6790 gb. Nie można pobierać opłat za przeprawę przez zatokę, więc otwarcie prywatnego promu jest wykluczone. a) Oblicz nadwyżkę konsumenta powstającą dzięki uruchomieniu darmowej przeprawy (załóż, że dobro jest doskonale podzielne). 8000 gb b) Stopa dyskontowa równa się 10% (nie ma innych projektów, nadwyżka konsumenta powstaje jednorazowo na koniec roku, nie ma ryzyka i inflacji). Czy mając odpowiednie środki, władze powinny uruchomić darmową przeprawę? Tak. c) Dlaczego? c) 8000/(1+0, 1)+8000/(1+0, 1)2+3000/(1+0, 1)-6790/(1+0, 1)2=11 000 gb. 11 000 gb > 10 999 gb. d) A jeśliby stopa dyskontowa była wyższa od 10%? (Wskazówka: porównaj zaktualizowaną wartość nakładów i efektów tego przedsięwzięcia). Nie. W takiej sytuacji zaktualizowana wartość korzyści z uruchomienia przeprawy promowej (zapewne) przewyższa zaktualizowaną wartość poniesionych nakładów.

ILE KOSZTUJE KOWALSKI? 22 Problemem, z którym stykają się autorzy ANALIZ KOSZTÓW I KORZYŚCI, jest wycena wartości życia ludzkiego. Wyobraźmy sobie np. , że rozważamy decyzję o przebudowie niebezpiecznego odcinka autostrady. Jej koszt wynosi 400 000 zł, a dane z innych okolic wskazują, że taka przebudowa obniża prawdopodobieństwo śmiertelnego wypadku z 0, 0002% do 0, 00015%. Czy należy przeznaczyć pieniądze na przebudowę drogi? Wielu sądzi, że odpowiedź jest oczywista: ludzkie życie jest bezcenne i należy je chronić bez względu na koszty. Jednak rzeczywistość jest brutalna i podejmujący decyzje potrzebują rozsądnych kryteriów wyboru najlepszego z projektów rywalizujących o skąpe środki państwa, w tym – działań ratujących ludzkie życie. Aby takie kryteria stworzyć, należy oszacować wartość ludzkiego życia. CDN

ILE KOSZTUJE KOWALSKI? CD. 23 Np. sądy przyznające odszkodowania bliskim osób, które – z czyjejś winy – uległy śmiertelnemu wypadkowi, stosują m. in. kryterium wysokości zarobków utraconych przez ofiarę. Powoduje to jednak, że odszkodowanie jest tym mniejsze, im starsza była ofiara wypadku, co jest oczywistą wadą tego rozwiązania. W szczególności suma zarobków utraconych przez emeryta wynosi zero… CDN

ILE KOSZTUJE KOWALSKI? CD 24 Alternatywa jest np. analiza decyzji ludzi podejmujących niebezpieczną, lecz dobrze płatną pracę. Np. , jeśli ktoś dobrowolnie wystawia się na ryzyko śmiertelnego wypadku, którego prawdopodobieństwo wynosi 1%, podejmując pracę na wysokości za dodatkowy zarobek wynoszący 20 tys. zł, oznacza to, iż ocenia on wartość swego życia na 2 mln zł (100 • 20 tys. zł). . . (Szacunki oparte na takiej metodzie wskazują, że w Stanach ludzie oceniają wartość życia na mniej niż 10 mln dolarów). Czy jednak ludzie rzeczywiście tak samo wyceniają wzrost prawdopodobieństwa własnej śmierci np. z 1% do 2%, z 49% do 50% i z 99% do 100%?

25 Koniec długiej dygresji o ANALIZIE KOSZTÓW I KORZYŚCI (ang. cost-benefit analysis)

26 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska Są przedmiotem Nie są przedmiotem DOBRA rywalizacji Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen „na Warszawiance” Nie dają się zastrzec Tragedia wspólnego pastwiska (np. zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) Także DOBRA, KTÓRYCH DOTYCZY TRAGEDIA WSPÓLNEGO PASTWISKA (ang. tragedy of commons) wymagają interwencji państwa. Do tragedii wspólnego pastwiska dochodzi, gdy ktoś, korzystając z dobra, zmniejsza zadowolenie innych korzys- tających, a wszyscy mogą uczestniczyć w konsumpcji. W takiej sytuacji zwykle pojawiają się SZKODLIWE SKUTKI UBOCZNE w postaci uniemożliwienia konsumpcji innym, a nawet zniszczenia dobra.

27 Oto przykłady dóbr, którym zagraża TRAGEDIA WSPÓLNEGO PASTWISKA: przetrzebione łowiska na otwartym oceanie, zatłoczone parki, rzeki, w których już nie ma ryb, „zakorkowane” autostrady, brudne toalety podczas rockowego koncertu, zaśmiecone plaże publiczne, śmieci w lesie.

28 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzyszącej TRAGEDII WSPÓLNEGO PASTWISKA? Oto rozwiązania: 1. Państwo może wprowadzić opłaty za korzystanie z dobra (np. bilety wstępu na plażę).

29 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzyszącej TRAGEDII WSPÓLNEGO PASTWISKA? Oto rozwiązania: 1. Państwo może wprowadzić opłaty za korzystanie z dobra (np. bilety wstępu na plażę). 2. Państwo może innymi sposobami ograniczyć możliwość korzystania z dobra (np. limity połowów).

30 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzyszącej TRAGEDII WSPÓLNEGO PASTWISKA? Oto rozwiązania: 1. Państwo może wprowadzić opłaty za korzystanie z dobra (np. bilety wstępu na plażę). 2. Państwo może innymi sposobami ograniczyć możliwość korzystania z dobra (np. limity połowów). 3. Państwo może zwiększyć oferowaną ilość dobra (np. zbudować nową autostradę obok starej, na której powstają korki.

31 ZADANIE Kutry z 5 państw łowią ryby na tym łowisku (obowiązuje reguła: jedno państwo – jeden kuter). Fantazja przysłała 2. kuter! Ławica odradza się wolno, więc wszystkie kutry, zamiast po 50 ton dorsza, łowią teraz po 40 ton dziennie. Kiedy kolejne państwo naśladuje Fantazję, dzienny połów kutra znowu maleje o 10 ton. Itd. a) Jak zmienia się ilość ryb: (i) łowionych przez jeden kuter; (ii) łowionych przez wszystkie kutry, w miarę trwania tego procesu (wypełnij tabelę)? Liczba kutrów na tych wodach 5 6 7 8 9 (i) Połów jednego kutra (ii) Połów wszystkich kutrów

32 ZADANIE Kutry z 5 państw łowią ryby na tym łowisku (obowiązuje reguła: jedno państwo – jeden kuter). Fantazja przysłała 2. kuter! Ławica odradza się wolno, więc wszystkie kutry, zamiast po 50 ton dorsza, łowią teraz po 40 ton dziennie. Kiedy kolejne państwo naśladuje Fantazję, dzienny połów kutra znowu maleje o 10 ton. Itd. a) Jak zmienia się ilość ryb: (i) łowionych przez jeden kuter; (ii) łowionych przez wszystkie kutry, w miarę trwania tego procesu (wypełnij tabelę)? Liczba kutrów na (i) Połów jednego (ii) Połów tych wodach kutra wszystkich kutrów 5 50 250 6 40 240 7 30 210 8 20 160 9 10 90 Zob. tabela. b) Które z państw (Fantazja? Pierwsze z naśladujących ją państw? Drugie z. . . ? Itd. ) pierwsze odkryje nieopłacalność takiego postępowania?

33 ZADANIE Kutry z 5 państw łowią ryby na tym łowisku (obowiązuje reguła: jedno państwo – jeden kuter). Fantazja przysłała 2. kuter! Ławica odradza się wolno, więc wszystkie kutry, zamiast po 50 ton dorsza, łowią teraz po 40 ton dziennie. Kiedy kolejne państwo naśladuje Fantazję, dzienny połów kutra znowu maleje o 10 ton. Itd. a) Jak zmienia się ilość ryb: (i) łowionych przez jeden kuter; (ii) łowionych przez wszystkie kutry, w miarę trwania tego procesu (wypełnij tabelę)? Liczba kutrów na (i) Połów jednego (ii) Połów tych wodach kutra wszystkich kutrów 5 50 250 6 40 240 7 30 210 8 20 160 9 10 90 Zob. tabela. b) Które z państw (Fantazja? Pierwsze z naśladujących ją państw? Drugie z. . . ? Itd. ) pierwsze odkryje nieopłacalność takiego postępowania? Trzecie państwo naśladujące Fantazję. Wszak mimo wysłania na łowisko 2. kutra, oba kutry tego państwa łącznie łowią tyle (10 ton+10 ton), ile łowił jeden kuter (20 ton). c) Jak się nazywa powodowana efektami zewnętrznymi forma zawodności rynku, z którą mamy tu do czynienia? Co powinno zrobić państwo?

34 ZADANIE Kutry z 5 państw łowią ryby na tym łowisku (obowiązuje reguła: jedno państwo – jeden kuter). Fantazja przysłała 2. kuter! Ławica odradza się wolno, więc wszystkie kutry, zamiast po 50 ton dorsza, łowią teraz po 40 ton dziennie. Kiedy kolejne państwo naśladuje Fantazję, dzienny połów kutra znowu maleje o 10 ton. Itd. a) Jak zmienia się ilość ryb: (i) łowionych przez jeden kuter; (ii) łowionych przez wszystkie kutry, w miarę trwania tego procesu (wypełnij tabelę)? Liczba kutrów na (i) Połów jednego (ii) Połów tych wodach kutra wszystkich kutrów 5 50 250 6 40 240 7 30 210 8 20 160 9 10 90 Zob. tabela. b) Które z państw (Fantazja? Pierwsze z naśladujących ją państw? Drugie z. . . ? Itd. ) pierwsze odkryje nieopłacalność takiego postępowania? Trzecie naśladujące Fantazję. Wszak mimo wysłania na łowisko 2. kutra, oba kutry tego państwa łącznie łowią tyle (10 ton+10 ton), ile łowił jeden kuter (20 ton). c) Jak się nazywa powodowana efektami zewnętrznymi forma zawodności rynku, z którą mamy tu do czynienia? Co powinno zrobić państwo? To jest “tragedia wspólnego pastwiska”. Np. : należy uzgodnić limity połowów.

35 UWAGA NA ZAKOŃCZENIE: W gruncie rzeczy PROBLEM DÓBR PUBLICZNYCH jest odmianą PROBLEMU EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH. Przecież w przypadku tych dóbr ubocznym skutkiem korzystania z nich przez jedną osobę jest to, że korzystają z nich również inni, co oznacza właśnie występowanie pozytywnego efektu zewnętrznego. Podobnie, kiedy mamy do czynienia z TRAGEDY OF COMMONS, ubocznym skutkiem (efektem zewnętrznym) konsumowania dobra przez jedną osobę jest utrudnienie dostępu do tego dobra innym. Jednak z uwagi na swoje praktyczne znaczenie zjawisko dóbr publicznych zasługuje na osobne omówienie, którego dokonaliśmy, .

ZRÓB TO SAM! TAK CZY NIE? Czy te opinie są prawdziwe, czy fałszywe? Odpowiedzi uzasadnij. 36 1. Oto efekt gapowicza: Po seansie Jaś ukrył się w WC i jeszcze raz - za darmo - obejrzał Terminatora. 2. W Polsce państwowe szkoły podstawowe wytwarzają dobro publiczne. 3. Państwowe szpitale w Polsce wytwarzają dobro publiczne. 4. Państwowa telewizja w Polsce wytwarza dobro publiczne. 5. To oczywiste. Państwo powinno wytwarzać dobra publiczne, a firmy prywatne – dobra prywatne

37 ZADANIA 1. Poklasyfikuj dobra na prywatne, klubowe, publiczne i takie, których dotyczy tragedia wspólnego pastwiska: a) Most Łazienkowski. b) Usługi poczty. c) Izba wytrzeźwień. d) Program WORD 2000. e) Usługi więzienia w Rawiczu. f) Wiadomości telewizji „Canal+”. g) Bezpieczeństwo na Bałutach. h) Usługi cmentarza na Powązkach. a) Niezatłoczony most nie jest przedmiotem rywalizacji i nie można go zastrzec, a więc jest dobrem publicznym. Gdyby był „zakorkowany”, dotyczyłaby go „tragedia wspólnego pastwiska”. c) Usługi izby wytrzeźwień są dobrem publicznym. Nie są przedmiotem rywalizacji (jest tam dość miejsca dla pijanych zakłócających spokój wszystkich obywateli) i nie można ich zastrzec (pijani trafiają tam bez względu na to, czyj spokój zakłócają). e) Usługi więzienia zaspakajają potrzebę bezpieczeństwa obywateli. Nie są przedmiotem rywalizacji (tam jest dość miejsca dla przestępców!) i nie można ich zastrzec (do więzienia przestępcy trafiają bez względu na to, kto jest ich ofiarą). Więzienie to public good. g) Bezpieczeństwo na Bałutach stanowi przykład dobra publicznego (nie podlega rywalizacji i nie sposób go zastrzec).

38 2. Rozwiązując poprzednie zadanie, za dobro publiczne uznałeś: a) Most Łazienkowski. b) Usługi izby wytrzeźwień. c) Usługi więzienia w Rawiczu. d) Bezpieczeństwo na Bałutach. Co zrobiło państwo, by powstały te dobra publiczne? Czy był inny sposób rozwiązania problemu? a) Most Łazienkowski zbudowały przedsiębiorstwa działające na zlecenie państwa. Mosty w wielkich miastach - chyba - powinny pozostać własnością państwa. Przekazanie kontroli nad bardzo ważną częścią miejskiej sieci transportowej prywatnej firmie mogłoby zagrozić interesom społeczeństwa. c) Więzienie w Rawiczu jest instytucją państwową. Jednak np. w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Australii istnieją prywatne więzienia, które świadczą usługi zamówione przez państwo (na początku 2009 r. na całym swiecie istniało ponad 230 prywatnych więzień!)

TEST Plusami i minusami oznacz prawdziwe i fałszywe warianty odpowiedzi. 1. Dobra publiczne: A. Nie dadzą się zastrzec. B. Są przedmiotem rywalizacji. C. Nie są wytwarzane przez prywatne przedsiębiorstwa. D. Bywają wytwarzane przez państwo. 2. Aby udostępnić społeczeństwu dobra publiczne, państwo może: A. Samo wyprodukować te dobra. B. Zlecić wyprodukowanie tych dóbr prywatnym firmom. C. Stworzyć możliwość zastrzegania tych dóbr. D. Sprawić, że dobra te staną się przedmiotem rywalizacji. 39

40 3. Aby zapobiec „tragedii wspólnego pastwiska”, państwo m. in. : A. Wprowadza opłaty za użytkowanie dobra. B. Ogranicza możliwość korzystania z dóbr za pomocą limitów. C. Tworzy możliwość zastrzegania tych dóbr. D. Chroni konkurencję w gospodarce. 4. Na rysunku obok: A. Pole ABC oznacza stratę nadwyżki całkowitej spowodowaną istnieniem dobra publicznego. B. Linia D 1 ilustruje popyt społeczeństwa na dobro publiczne. C. Społecznie optymalna ilość dobra pu- blicznego wynosi Q 1 D. Społeczna wartość Q*–ej jednostki tego dobra wynosi Q 1 B.

41

42 II. KŁOPOTY Z INFORMACJĄ

43 W imię EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m. in. zapobiega MONOPOLIZACJI, kontroluje EFEKTY ZEWNĘTRZNE, wspiera powstawanie DÓBR PUBLICZNYCH, zwalcza KŁOPOTY Z INFORMACJĄ trapiące sprzedawców i nabywców.

44 KŁOPOTY Z INFORMACJĄ Kłopoty z informacją przyjmują m. in. dwie formy: ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców). DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE).

45 1. ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców). Chodzi o sytuacje, w których gorsze poinformowanie jednej ze stron transakcji o ważnych cechach dobra lub samej transakcji może skłonić państwo do obrony „słabszego”.

46 ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI przyjmuje m. in. następujące formy: 1. UKRYTE CECHY (ang. hidden charakteristics). 2. UKRYTE DZIAŁANIA (ang. hidden actions). 3. UKRYTE ZAMIARY (ang. hidden intentions).

47 A. ASYMETRIA INFORMACJI: UKRYTE CECHY (ang. hidden charakteristics) Oto typowe przykłady asymetrycznego rozkładu infomacji o cechach (dobra, transakcji, partnera): - praca przy azbeście, - lek o nieznanych skutkach ubocznych, - pożyczka, której prawdziwy koszt Twój Bank zamaskował finan- sowym żargonem, - sfałszowana kiełbasa „Krakowska”, - marihuana sprzedawana w szkołach podstawowych, - płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy, - pistolet-zabawka, którym przy odrobinie wysiłku można wybić oko siostrze, - niekorzystne klauzule w podpisywanej z developerem umowie.

48 Z problemem asymetrycznego rozkładu infomacji o cechach (dobra, transakcji, partnera) mamy do czynienia m. in. w przypadku: DÓBR DOŚWIADCZALNYCH (ang. experience goods) DÓBR ZAUFANIA (ang. confidence goods)

DOBRA DOŚWIADCZALNE (ang. experience goods) 49 Np. : tuńczyk w puszkach, który może zawierać rtęć, studia podyplomowe. Jakość tych dóbr jest znana dopiero PO ICH KUPNIE (inaczej niż np. jakość kupowanego cukru lub mebli). (Wcześniejsze zdobycie informacji o jakości jest zbyt kosztowne). W przypadku dóbr doświadczalnych na rynku może pojawić się NEGATYWNA SELEKCJA (ang. adverse selection).

50 W przypadku DÓBR DOŚWIADCZALNYCH na rynku może pojawić się NEGATYWNA SELEKCJA (ang. adverse selection). Nabywca będzie chciał płacić CENĘ PRZECIĘTNĄ DOBREJ I ZŁEJ ODMIANY TOWARU, bo to, jakiej jakości produkt dostanie, zależy m. in. od przypadku. Producenci przestają zatem oferować dobre jakościowo i drogie odmiany produktu. I tak dalej. W efekcie „ZŁA JAKOŚĆ WYPIERA DOBRĄ JAKOŚĆ”.

51 ZADANIE Oferowane są używane samochody dobrej i złej jakości. Tylko sprzedawcy znają ich jakość. Ostrożni nabywcy nie chcą płacić więcej, niż wynosi WARTOŚĆ OCZEKIWANA kupowanego auta (wartość dobrego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie plus wartość kiepskiego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie). a) Czy na takim rynku łatwo jest sprzedać używany dobry samochód? Dlaczego?

52 Oferowane są używane samochody dobrej i złej jakości. Tylko sprzedawcy znają ich jakość. Ostrożni nabywcy nie chcą płacić więcej, niż wynosi WARTOŚĆ OCZEKIWANA kupowanego auta (wartość dobrego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie plus wartość kiepskiego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie). a) Czy na takim rynku łatwo jest sprzedać używany dobry samochód? Dlaczego? Nie. Asymetria informacji powoduje, że nabywcy nie chcą zapłacić odpowiedniej ceny za dobry samochod. Hamuje to handel. b) Co powiesz o wielkości obrotów dobrymi samochodami?

53 Oferowane są używane samochody dobrej i złej jakości. Tylko sprzedawcy znają ich jakość. Ostrożni nabywcy nie chcą płacić więcej, niż wynosi WARTOŚĆ OCZEKIWANA kupowanego auta (wartość dobrego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie plus wartość kiepskiego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie). a) Czy na takim rynku łatwo jest sprzedać używany dobry samochód? Dlaczego? Nie. Asymetria informacji powoduje, że nabywcy nie chcą zapłacić odpowiedniej ceny za dobry samochod. Hamuje to handel. b) Co powiesz o wielkości obrotów takimi samochodami? Skala handlu dobrymi samochodami będzie stopniowo malała. c) Jak taka zmiana skali handlu dobrymi samochodami wpłynie na cenę na tym rynku?

54 Oferowane są używane samochody dobrej i złej jakości. Tylko sprzedawcy znają ich jakość. Ostrożni nabywcy nie chcą płacić więcej, niż wynosi WARTOŚĆ OCZEKIWANA kupowanego auta (wartość dobrego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie plus wartość kiepskiego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie). a) Czy na takim rynku łatwo jest sprzedać używany dobry samochód? Dlaczego? Nie. Asymetria informacji powoduje, że nabywcy nie chcą zapłacić odpowiedniej ceny za dobry samochod. Hamuje to handel. b) Co powiesz o wielkości obrotów takimi samochodami? Asymetria informacji hamuje handel dobrymi samochodami. c) Jak taka zmiana skali handlu dobrymi samochodami wpłynie na cenę na tym rynku? Skoro jest handlowane raczej złymi niż dobrymi samochodami, to rośnie prawdopodobieństwo natrafienia w trakcie transakcji na kiepski samochód. W efekcie maleje wartość oczekiwana kupowanego auta, a zatem również jego cena. d) Do czego doprowadzi ten proces?

55 Oferowane są używane samochody dobrej i złej jakości. Tylko sprzedawcy znają ich jakość. Ostrożni nabywcy nie chcą płacić więcej, niż wynosi WARTOŚĆ OCZEKIWANA kupowanego auta (wartość dobrego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie plus wartość kiepskiego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie). a) Czy na takim rynku łatwo jest sprzedać używany dobry samochód? Dlaczego? Nie. Asymetria informacji powoduje, że nabywcy nie chcą zapłacić odpowiedniej ceny za dobry samochod. Hamuje to handel. b) Co powiesz o wielkości obrotów takimi samochodami? Asymetria informacji hamuje handel dobrymi samochodami. c) Jak taka zmiana skali handlu dobrymi samochodami wpłynie na cenę na tym rynku? Skoro jest handlowane raczej złymi niż dobrymi samochodami, to rośnie prawdopodobieństwo natrafienia w trakcie transakcji na kiepski samochód. W efekcie maleje wartość oczekiwana kupowanego auta, a zatem również jego cena. d) Do czego doprowadzi ten proces? Do wyparcia towaru dobrej jakości (w żargonie ekonomistów informacji: „plums”; pol. sliwki) przez towar złej jakości (w żargonie ekonomistów: „lemons”; pol. cytryny). e) Wskaż 2 sposoby („prywatny” i „publiczny”) rozwiązania problemu.

56 Oferowane są używane samochody dobrej i złej jakości. Tylko sprzedawcy znają ich jakość. Ostrożni nabywcy nie chcą płacić więcej, niż wynosi WARTOŚĆ OCZEKIWANA kupowanego auta (wartość dobrego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie plus wartość kiepskiego auta razy prawdopodobieństwo natrafienia na nie). a) Czy na takim rynku łatwo jest sprzedać używany dobry samochód? Dlaczego? Nie. Asymetria informacji powoduje, że nabywcy nie chcą zapłacić odpowiedniej ceny za dobry samochod. Hamuje to handel. b) Co powiesz o wielkości obrotów takimi samochodami? Asymetria informacji hamuje handel dobrymi samochodami. c) Jak taka zmiana skali handlu dobrymi samochodami wpłynie na cenę na tym rynku? Skoro jest handlowane raczej złymi niż dobrymi samochodami, to rośnie prawdopodobieństwo natrafienia w trakcie transakcji na kiepski samochód. W efekcie maleje wartość oczekiwana kupowanego auta, a zatem również jego cena. d) Do czego doprowadzi ten proces? Do wyparcia towaru dobrej jakości (w żargonie ekonomistów informacji: „plums”; pol. sliwki) przez towar złej jakości (w żargonie ekonomistów: „lemons”; pol. cytryny). e) Wskaż 2 sposoby („prywatny” i „publiczny”) rozwiązania problemu. Wystawianie certyfikatów jakości przez instytucje prywatne i państwowe.

DYGRESJA 57 Podobnie bywa na rynku kredytu i usług ubezpieczeniowych. Kredytodawcy i ubezpieczyciele żądają ceny pośredniej między ceną właściwą dla klientów z grupy „dobrego ryzyka” i z grupy „złego ryzyka”. To sprawia, że klienci z grupy „dobrego ryzyka” względnie często rezygnują z transakcji. To powoduje konieczność podwyższenia ceny, ponieważ wśród klientow wzrasta odsetek tych z grupy „złego ryzyka”. To dodatkowo zniechęca klientów z grupy „dobrego ryzyka”… Itd. Znowu „ZŁA JAKOŚĆ WYPIERA DOBRĄ JAKOŚĆ”. Tym razem źli klienci (a nie - zły towar) wypierają dobrych klientów. (a nie – dobry towar). W efekcie wiele osób z grupy „dobrego ryzyka” nie jest się w stanie ubezpieczyć i zaciągnąć kredytu. KONIEC DYGRESJI

DOBRA ZAUFANIA (ang. confidence goods) 58 ICH JAKOŚĆ NIE JEST ZNANA NAWET PO ICH KUPNIE! [Np. niektóre rodzaje usług z zakresu służby zdrowia, niektóre leki, niektóre usługi edukacyjne (studia Master of Business Administration)]. W przypadku takich dóbr na rynku może dochodzić do skrajnie asymetrycznego rozkladu informacji, co - znowu – zniechęca do zawierania transakcji.

59 Ogólnie, asymetryczny rozkład infomacji o cechach (dobra, transakcji, partnera) sprawia, że produkowana jest NIEWŁAŚCIWA ILOŚĆ DÓBR, KTÓRE ŹLE ODPOWIADAJĄ POTRZEBOM NABYWCÓW. Asymetryczny rozkład infomacji o cechach (dobra, transakcji, partnera) bywa także przyczyną negatywnej selekcji, która powoduje, że NIE DOCHODZI DO ZAWARCIA CZĘŚCI POTENCJALNIE KORZYSTNYCH DLA STRON TRANSAKCJI, CZYLI – POJAWIA SIĘ UBYTEK NADWYŻKI CAŁKOWITEJ.

60 B. ASYMETRIA INFORMACJI: UKRYTE DZIAŁANIA (ang. hidden actions). Jedna ze stron transakcji po zawarciu umowy zmienia swoje zachowanie w sposób niekorzystny dla partnera. Druga strona nie jest zaś w stanie tego ustalić (wykazać). To się nazywa POKUSA NADUŻYCIA (ang. moral hazard).

61 POKUSA NADUŻYCIA (ang. moral hazard), przykłady: -Ubezpieczenie samochodu przed kradzieżą (ubezpieczywszy się, ludzie przestają dbać o swoją własność*). -Wymuszanie niepotrzebnych świadczeń przez lekarzy (np. drogich dodatkowych badań). ------------------------------------------* Oto żart z pewnego niemieckiego podręcznika: Spotykają się dwaj chłopi i jeden mówi do drugiego: „Ubezpieczyłem się od ognia i od gradu”. Po chwili zastanowienia drugi pyta: „Z ogniem to wiem, ale skąd bierzesz grad? ”.

62 Efektem jest znowu negatywna selekcja i – nieefektywność. (Na przykład, ubezpieczyciele bronią się przed skutkami pokusy nadużycia, podnosząc ceny polis. Z kupna polisy rezygnują wtedy rzetelni klienci). NIE DOCHODZI DO ZAWARCIA CZĘŚCI POTENCJALNIE KORZYSTNYCH DLA STRON TRANSAKCJI. , CZYLI – POJAWIA SIĘ UBYTEK NADWYŻKI CAŁKOWITEJ. ------------------------------------------* Oto żart z pewnego niemieckiego podręcznika: Spotykają się dwaj chłopi i jeden mówi do drugiego: „Ubezpieczyłem się od ognia i od gradu”. Po chwili zastanowienia drugi pyta: „Z ogniem to wiem, ale skąd bierzesz grad? ”.

63 C. ASYMETRIA INFORMACJI - UKRYTE ZAMIARY (ang. hidden intentions) [„PROBLEM NAPADU RABUNKOWEGO” (ang. hold up problem)]. Jedna ze stron zmienia interpretację umowy w sposób niekorzystny dla drugiej strony. (Pojawieniu się takiego problemu sprzyja pewna swoboda zachowań stron umowy wynikająca z niemożności przewidzenia i umownego uregulowania wszystkich szczegółów transakcji). Ten problem dotyczy zwłaszcza sytuacji, kiedy umowa stron obowiązuje przez pewien, względnie długi, okres, a jedna ze stron ponosi niemożliwe do odzyskania KOSZTY UTOPIONE (ang. sunk costs).

64 PRZYKŁADY: - Np. ponosząc wysokie koszty, pracownik inwestuje w swój kapitał ludzki (specyficzny, a nie uniwersalny), a potem – wbrew obietnicom - nie dostaje podwyżki wynagrodzenia. - Np. nieoczekiwana podwyżka czynszu po wprowadzeniu się lokatora do wynajętego mieszkania i po jego zagospodarowaniu. ZAUWAŻ: inaczej niż w przypadku ukrytych działań i pokusy nadużycia niepożądane zachowanie partnera można łatwo zaobserwować. Poszkodowany nie jest jednak w stanie wymusić na partnerze lojalnosci. NIE DOCHODZI DO, KORZYSTNYCH DLA WSZYSTKICH, INWESTYCJI. NIE DOCHODZI DO ZAWARCIA CZĘŚCI POTENCJALNIE KORZYSTNYCH DLA STRON TRANSAKCJI. , CZYLI – POJAWIA SIĘ UBYTEK NADWYŻKI CAŁKOWITEJ.

65 PRYWATNE ROZWIĄZANIA ASYMETRYCZNEJ INFORMACJI: PROBLEMU SCREENING (pol. badanie) Np. badanie w stacji diagnostycznej kupowanego używanego auta, badanie ubezpieczającego się na życie klienta, badanie kariery zawodowej kandydata na pracownika).

66 PRYWATNE ROZWIĄZANIA ASYMETRYCZNEJ INFORMACJI: PROBLEMU SCREENING (pol. badanie) Np. badanie w stacji diagnostycznej kupowanego używanego auta, badanie ubezpieczającego się na życie klienta, badanie kariery zawodowej kandydata na pracownika). SIGNALLING (pol. sygnalizacja) Np. zbudowanie reputacji (m. in. przez szkołę, warsztat samochodowy, restaurację); udzielanie gwarancji; zgoda na udział własny w kosztach; zwrot części ceny lub rabat przy kolejnych zakupach pod warunkiem niewystąpienia szkody). Signalling jest skuteczny zwłaszcza w przypadku powtarzalnych zakupów dóbr doświadczalnych.

67 PRYWATNE ROZWIĄZANIA ASYMETRYCZNEJ INFORMACJI: PROBLEMU SCREENING (pol. badanie) Np. badanie w stacji diagnostycznej kupowanego używanego auta, badanie ubezpieczającego się na życie klienta, badanie kariery zawodowej kandydata na pracownika). SIGNALLING (pol. sygnalizacja) Np. zbudowanie reputacji (m. in. przez szkołę, warsztat samochodowy, restaurację); udzielanie gwarancji; zgoda na udział własny w kosztach; zwrot części ceny lub rabat przy kolejnych zakupach pod warunkiem niewystąpienia szkody). Signalling jest skuteczny zwłaszcza w przypadku powtarzalnych zakupów dóbr doświadczalnych. UZGADNIANIE INTERESÓW STRON Np. honorarium adwokata (lekarza) uzależnione od skuteczności usługi i wypłacane tylko w przypadku sukcesu. Podobnie jest w przypadku menedżerów wynagradzanych udziałem w zysku kierowanej przez nich firmy.

68 FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: - Udostępnianie informacji. -Ustawy o gwarancjach. - Ustawy o rekompensowaniu szkód powodowanych cechami produktu. - Przymus ubezpieczania się. - Ustawy o bezpieczeństwie pracy. - Ustawy o uczciwym handlu. -Ograniczanie dostępu dóbr do rynku. - Ograniczanie dostępu producentów do rynku.

69 2. DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE). Chodzi o sytuacje, w których jednostka - nie biorąc pod uwagę efektów zewnętrznych swojego działania, a także norm kulturowych - podejmuje (RZEKOMO!) niewłaściwe decyzje o ilości nabywanych (konsumowa nych) dóbr. Nawet jeśli informacja jest symetryczna, ludzie (rzekomo!) źle oceniają użyteczność pewnych dóbr. . .

70 Przykłady DÓBR POŻĄDANYCH I NIEPOŻĄDANCYH SPOŁECZNIE: Szczepienia ochronne, alkohol, wyroby tytoniowe, hazard, handel częściami ludzkiego ciała, „wysoka” kultura, aborcja, edukacja, niektóre rodzaje ubezpieczeń (OC, ubezpieczenie emerytalne), pornografia, prostytucja, transmisja z meczu Reprezentacji Narodowej, samochodowe pasy bezpieczeństwa, eutanazja.

71 Asymetryczna informacja, dobra pożądane i niepożądane a efektywność Asymetria informacji oraz dobra pożądane i niepożądane społecznie są przyczyną straty efektywności. Odpowiada jej obszar AE 1 E lub obszar BE 2 E.

72 FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: Nakazy i zakazy. Podatki i subsydia. Propaganda „społeczna”.

ZRÓB TO SAM! 73 TAK CZY NIE? Czy te opinie są prawdziwe, czy fałszywe? Odpowiedzi uzasadnij. 1. Zakaz sprzedaży alkoholu młodziezy poniżej 18. roku życia wprowadzono w celu usunięcia asymetrii informacji. 2. Montowany w nowych samochodach osobowych sprzedawanych w Polsce katalizator jest przykładem dobra pożądanego społecznie. 3. Przyczyną istnienia dóbr pożądanych społecznie (ang. merit goods) i dóbr niepożądanych społecznie (ang. merit bads) są efekty zewnętrzne i (lub) normy społeczne. 4. Dobrami pożądanymi społecznie nazywamy dobra, których cena jest wysoka, co sprawia, że niewielu może sobie na nie pozwolić (np. samochód mercedes).

74 ZADANIA 1. Wyjaśnij, dlaczego przyczyną asymetrii informacji mogą być: a) Reklama myląca. b) Stosowanie przez sprzedawców niekorzystnych dla nabywców klauzul we wzorach umów. c) Podaj stosowne przykłady takich sytuacji (np. fikcyjne).

75 2. a) Co różni dobra, których dotyczy asymetria informacji, i dobra społecznie pożądane/niepożądane? W przypadku dóbr społecznie pożądanych/niepożądanych informacja jest dostępna, lecz mimo to – zdaniem wielu ekonomistów - ludzie niewłaściwie oceniają użyteczność dobra. b) Które z tych dóbr są społecznie pożądane/niepożądane, a których dotyczy asymetria informacji (za każdym razem wskaż, co w takiej sytuacji robi państwo): (i) Heroina? To zależy od odbiorcy. Tak czy owak, państwo stara się ograniczyć konsumpcję heroiny. (ii) Wiersze Miłosza? (iii) Album The Best of Beatles grupy Anaconda z Mławy. Asymetria informacji. Państwo zwykle wymusza udostępnianie nabywcom rzetelnej informacji o cechach oferowanego dobra. (iv) Ubezpieczenie kierowców od odpowiedzialności cywilnej (OC)? (v) Eutanazja? W wielu krajach, za sprawą lokalnych norm kulturowych, dobro niepożądane społecznie. (vi) 1397 odcinek brazylijskiej telenoweli Serce Diany? (vii) Pistolet-zabawka, którym – przy odrobinie wysiłku – można wybić oko młodszej siostrze? Asymetria informacji. Państwo kontroluje dobra będące przedmiotem handlu. (viii) Kredyt, którego cenę Twój Bank ukrył, stosując finansowy żargon?

76 3. W Hipotecji działa wiele płatnych prywatnych stacji telewizyjnych. Czy bezpłatna telewizja państwowa powinna nadać te programy? Dlaczego? a) „Za kierownicą” (poradnik dla kierowców); „Dobra publiczne i efekty zewnętrzne” (wykład z ekonomii Telewizyjnego Uniwersytetu Otwartego). b) „Na sklepowej półce” (program informacyjny dla konsumentów); „To ci się należy! (poradnik prawny dla pracowników). c) „Hamlet” (spektakl teatru telewizji); „Dama z łasiczką” (program z cyklu Telewizyjna galeria). d) „Terminator 9” (film sensacyjny); Manchester United – Barcelona (transmisja meczu piłkarskiego).

77 TEST Plusami i minusami oznacz prawdziwe i fałszywe warianty odpowiedzi. 1. Dobro pożądane społecznie: A. To np. obowiązkowe szczepienia przeciwko gruźlicy. B. Państwo upowszechnia m. in. ze względu na efekty zewnętrzne. C. Pojawia się w wyniku korzystnej dla sprzedawców asymetrii informacji. D. Często jest usługą, a skutki korzystania z niego ujawniają się ze znacznym odroczeniem. 2. Na rysunku obok linia D jest linią popytu na rynku, na którym nie występują kłopoty z informacją. Na tym samym rysunku: A. Linia popytu D 1 może odnosić się do dóbr niepożądanych społecznie. B. Obszar ABE jest miarą społecznej nieefektywności, gdy nabywcy nie znają pewnych wad dobra. C. Linia popytu D 2 może odnosić się do dóbr, których dotyczy asymetria informacji. D. Obszar CEF jest miarą społecznej nieefektywności np. w sytuacji, gdy dobro jest pożądane społecznie. P D S A B E C F D 2 D 1

78 3. Państwo sfinansowało remont Stadionu Śląskiego w Chorzowie, ponieważ: A. Chciało przeciwdziałać negatywnym efektom zewnętrznym. B. Chciało udostępnić ludziom atrakcyjne dobro klubowe. C. Chciało przeciwdziałać asymetrii informacji. D. Uznało sport za dobro pożądane społecznie. 4. Dofinansowywane z budżetu państwa tanie kredyty dla studentów: A. Są przyczyną pozytywnych efektów zewnętrznych. B. Stanowią dobro publiczne. C. Pozwalają usunąć skutki asymetrii informacji. D. Wspierają konsumpcję dobra pożądanego społecznie.