1 Bogusaw Czarny KSAP 2011 POLITYKA GOSPODARCZA I

1 Bogusław Czarny KSAP 2011 POLITYKA GOSPODARCZA I. PLAN ZAJĘĆ 1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość). 2. Polityka antymonopolowa. 3. Kontrola efektów zewnętrznych. 4. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia. 5. Najważniejsze spory o politykę makroekonomiczną. II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze powinni zapoznać się z literaturą. III. LITERATURA: B. Czarny: http: //www. podstawyekonomii. pl/politykagospodarcza/ (skrypt internetowy). Warszawa, 10 stycznia 2011 r. Bogusław Czarny

2 GROSS DOMESTIC PRODUCT, HUMAN DEVELOPMENT INDEX, HAPPINESS INDEX

3 Ludzie domagają się od gospodarki EFEKTYWNOŚCI i SPRAWIEDLIWOŚCI. Jednak w praktyce politycy gospodarczy oceniają gospodarki wedle kryterium wielkości PRODUKTU KRAJOWEGO BRUTTO. Ważna (i pouczająca) dla polityka gospodarczego może się zatem okazać krytyka PKB jako miernika stopnia zaspokojenia potrzeb ludzi, a także analiza mierników alternatywnych. Być może efektem takiej analizy okażą się sugestie zmian priorytetów polityków gospodarczych…

4 Przyjmy się zatem bliżej: - PRODUKTOWI KRAJOWEMU BRUTTO, - WSKAŹNIKOWI ROZWOJU SPOŁECZNEGO (ang. human development index), - WSKAŹNIKOWI SZCZĘŚCIA (ang. happiness index).

5 PRODUKT KRAJOWY BRUTTO Studia MAKROEKONOMII zwykle rozpoczyna analiza sposobu mierzenia EFEKTÓW PRACY CAŁEGO SPOŁECZEŃSTWA, a zarazem także POZIOMU ŻYCIA SPOŁECZEŃSTWA. Chodzi o sposób mierzenia tzw. PRODUKTU KRAJOWEGO BRUTTO (PKB) i grupy spokrewnionych z PKB mierników (np. PRODUKT NARODOWY BRUTTO, PNB).

6 Oto metoda WYDATKOWA (ang. expenditure approach) liczenia PKB: Dodajemy do siebie roczne wydatki na nowe dobra FINALNE (GOTOWE) (nie na zużywane do ich produkcji dobra POŚREDNIE). Y 1 = C + I + G + X Wynik pomniejszamy o zakupy dóbr zagranicznych (import, Z 1). Powstaje w ten sposób produkt krajowy brutto (PKB). Y 1 = C + I + G + X - Z Oznaczenia: - Produkt Krajowy Brutto, Y 1; - wydatki konsumentów na konsumpcję, C; - wydatki firm na inwestycje, I; - wydatki państwa na zakup dóbr, G; -wydatki zagranicy na dobra wytworzone w naszym kraju (eksport, X); - wydatki kraju na dobra wytworzone za granicą (import, Z). -------------------------------------1 O imporcie zakłada się często, że dotyczy tylko dóbr konsumpcyjnych

7 A oto metoda DOCHODOWA (ang. income approach): PKB jest sumą dochodów właścicieli czynników produkcji (Y 2) W danym okresie SUMA WARTOŚCI kupionych przez konsumentów, firmy, państwo i zagranicę nowych DÓBR FINALNYCH RÓWNA SIĘ SUMIE DOCHODÓW właścicieli czynników produkcji użytych przy produkcji tych dóbr.

8 WARTOŚĆ DÓBR FINALNYCH SKŁADA SIĘ Z ZYSKU, PŁAC, czyli wynagrodzenia pracy I Z WYNAGRODZENIA WŁAŚCI-CIELI dóbr pośrednich ostatniego rzędu, czyli np. BOGACTW NATURALNYCH. W D F Z P WDP 1 Z P WDP 2 . . Z P WDPO Z P gdzie: WDF - utarg producenta dobra finalnego. Z – zysk. P – płace. WDP 1 - utarg producentów dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”. WDP 2 - utarg producentów dóbr pośrednich „drugiego rzędu”. WDPO - utarg producentów (właścicieli) dóbr pośrednich „ostatniego rzędu”, czyli np. bogactw naturalnych.

9 Wartość powstałych w ciągu roku dóbr finalnych (czyli PKB) składa się z. A: 1. Zysku właścicieli kapitału rzeczowego (maszyny, urządzenia techniczne, budowle, budynki. B). 2. Płac pracowników; 3. KOSZTÓW RZECZOWYCH (wartość zużywanych dóbr pośrednich). Te KOSZTY RZECZOWE są wartością dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”, bezpośrednio zużywanych przy produkcji dóbr finalnych. (WDP 1 – wartość dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”) --------A Zakładam, że „ziemia” jest rodzajem kapitału. B Zakładam, że kapitał rzeczowy się nie zużywa.

10 Jednak wartość dóbr pośrednich „pierwszego rzędu” też składa się z: 1. Zysku. 2. Płac. 3. KOSZTÓW RZECZOWYCH, czyli – tym razem wartości dóbr pośrednich „drugiego rzędu”, zużywanych do produkcji dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”. (WDP 2 - utarg producentów dóbr pośrednich „drugiego rzędu”) I tak dalej…

11 Posuwając się „w głąb” procesu produkcji dowolnego dobra finalnego, odkrywamy w końcu, że producent dóbr pośrednich kolejnego rzędu nie zużywa dóbr pośrednich. Wartość tych dóbr pośrednich „ostatniego rzędu” (czyli utarg producentów dóbr pośrednich „ostatniego rzędu”, UPDP 1 ) w całości składa się z dochodów właścicieli czynników.

12 WARTOŚĆ DÓBR FINALNYCH SKŁADA SIĘ Z ZYSKU, PŁAC, czyli wynagrodzenia pracy I Z WYNAGRODZENIA WŁAŚCI-CIELI dóbr pośrednich ostatniego rzędu, czyli np. BOGACTW NATURALNYCH. W D F Z P WDP 1 Z P WDP 2 . . Z P WDPO Z P gdzie: WDF - utarg producenta dobra finalnego. Z – zysk. P – płace. WDP 1 - utarg producentów dóbr pośrednich „pierwszego rzędu”. WDP 2 - utarg producentów dóbr pośrednich „drugiego rzędu”. WDPO - utarg producentów (właścicieli) dóbr pośrednich „ostatniego rzędu”, czyli np. bogactw naturalnych.

13 DYGRESJA Jest jeszcze metoda PRODUKCYJNA (ang. production approach). PKB jest sumą WARTOŚCI DODANEJ w gospodarce. WARTOŚĆ DODANA (ang. value addad) jest różnicą wartości sprzedanych dóbr i kosztu kupionych w celu ich wyprodukowania dóbr pośrednich. Na rysunku tworzonej przez kolejnych producentów wartości dodanej odpowiadają zsumowane zysk i płace powstające przy produkcji, kolejno, dóbr finalnych, dóbr pośrednich pierw-szego rzędu, dóbr pośrednich drugiego rzędu itd. Ponieważ wartość dóbr pośrednich ostatniego rzędu, WDPO, składa się wyłącznie z wartości dodanej, suma wartości dóbr finalnych jest równa sumie wartości dodanej. UPDF Z P WDP 1 Z P WDP 2 . . Z P WDPO Z P

14 A zatem PKB obliczony metodą wydatkową (Y 1) jest równy PKB obliczonemu metodą dochodową (Y 2). Y 1=Y 2

15 Pochodne w stosunku do PKB mierniki efektów pracy społeczeństwa

16 Na przykład: PKB a PNB… Tablica Dochód narodowy brutto w Polsce (2000 -2007; mld zł, ceny bieżące) Ogółem PKB Dochód z zagranicy (saldo)a 2000 741, 7 744, 4 -2, 7 2005 964, 6 983, 3 -18, 7 2006 1 033, 1 1 060, 0 -26, 9 2007 1 132, 9 1 175, 3 -42, 4 a Stanowi saldo wynagrodzeń, dochodów z inwestycji bezpośrednich i portfelowych oraz pozostałych dochodów i odsetek. Źródło: Rocznik Statystyczny RP 2008, GUS, Warszawa 2008, s. 682.

17 Wady PKB i mierników pochodnych (przykłady) PKB nie uwzględnia produkcji dóbr finalnych w „szarej strefie” i w gospodarstwach domowych. PKB nie uwzględnia innych zjawisk, od których zależy poziom życia społeczeństwa (np. bezpieczeństwa, efektów zewnętrznych (ang. externalities), czasu wolnego, struktury dochodów).

18 ZADANIE Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocznej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. A. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? --------------------A/ Na przykład, z badań dr hab. Ilony Błaszczak-Przybycińskiej z SGH w Warszawie wynika, że w Polsce wartość pracy domowej wynosiła w 2004 r. około 30% PNB. Udział pracy domowej kobiet w tej wartości wyniósł 66%, a udział mężczyzn 34% (zob. Katarzyna Growiec, Praca domowa czyli bez kasy na drugim etacie, w: „Gazeta. pl” z 24 lutego 2009 r. ).

19 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocznej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi m. in. o zwykle wykonywane przez kobiety: - sprzątanie, - przygotowywanie posiłków, - pranie, - wychowanie dzieci, - opieka nad dziemi, - opieka nad osobami chorymi, - opieka nad osobami starymi.

20 Ekonomisci uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocznej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opieka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)?

21 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocznej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opieka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT ZA (TAK, DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) Wynagrodzeniem dla kobiety są dobra produkowane przez mężczyznę w ramach domowego podziału pracy (np. naprawa kranu). (ii) Natura kobiety jest taka, że zwykle lubi ona wykonywać te prace, a wynagrodzeniem jest dla niej zadowolenie mężczyzny.

22 Ekonomiści uważają, że PKB zaniża wartość efektów rocznej pracy społeczeństwa o około ⅓, bo PKB nie uwzględnia m. in. wykonywanej głównie przez kobiety pracy w domu. a) O jaką pracę chodzi? Podaj przykłady? Chodzi o wykonywane zwykle przez kobiety: sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie, wychowanie dzieci, opieka nad osobami chorymi, opieka nad osobami starymi. b) Czy w Polsce kobiety dostają wynagrodzenie za tę pracę (podaj argument za i argument przeciw)? ARGUMENT PRZECIW (NIE, NIE DOSTAJĄ!) (przykłady): (i) To głównie kobiety wykonują prace domowe (ZOB. WYŻEJ), a obserwacja pokazuje, że nie dostają pieniężnego wynagrodzenia za tę pracę. Nie dostają także emerytur z ty-tułu pracy w gospodarstwie domowym. (ii) To nieprawda, że „z natury rzeczy” kobiety lubią te prace. W dodatku praca domowa jest w powszechnej opinii mniej „prestiżowa” od pracy zarobkowej wykonywanej poza domem.

23 c) Niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwarza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, zatajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobionych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. Skomentuj tę opinię. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie: (i) Ci „niektórzy” mają po prostu rację; często jest właśnie tak, jak oni twierdzą.

24 c) Niektórzy twierdzą, że praca zarobkowa stwarza mężczyźnie możliwości, których nie ma pracująca w domu kobieta (np. dostępu do informacji, zdobywania kapitału ludzkiego, osiągania prestiżu, nawiązywania znajomości, zatajania dochodów, decydowania o przeznaczeniu zarobionych pieniędzy). Sugerują oni, że sprzyja to ekonomicznemu uzależnieniu kobiet od mężczyzn. Skomentuj tę opinię. Zdania w tej sprawie są podzielone; oto niektóre opinie: (i) Ci „niektórzy” mają po prostu rację; często jest właśnie tak, jak oni twierdzą. (ii) To bzdury! Przestrzeganie naturalnego podziału pracy w rodzinie zapewnia spoistość i szczęście rodziny.

25

26 WSKAŹNIK ROZWOJU SPOŁECZNEGO (ang. Human Development Index, HDI).

27 Przyjmy się najbardziej znanemu spośród innych niż PKB mierników dobrobytu społecznego, czyli WSKAŹNIKOWI ROZWOJU SPOŁECZNEGO (ang. Human Development Index, HDI).

28 WSKAŹNIK ROZWOJU SPOŁECZNEGO (ang. Human Development Index, HDI) Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (ang. United Nations Development Programme, UNDP) 1990 r. , Amartya Sen, Mahbub ul Haq. HDI ma mierzyć SZANSE JEDNOSTEK REALIZACJI ICH WRODZONYCH MOŻLIWOŚCI. Zdaniem twórców HDI szanse te zależą nie tylko od POZIOMU DOCHODÓW, lecz także od wielu innych okoliczności, spośród których – arbitralnie – uwzględniają oni ZDROWIE i WYKSZTAŁCENIE.

29 W efekcie HDI jest średnią ważoną trzech mierników cząstkowych, które dotyczą ZDROWIA, EDUKACJI i DOCHODÓW per capita.

30 Miarą poziomu zdrowia jest wskaźnik przeciętnej długości życia (ang. life expectancy index, LEI), obliczany zgodnie ze wzorem: LEI = (LE-25)/(85 -25).

31 Miarą poziomu edukacji jest wskaźnik edukacji (ang. education index, EI), obliczany zgodnie ze wzorem: EI = ⅔ • wskaźnik alfabetyzacji + ⅓ • wskaźnik skolaryzacji.

32 Miarą poziomu dochodów jest wskaźnik dochodów (ang. income index, II), obliczany zgodnie ze wzorem: II = [log(PKB per capita PPP $)-log(100)]/[log(40 000)-log(100)].

33 II = [log(PKB per capita PPP $)-log(100)]/[log(40 000)-log(100)] Zauważ, że jedną z cech HDI jest podporządkowanie konstrukcji cząstkowego wskaźnika dochodów (i tylko jego) idei malejących przychodów. Jest ono skutkiem użycia w odpowiednim wzorze logarytmów poziomów dochodu per capita (kiedy PKB rośnie, log PKB też rośnie, ale coraz wolniej).

34 1. LEI = (LE-25)/(85 -25). 2. EI = ⅔ • wskaźnik alfabetyzacji + ⅓ • wskaźnik skolaryzacji. 3. II = [log(PKB per capita PPP $)-log(100)]/[log(40 000)-log(100)]. Konstrukcja tych trzech mierników cząstkowych sprawia, że ich wartości zawierają się między 0 a 1. Przypisywane im wagi wynoszą po ⅓, co powoduje, że również syntetyczny HDI należy do przedziału <0; 1>.

35 Np. , w 2002 r. w Polsce przeciętne dalsze trwanie życia osoby w wieku 0 lat wynosiło 73, 8 lat, wskaźnik alfabetyzacji był równy 99, 7%, a wskaźnik skolaryzacji - 90, 0%, PKB per capita PPP wynosił 10 560 USD. W efekcie syntetyczny wskaźnik HDI był równy 0, 85, co w 2002 r. dawało Polsce 37 MIEJSCE NA 177 KRAJÓW ŚWIATA objętych badaniem (o 13 pozycji lepiej niż w rankingu wg PKB PPP per capita). (Pierwsze trzy miejsca zajmowały: Norwegia, Szwecja i Australia). W 2005 r. pozycja Polski nie uległa zmianie; na czoło rankingu wyszła Islandia, która wyprzedziła Norwegię i Australię (zob. Human Development Report 2007/2008, UNDP.

36 Co ciekawe, ranking społeczeństw wg kryterium poziomu HDI odznacza się bardzo wysoką korelacją z rankingiem społeczeństw wg poziomu PKB per capita.

37 Jednak np. kraje realnego socjalizmu mają zaskakująco wysoki poziom HDI, czego przyczyną jest WZGLĘDNIE ROZWINIĘTA OŚWIATA I SŁUŻBA ZDROWIA W TYCH KRAJACH. Np. w 2001 r. Kuba i Ukraina zajmowały odpowiednio 52 i 75 miejsce na świecie w hierarchii HDI oraz 90 i 98 miejsce w hierarchii PKB per capita. Odwrotnie jest m. in. w przypadku niektórych eksporterów ropy naftowej (np. Kuwejt, Arabia Saudyjska).

38

39 EKONOMIA SZCZĘŚCIA (ang. economics of happiness)

40 Od prawie pół wieku na świecie rozwija się szybko tzw. ECONOMICS OF HAPPINESS, czyli EKONOMIA SZCZĘŚCIA. Badania te polegają na ankietowaniu setek tysięcy obywateli, którzy oceniają poziom własnego dobrobytu.

41 Chodzi o pytania w rodzaju: „Ogólnie rzecz biorąc, na ile jesteś zadowolona/zadowolony ze swojego życia? ” (ang. „Generally speaking, how happy are you with your life”). Odpowiedź polega na wskazaniu liczby punktów na skali (np. czteropunktowej lub siedmiopunktowej). Te oceny są następnie SUMOWANE i UŚREDNIANE.

42 SCEPTYCY WĄTPIĄ: Czy można wierzyć ocenom dokonywanym przez ludzi, np. pod wpływem emocji (ang. emotion’s effect) lub zmiennych okoliczności (ang. framing effect)?

43 OBROŃCY ODPOWIADAJĄ: 1. Ewentualne zniekształcenia opinii wielu osób kompensują się, więc nie wpływają na przeciętny wynik pomiaru.

44 OBROŃCY ODPOWIADAJĄ: 2. W dodatku wskazania różnych mierników szczęścia są: a) silnie skorelowane (co czyni je wiarygodnymi); b) pokrywają się z informacjami uzyskanymi od bliskich osób an- kietowanych, a także z danymi dotyczącymi tętna, ciśnienia krwi, aktywności przedniej części płata czołowego mózgu, depresji, braku apetytu, bezsenności, „prawdziwych” uśmiechów Duchenne.

45 Jest jeszcze PROBLEM PORÓWNYWALNOŚCI wyników pomiaru (np. dotyczących różnych osób i okresów). Czy równa 1 różnica poziomu szczęścia zarejestrowana w przypadku jednej osoby na skali od 0 do 10 oznacza to samo co taka sama różnica dotycząca innej osoby? Czy w przypadku konkretnej osoby różnica poziomu szczęścia między 8 a 9, jest tak samo ważna jak różnica między 4 a 5?

46 Badane są także PRZYCZYNY, od których zależy poziom szczęścia.

47 Badane są także PRZYCZYNY, od których zależy poziom szczęścia. Ankiety dostarczają szczegółowych informacji o ważności wielu różnych czynników. Chodzi m. in. o: - poziom dochodu, - różnice dochodów, - zdrowie, - zatrudnienie, - małżeństwo, - płeć, - rasę, - zanieczyszczenie środowiska, - inflację, - bezrobocie, - klimat.

48 Oto najważniejsze ustalenia ECONOMICS OF HAPPINESS: 1. Poziom szczęścia pojedynczych ludzi, owszem, zależy OD POZIOMU DOCHODU, lecz istnieją także INNE WAŻNE CZYNNIKI, od których zależy szczęście. W efekcie np. poziom szczęścia mieszkańców KRAJÓW SKANDYNAWSKICH jest O WIELE WYŻSZY, a poziom szczęścia MIESZKAŃCÓW POSTSOCJALISTYCZNYCH KRAJÓW EUROPY WSCHODNIEJ O WIELE NIŻSZY niż wynika to z poziomu PKB per capita w tych krajach.

49 2. Obok dochodu (i konsumpcji) bardzo ważnym czynnikiem, od którego zależy szczęście, jest np. udane małżeństwo. Ogólnie, bardzo istotne są RELACJE Z LUDŹMI (np. z rodziną, sąsiadami, współpracownikami), zdrowie, jakość środowiska, w którym żyjemy.

50 3. Bardzo ważne są WZGLĘDNE RÓŻNICE DOCHODÓW. Ich zwiększanie się skutkuje spadkiem poziomu szczęścia w społeczeństwie.

51 4. BEZROBOCIE bardzo silnie (o wiele silniej niż np. inflacja i spadek dochodów) negatywnie wpływa na poziom szczęścia ludzi.

52 5. Ludzie popełniają błędy, oceniając swój przyszły poziom szczęścia. Zwykle nie doceniają własnej zdolności do przystosowania się do nowej sytuacji. W efekcie PRZECENIAJĄ WPŁYW ZWIĘKSZENIA SIĘ KONSUMPCJI na swój przyszły długookresowy poziom szczęścia.

53 6. Przeciętnie mieszkańcy krajów bogatych są szczęśliwsi niż mieszkańcy krajów biednych, lecz POWYŻEJ PEWNEJ GRANICY DOCHODU POZIOM SZCZĘŚCIA NIEMAL PRZESTAJE REAGOWAĆ NA WZROST DOCHODU. To się nazywa PARADOKS EASTERLINA (od nazwiska Richarda Easterlina, ekonomisty, który jeszcze w latach 70. XX w. jako pierwszy zajął się ECONOMICS OF HAPPINESS).

54 Wyjaśnienia PARADOKSU EASTERLINA: 1. ASPIRACJE ROSNĄ WRAZ Z DOCHODAMI (“Co z tego, że wreszcie kupiłem sobie punto, skoro teraz pragnę toyoty!”) (ang. hedonic treadmill theory). Gdy podstawowe potrzeby zostaną zaspokojone, SZCZĘŚCIE ZACZYNA ZALEŻEĆ RACZEJ OD WZGLĘDNEGO NIŻ OD BEZWZGLĘDNEGO POZIOMU DOCHODÓW (“Cieszy mnie moja nowa toyota, bo Nowaka nie stać na taką!”).

55 Wyjaśnienia PARADOKSU EASTERLINA: 2. Inne wyjaśnienie „paradoksu Easterlina” oferują zwolennicy TEORII STABILNEGO POZIOMU SZCZĘŚCIA (ang. hap -piness set point theory). Każdy ma swój typowy poziom szczęścia, do jakiego z czasem powraca, nawet po ważnych zdarzenich takich jak wygrana na loterii lub rozwód. (Jest i tak, ze w efekcie politycy gospodarczy nie są w stanie znacząco wpłynąć na poziom szczęścia w gospodarce).

56 Wyjaśnienia PARADOKSU EASTERLINA: 3. Chodzi o PRAWO MALEJĄCYCH PRZYCHODÓW (ang. law of diminishing returns). Krańcowy pożytek z danego przyrostu dochodu maleje wraz ze wzrostem dochodu. Np. kolejne dodatkowe tysiące dolarow miesięcznego dochodu z przyczyn „technicznych” coraz wolniej zwiększają długość życia i zdolność do korzystania z jego uroków.

57 KRYTYCY PODWAŻAJĄ USTALENIA EASTERLINA, np. argumentując w oparciu o nowsze i dotyczące większej liczby krajów dane, że owszem od pewnego poziomu dochodu przyrosty dochodu skutkują coraz wolniejszymi przyrostami szczęścia, lecz że nie istnieje poziom dochodu, po którego przekroczeniu związek dochodu i szczęścia zanika. Niemniej: Także krytycy Easterlina uważają, że przyrosty szczęścia powodowane stałymi przyrostami dochodu maleją.