1 A ocuunuzun Yana Uygun Becerileri Neler Aocuklarmza

1

A Çocuğunuzun Yaşına Uygun Becerileri Neler ? AÇocuklarımıza Öz-bakım Becerileri İle ilgili Neler Öğretebiliriz? 2

3 -7 YAŞ OKUL ÖNCESİ DÖNEM 3

3 -5 YAŞ ÇOCUĞU NELERİ YAPABİLİR? 1. Düğmesiz ve bağsız giysileri yardımsız giyinir. 2. Yardımla saçını tarar. 3. Giysisindeki büyük düğmeleri iliklerçözer. 4. Giysilerinin önünü-arkasını ayırt eder. 5. Ellerini yıkar. 6. Dişlerini fırçalar. 4

7. Sözel ipuçları ile tabakları, peçeteleri, çatal ve kaşıkları doğru yerleştirerek sofra kurmaya yardım eder. 8. Boyuna uygun bir askıya ceketini veya hırkasını asar. 9. Masada kirlettiği yeri temizler. 10. Gece gereksinim duyduğunda uyanır ve tuvalete gider. 11. Burnunu mendille siler. 12. Ev işlerine yardım eder. 13. Kendisine ait eşyaları toplar. 5

6 -7 YAŞ ÇOCUĞU NELER YAPABİLİR ? 1. Ellerini, yüzünü yıkar, kurular. 2. Kendi kendine giyinir-soyunur. 3. Giysilerindeki düğmeleri çözer-ilikler. 4. Yemek yerken uygun araç-gereci kullanır. 5. Dişlerini fırçalar. 6. Saçlarını tarar. 6

7. Bıçakla yumuşak nesneleri keser. 8. Bıçakla ekmeğine yumuşak nesneleri sürer. 9. Ayakkabılarını bağlar. 10. Tabağına servis tabağından yiyecek alır. 11. Duruma ve hava şartlarına uygun giyecekleri seçer. 12. Tuvalet gereksinimi ile ilgili işleri yapar. 7

Çocuğunuz Adına Bunları Siz Mi Yapıyorsunuz? O HALDE Ä Kendine güveni olmayan Ä Aileye bağımlı Ä Sorumluluk alamayan Ä Sosyal ilişkileri zayıf bir çocuk yetiştiriyorsunuz. . . 8

Ne Yapalım ? - Siz kendi elinizi ve yüzünüzü yıkayıp kurulayarak ona model olun. - 12. aydan itibaren çoraplarını, bağları çözülmüş ayakkabılarını vb. giysilerini çıkarması için çocuğunuza fırsat verin. - Bir yaşından itibaren sizin gözetiminizde kendi yemeğini kaşık 9 kullanarak yemesine fırsat verin.

- 18. aydan sonra çocuğunuzun daha becerili giyinmesine fırsat verin. - 18. -24. aylar arasında çocuğunuzu kısa sürelerle lazımlığa oturtun. - Bu süre zarfında yanında kalın ve tuvaletini yaptığında onu ödüllendirin. 10

- İki yaşından sonra bağımsız olarak bardak, kaşık kullanması için fırsatlar sağlayın. - Dişlerini fırçalaması ve peçete kullanması için ona model olun. - Kendine ait eşyaları, giysileri, oyuncakları düzenli bir şekilde kullanması için onu yönlendirin. 11

ÇOCUKLARIMIZA NELERİ ÖĞRETEBİLİRİZ ? (Öz-bakım becerileri) 12

El temizliği - Ellerimiz , dış ortam ile en çok temas eden organımızdır. - Düzenli olarak ve uygun yöntemlerle yıkanmazsa bu mikroplar vücudumuza girerek değişik hastalıklara neden olabilirler. 13

Ellerimizi ne zaman yıkayalım? • Yemeğe başlamadan önce ve yedikten sonra, • Tuvalete girmeden önce ve sonra • Dışarıdan, okuldan geldikten sonra • Hayvanlara dokunduktan sonra • Kirli-mikroplu olduğunu düşündüğünüz eşyalara dokunduktan sonra • Yüzümüzü yıkamadan önce • Dişlerimizi fırçalamadan önce 14

El tırnakları; • Tırnaklar düzenli olarak kesilirse, tırnak aralarında mikrop birikmesi önlenmiş olur. • El tırnakları, yarım ay biçiminde kesilir. Tırnak çevresindeki deri bütünlüğü kesilirken bozulmaz. • Tırnaklar kesildikten sonra eller, mutlaka sabunlu su ile iyice yıkanmalıdır. • Tırnak makası kişisel kullanılmalı, 15 başkalarıyla paylaşılmamalıdır.

Saç temizliği ve bakımı Ø Saçlar haftada en az 2 kez, saç tipine uygun bir şampuan ya da sabun ile yıkanıp iyice durulanmalıdır. Ø Tarak, fırça, havlu gibi kişisel bakım araçları başkaları ile paylaşılmamalıdır. Ø Saçla ilgili temizlik ve bakım araçlarının, bit taşıyan kişilerle ortak kullanılması sonucu saçlarda bitlenme oluşabilir. 16

Saç biti nedir? • Saç bitleri, insan saçında yaşayan ve üreyen çok küçük kanatsız, kan emerek beslenen böceklerdir. Sirke denilen yumurtaları görmek bitin kendisini görmekten daha kolaydır ve genellikle enseye yakın, kulakların arkasında saç tellerine tutunmuş halde bulunurlar. 17

Bit nasıl bulaşır? • En yaygın belirtisi başın ve ensenin şiddetle kaşınmasıdır. • Saç biti son derece bulaşıcıdır. • Tarak, fırça, eşarp, yastık, şapka gibi kişisel eşyaların paylaşılmasıyla kişiden kişiye kolaylıkla geçer. • Pislikle ilgisi yoktur. Bit temiz saçı kirli saça tercih eder. 18

Ne yapmalı? • Tekrarlanan salgın riskini azaltmak için bu eşyaları paylaşmaktan kaçınmalıdır. • Sirkeler, saçın şampuanla yıkanmasıyla temizlenemezler. Önce etkili bir bit ilacı uygulanmalı, sonra bu amaç için yapılmış özel bir tarak ile saçtan temizlenmelidir. 19

Banyo Vücutta biriken kirler, derideki gözenekleri tıkayarak, derinin oksijen almasını ve normal görevlerini yapmasını engeller. Bu nedenle sık banyo yapmak, cildi temizlemek ve biriken bu maddeleri deriden uzaklaştırmak gerekir. 20

Banyo yaparken dikkat edilecek noktalar • Banyo mutlaka sabunlu bezle vücut ovalanarak yapılmalı ve iyice durulanmalıdır. • Banyo, vücuttan çıkan kirlerle tekrar temas etmemek için, ayakta duş şeklinde yapılmalıdır. • Banyodan sonra iyice kurulanarak, deri kıvrımlarının - koltuk altı, kasık- ıslak kalması önlenir. • Banyodan sonra mutlaka temiz çamaşır ve giysiler giyilmelidir. 21

• Banyo sonrasında yumuşak bir bezle kulak kepçesi silinir. Kulak içerisine herhangi bir cisim sokulmamalıdır. • Banyo yapılamadığı durumlarda, vücut sabunlu bezle iyice silinerek temizlenmelidir. • Banyo eşyalarının –havlu, terlik, tarak vb. - başkaları ile ortak kullanılması, mantar ve diğer bulaşıcı hastalıkların bulaşmasına neden olur. 22

Tuvalet sonrası beden temizliği Sağlıklı bir insanda idrar mikrop içermez, Dışkıda milyonlarca bakteri bulunur. Bunlar herhangi bir yolla –iyi yıkanmayan eller, mikropla temas etmiş yiyecekler vb. - tekrar vücudumuza girdiğinde hastalığa neden olurlar. 23

* Tuvalet sonrası temizlikte doğrudan eller kullanıldığında, kirlilik öyle artmaktadır ki etkili yıkama ile dahi eller tam olarak temizlenmemektedir. • Bu nedenle dışkılama sonrası temizliğin; temiz tuvalet kağıdıyla, önden arkaya doğru silinerek yapılması mikropların yayılmasını önleyecektir. * Bu işlem bittiğinde eller mutlaka el temizliğinde anlatılan şekilde etkili bir biçimde yıkanmalıdır. 24

• • Sağlıklı giyinme Sağlığın korunabilmesi için, dış ortam koşullarına göre giyinilmesi gerekir. Vücudumuza uygun, yaz aylarında fazla kalın olmayan, kış aylarında ise, üşütmeyecek giysiler giyilmelidir. Giysiler seçilirken önce rahatlık amaçlanmalıdır. Bu konu ayakkabı seçimi içinde önemlidir. Özellikle banyodan sonra mutlaka iç çamaşırlarının değiştirilmesi gerekir. 25

• Kullanılan çoraplar da, kötü kokuları önlemek ve ayak sağlığını sürdürmek için her gün değiştirilmelidir. • Ayakların hava almasını engellemeyecek ayakkabılar giyilmesine dikkat edilmelidir. İç çamaşırları, çorap, terlik gibi kişisel giyim malzemeleri başkalarıyla 26 paylaşılmamalıdır.

AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞI Dişleri korumanın en etkili yolu, düzenli olarak günde en az 2 kez fırçalamaktır. Ancak sadece dişlerin fırçalanması yetmez. Dişlerle birlikte, dudak, dil, yanak içleri, diş etlerinin temizliğine ve dişlere zarar veren uygulamaları yapmamaya da dikkat edilmelidir. Yetersiz ağız bakımı • Diş çürüğü • Diş eti iltihabı • Ağız yaraları Ağız kokusu gibi problemlere neden olur. 27

Dişlere neler zarar verir? • Dişleri fırçalamamak, 6 ayda 1 kez diş kontrolüne gitmemek, • Fındık, ceviz gibi sert kabuklu cisimleri dişlerle kırmak, • Çok soğuk, çok sıcak içecek ve yiyecekler yiyip içmek, • Kürdan gibi sert cisimlerle diş etlerine zarar vermek, • Ara öğünlerde dişlere yapışan yiyecekler yemek, • Parmak emmek, tırnak yemek, dudak yanak ısırmak • Şekerli sakız çiğnemek, 28

Ağız - diş sağlığı için neler yapılmalı? • Dişler düzenli günde en az iki kez yemeklerden sonra fırçalanmalı, • Florlu diş macunları kullanmalı • Diş ipi kullanılmalı, • Dişler fırçalandıktan sonra ağız içi gargara ile temizlenmeli, • Orta sertlikteki diş fırçaları kullanmalı ve fırça en az üç ayda bir değiştirilmeli, • Dişlerle ceviz, fındık gibi sert cisimle kırmamalı ve kürdan gibi cisimlerle diş etleri karıştırılmamalı, 29

• Şekerli ve yapışkan yiyeceklerden sonra ağız bol su ile çalkalanmalı, • Sakız çiğneniyorsa, şekersiz sakızlar tercih edilmeli, • 6 ayda bir diş hekimi kontrolüne gidilmeli, • Yeterli ve dengeli beslenmeli, Diş fırçası başkalarıyla paylaşılmamalıdır 30

Bazı ortak kullanım alanlarının temizliği Tuvalet kullanımı ve temizliği; Tuvaletler, ortak kullanım alanı olduğundan ve vücutla temas edebileceğinden, temiz olmasına dikkat edilmelidir. Ø Tuvalet erkekler tarafından kullanılacağında, klozet kapağını kaldırarak kullanmalıdırlar. Her kullanımdan sonra sifon mutlaka çekilmelidir. Ø Hijyenik açıdan temizlik, tuvalet kağıdı ile yapılmalı ve kullanım sonrası çöp kovasına atılmalıdır. 31

Çöp ve atıklar; * Çöpler ve diğer insan atıkları her zaman mikrop ve parazit yumurtası barındırır. * Bu nedenle el yıkama ile birlikte su ve besin temizliğinin yanı sıra çöplerin uygun şekilde yok edilmesi de bulaşıcı pek çok hastalığa yakalanmamak için gereklidir. * Çöpler, naylon torbalarda biriktirilir ve ağzı sıkıca bağlanarak, bekletilmeden, çöplerin toplanması için hazırlanmış yerlere bırakılır. *Kadıoğlu, Fahriye. Semiha Şakir Vakfı 32

TUVALET EĞİTİMİ • Tuvalete girmeyi reddetme birçok çocukta görülen ve mutlaka önüne geçilmesi gereken bir sorundur. • Bu çocuklar tuvalet ihtiyaçları olduğu halde kendilerini sıkar ve tuvalete girmeyi ısrarla reddederler. 33

NE YAPALIM? Çocuğu tuvalete girmeye zorlamak yapılabilecek en büyük hatadır. Çocuğun tuvalete girmemesinin sebebi anlaşılmalıdır. Soruna neden olarak; *tuvalet ortamının soğukluğu, *aydınlatma şartları, *tuvaletin ev içerisindeki yeri, *çocuğun yaşadığı beden sağlığına ilişkin bir durum, ebeveynin dikkatini çekme, utanma vb. sebepler sayılabilir. 34

* Bu sebepler çocuktan çocuğa değişebilir. * Ebeveyn sorunun nedenini anlayamadıysa mutlaka bir uzmandan yardım istemelidir. * Eğer hiçbir neden yoksa birtakım oyunlar veya anlaşmalarla çocuk tuvalete girmeye ikna edilebilir. * Ebeveyn kendi tuvalet ihtiyacı olduğunda bunu çocuğun yanında dile getirmelidir. İhtiyacını gördükten sonra bunun ne kadar yararlı olduğunu çocuğun duyup anlayabileceği şekilde dile 35 getirmelidir.

Çocuğunuz Gece Yatağını Islatıyorsa • Çocukluk ve ergen yaş grubunda oldukça yaygındır. • Hem çocuklar, hem de aileler için stresli zor bir durumdur. • Yatağını ıslatan çocuk utanç kaynağı olan durum, aileler için endişe ve kızgınlık nedenidir. • Aileler çocuklarının bunu bilerek, tembelliklerinden yaptığını sanabilirler. Bu çocukların yaklaşık %85’inde ailede yada bir akrabada aynı problem vardır. 36

Ne Yapabilirim ? v Gece yatmadan önce çocuğunuza tuvalete gitme alışkanlığı veriniz. v Çok miktarda sıvı alımını (gece yatmadan önce) engelleyiniz. v Kafein içeren içecek alımını engelleyiniz. v Çocuğunuzdan ıslak çarşaf değiştirilmesi konusunda yardım alınız. Bu ona sorumluluk geliştirmesi konusunda yardımcı olacaktır. v Çocuğunuzu bunu yenmeyi başarabileceği konusunda cesaretlendiriniz. v Suçlayıcı, onur kırıcı konuşmaktan kaçınınız. 37

UYKU DÜZENİ 38

• 18 aylıktan 4 yaşına gelinceye kadar çocuk gündüz 1 defa uyur. • Uyku süresi de gittikçe azalır, yarım saate kadar iner veya hiç uyumayabilir. • Bu dönemde uyku süresi 11 saatten az olmaz. • 4 yaşından sonra artık çocuğun gündüz uykusuna ihtiyacı yoktur. • İlköğretim çağı çocuklarının gece uykuları en az 8 -9 saat sürmelidir. • 39

NE YAPLIM? § Yatma zamanı ile ilgili protestoları duymayın. § Çocuğunuzu uykusu geldiğinde ancak hala uyanıkken yatırın. § Her sabah aynı saatte kalkmasını sağlayın (hafta sonları dahil) § Her gün açık havada bir süre oynamasına ve güneş ışığı ile temasına olanak verin. § Emzik, biberon, ayakta sallama gibi yöntemlerden kaçının. § Zaman içinde çocuğunuzun yatma saatini birkaç günde bir 15 dakika erkene alın. § Sizden gece boyunca ayrı kalma kaygısını azaltacak en sevdiği oyuncağı veya battaniyesi 40 ile uyumasına izin verin.

§ Uyumadan önce onu canlandıracak oyunlardan kaçının. Aynı şekilde gece uyandığında da sıkıcı olmaya özen gösterin. § Yatak odasında televizyon bulundurmayın. § Uyumadan 3 -4 saat içecek tüketmesine izin vermeyin. § Çocuğunuzu yatırdıktan sonra ara kontrol edin. Bu çocuğa güven verdiği gibi kurallarınızdaki ciddiyeti de anlatacaktır. § Çocuğunuz kurallarınıza uyduğunda onu ödüllendirin. § Kurallarınızı siz dahil çocuğun bakımı ile ilgilenen herkes tarafından aynı ciddiyet ve kararlılıkta uygulanmasını sağlayın. 41

ÇOCUĞUM YALNIZ YATMIYOR * Çocukların doğumdan itibaren yalnız yatmaya alıştırın, * Anne-babalar, (kışın üşümesinler, gece yalnız yatınca korkuyor, bizimle yatmak istiyor diye) çocuklarını yanlarında yatırmayın, * Çocukların anne babaları ile yatma istekleri bir yere kadar anlaşılabilir , bunun devam etmesi onların psikolojik gelişimleri yönünden sakıncalıdır. 42

NE YAPALIM ? Ø Öncelikle çocukların belli saatte yataklarına yatırın ve uyuyana kadar yanlarında oturun. Ø Uykuya dalana kadar ona masal anlatın, masal kitabı okuyun ya da masal kaseti dinletin. Ø Gece uyandıklarında korkmamaları için hafif bir ışığı odada açık bırakın. Ø Gece kalkıp geldiği zaman, üşenmeden yataklarına geri götürün. Ø (Gece korkuyorum) diye geldiklerinde (ne var korkacak, hadi yatağına) demek, ya da (hadi gel yanımızda yat) demek yanlış bir 43 davranış olacaktır.

BESLENME 44

• Bedensel ve ruhsal gelişme aşamasında beslenmenin çok önemli etkileri vardır. • Gereğinden fazla beslenme yağ dokunun aşırı gelişmesini sağlar. • Tombul bir çocuk ince yapılı bir çocuktan daha sağlıklı değildir. • Yetersiz ve dengesiz beslenen çocuk hastalıklara karşı dirençsiz olur, sık hastalanır, • Okul başarısını arttırmak, ve gelecek nesillerin daha güçlü ve sağlıklı olmalarına temel hazırlamak için çocukların beslenmesine önem verilmelidir. 45

ÖĞÜNLER • Çocuklara değişik ve iştah açıcı biçimde hazırlanmış çok yönlü yemekler yedirilmelidir. • Önemli olan, öğün saatlerinin belirli bir düzene oturtulmasıdır. • Arada bir şeyler atıştırmak çocuklarda iştahın oluşumunu önler. • Yemekler sakin ve huzurlu bir ortamda yenilmelidir. • Sağlıklı bir iştahın oluşması için başlıca şart, çocuğun dışarıda gönlünce koşup oynaması ve yeterince uyumasıdır. 46

ÇOCUĞUM YEMEK YEMi. YOR ! * Daha önce yiyen çocuğunuz bir bakmışsınız ağzına hiç bir şey koymuyor, . yaptıklarınızı beğenmiyor, . yemek seçiyor, . yemek zamanlarını inanılmaz kabuslara dönüştürüyor, Bu olayın sebeplerinin araştırılması gerekmektedir. 47

NEDEN YEMEK İSTEMEZLER ? ØKişiliklerini ve varlıklarını ispatlamak ve size söz geçirmek için, Øİlerleyen yaşlarında bebeklik dönemindeki kadar hızlı büyümedikleri için yemek yemeye daha az ihtiyaç duyarlar, ØO anda onları çok meşgul eden bir şeyle ilgileniyor veya oyun oynuyorlarsa, ØDaha sonra yemek yiyebileceklerini düşünebilir ve o anda daha acıkmamış veya istemiyorsa, ØDamak zevkleri oluşuyor ve yemekleri beğenmiyorsa, 48

NE YAPALIM? Ø Kesinlikle baskı uygulamayın ve onu anlayışla karşılayın. Ø Yemek yaparken, sofrayı hazırlarken ve toplarken size yardım etmesini isteyin, Ø Yemeğe tüm aile bireyleri birlikte otursun ve çocuğunuz tüm ailenin yemek yediğini görsün. Ø Yemek yeme ve yemek saati alışkanlıklarını kazandırmaya çalışın Ø yemek yemenin herkes için bir gereksinim olduğunu anlatın. Ø Kendi kendine yemek yemesine izin verin, 49

Ø Yemek yerken onunla sohbet edin, başka şeylerle ilgilenip onunda dikkatini dağıtmayın, Ø Yemek yemeyi reddeden çocukların yemek aralarında abur cubur yemesine engel olun, Ø Çocuğunuz yemek yemiyor veya yemek seçip az yiyorsa yapılan yemeklerin daha besleyici ve kalorili olmasını sağlayabilirsiniz, Ø İçeceklerin önemini unutmayın, çocuğunuza verdiğiniz süt miktarı yemek yemesini etkileyebilir. Yemek sırasında herhangi bir şey içecekse bu bir bardak ile sınırlı olmalıdır. 50

OBEZİTE “Vücutta aşırı yağ depolanmasıdır. ” • Çocukların tembel, aldırmaz olarak algılanmasına ve okulda şiddet kurbanı olarak seçilmeleri gibi olumsuzluklara yol açabiliyor. • Hipertansiyon, kolesterol yüksekliği, kalpdamar hastalıkları, felç, şeker hastalığı, safra taşlarına ve bazı kanser türlerine eğilim ve yatkınlık ayrıca nefes alma zorluğu, gece uyku apneleri, kas-iskelet problemleri, eklem sorunları ve cilt problemleri gibi sorunlara yol açabiliyor. 51

ÇOCUKLARI OBEZİTEDEN KORUMANIN YOLLARI vÇocuklar yürüme mesafesindeki yerlere arabayla değil, yürüyerek götürün, v. Günde en az 30 dakika fiziksel aktivite yapmalarını sağlayacak ortam ve yaşam biçimi oluşturun, v. Sebze, meyve ağırlıklı beslenme seçin, v. Saatlerce televizyon ve bilgisayar önünde zaman geçirmesini engelleyin, vÇocuğun okul spor faaliyetlerine 52 katılımını teşvik edin,

v Çocukla birlikte yemek hazırlayın ve sofraya oturun, v Çocuğa yiyecek parası yerine meyve verin, v Gofret, şekerleme, bisküvi, çikolata gibi besinler yasaklamayın. Ama sınırlayın!. v Çocuğun sebze yemeyi reddetmesi halinde, ısrar etmeden ve yorum yapmadan yemeği kaldırın, ancak sebze yemeği sunmaya devam edin, v Çocuğun ödül olarak çikolata, şekerleme vermeyin. Bu tür gıdaların daha değerli 53 olduğu imajını yaratır.

ERGENLİKTE ÖZBAKIM Ağız ve Diş Sağlığı; Dişler en az günde iki kez yemeklerden sonra, 3 dakika uygun şekilde fırçalanmalı, gerektiğinde diş ipi kullanılmalıdır. Ayrıca yılda 2 kez diş hekime muayene olunmalıdır. 54

El ve Tırnak Temizliği: Yemeklerden önce ve sonra ellerin kuralına uygun olarak yıkanıp temizlenmesine özen gösterilmelidir. Tırnakların haftada bir kez kesilmesi ve tırnak fırçasıyla ( tırnak fırçası yoksa eski bir diş fırçası ile) fırçalanarak temizlenmesi uygundur. 55

Ayak Bakımı ve Temizliği Gelişmenin devam ettiği bu dönemde ayakları rahatsız edecek ayakkabı modelleri (yüksek topuklu, sivri burunlu, vb) tercih edilmemelidir. Zira bu seçimler beden duruşunu bozabilir. Yünlü ya da pamuklu (sentetik değil) çoraplar tercih edilmeli akşam duş alınamıyorsa ayaklar, özellikle parmak araları mutlaka sabunla yıkanmalıdır. 56

Saç Bakımı : Gelişim sürdüğü ve vücutta yağlanmanın başladığı bu dönemde saçlarda da yağlanma görülür. Saç tipine uygun bir şampuan ya da doğal sabunlarla haftada en az 2 -3 kez yıkanmalıdır. Kepeklenmeye dikkat edilmeli uygun bakımla geçmiyorsa hekime danışılmalıdır. 57

Vücut Temizliği Düzenli olarak haftada en az 2 -3 kez banyo yapılmalıdır. Koltuk altı ve kasık bölgesindeki tüylenme üreme organlarının, ter ve yağ bezlerinin salgıladığı kokuların çevreye yayılmasına, hatta enfeksiyona neden olabilir. Tüylerin giderilmesi ve beyaz sabunla (ya da uygun vücut şampuanı ile) özellikle koltuk altı ve kasık bölgeleri köpürtülerek yıkanmalı ve durulanıp iyice kurulanmalıdır. 58

Bu dönemde selülit (bedenin belli bölgelerinde kan dolaşım düzeninin değişmesi sonucu, deride oluşan çatlağa benzer görünüm) Oluşumunu engellemek için bol su içilmeli, az tuz tüketilmeli ve kafeinli besinlerden (kola, kahve çikolata vb) uzak durulmalıdır. Ayrıca hem bedensel hem ruhsal gelişime katkı sağlayan spora zaman ayrılmalıdır. 59

Ergenlikte Cilt Bakımı Ergenlik Sivilcelerinin Tedavisinde Ne Yapılabilir? • Cilt temizliğine dikkat edilmelidir. • Alınan gıdaların fazla etkisi olmadığı söylense de bazı besinlerin sivilceyi arttırdığı fark edilirse bu gıdalara dikkat edilmelidir. 60

Sivilceler sıkılmamalıdır, sivilcelerin ve siyah noktaların sıkılması, gözeneklerde zedelenmeye ve bakterilerin aşırı üremesine sebep olur. Bu da vücudun koruyucu sistemini bozduğu gibi iz kalmasına da sebep olur. Mümkünse derinin görünümünü düzeltmek ve iz kalmaması için hekime başvurulmalıdır 61

Kızlarda Ergenlik Döneminde Görülebilecek Sorunlar: Adet Düzensizlikleri Adet Sancısı Aşırı Tüylenme Adet Öncesi Hassasiyet ve Gerginlik Göğüslerin Gelişiminde sorunlar 62

Erkeklerde Ergenlik Döneminde Görülebilecek Sorunlar: Testislerin (erbezleri) birinin yukarıda durması, Skrotumun (torbalar) şişmesi, Birinde ya da her iki testiste giderek artan sancı, İdrar yaparken ağrı zorluk, Penis ucunda şişlik, 63

ERGENLİKTE BESLENME Ergenlikte, büyümenin hızlanması ile temel besin maddelerine (protein, karbonhidrat, yağlar, vitamin ve mineraller) olan ihtiyaç da artar. Dengeli beslenmenin gelişimde önemli bir yeri olduğu gibi, kilo alma ve ergenlik sivilcelerinin oluşmasında da olumsuz etkisi vardır. 64

Ne Yapalım ? * Bu dönemden itibaren, aşırı tuz ve yağlı besinlerden uzak tutun. Yalnızca tatlı ve unlu besinlerden oluşan bir beslenmeye izin vermeyin. (Patates kızartması, bisküvi, pasta, çikolata vb) * Çiğ meyve ve sebzeye öğünlerinizde mutlaka yer verin. * Gazlı içecekler yerine, taze sıkılmış meyve suları, ayran, süt tercih edin. * Kızlarda adet dönemlerine yakın, tatlı besinlere istek artabilir. Tatlı gıdalar 65 yerine meyve yemesini sağlayın.

* Yemekte yavaşça , iyice çiğneyerek yemesine özen gösterin. Doyma duygusu oluşana dek hızlı yenen yemek yüzünden fazla miktarda yenmesine bu da kilo almalarına sebep olacaktır. * Sabah kahvaltısı, okula geç kalacağım endişesi içinde atlanmamalıdır. Aç kalındığında kan şekeri düşer ve algılama gücü azalır, başarı düşer. * Sabah yenen besinler gün için de kolayca yakılabileceğinden kilo aldırmayan bir öğündür. 66

Ergenlerde Görülen Yeme Bozuklukları Anorexia nervosa ØAnorexia nervosa kişinin kilo almaktan aşırı ölçüde korkarak kendisini aç bırakmasıdır. Ø Çok zayıf oldukları halde şişman olduklarını düşünerek “diyet” yapmaya devam ederler. 67

Bulimia nervosada kişiler, aşırı derecede yemek yer ve daha sonra müshil ilaçları alarak, ve kendini uyarıp kusarak yediklerini çıkarırlar. 68

Takıntı şeklinde (kompulsif) aşırı yeme Kompulsif aşırı yeme kişinin hayatında bir bağımlılık gibidir. Bu rahatsızlıkta kişi kendisini daha iyi hissetmek için sürekli aşırı derecede yemek yer. 69

TEDAVİ YÖNTEMLERİ * Doktor kontrolünden geçilmelidir. * Depresyon, hormonal ve kimyasal dengesizliklerin düzeltilmesi için ilaç tedavisi de gerekli olabilir. * Yeme konusundaki sağlıksız düşüncelerin değiştirilmesine yardımcı olmak için psikiyatrik tedaviler ve özel terapiler gerekebilir ve bu tedavilere genellikle arkadaşlar ve aile de katkıda bulunabilir. 70

71

ÇOCUĞUN SAĞLIKLI OLMASI NELERE BAĞLIDIR? Ø Ø Ø Ø Huzurlu bir ev ortamına, İyi bakım ve temizliğe, Dengeli beslenmeye, Hava şartlarına uygun giyinmeye, Bol uykuya, Açık hava ve bol güneşe, Gerekli aşıların yapılmasına, Çocuk hastalanmadan düzenli aralıklarla sağlık kontrollerinin yapılmasına, 72

ÇOCUĞUN SAĞLIKSIZ OLMASININ VE SIK HASTALANMASININ NEDENLERİ Ø Huzursuz ev ortamı, Ø Havaya uygun şekilde giyinmemesi, Ø Vücudun temiz tutulmaması, Ø Çocuğun yetersiz beslenmesi, Ø Gerekli aşıların yapılmaması, 73

ANNE BABALARIN ÇOCUKLARINA YAPTIRMASI GEREKEN SAĞLIK KONTROLLERİ Göz kontrolü, İşitme kontrolü, Büyümenin değerlendirilmesi, Tansiyonun öçülmesi, Omurga sorunları, Diş kontrolü, Bulaşıcı hastalıklar için aşıların kontrolü. 74

AŞI TAKVİMİ Doğumda: Hepatit B 1 Aylık: Hepatit B 2 Aylık: Polio (Çocuk felci), DBT Hib(menenjit) ve Hepatit B 3 Aylık: BCG (Verem, Tüberküloz) 4 Aylık: Polio, DBT, Hib 6 Aylık: Polio, DBT, Hib 9 Aylık: Kızamık 12 Aylık: Su Çiçeği, Hepatit B 15 Aylık: MMR 18 Aylık: Polio, DBT, Hib 5 -6 yaşında: (İlkokul 1) DBT 11 -12 yaşında: (ilkokul 5) Tetanoz Lise 1: Tetanoz 75

HASTALIKLAR BULAŞIR NASIL ? v. HASTA KiŞi. LERDEN Hasta kişiler öksürdüğü ve hapşırdığı zaman, hatta nefes alıp verdiklerinde etrafa mikrop saçılır. Bu yüzden hasta kişilerin bulundukları odada ve kullandıkları eşyalarda mikroplar vardır. Kapalı alanlarda, örneğin toplu taşım araçlarında ya da sınıfta çocukların birinden diğerine kolayca bulaşabilir. NOT: HIV (AIDS), Hepatit B, Hepatit C solunum 76 yoluyla ve ten temasıyla bulaşmaz!

NE YAPALIM? Ø Çocuğumuzun ellerini sık sabunla köpürterek akan su ile yıkamasını sağlamalıyız. Ø Çocuğumuzu mümkün olduğunca hasta kişilerden uzak tutmalıyız. Ø Çocuğumuzun hasta kişilerin bulunduğu odaya girmesine izin vermemeliyiz. Ø Çocuğumuzun hasta kişinin havlu, mendil, tabak, kaşık gibi eşyalarını kullanmasını engellemeliyiz. 77

YİYECEKLERDEN VE İÇECEKLERDE NE YAPALIM? Ø Kullandığımız yıkama suyunun sağlıksız olduğunu düşünüyorsak 1 lt. suyun içine 5 -6 damla çamaşır suyu koyarak evde bir karışım hazırlayabilir, bu karışımdan 1 -2 damlayı sebzeleri yıkayacağımız suya koyabiliriz özellikle yeşillikleri sirkeli su içinde beklettikten sonra yıkayabiliriz. 78

Ø Dışardan alınan sütleri kaynattıktan sonra çocuklarımıza içirmeliyiz. Ø Evde herkesin ayrı tabak, bardak, çatal, kaşık kullanmasını sağlamalıyız. Ø Yiyeceklerin son kullanma tarihlerine dikkat etmeliyiz. 79

SAĞLIKSIZ ÇEVRE KOŞULLARINDA, NE YAPALIM? Ø Evimizdeki çöpleri ağzı kapalı torbalarda çocukların ulaşamayacağı yerlerde muhafaza edin. Ø Tuvalet temizliğine önem vermeli sık ve tuvaletleri dezenfekte edin. Ø Çocuklarımızın oyun alanlarının temiz ve sağlıklı olmasına özen gösterin. (fabrika atıklarından, lağım sularından, inşaatlardan uzak olmalı) Ø Çocuğumuzu hayvanlardan korkutmadan onlara fazla yaklaşmamaları ve tanımadıkları hayvanları sevmemeleri gerektiğini anlatın. 80

HASTALIKLAR VE BAKIM A ATEŞ – HAVALE A BADEMCİK İLTİHABI A SU ÇİÇEĞİ A KIZAMIKÇIK A KABAKULAK A İSHAL A İDRAR YOLLARI İLTİHABI 81

ATEŞ - HAVALE Normal vücut ısısı 36 -37, 5˚C ’dir. 38˚C hafif yükselmiş kabul edilir. 39˚C ve üstü tehlikeli olabilir, Mutlaka doktora gidilmelidir ! BU DURUMDA; çocuk yüzükoyun veya yan yatırılmalı, ağzı aşağıya doğru gelmelidir. Başı geriye atılmamalıdır. Elbiseleri çıkarılıp ılık banyo yaptırılarak ve ateş düşürücü ilaç verilerek ateşi düşürmeye çalışın. HATA ! İyileşmesi için kalın giysiler giydirip, üstünü sıkıca örterek terletmeye çalışın. 82

BADEMCİK İLTİHABI (Tonsilit) Halk arasında “beta mikrobu” diye bilinen bir mikrobun neden olduğu, boğaz ağrısı, ateş ve bitkinlik haliyle ortaya çıkan ve çocuklarda sıkça rastlanan bir hastalıktır. TEDAVİ: Antibiyotik tedavisi başlanmadan önce boğaz kültürü yapılması ve doktor muayenesi şarttır. Asıl tehlikesi zaman içinde bu mikrobun eklem ve kalp romatizmasına neden olabilmesidir. KORUNMA: Yılda bir kez çocukların boğaz kültürlerinin yapılması uygundur. 83

SU ÇİÇEĞİ v Genellikle okul çağında görülür. v Virüslerin yol açtığı ateşli-döküntülü bir hastalıktır. Ateşle başlar. Önceleri, deriden hafif kabarık, kırmızı döküntüler ortaya çıkar. Daha sonra bunların ortalarında su dolu kesecikler oluşur. v Döküntüler ilkin saçlı deride görülür, oradan gövdeye, kola ve bacaklara yayılır. v Döküntüler kabuklaşarak iyileşirler. Bu lekeler, daha sonra hiç bir iz bırakmadan kaybolur. Döküntülerin hepsi kabuklaştığında bulaştırıcılık dönemi geçmiştir. 84

Suçiçeği Nasıl Bulaşır? İnsandan insana soluma, öksürme ve hapşırma yoluyla. - Su çiçeği döküntüleri çok bulaşıcı olduğu için hastayla doğrudan temas yoluyla. - Çocukların kreş, okul, vb. toplu bulundukları ortamlarda bulaşma çok hızlıdır. 85

TEDAVİ Tedavinin esası, deri bakımıdır Mikrop kapmasını önlemede kaşıntı giderici losyonlar, ılık duş yararlıdır. Korunma Hasta çocuk, döküntülerin hepsi kabuklanıncaya kadar diğer çocuklardan ayrılmalıdır. Su çiçeğinden korunmanın yolu su çiçeği aşısı olmaktır. Aşılama, çocuk ya da erişkinlerin bu hastalığa karşı korunmasında son derece etkin ve güvenilir bir yoldur. 86

KIZAMIK * Küçük damlacıklarla taşınan virüslerle oluşur. Hastalık her yaşta görülmekle birlikte özellikle küçük çocuklarda ağır seyredebilir. * Soğuk algınlığı gibi başlar. Nezle, öksürük, gözlerde kızarıklık, sulanma, kaşıntın vardır. • Bu bulguların ortaya çıkmasından 2 -4 gün sonra kulak arkasından döküntüler başlar. Hızla yüze ve gövdeye yayılır. Döküntüler ortalama 5 gün sürer ve hiç bir iz bırakmadan geçer. * Nezle döneminde, ağız içinde kızamığa özgü beyaz döküntüler görülür. 87

Korunma Aşılanma ile olur. Kızamık geçirmemiş her çocuğa aşı yapılmalıdır. Genellikl e kızamıkçık ve kabakulak aşısıyla KIZAMIK TEDAVİSİ birlikte yapılır. Ilık içecekler, ateş düşürücü ilaçlar verilir. Göz temizliğine dikkat edilir. Antibiyotikler etkisizdir. 88

KIZAMIKÇIK v Çocuklarda nispeten hafif seyreder. Hastalık hafif bir ateşle başlar. Hastalığın karakteristik bulgusu, kulak arkasında ve ensede büyümüş bezeciklerdir. v Hafif bir boğaz ağrısı ve gözde kızarıklıklar olabilir. Pembe renkli küçük döküntüler önce yüzde ve boyunda ortaya çıkar. Hızla tüm gövdeye yayılır. Döküntüler 24 saat sonra ilk görüldüğü yerden başlayarak solar. v Bu hastalığın asıl tehlikesi annenin hamilelikte geçirmesidir. Annenin bebeğinde ciddi sakatlıklar olabilir. 89

KABAKULAK Hasta bireyin öksürmekle havaya saldığı küçük damlacıklarda taşınan virüslerin yol açtığı bir hastalıktır. En sık 5 -15 yaş arasında görülür. Erişkinde daha ciddi ve ağır seyreder. BELİRTİLER: Ateş, baş ağrısı, kulak ağrısı şeklinde belirtiler veren ve kulak memesi hizasında yanaklarda tek veya çift taraflı şişliğe neden olan tükürük bezlerinin iltihabıdır. 90

Hastalık yapan kabakulak virüsü; *pankreasın iltihaplanmasına , * beyin ve omuriliği saran zarların iltihaplanmasına (menenjit) , * erkeklerde testis ve kadınlarda yumurtalık iltihaplanmalarına neden olabilmekte ve sağırlık, kısırlık gibi kalıcı hasarlara yol açabilmektedir. 91

İSHAL • İshali her zaman yapılan halinden farklı olarak dışkılamanın daha sulu, bol ve fazla sayıda yapılması halidir diye tanımlayabiliriz. 92

İshal Neden Önemlidir ? İshalin iki önemli tehlikesi ölüm ve beslenme yetersizliğidir. Ölüm, ishal ile vücuttan çok miktarda su ve tuz kaybı sonucu meydana gelir. İshal kötü beslenen çocuklarda daha sık görülür ve daha ağır seyreder. Ayrıca ishalin kendisi de beslenme bozukluğuna neden olur. Çünkü ishalde su ve tuzun kaybı yanında vücuttan besin maddeleri de kaybedilir. Hata ! *Eğer anneler yanlış uygulama olarak ishalli çocuğu beslemezlerse çocukta beslenme bozukluğu gelişebilir. Hata ! *ishali arttıracağı endişesi ile çocuğa su ve sulu besinler verilmemesi. 93

İSHALDEN NASIL KORUNULUR ? • Bebeklere ilk 6 ay sadece anne sütü verilmeli, • Anne sütü almayan bebeklere mama biberonla değil kaşıkla verilmeli, • Bütün yiyecekler hemen yedirilmeli, bayatbekletilmiş yemek verilmemeli, • Sebze ve meyveler yenmeden önce temiz su ile iyice yıkanmalıdır. • İçme suyu temiz olmalı, • Sular klorlu değilse kaynatarak içilmelidir. • Tuvaletler temiz ve sağlıklı olmalı, • Eller tuvaletten sonra, yemekten önce mutlaka sabunla yıkanmalı, • Çöpler kapalı kaplarda toplanmalı, 94 • Karasineklerle mücadele edilmelidir.

NE YAPALIM? Çocuğun su ve tuz kaybından korunması, evde ve ayakta tedavisi için ; 1 - Çocuğa normalde içtiğinden daha fazla su ve diğer içecekler verilmelidir. Toplumumuzda ishali olan çocuklar yiyecek ve özellikle su verilmemesi yanlış ve yaygın bir uygulamadır. 2 - Çocuğun beslenmesine devam edilmelidir. İshali olan çocuğa yemek vermemek veya az vermek beslenme yetersizliğine neden olur, beslenme yetersizliği varsa daha da 95 kötüleşir.

İDRAR YOLLARI İLTİHABI Özellikle kız çocuklarında görülen, sık az miktarda idrar yapma, idrar yaparken yanma ve ateş belirtileriyle ortaya çıkan bir hastalıktır. TEDAVİ: İdrar tahlili yapılır, antibiyotik tedavisi kullanılır. Sık tekrarlaması halinde ileri tetkik gerekir. 96

Ne Yapmalı? * Çocuğumuzun tuvalet sonrası temizliğine dikkat etmesini, * Ayakların sıcak tutmasını, * Sulu gıdalar vererek çocuğun sıkça idrar çıkarmasını sağlamak yararlı olacaktır. 97

Kuş Gribi (T. C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Bölümü verilerine göre) Kuş gribi virüslerinin sebep olduğu kanatlı hayvanların çok bulaşıcı ve öldürücü seyreden bir hastalığıdır. Evcil kanatlı hayvanları daha çok etkilemekle beraber, bütün kanatlı hayvanlarda ve domuzlarda da görülebilir. Bunların yanı sıra, hastalık insanlara, atlara, balina ve fok balığı gibi deniz memelilerine de bulaşabilir. 98

İnsanlara Bulaşma Yolları: İnsandan insana bulaştığı tespit edilmemiştir. • hasta veya hastalıktan ölmüş hayvanlara, • bu hastalığı taşıyan hayvanlara ait gözyaşı, burun akıntısı, boğaz akıntısı veya dışkı gibi maddelere, • bu maddelerle kirlenmiş yüzeylere, temasla • hasta hayvanın soluduğu havanın solunmasıyla bulaşmaktadır. 99

Belirtileri: İnsanlarda ateş, boğaz ağrısı, kas ve eklem ağrıları, kuru öksürük, solunum güçlüğü gibi grip belirtilerinin yanı sıra, kuş gribinde farklı olarak, karın ağrısı ve ishal de görülebilmektedir. İnsanlardaki kuluçka süresi 2 -4 gün kadardır. Tedavisi : Böyle bir durumda hekime başvurulmalıdır. Hastalıktan korunma ve/veya tedavi amacıyla antiviral ilâçlar kullanılmaktadır. 100

Korunmak İçin Neler Yapılmalıdır? • Hasta veya ölmüş hayvanlarla temastan kaçınılmalıdır. • Kanatlı hayvanların salya, burun boğaz akıntısı, dışkısı gibi maddelerine temas edilmemelidir. • Hastalığın görüldüğü yerlerde kanatlı hayvan çiftliklerinden ve pazarlarından uzak durulmalıdır. • Kanatlı hayvan etleri 70 °C’de, yumurtalar sabunlu suyla yıkanmalı 70 °C’de en az 5 dk. 101 pişirildikten sonra yenmelidir.

• Veteriner hekim kontrolünden geçmiş ürünler tüketin, • Çocuklarınızın evde pişmeyi bekleyen çiğ tavuğa, yumurtalara dokunmasına engel olun, • Eğer kuş besliyorsanız onu yabancı kuşlarla temas ettirmeyin, • Özellikle çocukların, hayvanlara ya da şüpheli malzemelere dokunduğunda mutlaka ellerini sabunla yıkamayın, Çocuklarınıza sadece tavuklar değil, güvercin, yaban kazı, bıldırcın ve kanatlı tüm hayvanlara yaklaşmamalarını öğütleyin. 102

103

BOĞULMA Solunum yolarına ve akciğerlere yabancı cisim kaçması oldukça tehlikeli ve sık karşılan bir durumdur. Bu durumda çocuk nefes alamaz, morarır, hırıltı şeklinde sesler çıkarır. Ne Yapmalı; mümkün olduğunca soğuk kanlı davranıp telaşlanmamak gerekir. Bebekler: Baş aşağı tutulur ve iki kürek kemiği arasına 3 -4 defa kuvvetlice vurulur. Daha büyük çocuklar: Çocuğun başı aşağıya sarkacak şekilde, müdahale yapanın dizleri üzerine yüzükoyun yatırılır, iki 104 kürek kemiği arasına 3 -4 defa vurulur.

ALINABİLECEK ÖNLEMLER 1 - Çocuğun metal, plastik parçalarla oynamasını önleyin, 2 - Oyuncaklarda ayrılabilen kısımları olmayan, çocuğunuzun yaşına uygun olanı seçmeye çalışın, 3 - Karpuz, kavun ve zeytin çekirdeği gibi küçük ve sert maddeler çocuklardan uzak tutun, 4 - Çocuklara, çekirdekli gıdaları, çekirdeklerini çıkarıldıktan sonra yedirin, 5 - Çocuğun ağzında yiyecek varken konuşmasını önleyin, ağlatılmamalı, güldürülmemeli, 105 6 - Çocukların altını değiştirirken, iğnelere dikkat

ZEHİRLENME En sık olarak çocuğun ulaşabileceği yerlerde unutulan ilaçların, tuz ruhu, çamaşır suyu, tiner, benzin, gaz yağı vb. maddelerin çocuk tarafından içilmesiyle meydana gelir. Bazen böcek ilaçlarının çocuğun odasında uygulanması zehirlenme sebebi olabilir. Zehirli mantar, bozulmuş yiyeceklerin yenmesi de besin zehirlenmelerine yol 106 açabilir.

Ø DİKKAT ! tuz ruhu, çamaşır suyu, tiner, gazyağı, petrol ürünleri, amonyak gibi yakıcı maddeler içmişse çocuk kesinlikle kusturulmaz. Bu maddeler kusarken yemek borusu ve boğazı tekrar yakarak zararı arttırırlar. Ø Şuur kaybına uğrayan ve ya havale geçiren hastalar da kusturulmaz. Ø Bunların dışındaki zehirlenmelerde kusturma faydalı olur. Çocuğun oturur pozisyonda öne doğru eğilerek parmak yardımıyla ya da tuzlu su içilerek kusması sağlanır. HER DURUMDA MUTLAKA DOKTOR KONTROLÜ GEREKLİDİR ! 107

Ø Bir zehirlenme durumunda 24 saat kesintisiz hizmet sunan Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Zehir Araştırmaları Müdürlüğü ZEHİR DANIŞMA MERKEZİ'ne başvurabilirsiniz. Ø Telefonlar: 0 -312 -433 70 01 0 -800 -314 79 00 (Ücretsiz) 108

YANIK v Buhar ve Sıcak Sıvı Yanıkları: Bu tür yanıklarda çok ağrı olur. Yanan bölgeyi en az 10 dakika soğuk su altında tutun, v Giysiler varsa keserek çıkartın, v Yanığın üzerini kapatmayın. Geniş yanıkların üzerini steril şartlarda kapatın, v Yanıklara yoğurt, salça, diş macunu sürmeyin, v Ağrı kesici şurup verin. v Yanık su toplarsa üstünü gazlı bezle kapatıp bantlayın. Su toplayan yeri patlatmayın. Burası yeni deri oluşurken yanan bölgeyi koruyarak 109 iyileşmesini kolaylaştırır.

Elektrik Yanıkları Ø Mümkünse elektrik akımı sigortadan kesilmelidir. Değilse odun cinsi iletken olmayan bir cisimle çocuğun elektrikle teması koparılmalıdır. Ø Daha sonra hemen kalbi ve solunumu kontrol edilerek gerekirse suni solunum ve kalp masajı yapılmalıdır (Bilen kişilerce! ) Ø Söndürmek için asla su dökülmemelidir. 110

YANIKLARA KARŞI ALINABİLECEK ÖNLEMLER * Sandalye, tabure gibi eşyaları ocağın etrafında bulundurmayın. * Yiyecekleri pişirme kabıyla değil başka bir kapta sunun. * Mutfakta bir yangın söndürücü bulundurun. * Çocuğunuz kucağınızayken sıcak bir içecek içmeyin. * Sıcak içecekler taşırken çarpmayı engellemek için çocuğunuzun evin içinde nerede olduğuna dikkat edin. * Tencere saplarını ocağın merkezine yada duvara doğru yerleştirin. 111

-Elektrikle çalışan aletleri fişte bırakmayın. - Deterjanları, plastik torbaları, bıçakları, kibritleri, temizlik ürünlerini ve toksik (zehirli) maddeleri çocukların ulaşabileceği yerden uzakta tutun. - Tüm dolaplarda çocukların açamayacağı şekilde kilitler oluşturun. - Yaz aylarında 11: 00 – 15: 00 saatleri arasında çocukların güneş altında kalmalarını engelleyin. Koruyucu kremler sürerek, şapka kullanmalarını sağlayın. 112

KANAMA Aileler için oldukça ürkütücüdür. Baş Bölgesi Yaralandığında; çok kanama olur. Bu durumda; Kanayan bölgeye temiz bir bezle sıkıca bastırmak gerekir. -Mutlaka doktora başvurulmalı, gerekirse dikiş atılmalıdır. 113

Burun Kanaması: Burnu kanayan çocuğu sırt üstü yatırıp, başını arkaya doğru atmak yaygın olarak yapılan bir hatadır. Bunun tam tersine çocuk oturur pozisyonda olmalı ve öne doğru eğilmelidir. Bu sırada, 10 dakika kadar bir süre ile burun iki parmakla sıkılmalıdır. Bu tedbirlere rağmen durmayan ve uzun süren kanamalarda doktora başvurulmalıdır. 114

KESİK VE SIYRIKLAR Çocuklarda kesik ve sıyrıklar genellikle kendini yaralama şeklinde olur. Daha çok koşarken, oynarken meydana gelir. BU DURUMDA; Sabunlu ılık suyla veya antiseptik solüsyonlarla yara yeri temizlenir ve mikroplanmamasına dikkat edilir. Daha derin kanayan yaralarda dikiş atılması gerekir. 115

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER 116