1 28 STRES Stres Latince Estrictia eski Franszca

1 -28

STRES Stres Latince “Estrictia”, eski Fransızca “Estrece” kelimelerinden gelmekte olup, 17. yüzyılda felaket, musibet, dert, keder, elem gibi anlamlarda kullanılmıştır. 18. ve 19. yüzyıllarda kavrama yüklenen anlam değişmiş güç, baskı, zor gibi anlamlarda durum ve objelere bağlı kişiye, organa veya ruhsal yapıya yönelik zorlanmalar olarak kullanılmıştır. Baltaş A. Baltaş Z. Stres ve Başa çıkma Yolları. İstanbul: Remzi Kitabevi; 1997. 2 -28

Cüceloğlu’na göre (2000) stres, kişinin fiziksel ve sosyal çevreden kaynaklanan olumsuz koşullar sebebiyle, bedensel ve psikolojik sınırlarını aşarak sarfettiği çabadır. Cüceloğlu, D. (2000). İnsan ve Davranışı. 10. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul. 3 -28

STRES KAYGI İLİŞKİSİ Stresin yaşanma biçimi, kaygıdır. Bazen stres ve kaygı eş anlamlı kullanılırken, bu durum her zaman geçerli değildir. Şahin H. Yetiştirme Yurtlarında Kalan ve Aileleriyle Yaşayan Liseli Gençlerin Stresle Başa Çıkma Stratejileri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü; 1995. 4 -28

STRES-KAYGI-KORKU Stresin belirtilerine baktığımızda bu belirtileri korku, kaygı ve ayrılmışlıkta da görebiliriz. Bu nedenle psikologlar, stresi, kaygı ve korkunun ortaya çıkma süreci olarak da tanımlarlar. Stres unsuru olarak görülen olaylar, bireyler arasında farklılık gösterdiği gibi, belirtileri ve etkileri de insanlara göre farklılık gösterecektir. Kuru E. Sporda Psikoloji. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi; 2000 5 -28

STRESE DAİR FARKLI MODELLER Stres konusunda çalışan araştırmacıların yaptıkları kavramsallaştırmalar üç temel modelde toplanır. Bunlardan birincisi stresi bir uyaran olarak, ikincisi bir tepki olarak, üçüncüsü ise bir ilişki olarak tanımlamaktadır. 6 -28

UYARANA DAYALI STRES MODELİ Bu modele göre, stres genellikle çevre tarafından ortaya çıkarılmış hastalık ve felaket gibi durumları tanımlamakta ve kişide bir tepkiye yol açmaktadır (Lazarus ve Folkman, 1984). Lazarus, R. S. , & Folkman, S. (1984). Stress, Appraisal, and Coping, New York: Springer. 7 -28

UYARANA DAYALI STRES MODELİ Bu modele göre bazı olayların herkes tarafından stres verici olarak algılandığı varsayılmış ve olayların değerlendirilmesinde meydana gelebilecek kişisel farklılıklar göz ardı edilmiştir. 8 -28

TEPKİYE DAYALI STRES MODELİ Stresin bir tepki olarak ele alındığı modele göre stres, çevreden gelen taleplerin organizma üzerindeki etkisi sonucu organizmanın gösterdiği tepkidir. Dolayısıyla stresin kaynakları değil, stres kaynaklarının canlıda oluşturduğu endişe, uykusuzluk ve kalp çarpıntısı gibi olumsuz durumlar değerlendirilir (Lazarus ve Folkman, 1984). Lazarus, R. S. , & Folkman, S. (1984). Stress, Appraisal, and Coping, New York: Springer. 9 -28

Etkileşimsel (Transaksiyonel) Stresi bir uyaran veya tepki şeklinde tanımlamak yetersizdir; çünkü stres, birey ve çevresi arasındaki etkileşim sürecidir. Bireyin çevreden algıladığı “talep” ile başlayan bu süreçte, stres düzeyi, bireyin kaynaklarının zorlandığını veya iyilik durumunun tehlikeye girdiğini bilişsel olarak değerlendirmesiyle belirlenir (Lazarus ve Folkman, 1984). 10 -28

Etkileşimsel (Transaksiyonel) Stres Dolayısıyla herkes için geçerli olan stresli bir durumdan bahsetmek oldukça güçtür. Bireyin yaptığı bilişsel değerlendirmeler ve kendini nasıl hissettiği stres düzeyini belirler (Folkman ve Lazarus, 1985). Lazarus, R. S. , De. Longis, A. , Folkman, S. , & Gruen, R. (1985). Stress and adaptationaloutcomes: The problem of confounded measures. American Psychologist, 40(7), 770 -779. 11 -28

STRESİN FİZİKSEL BELİRTİLERİ Stresin fiziksel belirtileri, artmış adrenalin düzeyine bağlı olarak görülen belirtilerdir. Genellikle diyet, yorgunluk, enfeksiyon, yetersiz dinlenme sonucu ortaya çıkar. Organizmada fizyolojik olarak; Ø kan basıncının artar Ø kas gerginliği artar Ø ter bezi faaliyetleri artar Ø kalp vurum sayısı artar Ø Solunum sıklaşır Ø Gözbebeklerinde büyüme olur. Beyin ve kaslara daha fazla oksijen gerektiği için kanda alyuvar sayısı artar, iç organlardaki kan miktarının azalması nedeniyle sindirim yavaşlar, zihinsel olarak dikkat azalır, algılamada yanılgılar ve unutkanlıklar görülebilir. Rowshan A. Stres Yönetimi. İstanbul: Sistem Yayıncılık; 2000. 12 -28

STRESİN FİZİKSEL BELİRTİLERİ Akut stres tepkilerinin oluşmasını sağlayan uyarılma iki eksen düzeyinde olmaktadır. Bunlar nöral ve nöro-endokrin eksenlerdir (Hill, Ross ve Angel, 2005). 13 -28

STRESİN FİZİKSEL BELİRTİLERİ Nöral stres ekseninde, stresin zihinsel değerlendirilmesinin ardından uyarılan hipotalamus, sempatik sinir sistemini harekete geçirir. Sempatik sinir sistemi bazı organları doğrudan etkilemektedir. Bu etkilerin her biri organizmayı savaş veya kaç tepkilerine hazırlamak yani organizmaya daha fazla fiziksel hareket imkanı sağlamak amaçlıdır. 14 -28

STRESİN FİZİKSEL BELİRTİLERİ Örneğin, kalp atışının hızlanması ve kan damarlarının daralması ile ortaya çıkan basıncındaki artış, kaslardaki ve dokulardaki kan akışını hızlandırır ve artırır. Dolayısıyla kaslar ve dokular daha fazla enerjiye sahip olur. 15 -28

STRESİN FİZİKSEL BELİRTİLERİ Ø Karın ağrısı, Ø Hızlı nefes alıp verme, Ø Kas gerginliği, Ø Ağzın kuruması, Ø Tuvalete gitme isteği gibi belirtilerde görülür. Kuru E. Sporda Psikoloji. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi; 2000 16 -28

STRESİN PSİKOLOJİK BELİRTİLERİ Genel olarak zihinsel ve psikolojik etkileri; Ø Endişe, Ø Şaşkınlık, Ø konsantre olamamak, Ø Karar vermede güçlük, Ø Kendini hasta veya acayip hissetmek, Ø Kendini kontrol dışı veya bunalmış hissetme şeklindedir. Kuru E. Sporda Psikoloji. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi; 2000 17 -28

STRESİN DAVRANIŞSAL BELİRTİLERİ Ø Hızlı konuşma, Ø Sinirli tavırlar (Tırnak yeme, sık göz kırpma), Ø Kaşları çatma, Ø Esneme şeklindedir. 18 -28

STRES HASTALIK İLİŞKİSİ Çoğu bilim insanı stresin insanların fiziksel ve psikolojik iyi oluşları üzerinde bir tehdit oluşturduğunu belirtmektedirler. Birçok çalışmada da kronik hastalıkların ortaya çıkmasında stresin oldukça önemli bir risk faktörü olabileceğini göstermektedir 19 -28

STRESİN DİĞER SONUÇLARI Diğer taraftan sempatik sinir sisteminin dolaylı etkisiyle böbreküstü bezleri uyarılmakta ve adrenalin ve noradrenalin gibi hormonlar kana salınmaktadır. Bu hormonlar da sempatik sinir sisteminin doğrudan yarattığı etkileri yaratmaktadırlar. Dolayısıyla iki yönlü ve benzer sonuçlar doğuran bir uyarım söz konusudur Guyton ve Hall, 2011; OnbaĢıoğlu, 2006; Aldwin, 2009. 20 -28

KORTİZOL SALINIMI Uyarılan hipotalamus, böbreküstü bezlerini uyarır ve Böbreküstü bezleri de kortizol hormonunu salgılamaya başlar, Artan kortizol hormonu hücrelerdeki glikoz metabolizmasını düşürmekte ve karaciğerdeki glikoz yapımını artırmaktadır. Bunun bir sonucu olarak kandaki glikoz seviyesi yükselir (Hill ve ark. , 2005) 21 -28

SPORDA STRES Stres kaynaklarının kişi tarafından tehdit edici veya tehlikeli olarak değerlendirilmesinin ardından bu zihinsel uyarılma, bedensel uyarılmaya dönüşür. Dönüşümü sağlayan limbik sistemin hipotalamusla olan bağlantısıdır. 22 -28

SPORDA STRES Hipotalamusun uyarılmasıyla da stresin sonucu olarak ortaya çıkan fizyolojik belirtilerden kortizol salınımı ile birçok hareket becerisinin sergilenmesinde bozulmalar meyadana gelecek ve bu da sporcunun performansını olumsuz etkileyecektir. 23 -28

SPORDA STRES Sporda, kötü stresin azalırken, iyi stresin artması, genel olarak performans açısından önemlidir. Fakat tek spor dallarına özgü optimal stresin belirlenmesi zor hatta olanaksız görülmektedir. 24 -28

SPORDA STRES Bunun için sporcu hangi tip motivasyonları kullanmaktadır? Ne gibi hedefleri önemli önemsiz nasıl dikkate almaktadır? Hangi durumlarda isteksiz ve kaygılı bir görüntü sergilemektedir? Bu tip sorulara verilecek cevaplar, sporcunun stres biçimini belirlemede yardımcı olabilir. 25 -28

SPORDA STRES Örneğin, sporcunun performansına yönelik beklentiler içerinde olup ‘’kazanmak için koşmalıyım’’ ya da ‘’son yarışta çıkış zamanım kötüydü’’ gibi daha çok kendisine ilişkin duyguları içeren ruh hali, stres belirtisidir. 26 -28

SPORDA STRES Sonucunda kendinde, psikolojik olarak güvensizlik hisseder ve karamsardır, yetersizlik duygusuna bağlı olarak korku başlamıştır. Bütün bunlar, antrenman veya yarışma sırasında sahip olduğu performansı sergileyememesine neden olur, teknik ve taktik hareketlerde hatalar sergiler. 27 -28